Wizerunek medialny Służby Więziennej

Transkrypt

1 Przegląd Więziennictwa Polskiego, nr 67-68, Warszawa 2010 Andrzej Piotrowski Wizerunek medialny Służby Więziennej Każda organizacja funkcjonująca w demokratycznym społeczeństwie zainteresowana jest kreowaniem swojego pozytywnego wizerunku. Dzięki dobremu wizerunkowi a poprzez zastosowanie narzędzi public relations osiąga ona lepszą współpracę ze społeczeństwem oraz skuteczniej może realizować swoje interesy. 1. Nie zawsze jednak wizerunek organizacji jest taki, jaki chciałaby ona posiadać. Często na skutek kryzysów, wydarzeń nadzwyczajnych, zaniedbania lub braku spójnej i konsekwentnej polityki komunikacji społecznej, wizerunek jest negatywny lub przynajmniej niewłaściwy. Przekazywanie pozytywnych informacji o sukcesach instytucji nie zawsze jest łatwe. Media niejednokrotnie zainteresowane są wyłącznie tematami skrajnie negatywnymi, budzącymi silne emocje. Analiza monitoringu mediów wykonana przez Press Service 2 w 2009 r. wykazała, że temat przestępczości jest niezmiennie w pierwszej trójce najczęściej przekazywanych informacji w głównych wydaniach Wiadomości, Wydarzeń, Panoramy oraz Faktów. Czasami lepiej jest, gdy w mediach nie mówi się o działaniu instytucji jak na przykład o Agencji Wywiadu. Jeśli o takiej organizacji nie ma żadnych informacji często znaczy to, że działa ona skutecznie. Niektórzy więziennicy mówią, że dobrze jest, jak nic się nie dzieje i nic się nie pisze. K. Dubiel 3 uważa, że musimy mieć lepszy public relations, bowiem żyjemy w czasach, kiedy fakty liczą się mniej, niż ich odbiór społeczny. Nie mamy i nigdy nie mieliśmy nawet koncepcji PR. Celem kolejnych dyrektorów było, aby o nas nie mówiono i efekt był taki, że mówiono o nas tylko źle. S. Lelental 4 twierdzi natomiast, że nie sądzę, aby Służba 1 Cenker, E., M. (2007), Public Relations, s. 5. Poznań, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej. 2 Analiza dzienników informacyjnych Wiadomości, Panorama, Wydarzenia, Fakty Listopad Stan na dzień 10 lutego Cegielska, J. (2010), Musimy odzyskać to, co straciliśmy, Forum penitencjarne nr 02, Warszawa, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Ministerstwo Sprawiedliwości. 4 Kochański, P. (2007), Politycy sobie, a praktycy w rozkroku, Forum penitencjarne nr 07, Warszawa, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Ministerstwo Sprawiedliwości. 85

2 Andrzej Piotrowski Więzienna wymagała zmiany wizerunku medialnego w potocznym rozumieniu tego pojęcia. Wśród znawców problematyki wykonywania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania działalność Służby Więziennej spotyka się z uznaniem. Powszechna jest w tym gronie wiedza o wysokim profesjonalizmie tej służby. Służba Więzienna w porównaniu z innymi grupami dyspozycyjnymi jest w bardzo niekorzystnej sytuacji. Z jednej strony zapewnia społeczne przyzwolenie na izolację przestępców a z drugiej strony trudno jej pochwalić się spektakularnymi akcjami, takimi jak ujęcia znanych i niebezpiecznych przestępców, jakie ma policja. Dobrze wykonana praca oznacza, że nikt nie uciekł, nie popełnił samobójstwa i nie doszło do żadnych wydarzeń nadzwyczajnych. Trudno jest zatem zbudować temat na tym, że nic się nie dzieje. Personel więzienny jest bardzo specyficzną grupą zawodową. Odpowiedzialny jest za wykonywanie niezwykle istotnych dla interesu społecznego zadań, a mimo to praca ich nie cieszy się powszechnym uznaniem społecznym, jako że zajmują się odrzutami społecznymi 5 i przez ich pryzmat mogą być spostrzegani. W spostrzeganiu społecznym praca funkcjonariusza więziennego sprowadza się często do otwierania i zamykania drzwi w odpowiednim czasie 6. Uważna lektura komentarzy na forach internetowych pokazuje, że wiedza społeczeństwa na temat wykonywania kary pozbawienia wolności jest bardzo mizerna. Do licznych należą negatywne wypowiedzi osób, które nie orientują się, że większość aspektów życia więziennego ma u swoich podstaw regulacje prawne. Służba Więzienna krytykowana jest za warunki bytowe, jakie stwarza osadzonym (nazbyt pozytywne) oraz koszty, jakie przypadają na jednego skazanego. Nie poprawia także wizerunku SW obraz, jaki wyłania się z polskich filmów i seriali. Strażnik więzienny ukazywany jest zwykle jako osoba przekupna i zdemoralizowana. Pomijam tu fakt, że często występuje on w innym mundurze, bądź pokazane są sytuacje, gdzie do jednostki penitencjarnej wchodzą i wychodzą osoby bez jakiejkolwiek kontroli. Aby sprawdzić jak wygląda wizerunek Służby Więziennej na tle innych grup dyspozycyjnych przeprowadziłem badanie przy pomocy sędziów kompetentnych (N=38) osób z ukończonym kursem public relations. 5 Machel H., Zagórski J. (1998), Kadra więzienna stan obecny, potrzeby pozycja zawodowa i społeczna, s. 121, [w:] Wina kara nadzieja - przemiana, (red.) Szałański J., Warszawa, COSSW. 6 Ciosek M., (2000), Psychologia sądowa i penitencjarna, Warszawa, Wydawnictwo Prawnicze PWN. 86

