KRYZYS LIBERALNEJ DEMOKRACJI W EUROPIE I PRÓBY JEGO ZAŻEGNANIA

Transkrypt

1 KRYZYS LIBERALNEJ DEMOKRACJI W EUROPIE I PRÓBY JEGO ZAŻEGNANIA redakcja naukowa Szymon Ossowski

2 SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 5 Michał Śliwa, Czy politolog i polityk są sobie potrzebni? O ważności edukacji obywatelskiej Marek Pająk, Erica Voegelina krytyka politologii neutralnej aksjologicznie Marcin Chmielowski, Tradycja, wspólnota i naturalna elita w myśli Hansa Hermana Hoppego Jadwiga Hajduk, Wolfgang Schäuble i jego zasługi na rzecz jedności Europy Szymon Ossowski, Stan obecny i przyszłość liberalnej demokracji w Europie Tomasz Czapiewski, Szkocja wobec Unii Europejskiej w kontekście referendum niepodległościowego Urszula Kurcewicz, Wielka Brytania w obliczu kryzysu polityki multikulturowości. Poszukiwanie nowych modeli integracji imigrantów Mariusz Burkacki, Ewolucja Stanowiska Labour Party w Kwestii Integracji Europejskiej w latach Grzegorz Ronek, Główne partie polityczne w Wielkiej Brytanii wobec procesu integracji europejskiej Dagmara Suberlak, Stosunki Stanów Zjednoczonych z Europą

3 Polityka zagraniczna Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych w okresie pierwszej kadencji premiera Davida Camerona Rafał Klepka, System partyjny Szwajcarii specyfika i kierunki ewolucji Ewa Myślak, Demokracja bezpośrednia w Szwajcarii narzędzie konsensusu czy podziału? Agata Biernat, Sytuacja Albańczyków w Czarnogórze zarys problemu Jacek Pokładecki, Kobiety w samorządzie gminnym w Polsce

4 Rafał Klepka Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie SYSTEM PARTYJNY SZWAJCARII SPECYFIKA I KIERUNKI EWOLUCJI Swoistość rozwiązań szwajcarskiego systemu partyjnego tkwi głównie w występowaniu tu specyficznego i niespotykanego w skali współczesnej Europy zjawiska, a mianowicie w daleko idącej stabilizacji partyjnej sceny politycznej. Taki stan rzeczy ma prawo dziwić w szczególności wobec faktu, iż w Szwajcarii mamy do czynienia z istnieniem szeregu relewantnych podziałów socjopolitycznych, które mogłyby wywoływać spory polityczne mające swoje odzwierciedlenie właśnie w dynamice zmian systemu partyjnego. Egzemplifikację takiego stanu rzeczy obserwować można choćby w Belgii, gdzie występowaniu silnych podziałów socjopolitycznych towarzyszą od dziesięcioleci liczne zmiany w zakresie liczby partii politycznych, będące konsekwencją ich przekształceń, a także daleko idących sporów pomiędzy samymi stronnictwami, które skutkują trudnościami w wyłonieniu koalicji parlamentarnej. Do najistotniejszych podziałów występujących w Szwajcarii należą: narodowe: tylko około 77% mieszkańców tego państwa to Szwajcarzy, zaś ponad 20% stanowią emigranci 1, kulturowe: wynikające między innymi ze zróżnicowania krain geograficznych, które składają się na to państwo, co niesie ze sobą istnienie odmienności kulturowych między małymi kantonami górskimi a wielkimi kosmopolitycznymi miastami 2, 1 Według danych statystycznych za rok 2008, Urząd Statystyczny Szwajcarii, www. bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/themen/01/02/blank/data/01.html [data dostępu: ]. 2 Cz. Porębski, Na przykład Szwajcarzy Eseje i rozmowy, Kraków 1994, s

