Streszczenie. Regionalnej Koncepcji Energetyczno-Klimatycznej dla Górnołużycko-Dolnośląskiego Regionu Planowania

Transkrypt

1 Regionalnej Koncepcji Energetyczno-Klimatycznej dla Górnołużycko-Dolnośląskiego Regionu Planowania R e gi ona l e r Pl a n u n g s ve r b a n d O b e r l a usi t z- N i e d e rs ch l e s i e n Lei pz iger I nst i t ut f ür Energie Gm b H B o sc h & Par t ner Gm b H

2 Stopka redakcyjna Wydawca: Zleceniobiorca: Regionaler Planungsverband Oberlausitz-Niederschlesien Löbauer Straße Bautzen telefon / telefaks / info@rpv-oberlausitz-niederschlesien.de Internet Leipziger Institut für Energie GmbH Lessingstraße Leipzig telefon / mail@ie-leipzig.com Internet Anne Scheuermann (Telefon: / ; anne.scheuermann@ie-leipzig.com) Ilka Erfurt (Telefon: / ; ilka.erfurt@ie-leipzig.com) Jörg Eggemann; Matthias Reichmuth; Alexander Schiffler; Christoph Voigtländer Partner kooperujący: Bosch & Partner GmbH Streitstraße Berlin dr. Wolfgang Peters (Telefon: 030 / ; w.peters@boschpartner.de) Sven Schicketanz (Telefon: 030 / ; s.schicketanz@boschpartner.de) Uwaga: Jeżeli ilustracja przedstawionej w legendzie kategorii nie pojawia się, oznacza to, iż element ten jest ze względu na nieznaczną wielkość niemożliwy do przedstawienia. Niniejszy raport stanowi streszczenie raportu końcowego Regionalnej Koncepcji Energetyczno-Klimatycznej dla Górnołużycko-Dolnośląskiego Regionu Planowania ukończonej w grudniu 2012 r. Zawiera on podstawowy opis metodyki i wszelkie istotne dla regionu Planowania rezultaty. Stanowią je obliczenia bilansów energetycznych, ustalenia potencjalnej redukcji emisji CO 2 (OZE, potencjały redukcji i efektywności, naturalne obniżenie emisji CO 2 ), dyskusje nad różnymi scenariuszami rozwoju w celu wyczerpania potencjalnych możliwości oraz koncepcja realizacji, w której na pierwszym planie znajduje się osiągnięcie celów polityki energetyczno-klimatycznej Saksonii do roku Pełen opis metodyki i danych będących podstawą wyliczeń oraz prezentację poszczególnych rezultatów dla powiatów Bautzen i Görlitz zawiera pełna wersja raportu końcowego. Wykonano przy wsparciu Central Europe Projekt MANERGY Projekt dofinansowany na podstawie zarządzenia Ministerstwa Środowiska i Rolnictwa Wolnego Państwa Saksonii(SMUL) i Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Transportu Wolnego Państwa Saksonii (SMWA) na temat zapewnienia dofinansowania na rzecz przedsięwzięć zmierzających do podniesienia efektywności energetycznej, wykorzystania odnawialnych źródeł energii, rozwoju innowacyjnych technologii energetycznych oraz ochrony klimatu i przed immisjami w Wolnym Państwie Saksonia (RL EuK) z 24 lipca 2007 r., znowelizowanej ostatnio 21 grudnia 2010 r. Projekt dofinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Tłumaczenie: Grzegorz Załoga (dofinansowane w ramach projektu Razem dla Pogranicza Dolny Śląsk-Saksonia Gemeinsam für den Grenzraum Niederschlesien-Sachsen )

3 Przedmowa Vorwort Istotne zmiany w strukturze zaopatrzenia w energię w wyniku wykorzystania odnawialnych źródeł energii a także wprowadzenia krajowych i europejskich celów środowiskowych w zakresie zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery doprowadziły, w szczególności po decyzji Niemiec o wyjściu z energetyki atomowej, do zasadniczych dyskusji o dalszej drodze w sektorze energetycznym. Aktywne i pasywne działania zmniejszające zapotrzebowanie na energię i negatywne skutki dla środowiska zyskują w Niemczech coraz większe znaczenie. Również władze regionalne przyjmują odpowiedzialność za politykę energetyczno-klimatyczną i przedkładają, jak np. Saksonia w swoim Krajowym Planie Rozwoju z 2013 r. lub Programie Klimatyczno-Energetycznym z 2013 r., strategie na rzecz wykorzystania odnawialnych źródeł energii i ochrony klimatu. Na podstawie Planu Działań Klimat i Energia Wolnego Kraju Saksonia z 2008 r. Górnołużycko-Dolnośląski Regionalny Związek Planowania sporządził Regionalną Koncepcję Energetyczno-Klimatyczną, czyniąc ją podstawą rozpoczętej aktualizacji Planu Regionalnego jak i aktualizacji Planu Węgla Brunatnego Nochten. Zastosowana metodyka może być przeniesiona również na inne regiony planistyczne. W ramach projektu Razem dla Pogranicza Gemeinsam für den Grenzraum Dolny Śląsk - Saksonia w Grupie Roboczej nr 2 Rewitalizacja obszarów powydobywczych węgla brunatnego, krajobrazy pokopalniane (łącznie z obszarami parkowymi) dyskutowano na temat górnictwa węgla brunatnego oraz możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Grupa postanowiła udostępnić polskim władzom samorządowym jak i właściwym merytorycznie instytucjom oraz społeczeństwu przetłumaczoną na język polski wersję syntetyczną Regionalnej Koncepcji Energetyczno-Klimatycznej dla Górnołużycko-Dolnośląskiego Regionu Planowania. Członkowie Grupy Roboczej nr 2 mają nadzieję, że Koncepcja ta w rzeczowy sposób pobudzi dyskusję na Dolnym Śląsku i będzie stanowić jeden z bodźców na rzecz efektywniejszego gospodarowania nośnikami energii w sektorach gospodarstw domowych, instytucji publicznych i przedsiębiorstw. Die bedeutenden Veränderungen in der Energieversorgung durch erneuerbare Energieträger und nationale und europäische Umweltziele zur Reduzierung des CO 2 -Ausstoßes in die Atmosphäre haben insbesondere nach dem Atomausstieg in Deutschland zu grundlegenden Diskussionen über den weiteren Weg im Energiesektor geführt. Aktive und passive Maßnahmen zur Verminderung des Energiebedarfes und von negativen Umweltfolgen werden zunehmend in Deutschland angesetzt. Auch die Landespolitiker übernehmen Verantwortung für die Energie- und Klimapolitik und legen, wie z. B. der Freistaat Sachsen im Landesentwicklungsplan von 2013 oder im Klima- und Energieprogramm von 2013, Strategien zu Gunsten erneuerbarer Energien und zum Klimaschutz vor. Auf Grundlage des Aktionsplans Klima und Energie des Freistaates Sachsen von 2008 hat der Regionale Planungsverband Oberlausitz-Niederschlesien ein Regionales Energie- und Klimaschutzkonzept für die Planungsregion erstellt und zu einer Grundlage für die begonnene Gesamtfortschreibung des Regionalplanes und die Fortschreibung des Braunkohlenplanes Nochten gemacht. Die benutzte Methode kann auf andere Planungsregionen übertragen werden. Im Rahmen des Projektes Razem dla Pogranicza Ge- meinsam für den Grenzraum Niederschlesien-Sachsen werden in der Arbeitsgruppe 2 Revitalisierung der Braunkohlegebiete, Bergbaufolgelandschaften (einschl. Parklandschaften) die Themen Braunkohlenbergbau und die Folgen der erneuerbaren Energieträger diskutiert und es wurde beschlossen, die Kurzfassung des Regionalen Energie- und Klimaschutzkonzeptes für die Planungsregion Oberlausitz-Niederschlesien in einer übersetzten Fassung für polnische Verantwortungsträger auf Ebene der Woiwodschaft und der Kommunen sowie für die Fachwelt und die Öffentlichkeit zur Verfügung zu stellen. Die Mitglieder der Arbeitsgruppe 2 wünschen, dass das Konzept die Diskussion in Dolny Śląsk sachdienlich anregt und zukunftsweisende Impulse für einen effizienteren Umgang mit Energieträgern in privaten, in öffentlichen und in unternehmerischen Bereichen erlaubt. dr. Jan Blachowski Instytut Rozwoju Terytorialnego Institut für Territoriale Entwicklung Dr. Peter Heinrich Regionaler Planungsverband Oberlausitz-Niederschlesien Górnołużycko-Dolnośląski Regionalny Związek Planowania 3