3 Wizerunek medialny Służby Więziennej Mieli oni za zadanie uszeregować zawody od najbardziej prestiżowego do najmniej prestiżowego. Analizowanymi zawodami były: policja, państwowa straż pożarna, Służba Kontrwywiadu Wojskowego i Służba Wywiadu Wojskowego, Służba Więzienna, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu, Centralne Biuro Antykorupcyjne, służba celna, straż graniczna, Biuro Ochrony Rządu. Cyfra 1 oznaczała zawód najmniej prestiżowy, cyfra 9 najbardziej prestiżowy. Uzyskane uśrednione wyniki przedstawia rys. 1. Rys. 1. Prestiż zawodu Służby Więziennej na tle innych grup dyspozycyjnych w opinii osób badanych. 1 Policja 2 Państwowa Straż Pożarna 3 Służba Kontrwywiadu Wojskowego i Służba Wywiadu Wojskowego 4 Służba Więzienna 5 Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu 6 Centralne Biuro Antykorupcyjne 7 Służba Celna 8 Straż Graniczna 9 Biuro Ochrony Rządu Według uzyskanych danych, zawodami cieszącymi się największym prestiżem są: Służba Kontrwywiadu Wojskowego i Służba Wywiadu Wojskowego oraz Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu, natomiast zawodem o najniższym prestiżu jest Służba Więzienna. Taki jej społeczny odbiór spowodować może m.in., że mniejsza ilość wybitnych jednostek może nie być motywowana do zatrudnienia się w Służbie Więziennej. Gdyby przeprowadzić takie badanie w miejscowości, w której znajduje się duża jednostka, gdzie zatrudnionych jest dużo okolicznych 87

