Występowanie rybitwy czubatej Sterna sandvicensis na śródlądziu Polski

Transkrypt

1 Występowanie rybitwy czubatej Sterna sandvicensis na śródlądziu Polski Rybitwa czubata jest gatunkiem efemerycznie lęgowym w Polsce. Gniazdowanie stwierdzono głównie w ujściu Wisły w latach oraz nieregularnie w latach Nieudaną próbę lęgu odnotowano także w roku 1972 na jez. Gardno (Tomiałojć & Stawarczyk 2003). Po długiejprzerwie ponowne lęgi wykryto nad Zatoką Gdańską w roku 2006 na falochronie w Gdyni (140 par) oraz w roku 2007 w rez. Mewia Łacha w ujściu Wisły, gdzie gniazdowało ok. 400 par (P. Zięcik, S. Bzoma, G. Bela, A. Janczyszyn in litt.). Podczas wędrówki rybitwa czubata regularnie, lecz nielicznie przelatuje na wybrzeżu, gdzie zdecydowanie liczniejsza jest jesienią (Meissner 1999, Tomiałojć & Stawarczyk 2003). Najliczniej pojawia się nad Zat. Gdańską, a regularnie obserwowana jest także na wybrzeżu środkowym i zachodnim (Meissner 1999, obs. własne). Natomiast w głębi lądu pojawia się sporadycznie (Tomiałojć & Stawarczyk 2003). W artykule podsumowano dotychczasową wiedzę o występowaniu rybitwy czubatejna śródlądziu Polski do roku 2007 włącznie. Od roku 2008 wszystkie obserwacje rybitwy czubatej poza wybrzeżem podlegają weryfikacji przez Komisję Faunistyczną (Komisja Faunistyczna 2007). Materiał do pracy stanowią dane opublikowane (Robien 1935, Grabiński & 122

2 Stawarczyk 1986, Tomiałojć 1990, Dyrcz et al. 1991, Gwiazda 1996, Janiszewski et al. 1998, Bednorz et al. 2000, Wilniewczyc et al. 2001, Tomiałojć & Stawarczyk 2003, Kaczmarek et al. 2005, Orłowski & Gębski w druku) oraz niepublikowane stwierdzenia pochodzące od obserwatorów. W niniejszej pracy nie uwzględniono dwóch obserwacji rybitwy czubatejwymienionych w opracowaniu Tomiałojcia i Stawarczyka (2003). W przypadku obserwacji na stawach Dojlidy w Białymstoku, uwzględniono autorewizję obserwatorów, którzy aktualnie oznaczenie gatunku uznają za niemożliwe (T. Tumiel, M. Juniewicz in litt.). Pominięto także obserwację ze stawów Nazieleńce pod Oświęcimiem (patrz Tomiałojć & Stawarczyk 2003), w związku z rewizją nadzwyczajną dokonaną przez Komisję Faunistyczną (Komisja Faunistyczna 2005). W latach odnotowano na śródlądziu Polski 34 stwierdzenia rybitwy czubatej, dotyczące 56 osobników (tab. 1). Do końca lat spotkano ją w głębi lądu tylko trzykrotnie, natomiast począwszy od lat obserwowana była na śródlądziu prawie corocznie, ale nadal skrajnie nielicznie. Najczęściej notowano 1 3 spotkania w roku, wyjątkowo 4 w roku 2005, choć w niektóre lata nie była stwierdzana w ogóle. Najwięcej obserwacji rybitwy czubatej ze śródlądzia pochodzi z doliny Wisły (10 pojawów), głównie z dolnego i środkowego odcinka. Znaczną liczbę spotkań odnotowano także na Śląsku (8 pojawów), w okolicach Szczecina (5) i na zb. Jeziorsko (4). Co zaskakujące, nie odnotowano obserwacji z Mazur i Ziemi Lubuskiej oraz z Pomorza Środkowego i Gdańskiego poza wybrzeżem, jeziorami przymorskimi i Zalewem Wiślanym (J. Antczak, B. Kotlarz, Z. Cenian in litt.). Najbardziej południowymi są obserwacje w Jankowicach w dolinie górnej Wisły i na Zb. Dobczyckim. Najczęściej była widywana w dolinach dużych rzek (Wisła, Bug, Odra, Biebrza; 12 razy) i na zbiornikach zaporowych (11 razy). Rzadziej spotykano ją na jeziorach (4) i stawach rybnych (3). Rybitwa czubata pojawia się w głębi kraju w okresie od początku kwietnia do połowy września (rys. 1). Najwcześniejszej obserwacji dokonano osłabionego ptaka schwytano w Karpaczu (Dyrcz et al. 1991). Wiosną (IV VI) odnotowano w sumie 41% stwierdzeń tego gatunku na śródlądziu. Przelot wiosenny charakteryzuje się brakiem wyraźnego szczytu. Liczba spotkań wzrasta od połowy czerwca, choć obserwacje czerwcowe są Tabela 1. Wykaz obserwacji rybitwy czubatej Sterna sandvicensis na śródlądziu Polski w latach Table 1. Inland Polish records of the Sandwich Tern Sterna sandvicensis between 1934 and (1) date, (2) number and age (if known) of birds, (3) place, (4) data source/observer Data (1) Liczba ptaków (2) Miejsce obserwacji (3) Źródło danych (4) os. pod Szczecinem, woj. Robien 1935 zachodniopomorskie ad. jez. Jezuickie pod Bydgoszczą, J. Jesionowski woj. kujawsko-pomorskie ad. stawy w Parowejk. Węglińca, W. Grabiński, T. Stawarczyk woj. dolnośląskie os. jez. Dąbie w Szczecinie, W. Zyska woj. zachodniopomorskie ad. Wisła pod Łojami, T. Wesołowski os. Wisła k. Pawłowic, J. Jeleński, K. Zachaj os. Pawłowice nad Wisłą, woj. lubelskie T. Buczek, W. Gustaw 123