5 154 Rafał Klepka ekonomiczne: dotyczą zarówno konfliktu pomiędzy zasadniczymi celami mieszkańców kantonów leśnych i miejskich, jak i różnic w dochodzie PKB na mieszkańca poszczególnych kantonów (najbogatszy Bazylea-Miasto franków szwajcarskich wobec najbiedniejszego Fryburga z dochodem PKB per capita franków szwajcarskich) 3, religijne: współistnienie dwóch głównych wyznań katolickiego (ok. 42%) i protestanckiego (ok. 35%) 4, językowe: mieszkańcy państwa posługują się czterema różnymi językami urzędowymi: niemieckim, francuskim, włoskim i retoromańskim 5. Istnienie tak licznych podziałów socjopolitycznych nie prowadzi jednak w Szwajcarii do występowania poważnych sporów czy konfliktów społecznych. Podziałom językowym nie towarzyszą bowiem w Szwajcarii także podziały religijne czy gospodarcze, które równocześnie nakładałyby się na siebie. Część kantonów niemieckojęzycznych ma charakter katolicki, inne zdominowane są przez protestantów, podobnie rysują się religijne zależności w kantonach francuskojęzycznych. Żadnej z grup językowych nie odpowiada tu określony typ gospodarki. Egzemplifikację takiego stanu rzeczy może stanowić przemysł turystyczny, który rozmieszczony jest we wszystkich czterech regionach językowych, co sprawia, że muszą one ze sobą współpracować. Producenci zegarków czy serów, by odwołać się do tych jakże tradycyjnych produktów szwajcarskiej gospodarki, również ulokowani są w różnych obszarach językowych, a zatem interesy poszczególnych działów gospodarki nie są zmonopolizowane przez jedną grupę językową. Konsensualny model rozwiązywania sporów, często uważany za typowy dla szwajcarskiego federalizmu, wynika głównie z faktu, iż wewnętrzne podziały nie nakładają się na siebie. Gdyby obszary religijne i językowe pokrywały się ze sobą, istniałoby większe prawdopodobieństwo konfrontacji między jednorodnymi blokami kantonów. Tymczasem złożoność wzajemnych powiązań językowych, ekonomicznych, kulturowych i religijnych prowadzi do formułowania się coraz to innych koalicji w zależności od tego, czy celem działania jest 3 Według danych statystycznych za rok 2008, Urząd Statystyczny Kantonu Lucerna, [data dostępu: ]. 4 Według danych statystycznych za rok 2008, Urząd Statystyczny Szwajcarii, admin.ch/bfs/portal/de/index/themen/01/05/blank/key/religionen.html [data dostępu: ]. 5 Według danych statystycznych za rok 2008, Urząd Statystyczny Szwajcarii, www. bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/themen/01/05/blank/key/sprachen.html [data dostępu: ].

6 System partyjny Szwajcarii specyfika i kierunki ewolucji 155 wprowadzenie przepisu dotyczącego języka, w którym umieszcza się w danej gminie tabliczki z nazwami ulic, czy też celem jest ochrona interesów producentów serów przed konkurentami z sąsiednich państw. Jak pisze Jürg Steiner, wskazana mozaika powiązań występujących między mieszkańcami Szwajcarii sprawia, że: Niemieckojęzyczny farmer z gór, katolik, może mieć wspólne interesy z «Niemcami» w jednej dziedzinie, z innymi katolikami bez względu na język w kolejnej, a z innym farmerem górskim niezależnie od języka i religii w trzeciej jeszcze sprawie 6. Dodatkowo brak wyraźnych podziałów między niemiecko- i francuskojęzycznymi kantonami ułatwia fakt, że granica między tymi dwiema częściami Szwajcarii przebiega przez trzy dwujęzyczne kantony, co zaciera różnice między językowymi blokami kantonów. W ciągu ostatnich dziesięcioleci występowanie licznych podziałów socjopolitycznych w Szwajcarii nie rodziło zasadniczych sporów także na poziomie systemu partyjnego. Jak wskazuje Zdzisław Czeszejko-Sochacki partie polityczne, wyrosłe pierwotnie z małych stowarzyszeń obywatelskich, pojawiły się w kantonach jeszcze przed powstaniem samej federacji 7. Obecnie zaś najsilniej ich działalność przejawia się w gminach, potem dopiero w kantonach i wreszcie na końcu na poziomie federacji. Na scenie politycznej Szwajcarii w sposób względnie trwały funkcjonuje około 20 partii o zasięgu ogólnofederalnym, jednak tylko część z nich zdobywa przynajmniej po jednym mandacie do Rady Narodowej czy Rady Kantonów. W toku swego historycznego rozwoju partie z gminnych czy kantonalnych przekształcały się w ogólnokrajowe, reprezentując trzy zasadnicze nurty: liberalny, radykalny i konserwatywny, z czasem zaś pojawił się ruch socjalistyczny. W głównych partiach politycznych federacji: Szwajcarskiej Partii Ludowej (SVP), Socjaldemokratycznej Partii Szwajcarii (SPS), Szwajcarskiej Partii Radykalno-Demokratycznej (FDP) i Chrześcijańsko-Demokratycznej Partii Ludowej Szwajcarii (CVP), odnaleźć możemy elementy każdego z nich 8. Poza wymienionymi w Radzie Narodowej obecnej kadencji zasiada jeszcze osiem innych partii, takich jak Zieloni, Partia Liberalna, Ewangelicka Partia Ludowa, Federalna Unia Demokratyczna, Szwajcarska Partia Pracy czy Partia Chrześcijańsko-Socjalna 9. 6 J. Steiner, Demokracje europejskie, tłum. E. Gawron, Rzeszów 1993, s Z. Czeszejko-Sochacki, System konstytucyjny Szwajcarii, Warszawa 2002, s Por. O. Sigg, Instytucje polityczne Szwajcarii, tłum. A. Kopacki, Warszawa 1990, s. 46 i n., A. Baur, Szwajcarski fenomen, tłum. W. Usakiewicz, Warszawa 1992, s Wyniki wyborów parlamentarnych z 2011 roku, Parlament Szwajcarii, parlament.ch/e/wahlen-abstimmungen/parlamentswahlen/wahlen-2011/ Pages/default.aspx [data dostępu: ].