4 Andrzej Piotrowski mieszkańców, wynik na pewno byłby inny. Natomiast, jeżeli dziennikarz lokalny nierzetelnie przedstawi sytuację, to nikt nie będzie chciał już z nim więcej rozmawiać. Specyfika mediów polega na tym, że chętniej informują one o wydarzeniach sensacyjnych i negatywnych, gdyż takie znajdują licznych odbiorców. Media nie są szczególnie zainteresowane pozytywnymi wynikami pracy personelu więziennego, jak choćby programami terapeutycznymi, których w naszym więziennictwie jest ponad lub inicjatywami wolontariatu osadzonych. Daleko bardziej interesujące są wydarzenia nadzwyczajne, jak np. samobójstwa i przestępstwa dokonywane w trakcie przepustek. I nie ma przy tym znaczenia, że ich wskaźnik jest jednym z najniższych w Europie. Dziennikarz mając do dyspozycji materiały o resocjalizacji, zajęciach K-O, programach terapeutycznych, wycieczkach, pielgrzymkach, wolontariacie bądź też o ucieczce, bójce osadzonych, zwykle wybierze te ostatnie. Czasami uda się zainteresować dziennikarza tematem medialnie nośnym, jak choćby wolontariat hospicyjny. Niezwykle rzadko pojawiają się teksty o codziennej pracy więzienników, gdyż jest ona niemedialna. Jak trafnie zauważa I. Wolman 8, statystycznemu Polakowi więzienie kojarzy się z budynkiem, w którym przebywają więźniowie i nie interesuje Kowalskiego czy też Nowaka resocjalizacja, przeludnienie, programy penitencjarne, problemy kadrowe i finansowe. P. Nasiłowski relacjonuje, że w trakcie wykonywania obowiązków dyrektora generalnego SW usłyszał od kilku szefów koncernów medialnych, że to czym chcemy się chwalić jest tak dobre, że nieciekawe. 9. Nawet najbardziej profesjonalne działania rzeczników prasowych są nieskuteczne, gdy przekazywane przez nich informacje rozmijają się z potrzebami mediów. Instytut Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego podczas organizacji wystawy sztuki więziennej połączonej z aukcją charytatywną nie uzyskał żadnego wsparcia od mediów, do których zwrócono się o pomoc w celu nagłośnienia wydarzenia. Bezinteresowny wolontariat osadzonych na rzecz Domu Dziecka nie znalazł zainteresowania. Dziennikarz zainteresowany jest głownie tematem, który dobrze się sprzeda: przestępstwo, drastyczność, wypadek. Reporterzy obecni podczas pracy skazanych wolontariuszy wychodzą bardzo 7 Marczak, M. (red). (2009), Resocjalizacyjne programy penitencjarne realizowane przez Służbę Więzienną w Polsce, Kraków, Oficyna Wydawnicza Impuls. 8 Wolman, I. (2008), Więziennictwo (nie) musi być medialne, Forum penitencjarne nr 02, Warszawa, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Ministerstwo Sprawiedliwości. 9 Cegielska, J. (2009), Bądźmy ambasadorami Służby, Forum penitencjarne nr 09, Warszawa, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Ministerstwo Sprawiedliwości. 88

5 Wizerunek medialny Służby Więziennej często zawiedzeni. Nikt nie uciekł, podopiecznym nie stała się krzywda, skazani zachowywali się poprawnie nie ma zatem o czym pisać. Wizerunek organizacji powstaje na skutek bezpośredniego z nią kontaktu albo za pośrednictwem mediów. W raporcie z badań przeprowadzonych przez CEBOS 10 w 2008 roku, a poświęconych Kontaktom z prawem, ocenie instytucji prawnych i poczuciu bezpieczeństwa Polaków czytamy, że ze Służbą Więzienną kontakt miało 3,2 % respondentów. Pomimo braku bezpośrednich informacji wśród społeczeństwa SW ma najniższy prestiż społeczny spośród badanych zawodów. Polacy najczęściej kontaktowali się z notariatem i sądem ok. 21 % oraz z policją 18 %. W badaniu tym zapytano o zadowolenie z kontaktu z instytucją w przypadku SW zadowolonych było 18,7 % osób mających z nią kontakt. Wskaźnik ten był najniższy spośród badanych instytucji. Dane te nie powinny dziwić, gdyż SW jest powołana do wykonywania kary pozbawienia wolności i statystyczny Kowalski najczęściej może zetknąć się z nią, gdy on sam lub ktoś z jego bliskich jest pozbawiony wolności. Takie instytucje jak notariusz czy radca prawny, mają dużo większą możliwość zapisania się pozytywnie w pamięci swoich klientów i ich rodzin, niż funkcjonariusz SW. Aby sprawdzić, jaki jest odbiór społeczny pracy SW przeprowadziłem badanie wśród funkcjonariuszy SW (N=395), w trakcie którego zapytano ich m.in. o to, jak media relacjonują trud pracy w jednostkach penitencjarnych, jak więziennicy spostrzegają prestiż społeczny swojego zawodu i czy czują się dumni ze swojej pracy. Grupa badana była reprezentatywna dla całej populacji SW. Wyniki badania przedstawiają rysunki 2-4. Rys. 2. Wyniki analizy częstości odpowiedzi osób badanych dla pytanie: Zbyt mało mówi się w mediach o trudzie pracy w SW. 10 Kojder A., (2008), Kontakty z prawem. Ocena instytucji prawnych i poczucia bezpieczeństwa Polaków. stan na dzień:

6 Andrzej Piotrowski Znakomita większość osób badanych 76 % deklaruje, że często i bardzo często za mało mówi się o trudzie pracy Służby Więziennej. Jedynie 14 % funkcjonariuszy twierdzi, że o trudzie pracy w SW nie mówi się za mało. Jeżeli kontakt ze służbą jest żaden lub sporadyczny, to jej wizerunek powstaje głównie za pośrednictwem mediów, te natomiast, jeśli już przekazują informacje o służbie to zwykle w negatywnym kontekście. Kolejne pytanie poruszało kwestię, jaki prestiż społeczny ma SW. Uzyskane wyniki przedstawia rys. 3. Rys. 3. Wyniki analizy częstości odpowiedzi osób badanych dla pytanie: Praca w SW ma niski prestiż społeczny Nieco ponad połowa badanych funkcjonariuszy 56 % uważa, że Służba Więzienna ma często i bardzo często niski prestiż społeczny. Jedynie 14 % osób badanych jest odmiennego zdania. Co ciekawe 30 % respondentów twierdzi, że niski prestiż występuje/dominuje czasami. Uzyskane dane korespondują z wynikami badania przeprowadzonego wśród funkcjonariuszy SW przez H. Machela 11. Wynika z nich, że 158 spośród 217 więzienników uważa, że Służba Więzienna cieszy się niskim i bardzo niskim prestiżem społecznym. Jak pisze M. Ciosek 12 : Personel zakładów karnych realizuje swoje zadania zawodowe w miejscu szczególnym, cieszy się mizernym uznaniem społecznym i choćby z tych względów jest grupą w jakiejś mierze wyjątkową. Wyniki badań potwierdzają pogląd, że SW nie cieszy się dużym uznaniem społecznym. Następne pytanie dotyczyło 11 Machel H. (2001), Psychospołeczne uwarunkowania pracy resocjalizacyjnej personelu więziennego, s Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. 12 Ciosek M. (1993), Izolacja więzienna. Wybrane aspekty izolacji więziennej w percepcji więźniów i personelu, s. 53. Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. 90

7 Wizerunek medialny Służby Więziennej kwestii odczuwania dumy z bycia funkcjonariuszem SW. Uzyskane wyniki przedstawia rys. 4. Rys. 4. Wyniki analizy częstości odpowiedzi osób badanych dla pytanie: Jestem dumny, że jestem pracownikiem SW. Uzyskane wyniki są zdecydowanie bardziej optymistyczne. Mimo, że SW nie cieszy się dużym prestiżem społecznym, blisko połowa badanych funkcjonariuszy 46 % jest często i bardzo często dumna z wykonywanej pracy. Odczucia takiego nie podziela 20 % osób badanych w ich deklaracji duma z pełnionej roli zawodowej występuje bardzo rzadko lub nigdy. Dość liczna grupa funkcjonariuszy doświadcza uczucia dumy czasami 34 % i prawdopodobnie to właśnie w niej znajdują się osoby o wysokich aspiracjach zawodowych, które nie zawsze są dostatecznie wykorzystywane. Aby sprawdzić, jaki jest medialny wizerunek SW dokonałem przeglądu mediów dzięki platformie EMIS Emerging Market Information Service. Ogółem w ciągu 2009 r. Służba Więzienna pojawiała się w prasie 498 razy. Sędziowie kompetentni oceniali, jaki był wydźwięk artykułów: pozytywny, negatywny lub neutralny oraz siłę ich oddziaływania. Na siłę oddziaływania składał się rodzaj medium ogólnopolskie lub lokalne. Materiałów w mediach ogólnopolskich ukazało się ponad 95 % publikacji ich siła oddziaływania była zatem bardzo duża. Blisko połowa materiałów miała kontekst neutralny 236. Były to zwykle wzmianki w Dzienniku Ustaw lub informacje o kontekście finansowym (pensje dla mundurowych, przetargi, zamówienia publiczne). Ponieważ ich siła oddziaływania była niewielka i nie niosły ze sobą istotnych informacji deskryptywnych 91