4 Spis treści 1. Wprowadzenie i metodyka Górnołużycko-Dolnośląski Region Planowania Zadania i cele Koncepcji Zasadnicza metoda postepowania 8 2. Istniejące działania i koncepcje Koncepcje energetyczne i ochrony klimatu European Energy Award Regionalna samowystarczalność energetyczna Bilanse energetyczne Metodyka bilansowania Sektor paliwowo-energetyczny Rozwój wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej Zmiany w zakresie emisji CO Podsumowujące rezultaty Zmiany końcowego zużycia energii Według sektorów zużycia Według nośników energii Zmiany emisji CO Według sektorów zużycia Według nośników energii Według liczby ludności Opcje działania Potencjały odnawialnych źródeł energii Energia wiatru Energia słoneczna Wytwarzanie biomasy Geotermia i energia wodna Potencjały efektywności, oszczędności i ograniczenia emisji Sektor prywatnych gospodarstw domowych Sektor przemysłu/rzemiosła, handlu i usług oraz nieruchomości publiczne Sektor nieruchomości będących własnością powiatu Sektor transportu Potencjał naturalnego obniżenia poziomu CO Scenariusze rozwoju dla Regionu Planowania Cel: rozbudowa odnawialnych źródeł energii Cel: zwiększenie udziału kogeneracji Cel: redukcja zapotrzebowania na ogrzewanie surowcami kopalnymi 29 4

5 5.4 Cel: obniżenie emisji CO Redukcja zużycia energii końcowej Prywatne gospodarstwa domowe Przemysł/rzemiosło, handel i usługi Rozbudowa odnawialnych źródeł energii Koszty inwestycji Koncepcja realizacji Wytyczne polityki energetycznej Pole działania 1: centralne sterowanie Pole działania 2: wytwarzanie i dostarczanie energii Pole działania 3: prywatne gospodarstwa domowe Pole działania 4: przemysł/rzemiosło, handel i usługi Pole działania 5: nieruchomości będące własnością powiatu Pole działania 6: transport i mobilność Pole działania 7: edukacja Katalog działań Katalog instrumentów Opis i ocena poszczególnych instrumentów (katalog instrumentów) Organizacja procesu realizacji Monitoring Doświadczenia modelowego zastosowania Regionalnej Koncepcji Energetyczno-Klimatycznej (REKK) Spis źródeł 50 Zastosowane skróty CO 2 eea EEG GWh IE Leipzig ILEK MWh os. OZE REKK RPV SAENA VVO ZVON dwutlenek węgla European Energy Award Ustawa o energiach odnawialnych gigawatogodzina (1.000 MWh) Leipziger Institut für Energie GmbH Lipski Instytut Energii sp. z o.o. Zintegrowana Koncepcja Rozwoju Obszarów Wiejskich megawatogodzina (1.000 kwh) osoby odnawialne źródła energii Regionalna Koncepcja Energetyczno-Klimatyczna Regionaler Planungsverband Oberlausitz-Niederschlesien Górnołużycko-Dolnośląski Regionalny Związek Planowania Sächsische Energieagentur GmbH Saksońska Agencja Energii sp. z o.o. Verkehrsverbund Oberelbe Związek Komunikacyjny Górnej Łaby Zweckverband Verkehrsverbund Oberlausitz-Niederschlesien Związek Celowy Górnołużycko- Dolnośląski Związek Komunikacyjny 5

6 Ryciny i tabele Rycina 1 Struktura projektu opracowania koncepcji energetyczno-klimatycznej 8 Rycina 2 Energia elektryczna wytworzona łącznie w regionie górnołużycko-dolnośląskim 13 Rycina 3 Wytwarzanie energii elektrycznej z OZE w regionie górnołużycko-dolnośląskim 14 Rycina 4 Wytwarzanie ciepła systemowego w regionie górnołużycko-dolnośląskim 14 Rycina 5 Zmiany emisji CO 2 -z sektora paliwowo-energetycznego według nośników energii w regionie górnołużycko-dolnośląskim 15 Rycina 6 Wytwarzanie energii elektrycznej według nośników energii bez uwzględnienie i z uwzględnieniem zapotrzebowania na energie elektryczną w roku 2010 w regionie górnołużycko-dolnośląskim 15 Rycina 7 Końcowe zużycie energii wg sektorów zużycia w regionie górnołużycko-dolnośląskim 16 Rycina 8 Końcowe zużycie energii wg nośników energii w regionie górnołużycko-dolnośląskim 17 Rycina 9 Emisje CO 2 wg sektorów zużycia w regionie górnołużycko-dolnośląskim 18 Rycina 10 Emisje CO 2 wg nośników energii w regionie górnołużycko-dolnośląskim 18 Rycina 11 Emisje CO 2 na mieszkańca wg sektorów zużycia w regionie górnołużycko-dolnośląskim 19 Rycina 12 Udział OZE w zapotrzebowaniu na energie elektryczną wg scenariuszy rozwoju w regionie górnołużycko-dolnośląskim 28 Rycina 13 Udział energii elektrycznej z kogeneracji w zapotrzebowaniu wg scenariuszy rozwoju w regionie górnołużycko-dolnośląskim 29 Rycina 14 Zapotrzebowanie na ciepło z surowców kopalnych wg scenariuszy rozwoju w regionie górnołużycko-dolnośląskim 29 Rycina 15 Emisje CO 2 wg sektorów zużycia i scenariuszy rozwoju w regionie górnołużycko-dolnośląskim 30 Rycina 16 Emisje CO 2 na mieszkańca wg sektorów zużycia i scenariuszy rozwoju w regionie górnołużyckodolnośląskim 30 Rycina 17 Końcowe zużycie energii wg sektorów zużycia i scenariuszy rozwoju w regionie górnołużyckodolnośląskim 31 Rycina 18 Koszty inwestycji podnoszących efektywność i zwiększających udział OZEwg sektorów i scenariuszy rozwoju w regionie górnołużycko-dolnośląskim 33 Rycina 19 Zależność między analizą stanu istniejącego, celami polityki energetycznej, wytycznymi regionalnymi/polami działania i ich realizacją 35 Tabela 1 Samorządy i przykłady projektów European Energy Award w Górnołużycko-Dolnośląskim Regionie Planowania 10 Tabela 2 Wybór samowystarczalnych energetycznie regionów modelowych w Górnołużycko- Dolnośląskim Regionie Planowania 11 Tabela 3 Zestawienie potencjałów wytwarzania energii elektrycznej z OZE w regionie planowania 20 Tabela 4 Zestawienie możliwych do zmobilizowania potencjałów wytwarzania energii cieplnej z OZE w regionie planowania 20 Tabela 5 Efekty maksymalnego potencjału działań w odniesieniu do końcowego zużycia energii w stosunku do tendencji w regioni górnołużycko-dolnośląskim 23 Tabela 6 Analiza zużycia energii elektrycznej i cieplnej w zasobie budynków będących własnością powiatu w regionie planowania 24 Tabela 7 Zdolności magazynowania węgla w Górnołużycko-Dolnośląskim Regionie Planowania 26 Tabela 8 Działania w sektorze prywatnych gospodarstw domowych w scenariuszach rozwoju 32 Tabela 9 Dane statystyczne dotyczące stanu rewitalizacji spółdzielni i spółek mieszkaniowych 32 Tabela 10 Działania w sektorze przemysłu/rzemiosła, handlu i usług w scenariuszach rozwoju 32 Tabela 11 Działania w sektorze paliwowo-energetycznym w scenariuszach rozwoju 33 Tabela 12 Zestawienie działań w scenariuszu Saksonii wg pól działania 38 Tabela 13 Wybór możliwych instrumentów do realizacji działań wg pól działania 39 6