7 156 Rafał Klepka Specyfika szwajcarskiego systemu partyjnego wynika z kilku zasadniczych cech: partie zgadzają się co do zasadniczych kwestii związanych z funkcjonowaniem państwa, partie mają niski poziom zwartości, a właściwie stanowią federację partii kantonalnych, przy czym ta sama partia z jednego kantonu może mieć zupełnie inny program od jej odpowiedniczki z innego, w chwili sięgania po instytucje demokracji bezpośredniej, referendum, weto ludowe czy inicjatywę ludową partie na poziomie kantonalnym nie tylko mogą mieć, ale zwykle mają rozbieżne hasła wobec tych, jakie przedstawiają organy federalne partii, w partii nie występuje dyscyplina, co oznacza dużą dowolność postępowania, swobodę i autonomię wobec oficjalnej linii partyjnej, zjawisko określane jako współrządzenie, polegające na tworzeniu wspólnego rządu przez cztery partie, które uzyskały najwyższy wynik, a które w konsekwencji od 1959 roku tworzyły magiczną formułę bez względu na wynik wyborów, nie przygotowując w tym celu programu koalicyjnego, co oznacza, że współrządzenie nie jest kompromisem, ale zasadą budowy egzekutywy, partie zasiadające w rządzie nie tworzą ustalonej bazy programowej, a przedstawiciele partii w rządzie mają wysoki poziom niezależności od swojej partii, do rządu partie zwykle nie delegują swoich przywódców, ministrowie nie stają się przywódcami partii, a nawet uważa się, że na czas pracy w rządzie powinni ograniczyć swoją partyjną aktywność; udział partii w rządzie nie oznacza identyfikowania się przez nie z jego aktualną polityką; opozycja nie ma charakteru trwałego, ale powstaje doraźnie, wyrażając sprzeciw wobec określonego problemu 10. Zaprezentowane główne zasady stanowiące o specyfice szwajcarskiego systemu partyjnego przesądzały o jego konsensualnym charakterze. Zjawisko rywalizacyjności występowało tu jedynie w okresach poprzedzających elekcję parlamentarną, a więc można je odnosić do kampanii wyborczej. W większości współczesnych demokracji parlamentarnych w legislaturach toczy się zwykle główny spór pomiędzy większością rządową a opozycją. Procedura taka 10 P. Sarnecki, System partyjny w Szwajcarii jako szczególny model współdziałania partii, Studia Nauk Politycznych 1980, z. 3, s