8 Andrzej Piotrowski w dalszej analizie zostały pominięte. Pozytywnych artykułów ukazało się w ciągu roku 87, negatywnych natomiast, co nie stanowi zaskoczenia, było znacznie więcej, bo 166. Pozytywnie oceniano najczęściej nowe inwestycje i inicjatywy, negatywnie natomiast wydarzenia nadzwyczajne najczęściej samobójstwa. Wniosków z monitoringu mediów jest kilka. Media najczęściej piszą o SW w kontekście negatywnym i jeśli piszą pozytywnie to poświęcają zdecydowanie mniej miejsca. Można także wyodrębnić dziennikarzy, którzy częściej niż inni piszą o więziennictwie i to do nich kierowane powinny być komunikaty oficerów prasowych lub dyrektorów jednostek penitencjarnych o sukcesach w pracy. Spora część dziennikarzy nie zna specyfiki pracy w Służbie Więziennej i popełnia błędy, np.: pisze, że dyrektor zwolnił więźnia przedterminowo, lub że więzieniem kieruje naczelnik. Warto zatem poświęcić im więcej uwagi, informując o specyfice funkcjonowania SW. Na próżno można by się łudzić, że dziennikarze przestaną pisać negatywnie, mogą jednak dzięki działaniom oficerów prasowych robić to rzadziej lub bardziej obiektywnie. Dlatego bardzo istotne jest by były to osoby odpowiednio przygotowane, samodzielnie występujące z inicjatywą do mediów. Sama idea oficera prasowego czasami jest dyskusyjna jest to zwykle funkcjonariusz, któremu przydzielono dodatkowo obowiązki rzecznika prasowego, a to najczęściej dyrektor jest osobą w pełni kompetentną do wypowiadania się przed mediami. Służba Więzienna może pochwalić się wieloma osiągnięciami, które można przekuć na temat medialny: w ponad 600 programach resocjalizacyjnych uczestniczy 40 tys. osadzonych, realizowany jest Program Operacyjny Kapitał Ludzki , w centrach kształcenia uczy się ich blisko 4000, ponad 10 tys. ukończyło w ubiegłym roku kursy zawodowe 13, liczba niepowrotów do zakładów karnych jest najniższa w Europie 14, odpłatnie lub nieodpłatnie pracuje około 30 % więźniów, gospodarstwa przywięzienne wypracowują duże zyski, w terminach oddawane są liczne zadania inwestycyjne. Przy umacnianiu wałów przeciwpowodziowych oraz niesieniu pomocy poszkodowanym w wyniku powodzi w 2010 r. uczestniczyło ponad 8000 osadzonych oraz 1600 funkcjonariuszy 15. Są to niewątpliwe sukcesy, którymi można się chwalić. Pytanie tylko, czy media będą chciały o tym pisać? 13 Cegielska J., (2009), Przetrwać kryzys. Forum penitencjarne nr 05, Warszawa, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Ministerstwo Sprawiedliwości Stan na dzień: Stan na dzień:

9 Wizerunek medialny Służby Więziennej Bibliografia Analiza dzienników informacyjnych Wiadomości, Panorama, Wydarzenia, Fakty Listopad Stan na dzień 10 lutego Cegielska J. (2009), Przetrwać kryzys, Forum penitencjarne nr 05, Warszawa, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Ministerstwo Sprawiedliwości. Cegielska J. (2009), Bądźmy ambasadorami Służby, Forum penitencjarne nr 09,. Warszawa, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Ministerstwo Sprawiedliwości. Cegielska J. (2010), Musimy odzyskać to, co straciliśmy, Forum penitencjarne nr 02, Warszawa, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Ministerstwo Sprawiedliwości. Cenker E., M. (2007), Public Relations, Poznań, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej. Ciosek M. (1993), Izolacja więzienna. Wybrane aspekty izolacji więziennej w percepcji więźniów i personelu, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Ciosek M. (2000), Psychologia sądowa i penitencjarna, Warszawa, Wydawnictwo Prawnicze PWN. Kochański P. (2007), Politycy sobie, a praktycy w rozkroku, Forum penitencjarne nr 07, Warszawa, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Ministerstwo Sprawiedliwości. Kojder A. (2008), Kontakty z prawem. Ocena instytucji prawnych i poczucia bezpieczeństwa Polaków, stan na dzień: Machel H., Zagórski, J. (1998), Kadra więzienna stan obecny, potrzeby pozycja zawodowa i społeczna, [w:] Wina kara nadzieja przemiana. (red.) Szałański, J. Warszawa, COSSW. Machel H. (2001), Psychospołeczne uwarunkowania pracy resocjalizacyjnej personelu więziennego, Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Marczak M. (red). (2009), Resocjalizacyjne programy penitencjarne realizowane przez Służbę Więzienną w Polsce, Kraków, Oficyna Wydawnicza Impuls. Wolman, I. (2008), Więziennictwo (nie) musi być medialne. Forum penitencjarne nr 02. Warszawa, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Ministerstwo Sprawiedliwości. Stan na dzień: Stan na 93