7 Regionalna Koncepcja Energetyczno-Klimatyczna dla Górnołużycko-Dolnośląskiego Regionu Planowania 1. Wprowadzenie i metodyka Narodowe cele dotyczące ochrony klimatu przewidują do roku 2020 redukcję gazów cieplarnianych o 40 % w stosunku do roku 1990 i dążą jednocześnie do osiągnięcia udziału energii odnawialnych wynoszącego co najmniej 35 % w zużyciu energii elektrycznej brutto oraz 18 % w końcowym zużyciu energii brutto /BMWi und BMU 2010/. Wolne Państwo Saksonia obrało sobie w projekcie Programu Energetyczno-Klimatycznego1 za cel, by w ciągu najbliższych 10 lat zwiększyć udział energii odnawialnych do jednej trzeciej zużycia energii elektrycznej brutto oraz obniżyć roczne emisje CO2 poza handlem emisjami o 25 % do roku 2020 /SMWA und SMUL 2011/. Aby osiągnąć te ambitne cele w wielu jednostkach samorządowych i regionach rozpoczęto odpowiednie procesy i zrealizowano działania przy wsparciu regulacji ustawowych i programów pomocowych. W uzupełnieniu tych działań Regionalne Związki Planowania w Wolnym Kraju Saksonia mają sporządzić w ramach Planu Działań Klimat i Energia Regionalną Koncepcję Energetyczno-Klimatyczną jako podstawę rozwoju regionalnego /SMUL 2008/. Górnołużycko-Dolnośląski Regionalny Związek Planowania zlecił w związku z tym w 2012 r. Leipziger Institut für Energie GmbH (Lipskiemu Instytutowi ds. Energii sp. z o.o.) we współpracy z Bosch & Partner GmbH opracowanie modelowej dla Saksonii Regionalnej Koncepcji Energetyczno-Klimatycznej (REKK). 1.1 Górnołużycko-Dolnośląski Region Planowania Do Górnołużycko-Dolnośląskiego Regionu Planowania należą powiaty Bautzen (Budziszyn) i Görlitz. Graniczy on na północy z Regionem Planowania Łużyce-Spreewald (kraj związkowy Brandenburgia), na zachodzie i południowym zachodzie z Regionem Planowania Dolina Łaby-Wschodnie Rudawy, na południu z krajami usteckim i libereckim (Republika Czeska) a na wschodzie z polskimi województwami dolnośląskim i lubuskim /RPV 2011a/. Łączna powierzchnia regionu planowania wynosi km². Największy udział stanowią tereny rolnicze (46,0 %), leśne (35,1 %)2 oraz osadnicze i komunikacyjne (10,4 %) /RPV 2011a/. Posiadający w przeważającej części rolniczy charakter obszar zdominowany jest ponadto przez dawne i działające kopalnie węgla brunatnego (udział terenów wydobywczych 3,2 %) oraz dawne i istniejące poligony wojskowe. W regionie żyje około mieszkańców (stan na r.). W latach liczba ludności spadła o prawie 25 %. Gęstośc zaludnienia wynosząca około 133 osób/km² jest znacznie niższa od średniej dla Saksonii wynoszącej około 225 osób/km² /Statistik Sachsen 2011a/. Na występowanie przy tym wyraźnych różnic w poszczególnych częściach regionu wskazują miasto Radeberg z ponad 600 osobami/km² i północna część powiatu Görlitz z niecałymi Bautzen (Budziszyn) wśród górnołużyckich terenów wiejskich 1 Cele przyjęto z projektu Saksońskiego Programu Energetyczno-Klimatycznego z 12 października 2011 r. W chwili opracowywania REKK nie było jeszcze dokumentu uchwalonego przez rząd Saksonii. 2 Odbiegające wskaźniki podaje Państwowy Zakład Lasów Saksonii. Zakłada się tam istnienie w regionie planowania % ( ha) terenów leśnych. Podaje się ponadto, że właściwa wielkość jest większa o kolejne ponad ha od wielkości znanej. Ogólnie rzecz biorąc, region planowania zdominowany jest przez młode zasoby i liczne tereny zalesiane, zwłaszcza w obszarze dawnych kopalni odkrywkowych. Poprawa jakości danych nastąpić może w toku trzeciej federalnej inwentaryzacji lasów, która ma być zakończona w 2013 r. 7

8 50 osobami/km2 /RPV 2011a/. Duże obszary pozbawione osadnictwa występują przede wszystkim na obszarach wydobycia węgla brunatnego i poligonach wojskowych. Brakuje w pełni wyposażonego ośrodka nadrzędnego określającego region. Miasta Bautzen (Budziszyn), Görlitz i Hoyerswerda tworzą związek miast o charakterze centrum nadrzędnego i realizują w związku z tym te zadania wspólnie. Najważniejszą dla regionu osią komunikacyjną o znaczeniu ponadregionalnym jest III Paneuropejski Korytarz Transportowy (Drezno/Berlin Wrocław Kraków Kijów), w którym przebiegają: linie kolejowe (Drezno) Bautzen (Budziszyn) Görlitz (Wrocław) realizująca głównie przewozy osobowe oraz Hoyerswerda Horka (Węgliniec) realizująca głównie przewozy towarowe, a także autostrada federalna A4 jako połączenie drogowe /RPV 2011a/. 1.2 Zadania i cele Koncepcji Sporządzenie Regionalnej Koncepcji Energetyczno-Klimatycznej dla Górnołużycko-Dolnośląskiego Regionu Planowania wynikło z realizacji Krajowego Planu Rozwoju Saksonii /SMI 2003/ i Planu Działań Klimat i Energia Wolnego Państwa Saksonia /SMUL 2008/. W ramach koncepcji miały zostać zarówno podjęte zadania związane z moderacją i koordynacją, jak i opracowane podstawy koncepcyjne do ustaleń związanych z planowaniem regionalnym w celu m.in. spowodowania dalszego rozwoju energetyki odnawialnej. Opracowanie Koncepcji Klimatyczno-Energetycznej odbyło się w otwartym i opartym na współpracy procesie planowania z włączeniem obydwu powiatów, gmin oraz właściwych administracji specjalistycznych i przedsiębiorstw, których ten proces dotyczy. Obok tworzenia sieci projekt służył stworzeniu specjalistycznych podstaw i pomocy przy podejmowaniu decyzji do aktualizacji Krajowego Planu Rozwoju Saksonii i niezbędnego w związku z tym dostosowania Planu Regionalnego. Ponadto REKK dla Górnołużycko-Dolnośląskiego Regionu Planowania służyć ma za model tego rodzaju koncepcji w innych regionach Saksonii /RPV 2011a/. 1.3 Zasadnicza metoda postepowania Sporządzenie Regionalnej Koncepcji Energetyczno-Klimatycznej odbywało się w trzech fazach projektu i trzech modułach projektu, które przedstawione są w zestawieniu na ilustracji 1. fazy projektu moduły projektu 1 SYTUACJA WYJŚCIOWA I PERSPEKTYWY 1 Analiza stanu posiadania aktorów Bilans energetyczny i CO2 2 Prognoza potrzeb Proces komunikacji Komunikacja wewnętrzna Włączenie lokalnych podmiotów 7 2 OPCJE DZIAŁANIA 3a Obliczenia potencjałów 3b Scenariusze rozwoju 3 KONCEPCJA Wytyczne polityki 4 DZIAŁANIA energetycznej 5 Katalog działań i instrumentów 6 Koncepcja monitoringu Rycina 1 Struktura projektu opracowania koncepcji energetyczno-klimatycznej (Źródło: IE Leipzig) W pierwszej fazie projektu ujęto sytuację wyjściową (analiza stanu obecnego) i perspektywy regionu. Uwzględnione w wyczerpujący sposób zasoby danych stanowią podstawę do sformułowania konkretnych celów i wyprowadzenia odpowiednich działań z uwzględnieniem regionalnej wizji. Również późniejsza kontrola oddziaływania działań odbywać się będzie w porównaniu z sytuacją wyjściową. Uwzględnione zostały przy tym również istniejące działania i koncepcje obejmujące poszczególne samorządy lub części regionu. W drugiej fazie projektu wykazano najpierw w scenariuszu tendencji (jak najbardziej niezmienione warunki ramowe) techniczne potencjały oszczędności i efektywności w zużyciu energii dla poszczególnych sektorów zużycia i oceniono je pod względem ich wykonalności. Dołączają do tego opcje zmienionego dostarczania energii użytkownikom 8