8 System partyjny Szwajcarii specyfika i kierunki ewolucji 157 była jednak do niedawna całkowicie obca Szwajcarii, gdzie zgodnie z tradycyjną magiczną formułą wygrana w wyborach parlamentarnych nie oznaczała, iż program zwycięskiego ugrupowania stanowi bazę budowy koalicyjnego planu rządzenia. Rywalizacyjny charakter wyborów nie kłócił się w Szwajcarii z zasadą współdziałania w Radzie Federalnej, której skład ustalany był według formuły przyznającej trzem partiom największym dwa, a czwartej jedno miejsce w siedmioosobowym rządzie. Rola tradycji w kształtowaniu zarysowanego systemu jest tu o wiele większa niż parlamentarna arytmetyka, albowiem już same SVP i SPS w wyborach w 2007 roku uzyskały łącznie 105 mandatów, co pozwoliłoby im w tradycyjnym systemie parlamentarno-gabinetowym na stworzenie koalicji rządowej. Tradycją, a nie arytmetyką należy także tłumaczyć fakt, iż dwa miejsca w rządzie ma FDP, a tylko jedno CVP, chociaż w wyniku wspomnianej elekcji z 2007 roku obydwu ugrupowaniom udało się wprowadzić do Rady Narodowej po 31 deputowanych 11. Układ , ilustrujący udziały czterech największych szwajcarskich ugrupowań politycznych w rządzie, określany zwyczajowo jako magiczna formuła, ma swoją długą historię. Celowość i konieczność wprowadzenia każdej liczącej się partii politycznej do rządu wynika z potrzeby wyeliminowania niebezpieczeństwa sięgania przez partie po instytucję referendum ustawodawczego, która łatwo mogłaby doprowadzić do unicestwienia już uchwalonej ustawy, a więc decyzji obu izb parlamentu, za którą przedtem krył się projekt rządowy i kompromis polityczny 12. Obecność największych partii w rządzie daje duże szanse na to, że uwagi wszystkich silnych ugrupowań zostaną uwzględnione na etapie prac ustawodawczych lub niepopularny projekt nie zostanie wprowadzony w tryby procedur ustawodawczych. Początkowo, po utworzeniu federacji, rząd szwajcarski miał charakter jednopartyjny, na początku XX wieku przekształcił się w dwupartyjny, po pierwszej wojnie światowej przystąpiła do niego trzecia partia, zaś po 1959 roku czwarta. Od tego momentu aż do 2003 roku w szwajcarskim rządzie zasiadało po dwóch reprezentantów FDP, SP i CVP oraz jeden SVP. Dynamikę składu politycznego szwajcarskiego rządu w czasie prezentuje poniższa tabela. 11 Witryna internetowa Parlamentu Szwajcarii, [data dostępu: ]. 12 P. Sarnecki, Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, Zakamycze 2005, s. 339.

9 158 Rafał Klepka Tabela 1. Skład polityczny Rady Federalnej Szwajcarii w latach FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP SP FDP FDP FDP FDP FDP SP FDP SVP SP FDP FDP FDP FDP SVP SVP SVP CVP SVP FDP FDP LPS CVP CVP CVP CVP CVP CVP FDP CVP CVP CVP CVP CVP CVP CVP CVP Źródło: Der Bund kurz erklärt, Rada Federalna Szwajcarii [data dostępu: ]. Zarysowane tu zasady współdziałania głównych szwajcarskich partii politycznych przez dziesięciolecia nie wykazywały tendencji do zmian, co pozwalało odnieść wrażenie o daleko idącej stabilizacji, by nie rzec skostnieniu, szwajcarskiego systemu partyjnego. Nieznaczne tylko różnice w wynikach wyborczych oraz harmonijne współdziałanie stronnictw na arenie parlamentarnej oparte na zarysowanych zwyczajach stanowiło podstawę dla konsensualnego modelu szwajcarskiej demokracji. W tym kontekście dla badaczy szwajcarskiego systemu politycznego zmiana, jaka rozpoczęła się w 2003 roku może wydawać się początkiem ewolucji systemu partyjnego. Sama kampania wyborcza poprzedzająca elekcję parlamentarną w 2003 roku przebiegała nieco odmiennie od poprzednich. Przede wszystkim należy wskazać, iż same działania kampanijne podjęte zostały wcześniej niż zwykle, bo już w drugiej połowie 2002 roku. Zwraca uwagę zdecydowanie większe niż dotychczas zaangażowanie w kampanię mediów, w tym elektronicznych. Zjawisko mediatyzacji kampanii było wcześniej obecne w Szwajcarii, jednak przed rokiem 2003 rola Internetu pozostawała zdecydowanie drugoplanowa wobec szerokiego wykorzystania tego medium w analizowanej kampanii wyborczej. Ponadto szwajcarskie stronnictwa polityczne, które wcześniej zwykły apelować o poparcie, podejmując przy tym ogólne tematy i wskazując swój punkt widzenia w zakresie głównych kierunków działań państwa, w 2003 roku zaczęły stosować zintegrowane strategie marketingowe. Część obserwatorów zjawisko to określiła mianem amerykanizacji szwajcarskiej kampanii wybor-