3 Data (1) Liczba ptaków (2) Miejsce obserwacji (3) Źródło danych (4) os. Karpacz, woj. dolnośląskie R. Gramsz ad. Odra pod Oławą, woj. dolnośląskie A. Adamski os. Bug pod Mołożewem, A. Tabor i inni ad. Zb. Dobczycki, woj. małopolskie R. Gwiazda os. zb. Jeziorsko, woj. łódzkie P. Tryjanowski, Z. Kosiński 8 i ad. Bug pod Mołożewem, P. Chylarecki juv. zb. Jeziorsko, woj. łódzkie M. Litwin, G. Lorek juv. zb. Jeziorsko, woj. łódzkie Janiszewski et al * 1 ad. Wisła k. Bobrownik, woj. P. Zieliński kujawsko-pomorskie ad. Stawy Przygodzickie, woj. M. Matysiak wielkopolskie albo 3 os. Wisła k. Świeciechowa, J. Wójciak 1995 woj. lubelskie os. jez. Dąbie w Szczecinie, woj. S. Popek zachodniopomorskie os. jez. Dąbie w Szczecinie, S. Popek, P. Pałasz woj. zachodniopomorskie ad. Zb. Włocławski, woj. kujawsko-pomorskie P. Zieliński, M. Zieliński, M. Lamentowicz ad. Wisła pod Toruniem, M. Stopiński woj. kujawsko-pomorskie ** 1 os. Wisła k. Modlina, M. Keller, R. Tusiński ** 2 ad. Wisła k. Zakroczyma, M. Keller, R. Tusiński ad. Zb. Turawski, woj. opolskie J. Udolf ad. stawy w Górkach, woj. świętokrzyskie P. Wilniewczyc ad.,1juv. Zb. Mietkowski, woj. dolnośląskie G. Orłowski ad. Police, woj. zachodniopomorskie M. Żarek ad. Zb. Otmuchowski, woj. opolskie P. Gębski ad.,1juv. Biebrza k. Brzostowa, woj. podlaskie J. Nowakowski i ad. Zb. Mietkowski, woj. dolnośląskie T. Stawarczyk, G. Orłowski os. zb. Komorów k. Świdnicy, T. Zarzycki woj. dolnośląskie ad. zb. Jeziorsko, woj. łódzkie M. Faber ad. żwirownia w Jankowicach pod Zatorem, woj. małopolskie A. Chrząścik * W Awifaunie Polski (Tomiałojć & Stawarczyk 2003) podano błędną datę (P. Zieliński in litt.). The date was mistakenly given in The Avifauna of Poland (Tomiałojć & Stawarczyk 2003) ** W Awifaunie Polski (Tomiałojć & Stawarczyk 2003) podano błędną datę i liczbę ptaków (M. Keller in litt.). Both the date and the number of individuals were mistakenly given in The Avifauna of Poland (Tomiałojć & Stawarczyk 2003) 124