9 końcowym. Z uwzględnieniem istniejących restrykcji przedyskutowano ponadto możliwości dalszej rozbudowy regionalnego dostarczania energii elektrycznej i ciepła z energii odnawialnych. Z tych możliwych do wykorzystania potencjałów efektywności energetycznej i odnawialnych energii wyprowadzić można potencjał redukcji CO2. Po analizie potencjałów i porównaniu scenariuszy w trzeciej fazie projektu dyskutowano z włączeniem podmiotów, których proces ten dotyczy, nad wytycznymi polityki energetycznej dla Regionu Planowania. Na tym opiera się konkretny Katalog środków i działań podzielony na poszczególne sektory zużycia energii, który definiuje działania mające na celu jak najbardziej efektywne osiągnięcie celu. W jaki sposób może odbyć się kontrola realizacji ustalonych działań i instrumentów, opisuje znajdująca się na końcu Koncepcja monitoringu. 2. Istniejące działania i koncepcje W dziedzinie ochrony klimatu i efektywności energetycznej istnieje już w regionie górnołużycko-dolnośląskim szereg koncepcji samorządowych i obejmujących części regionu oraz działań mających na celu ich realizację, do których nawiązywać mogą dalsze opracowania. Poniżej przedstawiono kilka koncepcji. 2.1 Koncepcje energetyczne i ochrony klimatu Zapytania Regionalnego Związku Planowania (RPV) na temat samorządowych koncepcji energetycznych i ochrony klimatu 3 wykazały, że w regionie górnołużycko-dolnośląskim spośród 118 miast i gmin 8 samorządów (Göda, Görlitz, Hoyerswerda, Lohsa, Nebelschütz, Radeberg, Rietschen, Schönteichen) sporządziło już taką koncepcję a kolejnych 12 samorządów (Burkau, Großdubrau, Großnaundorf, Neukirch, Oßling, Radibor, Ralbitz-Rosenthal, Spreetal, Ebersbach/Sa., Horka, Kodersdorf, Schleife) planuje ich opracowanie /RPV 2011b/. Ponadto zebrało się kilka miast i gmin, które na podstawie Zintegrowanej Koncepcji Rozwoju Obszarów Wiejskich (ILEK) mają na celu wspólne opracowanie. Wsparcie ma miejsce jako w odniesieniu do uznanych obszarów LEADER 4 lub Zintegrowanego Rozwoju Obszarów Wiejskich (ILE) 5. W ramach zintegrowanego rozwoju obszarów wiejskich region Bautzener Oberland (13 samorządów) planuje sporządzenie odpowiedniej koncepcji energetycznej, w odniesieniu do regionu Westlausitz (15 samorządów) koncepcja taka już istnieje 2011b/. Koncepcje energetyczne i ochrony klimatu stanowią dzięki analizie sytuacji istniejącej, sformułowaniu celów i katalogowi działań znakomitą podstawę do podejmowania decyzji o wprowadzeniu zarządzania energią i ochroną klimatu oraz realizacji projektów na rzecz efektywności energetycznej i ochrony klimatu /dena 2011a/. Koncepcje ukazują istniejące techniczne i ekonomiczne potencjały redukcji emisji CO 2 oraz możliwe działania krótko-, średnio- i długoterminowej redukcji emisji CO 2 i zużycia energii. Uwzględnione są przy tym wszystkie istotne dla klimatu pola działania samorządu: prywatne gospodarstwa domowe, wytwórczość, handel i usługi, instytucje samorządowe oraz przemysł i transport. Realizacja kontroli efektów wspierana może być przez efekty synergiczne z European Energy Award, jako długofalowym procesem zarządzania. 2.2 European Energy Award European Energy Award (eea) jest programem nastawionym na rzecz realizacji polityki energetycznej i ochrony klimatu w miastach, gminach i powiatach. Zawiera on prowadzony przede wszystkim przez samorząd system zarządzania jakością i procedurę certyfikacji, dzięki któremu działania w zakresie energetyki i ochrony klimatu podlegają ewidencjonowaniu, ocenie, planowaniu, sterowaniu i regularnej weryfikacji tak, aby można było zidentyfikować i wykorzystać potencjały zrównoważonej polityki energetycznej i ochrony klimatu /eea 2011/. W Saksonii obowiązuje wsparcie finansowe eea; wsparciu podlegają m.in. inwestycje w budynki spełniające standard domu pasywnego, instalacje kogeneracji lub efektywne energetycznie oświetlenie ulic. 3 Obok klasycznych koncepcji ochrony energii i klimatu ujęto tu również działania, które przy przedłożeniu odpowiedniej dokumentacji są zbliżone do koncepcji (np. Göda). 4 LEADER oznacza połączenie działań mających na celu rozwój gospodarki na obszarach wiejskich i jest inicjatywą Unii Europejskiej, wspierającą projekty na obszarach wiejskich w okresie W Regionie Planowania uznano następujące obszary LEADER: Oberlausitzer Heide- und Teichlandschaft, Westlausitz, Zentrale Oberlausitz. 5 W Regionie Planowania uznano następujące obszary ILE: Bautzener Oberland, Kottmar, Lausitzer Seenland, Naturpark Zittauer Gebirge, Östliche Oberlausitz, Dresdner Heidebogen. 9