10 System partyjny Szwajcarii specyfika i kierunki ewolucji 159 czej 13. Coraz częściej proponowano podejmowanie szczegółowych kwestii i dążono do dyskusji odnoszących się do rozwiązywania konkretnych problemów politycznych. Warto w tym kontekście wskazać na tematykę możliwości podniesienia wieku emerytalnego czy rozwiązania problemu napływającej do Szwajcarii fali imigrantów. Na szeroką skalę wykorzystywano slogany wyborcze, logotypy partii, rozdawano wyborcom prezenty, takie jak piłki plażowe czy pamiątkowe breloczki. Zjawiskiem stosunkowo nowym w kampanii wyborczej w 2003 roku było także sięganie po argumenty personalne, jak czyniło to SPS w swojej wielowątkowej krytyce ministra gospodarki, Jospha Deissa. Dało się zaobserwować także stosowanie strategii zdecydowanie bardziej radykalnych i rywalizacyjnych niż dotychczas, w czym prym wiodła SVP. Populistyczne argumenty i działania tej partii, jej kontrowersyjne plakaty i wystąpienia lidera, Christopha Blochera, stanowiły novum w stosunku do poprzednich kampanii wyborczych, w których partie ograniczały się jedynie do prezentacji własnego programu. Wydaje się, że zarysowane zmiany w zakresie sposobu prowadzenia samej kampanii wyborczej w 2003 roku wynikają z jej specyficznego kontekstu, będącego w istocie rzeczy konsekwencją splotu zdarzeń niekorzystnych dla przyzwyczajonych do względnego spokoju i zamożności Szwajcarów. Wymienić należy tu w szczególności kryzys gospodarczy i wzrost bezrobocia, sprzyjające refleksjom odnoszącym się do osiedlania się na terenie państwa kolejnych imigrantów. Ponadto w czasie kampanii wyborczej pobrzmiewały także echa katastrofy lotniczej nad Überlingen, której winna okazała się być wieża kontroli lotów w Zurychu. Wydarzenie to niewątpliwie podważyło zaufanie do szwajcarskiej solidności. Bardziej rywalizacyjny charakter kampanii tłumaczyć można także zwycięstwem na niespotykaną skalę populistycznej SVP w wyborach kantonalnych oraz ciągłym dyskusjom w parlamencie nad kontrowersjami wokół polityki azylu i możliwości wprowadzenia ograniczeń wjazdu na teren Szwajcarii mieszkańców innych państw. Szwajcarska Partia Ludowa, będąca liderem sondaży narzuciła więc nie tylko problematykę podejmowaną w kampanii wyborczej, ale także styl jej prowadzenia. Wybory parlamentarne w 2003 roku przyniosły niekwestionowane zwycięstwo SVP partii radykalnej, antyeuropejskiej i populistycznej. Od kilku dziesięcioleci obserwować można było stały wzrost jej poparcia, jednak w 2003 roku na nią właśnie oddano najwięcej głosów, co sprawiło, że stała się pierwszą 13 C. Church, The Swiss Election of October 2003: Two Steps to System Change?, West European Politics 2004, Vol.27, No.3, s. 521.