4 IV V VI VII VIII IX X XI Rys. 1. Półmiesięczny rozkład stwierdzeń rybitwy czubatej Sterna sandvicensis na śródlądziu Polski (N stw = 34, N os = 56).Słupek jasny liczba stwierdzeń, słupek ciemny liczba osobników Fig. 1. Distribution of the Sandwich Tern records inland Poland in half-month periods (N rec = 34, N ind = 56). Pale bar number of records, dark bar number of individuals trudne do interpretacji, gdyż mogą dotyczyć zarówno spóźnionych migrantów wiosennych jak i wczesnych jesiennych, a także osobników nielęgowych lub koczujących po utracie lęgu. Podczas przelotu jesiennego obserwowana nieco częściej (59% stwierdzeń), głównie w sierpniu. Ostatnie ptaki na śródlądziu spotyka się do połowy września, najpóźniej pod Bydgoszczą (Bednorz et al. 2000). Wyjątkowo późno obserwowano i sfotografowano dorosłego ptaka w żwirowni w Jankowicach pod Zatorem (A. Chrząścik). Większość obserwacji rybitwy czubatej na śródlądziu Polski dotyczy pojedynczych osobników (65% pojawów). Czterokrotnie obserwowano po dwa ptaki, a sześciokrotnie po trzy osobniki. Największe stadka widziano na zb. Jeziorsko juv. (Janiszewski et al. 1998) i na Zb. Turawskim ad. (J. Udolf). Na 37 rybitw czubatych z oznaczonym wiekiem aż 30 to ptaki dorosłe, a tylko 7 młode. Podziękowania składam ponad 150 obserwatorom, którzy odpowiedzieli na apel dotyczący obserwacji rybitwy czubatej na śródlądziu. Serdecznie dziękuję koordynatorom regionalnych kartotek za udostępnienie danych z poszczególnych regionów. Szczególne podziękowania kieruję do następujących osób: A. Adamski, A. Chrząścik, P. Chylarecki, A. Dombrowski, M. Faber, P. Gębski, W. Gustaw, R. Gwiazda, M. Keller, Z. Kosiński, C. Mitrus, J. Nowakowski, G. Orłowski, S. Popek, T. Stawarczyk, M. Stopiński, E. Szumakowicz, M. Szymkiewicz, A. Tabor, J. Udolf, M. Urban, T. Zarzycki, P. Zieliński, M. Żarek. Summary: Occurrence of the Sandwich Tern Sterna sandvicensis in the mainland of Poland. In , 34 records of the Sandwich Tern (56 individuals) were made in the mainland of Poland. Until the end of the 1970s, the species had been observed inland only three times, whereas starting from the 1980s it has been noted for the mainland almost each year usually 1 3 encounters per year, exceptionally 4 in The greatest number of mainland observations of the Sandwich Tern come from the Vistula valley (10 records), mostly from the lower and middle section of the river. A substantial number of observations have also noted for Silesia (8 records), the environs of Szczecin 125

5 (5) and Jeziorsko Reservoir (4). Sandwich Terns were most frequently observed in valleys of big rivers (Vistula, Bug, Odra, Biebrza; 12 times) and on dam reservoirs (11 times). They were rarer on lakes (4) and fish-pond (3). This bird species appears in the mainland of Poland from the beginning of April till mid-september. In spring (Apr. June) 41% of the records were made in total, whereas during the autumn passage chiefly in August the Sandwich Tern was more frequently observed (59% of the records). The majority of observations (65%) concerned single individuals, two and three birds being observed four and six times respectively. The largest flocks grouped 4 individuals. Among the 37 Sandwich Terns of determined age, as many as 30 were adults and only 7 were juveniles. Literatura Bednorz J., Kupczyk M., Kuźniak S., Winiecki A Ptaki Wielkopolski. Monografia faunistyczna. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań. Dyrcz A., Grabiński W., Stawarczyk T., Witkowski J Ptaki Śląska. Monografia faunistyczna. Uniwersytet Wrocławski. Grabiński W., Stawarczyk T Ptaki południowo-zachodniejczęści Borów Dolnośląskich w okresie lęgowym. Ptaki Śląska 4: Gwiazda R Bird assemblages and the diet of waterfowl at the Dobczyce dam reservoir in the first years of its existence. Folia Zoologica 45: Janiszewski T., Włodarczyk R., Bargiel R., Grzybek J., Kaliński A., Lesner B., Mielczarek S Awifauna zbiornika Jeziorsko w latach Not. Orn. 39: Kaczmarek R., Blaźniak W., Matysiak M Występowanie mewowców Lari na Stawach Przygodzickich. Not. Orn. 46: Komisja Faunistyczna Komunikat specjalny Komisji Faunistycznej. Not. Orn. 46: Komisja Faunistyczna Komunikat nr 14 Komisji Faunistycznej. Not. Orn. 48: Meissner W Autumn migration of the Common Tern (Sterna hirudno) and the Sandwich Tern (Sterna sandvicensis) in the Pucka Bay. Ring 21: Orłowski G., Gębski P. (w druku). Pojawy rzadkich gatunków ptaków na Zbiorniku Mietkowskim w latach Ptaki Śląska 17. Robien P Die Vogelwelt Pommerns. 2 Nachtrag Mitt. über. d. Vogelwelt 34, 4/5: Tomiałojć L Ptaki Polski: rozmieszczenie i liczebność. PWN, Warszawa. Tomiałojć L., Stawarczyk T Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP pro Natura, Wrocław. Wilniewczyc P., Szczepaniak W., Zięcik P., Jantarski M Ptaki stawów rybnych w Górkach i terenów przyległych. Kulon 6: Łukasz Ławicki Flisacza 35e/6, Gryfino izuza@interia.pl 126