10 Gmina/powiat Status uczestnika eea Przykłady projektów Powiat Görlitz certyfikowany Opracowanie kwalifikowanej bazy danych budynków Przygotowanie teczki inwestora Miasto Görlitz certyfikowany Contracting energooszczędny w budynkach komunalnych Gmina Großharthau certyfikowany Wynajem powierzchni dachów komunalnych pod fotowoltaikę Contracting lokalnych sieci CO z instalacją na pelety drzewne Gmina Hohendubrau certyfikowany Zaopatrzenie w ciepło ze zrębków drewnianych Symultaniczna oczyszczalnia stawowa Miasto Niesky certyfikowany Termografia domów jednorodzinnych Gmina Oßling certyfikowany Przestawienie sieci ciepłowniczej na ogrzewanie peletami Modernizacja oświetlenia ulic Miasto Rothenburg certyfikowany Bilansowa samowystarczalność elektro-energetyczna Miasto Zittau certyfikowany Przygotowanie teczki inwestora Wprowadzenie zarządzania energetycznego budynków komunalnych Miasto Hoyerswerda certyfikowany Hydrotermalne wykorzystanie wód gruntowych Gmina Ottendorf-Okrilla Gmina Rietschen Miasto Weißwasser uczestniczący uczestniczący uczestniczący Tabela 1 Samorządy i przykłady projektów European Energy Award w Górnołużycko-Dolnośląskim Regionie Planowania (żródło: /SAENA 2011/, prezentacja: IE Leipzig) Samorządy wykorzystujące już eea jako instrument zarządzania stwarzają po pierwsze dobre warunki do opracowania koncepcji klimatycznej. Po drugie samorząd należący do eea otrzymuje dzięki koncepcji klimatycznej ugruntowaną podstawę planowania oraz profesjonalną analizę bilansu energetycznego i CO 2, identyfikacji potencjałów ochrony klimatu w innych sektorach oraz skuteczności poszczególnych działań. Dlatego celowe jest powiązanie eea ze sporządzeniem i realizacją koncepcji klimatycznej /eea 2011/. W regionie planowania wyróżnione European Energy Award zostały już powiat Görlitz i osiem samorządów, kolejne trzy samorządy uczestniczą obecnie w procesie certyfikacji (tabela 1). 2.3 Regionalna samowystarczalność energetyczna W powiecie Bautzen (Budziszyn) regiony Westlausitz (Zachodnie Łużyce) i Bautzener Oberland (Wyżyna Budziszyńska) wykazały jako jeden z wiodących projektów Zintegrowanej Koncepcji Rozwoju Obszarów Wiejskich (ILEK) osiągnięcie bilansowej samowystarczalności energetycznej 6 w regionie. W ten sposób z jednej strony wspierane są rozwój regionalny oraz regionalne wytwarzanie wartości, z drugiej zaś wzmacniane jest bezpieczeństwo energetyczne. Cel ten ma być osiągnięty perspektywicznie (do roku 2050). Saksońska Agencja Energii sp. z o.o. (SAENA) wspiera to zamierzenie przy pomocy projektu Rozwój samowystarczalnych energetycznie regionów modelowych w Saksonii / SAENA 2011a/. Także Ostritz w powiecie Görlitz ma na celu samowystarczalne zaopatrzenie całości miasta energią cieplną i elektryczną z miksu odnawialnych źródeł energii. Realizacja dofinansowana została w projekcie Energetyczno-ekologiczne miasto modelowe Ostritz-St. Marienthal, w ramach którego zbudowano kilka instalacji demonstracyjnych /Ostritz 2011/. Krótki opis wybranych samowystarczalnych energetycznie regionów modelowych zawiera tabela 2. 6 Region o bilansowej samowystarczalności energetycznej wykorzystuje w jak największym stopniu potencjały oszczędności energii i zwiększenia efektywności energetycznej i pokrywa pozostałe zapotrzebowanie na energię w średniej rocznej rachunkowo z regionalnych odnawialnych nośników energii. 10

11 Energetyczno-ekologiczne miasto modelowe Ostritz-St. Marienthal Obszar Powierzchnia Ludność Miasto Ostritz z klasztorem St. Marienthal, powiat Görlitz ok. 23 km² ok , gęstość zaludnienia 111 os./km² Projekt Energetyczno-ekologiczne miasto modelowe Ostritz-St. Marienthal Przykłady projektów - Elektrociepłownia na biomasę - Farma wiatrowa w miejscowości Leuba o mocy 14 MW - Elektrownia wodna - Instalacje solarne Region LEADER Westlausitz (Zachodnie Łużyce) Obszar Powierzchnia Ludność Wizja 13 gmin i miast w zachodniej części powiatu Bautzen (Budziszyn) (Arnsdorf, Bischofswerda, Bretnig-Hauswalde, Elstra, Frankenthal, Großhartau, Großröhrsdorf, Lichtenberg, Ohorn, Pulsnitz, Rammenau, Steina i Wachau) ok. 300 km² ok , gęstość zaludnienia 173 os./km² Westlausitz Regionale.Wirtschaft.Leben. (Zachodnie Łużyce Region.Gospodarka.Życie.). Wykorzystanie regionalnych źródeł energii w celu wzmocnienia gospodarki regionalnej Stan na 2008 r.: 5 % udział energii odnawialnych (ciepło 1 %, energia elektryczna 26 %) Scenariusz na 2030 r.: 75 % udział energii odnawialnych Działania (wybór) Przykłady projektów - Wprowadzenie zarządzania energetycznego na szczeblu samorządowym - Udział w Solarnej Bundeslidze - Poprawa efektywności energetycznej instalacji grzewczych - Budowa gospodarstw biomasowych - (częściowa) rewitalizacja energetyczna budynków - Repowering farm wiatrowych - Rozbudowa i modernizacja lokalnych sieci ciepłowniczych - Ustalenie obszarów do wykorzystania energii wiatru - Obywatelska instalacja solarna w Arnsdorfie (spółka cywilna, moc 30 kw) - LED-owe oświetlenie drogi rowerowej w Wachau, amortyzacja: 2,2 lat (bez dofinansowania), oszczędności w ciągu 17 lat (12 źródeł światła, godzin pracy): ok euro Region Zintegrowanego Rozwoju obszarów Wiejskich Bautzener Oberland (Wyżyna Budziszyńska) Obszar Powierzchnia Ludność Wizja Działania (wybór) Przykłady projektów 15 miast i gmin w powiecie Bautzen (Budziszyn) (Crostau, Demitz-Thumitz, Doberschau-Gaußig, Göda, Großpostwitz/O.L., Hochkirch, Kirschau, Kubschütz, Neukirch/Lausitz, Obergurig, Schirgiswalde, Schmölln-Putzkau, Sohland, Steinigtwolmsdorf, Wilthen) ok. 370 km² ok , gęstość zaludnienia 150 os./km² Wyżyna Budziszyńska czarujący górzysty kraj, wart, by w nim żyć i pracować, źródło innowacyjnego, przyjaznego dla środowiska rozwoju i wzrostu gospodarczego - Obywatelska aktywność na rzecz ochrony klimatu w gminach - Obywatelskie farmy solarne - Program regionalny przestawienia na biogenne nośniki energii - Centrum energii i środowiska w Obergurig - Projekty demonstracyjne np. w Großpostwitz, Obergurig, Göda Tabela 2 Wybór samowystarczalnych energetycznie regionów modelowych w Górnołużycko-Dolnośląskim Regionie Planowania (źródło: / Bautzener Oberland 2011/, /Ostritz 2011/, /SAENA 2011a/, /Westlausitz 2011/, prezentacja: IE Leipzig) 11