11 160 Rafał Klepka siłą polityczną w dwustuosobowej Radzie Narodowej, niższej izbie parlamentu Szwajcarii. Stopniowy wzrost wpływów SVP prezentuje poniższa tabela. Tabela 2. Rozkład mandatów w Radzie Narodowej w latach Rok SVP SP FDP CVP pozostałe Źródło: -nach-wahlen.aspx [data dostępu: ]. Sam wynik wyborów, jak i jego polityczne konsekwencje były przez wielu komentatorów i badaczy systemu politycznego Szwajcarii określane jako mini rewolucja 14. Oto z w jednej z najbardziej stabilnych demokracji konsensualnych w elekcji parlamentarnej zwyciężyło ugrupowanie skrajne i radykalne. Z drugiej zaś strony SVP doprowadziła do redystrybucji stanowisk rządowych, polegającej na przejęciu jednego z miejsc w rządzie dotychczas obejmowanego przez CVP. Zwłaszcza drugie ze wskazanych wydarzeń uznać należy za zasadniczą zmianę, która w istocie rzeczy doprowadziła, jeśli nie do odejścia od magicznej formuły, to do jej radykalnej redefinicji. Istotą kompromisowych relacji pomiędzy partiami w parlamencie było wybieranie składu Rady Federalnej w drodze uzgodnień i koncyliacji w oparciu o szereg zarysowanych już zasad, zaś główny cel stanowiło zapewnienie udziału w rządzie każdej możliwej mniejszości. Problemem zdecydowanie drugorzędnym pozostawała idea, by skład rządu odzwierciedlał poparcie, jakie zostało udzielone każdej z partii politycznych w ostatnich wyborach parlamentarnych. Tymcza- 14 P. Dardanelli, The parliamentary and executive elections in Switzerland, 2003, Electoral Studies 2005, vol. 24, nr 1, s. 123.

12 System partyjny Szwajcarii specyfika i kierunki ewolucji 161 sem zaraz po wygranych wyborach SVP zażądała dla siebie drugiego miejsca w rządzie, grożąc przejściem do opozycji. Dyskusje w parlamencie i głosowania nad obsadą stanowisk rządowych charakteryzował zdecydowanie niższy od dotychczasowego poziom kompromisowości partii w wyłanianiu kandydatów do Rady Federalnej. Odmienność tę w szczególności ilustrowały radykalne żądania wejścia do rządu znanego z populistycznych wystąpień, Christopha Blochera, lidera SVP. Uwagę zwraca tu fakt kolejnej odmienności w stosunku do tradycyjnego sposobu kształtowania składu rządu, w którym zwykle nie zasiadali szefowie partii. Tymczasem SVP wskazywało, iż w razie niedokonania wyboru Blochera, z udziału w pracach rządu wycofa się Samuel Schmid, dotychczasowy reprezentant SVP, ustępując miejsca liderowi skrajnej prawicy 15. Brak skłonności do tradycyjnego dialogu i prób osiągnięcia kompromisu ze strony SVP wydaje się stanowić najdalej idące novum w szwajcarskim modelu demokracji. W konsekwencji kilku głosowań nieznaczną większością dokonano zmian, w wyniku których Blocher został drugim członkiem Rady Federalnej z ramienia SVP. Wybór taki oznaczał także złamanie kilku kolejnych zasad, które od dziesięcioleci w sposób nieformalny determinowały kształt szwajcarskiego rządu. W nowym składzie Rady Federalnej zasiadało dwóch reprezentantów największego kantonu, a więc Zurychu, choć zwyczajowo z żadnego z krajów federalnych nie pochodził więcej niż jeden członek rządu. Dotychczasową niepisaną zasadą pozostawało także obsadzanie w siedmioosobowej Radzie przynajmniej dwóch stanowisk przez kobiety. Tymczasem w wyniku głosowania parlamentu w Radzie Federalnej od 2004 roku zasiadać miało aż sześciu mężczyzn 16. Obecność w latach w rządzie Christopha Blochera, pełniącego funkcję szefa Departamentu Sprawiedliwości i Policji, dokonała polaryzacji szwajcarskiej sceny politycznej. W Szwajcarii, znanej z kooperacyjnego stylu uprawiania polityki, w której decydenci nastawieni byli na kompromis i sojusze pojawiła się postać budząca skrajne emocje: od uwielbienia po niechęć. Blocher jako minister zapisał się w historii licznymi wypowiedziami o charakterze populistycznym i skrajnie nacjonalistycznym, by wspomnieć jedynie określenie dwóch ubiegających się o azyl Albańczyków mianem kryminalistów. Działania lidera radykalnej prawicy wywołały szereg manifestacji, z któ- 15 C. Church, The Swiss Election of October 2003: Two Steps to System Change?, West European Politics 2004, Vol.27, No.3, s P. Dardanelli, The parliamentary and executive elections in Switzerland, 2003, Electoral Studies 2005, vol. 24, nr 1, s. 127.