12 3. Bilanse energetyczne Zidentyfikowanie sytuacji wyjściowej w zakresie źródeł energii i związanych z nimi emisji w regionie stanowi niezbędny element koncepcji energetycznych (analiza stanu obecnego). Zrozumienie obecnej sytuacji ( gdzie jesteśmy? i co dotąd osiągnęliśmy? ) jest niezbędnym podstawowym warunkiem do zidentyfikowania dalszych możliwości działania ( w jakim kierunku będziemy się dalej rozwijać? ) oraz oceny ich skuteczności. W celu umożliwienia opisania całości systemu energetycznego regionu górnołużycko-dolnośląskiego w jego dotychczasowym rozwoju sporządzono bilans energetyczny i CO 2 na lata Aktualizacja bilansu do roku 2020 opiera się na tworzeniu scenariuszy trendu, saksońskiego i maksymalnego na trzech różnych prognozach rozwoju. 3.1 Metodyka bilansowania W celu ustalenia wielkości zużycia energii posłużono się danymi z lat dotyczącymi sprzedaży energii elektrycznej, gazu i energii cieplnej. Powiązane z siecią zaopatrzenie w energię (energia elektryczna i gaz) dzieli się w Saksonii na szczeble przedsiębiorstw energetycznych, dystrybutorów regionalnych i zakładów komunalnych. W regionie górnołużycko-dolnośląskim istnieje łącznie 13 dystrybutorów regionalnych i zakładów komunalnych oraz Vattenfall Europe Generation AG z elektrownią Boxberg funkcjonującym na szczeblu przedsiębiorstw energetycznych. Z wyjątkiem pięciu dystrybutorów energetycznych wszystkim pozostałym udało się, mimo bardzo dużego zakresu danych wynikających z tego okresu, udostępnić odpowiednie dane. Brakujące dane przejęte zostały w miarę możliwości na rok 2010 z danych strukturalnych sieci 8 i oszacowane wstecznie. Na jakość danych wpłynęła ponadto liberalizacja rynku energii elektrycznej i gazu przeprowadzona w roku 1998 (rozdzielenie dostaw, względnie handlu energią i eksploatacji sieci). W celu uzyskania jak największej spójności obliczono więc oddolnie na podstawie systemu wskaźników dla poszczególnych sektorów zużycia, gospodarstw domowych, przemysłu/rzemiosła, handlu i usług oraz transportu zużycie energii. W celu zwiększenia wiarygodności wykorzystano rzeczywiste dane dotyczące zużycia. Obok energii elektrycznej, gazu i energii cieplnej udostępnianych przez dystrybutorów energetycznych znaczenie mają również inne nośniki energii jak paliwa stałe (m.in. węgiel, drewno, pelety), energie odnawialne (m.in. solarotermia, geotermia, fotowoltaika), olej opałowy oraz paliwa silnikowe, w odniesieniu do których nie istnieją lub istnieją w niewielkim zakresie zregionalizowane dane statystyczne. Zużycia tych nośników energii obliczono również w odniesieniu do poszczególnych sektorów na podstawie wskaźników. Zwłaszcza w odniesieniu do wytwarzania energii elektrycznej z OZE w niedawnej przeszłości można sięgnąć do publikacji operatorów sieci (dane podstawowe dotyczące Ustawy o energiach odnawialnych EEG). W modelu bilansowania znajdują się przepływy energii w sektorze paliwowo-energetycznym (rzeczywiste dane elektrowni, ciepłowni i elektrociepłowni) i dostarczają tym Elektrownia na węgiel brunatny Boxberg z kopalnią odkrywkową Nochten (Źródło: RPV) samym informacji dotyczących wielkości wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej w regionie planowania a tym samym związanych z tym regionalnych specyficznych czynników emisji. Obliczenia specyficznych czynników emisji dla energii elektrycznej i ciepła sieciowego przeprowadzono analogicznie do bilansów energetycznych krajów związkowych wg zasady sprawcy 9. Wytwarzanie energii elektrycznej w regionie górnołużycko-dolnośląskim zdominowane jest przez elektrownię na węgiel brunatny w Boxbergu, co prowadzi do wysokich czynników emisji w stosunku do ogólnoniemieckiego miksu energii elektrycznej. Szczególną rolę uzyskuje w związku z tym również produkt ciepła sieciowego z węgla brunatnego. W odniesieniu do pozostałych nośników energii wykorzystano publikowane przez Federalny Urząd Środowiska czynniki emisji CO 2. Bilansowo w regionie wytwarza się więcej energii elektrycznej niż się jej zużywa. Eksport nadwyżek energii elektrycznej nie został przedstawiony w bilansie energii i CO 2. 7 Statystyczne dane bazowe istnieją dla lat 2009/2010. W celu systematycznego przedstawienia w czasie przeprowadzono szacunki w odniesieniu do brakujących danych roku W przypadku dostępności odpowiednich danych wykazane są również lata pośrednie (okresy pięcioletnie). 8 Publikacja zgodnie z Rozporządzeniem o opłatach za korzystanie z sieci energetycznej lub Rozporządzeniem o opłatach za korzystanie z sieci gazowej. 9 W przypadku bilansu sprawcy chodzi o przedstawienie emisji w odniesieniu do końcowego zużycia energii. W przypadku energii elektrycznej naliczanie wielkości emisji przyporządkowanych do końcowego zużycia energii odbywa się na podstawie zużycia paliw przez wszystkie instalacje wytwarzające energię elektryczną w regionie. 12

13 Regionalna Koncepcja Energetyczno-Klimatyczna dla Górnołużycko-Dolnośląskiego Regionu Planowania Bilansowanie emisji gazów klimatycznych dotyczy wyłącznie emisji CO2 uwalnianego poprzez zastosowanie energii w sektorach zużycia w regionie planowania (emisje CO2 uwarunkowane energetycznie). Nie zajmowano się uprzednimi procesami w rozumieniu analizy drogi życia (bilansowanie ekologiczne), przy czym nośniki energii poza obszarem bilansowania obejmują też takie procesy jak uszlachetnienie i transport. 3.2 Sektor paliwowo-energetyczny Rozwój wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej Zapotrzebowanie na energię elektryczną w regionie górnołużycko-dolnośląskim pokrywane jest bilansowo całkowicie z wytwarzania energii elektrycznej w regionalnych elektrowniach. W latach ilość energii elektrycznej zmniejszyła się o 40 % z około GWh do około GWh w rezultacie wyłączenia mocy wytwórczych. Jednocześnie redukcji o 24 % uległo zapotrzebowanie na energię elektryczną, obecnie w regionie istnieje zapotrzebowanie na tylko około 18 % wytworzonej energii elektrycznej (Ryc. 2). STAN OBECNY TENDENCJA -40 % +32 % węgiel brunatny 21 % gaz ziemny paliwa odpadowe/ zastępcze gaz ze składowisk odpadów/ oczyszczalni ścieków Wyłączenie Hirschfelde GWh Wyłączenie Boxberg II biomasa 1997 Wyłączenie Hagenwerder fotowoltaika 1998 Wyłączenie Boxberg I 2012 Uruchomienie Boxberg Block R 2000 Uruchomienie Boxberg IV energia wiatru energia wodna Rycina zapotrzebowanie regionu na energię elektryczną Energia elektryczna wytworzona łącznie w regionie górnołużycko-dolnośląskim (źródło: /Energieversorger 2011/, /50hertz 2011/, obliczenia i prezentacja: IE Leipzig) Jak pokazuje Ryc. 2 dominującym nośnikiem jest węgiel brunatny. Wraz z uruchomieniem nowego bloku R o mocy 675 MW w elektrowni Boxberg i dalszą rozbudową OZE ilość wytwarzanej energii elektrycznej wzrośnie do roku 2020 o kolejne 32 % do około GWh. Biorąc pod uwagę jedynie wytwarzanie energii elektrycznej z OZE, to w regionie planowania udało się w latach osiągnąć wzrost o 60 % do 740 GWh (Ryc. 3). W ten sposób ze źródeł odnawialnych pokryć można około 28 % zapotrzebowania na energię elektryczną w regionie górnołużycko-dolnośląskim. Jeżeli założymy do roku 2020 umiarkowaną rozbudowę zwłaszcza w fotowoltaice, biomasie i energii wiatru o łącznie 30 % wytwarzanej energii, udział OZE w pokryciu zapotrzebowania na energię elektryczną wzrośnie do prawie 40 %. Farma wiatrowa nad jeziorem Scheibesee (Źródło: RPV) Energia cieplna może być dostarczana jako ciepło sieciowe poprzez odpowiednie sieci lub wytwarzana bezpośrednio na miejscu w zainstalowanych kotłach. Ujęcie w pełni ciepła sieciowego jest niemal niemożliwe w tak dużym terytorialnie regionie, jakim jest obszar planowania a lokalne instalacje wytwarzające energię cieplną udało się zidentyfi- 13

14 kować tylko w pojedynczych przypadkach. Przy uwzględnieniu tych ograniczeń wytwarzana ilość ciepła sieciowego spadła w latach o 33 % z około 950 GWh do około 640 GWh (Ryc. 4). Istotną przyczyną tego stanu jest zmniejszająca się liczba ludności. STAN OBECNY TENDENCJA +30 % fotowoltaika energia wodna GWh energia wiatru biomasa gaz ze składowisk odpadów/ oczyszczalni ścieków biogeniczna część odpadów (50%)* * zawiera 50 % wytwarzania energii elektrycznej z instalacji termicznego przetwarzania odpadów w Lauta Rycina 3 Wytwarzanie energii elektrycznej z OZE w regionie górnołużycko-dolnośląskim (Źródło: /50hertz 2011/, obliczenia i prezentacja: IE Leipzig) STAN OBECNY -33 % -39 % TENDENCJA -9 % GWh paliwa odpadowe/ zastępcze olej opałowy gaz ziemny węgiel brunatny Rycina 4 Wytwarzanie ciepła systemowego w regionie górnołużycko-dolnośląskim (Źródło: /Energieversorger 2011/, obliczenia i prezentacja: IE Leipzig, bez energii cieplnej z biomasy, dane dotyczące oleju opałowego i gazu ziemnego nie są kompletne) Jako produkt kogeneracji przy wytwarzaniu energii elektrycznej ciepło sieciowe z węgla brunatnego odgrywa ma szczególne znaczenie (2010: 56 %). Miasta Bautzen (Budziszyn) (Elektrociepłownia Bautzen-Teichnitz), Hoyerswerda (Elektrownia Schwarze Pumpe) oraz Weißwasser (Elektrownia Boxberg) zaopatrywane są w ciepło sieciowe z węgla brunatnego. W związku z przewidywanymi zmianami demograficznymi oczekuje się do roku 2020 dalszego spadku wytwarzania ciepła sieciowego o około 9 % do poziomu 580 GWh. 14

15 3.2.2 Zmiany w zakresie emisji CO 2 W następstwie wyłączenia mocy wytwórczych (m.in. w elektrowniach Hagenwerder i Hirschfelde), lecz również dzięki wyższej sprawności instalacji i szybszej rozbudowie wytwarzania energii elektrycznej z OZE emisje CO 2 w sektorze paliwowo-energetycznym uległy w latach redukcji o 54 % (Ryc. 5). W wyniku uruchomienia nowego bloku w elektrowni Boxberg w roku 2012 produkcja energii elektrycznej i związane z nią emisje CO 2 wzrosną przypuszczalnie do roku 2020 o 20 %. STAN OBECNY TENDENCJA -54 % +20 % -45 % t CO paliwa odpadowe/ zastępcze olej opałowy gaz ziemny węgiel brunatny Rycina 5 Zmiany emisji CO 2 -z sektora paliwowo-energetycznego według nośników energii w regionie górnołużycko-dolnośląskim (Źródło: / Energieversorger 2011/, obliczenia i prezentacja: IE Leipzig) Według zużycia energii elektrycznej regionu górnołużycko-dolnośląskiego 80 % wytwarzanej energii elektrycznej dostępnych jest obecnie poza regionem planowania. Przy określaniu specyficznych emisji CO 2 na MWh wytworzonej energii elektrycznej należało więc z jednej strony uwzględnić przemysł węgla brunatnego, który ze względu na przede wszystkim swoje ponadregionalne zasilanie nie może obciążać tylko regionu. Na potrzeby bilansu przyjęto więc w aspekcie podziału nośników energii, że wszystkie regionalne moce wytwórcze z wyjątkiem węgla brunatnego (tzn. OZE, gaz ziemny, odpady) wykorzystywane są na miejscu. Różnica w zapotrzebowaniu na energię elektryczną pokrywana jest przez węgiel brunatny (i paliwa zastępcze stosowane w elektrowni na węgiel brunatny). Ryc. 6 ukazuje, jak zmienia się udział nośników energii na rzecz energii odnawialnych i gazu ziemnego, jeżeli nie uwzględnimy łącznych mocy wytwórczych, lecz tylko zapotrzebowanie energetyczne regionu. bez uwzględnienia zapotrzebowania na energie elektryczną w regionie węgiel brunatny 93% z uwzględnieniem zapotrzebowania na energie elektryczną w regionie węgiel brunatny 64% Rycina 6 paliwa odpadowe/ zastępcze 1% gaz ziemny 1% OZE 5% paliwa odpadowe/ zastępcze 2% gaz ziemny 7% Wytwarzanie energii elektrycznej według nośników energii bez uwzględnienie i z uwzględnieniem zapotrzebowania na energie elektryczną w roku 2010 w regionie górnołużycko-dolnośląskim (Źródło: /Energieversorger 2011/, obliczenia i prezentacja: IE Leipzig) OZE 27% 15

16 3.3 Podsumowujące rezultaty Zmiany końcowego zużycia energii Według sektorów zużycia Końcowe zużycie energii (skorygowane pogodowo) zmniejszyło się w regionie planowania z GWh w roku referencyjnym 1990 do GWh w roku 2010 (Ryc. 7). Odpowiada to spadkowi o około GWh wzgl. niemal 30 %. Do spadku zużycia przyczyniają się sektory prywatnych gospodarstw domowych z GWh (-41 %) i sektor przemysłu/rzemiosła, handlu i usług z GWh (-40 %), podczas gdy zużycie energii w sektorze transportu wzrosło o około 400 GWh (+10 %). Zmiany te widoczne są również w udziałach poszczególnych sektorów w końcowym zużyciu energii. Podczas gdy sektor przemysłu/rzemiosła, handlu i usług posiadał w roku referencyjnym 1990 udział w końcowym zużyciu energii wynoszący jeszcze 43 %, to w 2010 r. zmniejszył się on do 36 %. Zużycie energii w sektorze prywatnych gospodarstw domowych osiąga w 2010 r. udział wynoszący tylko 30 % (1990: 36 %). Natomiast udział sektora transportu wzrósł w roku 2010 do 33 % (1990: 21 %). Udział będących własnością powiatu nieruchomości w końcowym zużyciu energii jest bardzo skromny (2010: 0,4 %) i dlatego nie może być przedstawiony na Ryc STAN OBECNY TENDENCJA -30% -8% -35% GWh nieruchomości będące własnością powiatu transport rzemiosło, handel, usługi i przemysł prywatne gospodarstwa domowe Rycina 7 Końcowe zużycie energii wg sektorów zużycia w regionie górnołużycko-dolnośląskim (źródło: IE Leipzig) W Scenariuszu tendencji do 2020 r. oczekiwać należy następujących zmian w zakresie końcowego zużycia energii w porównaniu z rokiem referencyjnym 2010: W sektorze transportu: nastąpi spadek o 240 GWh wzgl. 5 %. W obszarze prywatnych gospodarstw domowych należy ze względu na regularne prace rewitalizacyjne w budynkach i systemach grzewczych, postęp technologiczny w zakresie urządzeń elektrycznych oraz prognozowane zmniejszenie liczby ludności założyć spadek o 480 GWh wzgl. prawie 11 %. W odniesieniu do sektora przemysłu/rzemiosła, handlu i usług oczekuje się redukcji o 440GWh wzgl. 8 %. Udział poszczególnych sektorów zużycia w końcowym zużyciu energii nie ulegnie znaczącym zmianom w stosunku do 2010 r. 16

17 Reasumując wg Scenariusza tendencji do 2020 r. a więc bez podejmowania intensywnych działań na rzecz ochrony klimatu zużycie energii w regionie planowania zmniejszy się o 8 % (1.160 GWh) w porównaniu z rokiem Przyczynami tego stanu są działania na rzecz zmniejszenia zużycia i postęp technologiczny oraz zmniejszenie liczby ludności Według nośników energii Podczas analizy struktury nośników energii we wszystkich sektorach zużycia widoczne są wyraźne przesunięcia i zmiany (Ryc. 8). Zwłaszcza zastąpienie węgla brunatnego i gazu miejskiego gazem ziemnym oraz zmiany zużycia energii elektrycznej i ciepła sieciowego w zależności od zmian demograficznych spowodowały silne przesunięcia strukturalne. Główną przyczyną spadku zużycia energii jest jednak strukturalna transformacja gospodarki, która rozpoczęła się w regionie planowania w 1990 r. Obok rzeczywistych zmian zapotrzebowania (np. zmniejszenie zużycia w wyniku rewitalizacji i postępu technologicznego oraz spadek liczby zatrudnionych i liczby ludności) ważną rolę dla rachunku emisji CO 2 odgrywa jednak efekt zastąpienia nośników energii. STAN OBECNY TENDENCJA -30% -8% -35% GWh olej napędowyesel benzyna inne energia elektryczna kogeneracja ciepło systemowe olej opałowy gaz ziemny OZE węgiel Rycina 8 Końcowe zużycie energii wg nośników energii w regionie górnołużycko-dolnośląskim (źródło: IE Leipzig). W odniesieniu do roku 1990 do nośnika energii gazu ziemnego przyporządkowano gaz miejski Zmiany emisji CO Według sektorów zużycia Uwarunkowane wytwarzaniem energii emisje CO 2 uległy w latach w regionie górnołużycko-dolnośląskim zmniejszeniu o około 54 % (z 10,6 mln. t do 4,9 mln. t). W Scenariuszu tendencji do 2020 r. uwarunkowane wytwarzaniem energii emisje CO 2 ulegną redukcji o kolejne 18 % (do 4,0 mln. t) (Ryc. 9). Przyczyną tego jest przede wszystkim zmniejszające się końcowe zużycie energii, ale przyczyniają się do tego także dalsze zastępowanie nośników energii i wyższy stopień sprawności instalacji. 17

18 STAN OBECNY TENDENCJA -54% -18% -62% nieruchomości będące własnością powiatu t CO transport rzemiosło, handel, usługi i przemysł prywatne gospodarstwa domowe Rycina 9 Emisje CO 2 wg sektorów zużycia w regionie górnołużycko-dolnośląskim (źródło: IE Leipzig) Według nośników energii Przy prezentacji struktury nośników energii we wszystkich sektorach zużycia widoczne są w regionie planowania wyraźne zmiany odpowiednio do końcowego zużycia energii (Ryc. 10) STAN OBECNY TENDENCJA -54% -18% -62% olej napędowy benzyna t CO inne en. elektryczna kogeneracja pompy ciepła ciepło systemowe olej opałowy gaz ziemny węgiel Rycina 10 Emisje CO 2 wg nośników energii w regionie górnołużycko-dolnośląskim (źródło: IE Leipzig) 18

19 Zastępowanie węgla brunatnego gazem ziemnym oraz zmiany w zużyciu energii elektrycznej i ciepła sieciowego w następstwie zmian demograficznych powodują znaczące przesunięcia strukturalne. W analizowanym okresie od 1990 do 2010 r. emisje CO 2 przy wytwarzaniu ciepła sieciowego spadły np. o prawie 80 % a przy energii elektrycznej o 60 %. Energia elektryczna posiada tym nie mniej wciąż jeszcze największy, bo wynoszący 40 %, udział w uwarunkowanych wytwarzaniem energii emisjach CO 2 w roku Według liczby ludności Uwarunkowane wytwarzaniem energii emisje CO 2 w przeliczeniu na mieszkańca uległy w latach w Górnołużycko-Dolnośląskim Regionie Planowania zmniejszeniu o 41 % z 14,0 t CO 2 /os. do 8,2 t CO 2 /os. (Ryc. 11). W Scenariuszu tendencji 2020 oczekiwany jest dalszy spadek o 9 % do 7,5 t CO 2 /os. Podczas gdy specyficzne (w odniesieniu do ludności) emisje CO 2 w sektorach gospodarstw domowych oraz przemysłu i rzemiosła, handlu oraz usług spadały w sposób ciągły i spadać będą również w przyszłości, specyficzne emisje CO 2 sektora transportu pozostają od roku 1995 na podobnym poziomie. Ze względu na bardzo skromny udział specyficzne emisje CO 2 będących własnością powiatu nieruchomości nie są możliwe do zaprezentowania. t CO2 na mieszkańców STAN OBECNY TENDENCJA -41% -9% -46% 14,0 1,6 10,9 9,9 2,1 9,1 7,1 2,2 8,2 7,8 2,3 7,5 2,2 4,3 2,3 2,3 4,2 3,9 3,6 3,3 3,1 5,2 4,4 3,4 2,8 2,4 2,2 2, nieruchomości będące własnością powiatu transport rzemiosło, handel, usługi i przemysł prywatne gospodarstwa domowe Rycina 11 Emisje CO 2 na mieszkańca wg sektorów zużycia w regionie górnołużycko-dolnośląskim (źródło: IE Leipzig) 19

20 4. Opcje działania Redukcję CO 2 osiągnąć można zarówno poprzez zmianę zaopatrzenia w energię, np. dzięki OZE lub energii z kogeneracji, jak i poprzez zmniejszenie końcowego zużycia energii w sektorach zużycia. 4.1 Potencjały odnawialnych źródeł energii Analiza potencjałów odnawialnych źródeł energii (OZE) w odniesieniu do regionu planowania ukierunkowana jest na możliwie realistyczne odzwierciedlenie sytuacji przestrzennej. Przeprowadzono w tym celu intensywny proces udziału społeczeństwa a wynikające z niego informacje włączane były w sposób ciągły do analizy. Przedstawione poniżej wyniki stanowią rezultat identyfikacji potencjałów terytorialnych i wytwórczych (patrz tabele 3 i 4). Potencjały Rodzaj OZE Potencjał terytorialny (w ha) Potencjał wytwarzania energii elektrycznej GWh/rok Stan 2010 Dodatkowy potencjał Łączny potencjał Energia wiatru Wind-Basis * Energia słoneczna Wytwarzanie biomasy Otwarte tereny pod fotowoltaikę b.d ** Powierzchnie dachów pod fotowoltaikę b.d Uprawa użytków rolnych ,5 140** Odpady*** w tym gnojowica 41,1 Gaz ze składowisk odpadów i oczyszczalni ścieków*** 369,6 4 b.d. > 4 Drewno energetyczne z gospodarki leśnej b.d. 38 b.d. Energia wodna 24,0 2,4 26,4 Geotermia** * Scenariusz Wind+ nie jest tu przytaczany. ** Brak możliwości rozróżnienia. *** Potencjały neutralne pod względem powierzchni. Tabela 3 Zestawienie potencjałów wytwarzania energii elektrycznej z OZE w regionie planowania (źródło: Bosch & Partner) Potencjały możliwe do zmobilizowania Rodzaj OZE Potencjał terytorialny (w ha) Potencjał wytwarzania energii cieplnej w GWh/rok Stan Dodatkowy potencjał Łączny potencjał Solarotermia Powierzchnie dachów 553 b.d. b.d Uprawa użytków rolnych b.d. 94 b.d. Wytwarzanie biomasy Surowce odpadowe* b.d. 23 b.d. Drewno energetyczne z gospodarki leśnej b.d. 193** b.d. Geotermia* b.d. k. A. b.d. * Potencjały neutralne pod względem powierzchni. ** Przede wszystkim w prywatnych gospodarstwach domowych (85 %). Tabela 4 Zestawienie możliwych do zmobilizowania potencjałów wytwarzania energii cieplnej z OZE w regionie planowania (źródło: Bosch & Partner) 20