13 162 Rafał Klepka rych najgłośniejsza, mająca miejsce we wrześniu 2007 roku, a więc już w okresie poprzedzającym nadchodzące wybory parlamentarne, doprowadziła do zamieszek i starć z policją w Lozannie 17. Elekcja parlamentarna w 2007 roku stanowiła kontynuację zmian, jakie pojawiły się już cztery lata wcześniej. W toku samej kampanii wyborczej dało się zaobserwować dalszą radykalizację działań. Przodowała w tym zwłaszcza SVP, która swoją strategię kampanijną oparła na akcentach nacjonalistycznych i szowinistycznych, posługując się przy tym nierzadko argumentami populistycznymi. Słynny w całej Europie stał się kontrowersyjny plakat SVP wzywający do deportacji zagranicznych przestępców, który przedstawiał trzy białe owce i czwartą czarną. Białe, symbolizujące rdzennych Szwajcarów, próbowały usunąć czarną, będącą alegorią imigrantów. W wyborach wielkie zwycięstwo odniosła SVP, która uzyskała najwyższe poparcie w swojej historii 29%, otrzymując 65 mandatów w Radzie Narodowej. W konsekwencji wyborów doszło do pogłębienia rywalizacyjnego charakteru relacji pomiędzy partiami wchodzącymi w skład rządu, a wręcz sporu, a więc zjawiska niespotykanego w Szwajcarii przed 2003 rokiem. Konflikt polityczny, do jakiego doszło w 2007 w szwajcarskim parlamencie, związany z obsadą członków rządu, stanowił swoisty rodzaj plebiscytu dotyczący przyszłości w rządzie Blochera. Lider skrajnej prawicy, mimo zwycięstwa w wyborach parlamentarnych przegrał tę rywalizację. Z ramienia SVP do Rady Federalnej dostała się Eveline Widmer-Schlumpf, jednak za jej udziałem w rządzie opowiedziały się SPS i Partia Zielonych. Oznaczało to przegraną Blochera, jednak SVP utrzymała w dalszym ciągu dwa miejsca w rządzie. Po wstąpieniu 1 stycznia 2008 roku do Rady Federalnej Widmer-Schlumpf, została ona wykluczona z klubu parlamentarnego SVP. Równocześnie partia ta ogłosiła oficjalną informację o tym, że przeszła w szeregi opozycji. Pojęcie to, nieznane dotąd w szwajcarskim systemie politycznym nie oznaczało jednak wycofania się z rządu reprezentantów partii ludowej, co przemawia za niezwykle specyficznym sposobem rozumienia samego pojęcia opozycja 18. Brak Christiana Blochera w rządzie oraz niepowodzenia w jego strategii wymuszenia poparcia swojej kandydatury na członka Rady Federalnej doprowadziły do realnego rozpadu Szwajcarskiej Partii Ludowej. W kwietniu 17 Szwajcarskie Radio i Telewizja, Blocher_degenere.html?siteSect=2010&sid= &cKey= [data dostępu: ]. 18 Church C., Vatter A., Opposition in Consensual Switzerland. A Short but Significant Experiment, Government and Opposition 2009, Vol. 44, No. 4, s

14 System partyjny Szwajcarii specyfika i kierunki ewolucji roku kierownictwo SVP wezwało Widmer-Schlumpf do zrzeczenia się udziału w rządzie. Ta, mając poparcie gryzońskiej sekcji partii, odmówiła podporządkowania się nakazowi szefostwa swojego ugrupowania. Sytuacja ta sprawiła, że SVP wykluczyła ze swoich szeregów całą sekcję z Gryzonii wraz z Widmer-Schlumpf. 16 czerwca 2008 roku sekcja gryzońska utworzyła nowe ugrupowanie, Konserwatywno-Demokratyczną Partię Szwajcarii (BDP), do której przystąpiła również Eveline Widmer-Schlumpf, będąc stale członkinią szwajcarskiego rządu i pełniąc w nim funkcję szefa departamentu finansów 19. Zwolennikiem umiarkowanych poglądów okazał się także Samuel Schmid, kierujący departamentem obrony, ochrony cywilnej i sportu, który w listopadzie 2008 roku przeszedł do BDP. W konsekwencji w 2008 roku ugrupowanie parlamentarne, które zwyciężyło szwajcarskie wybory parlamentarne nie miało ani jednego reprezentanta w rządzie. Tak jak dotychczas dwóch reprezentantów miała SPS: Micheline Calmy-Rey i Simonette Sommarugę, kierujących odpowiednio departamentami spraw zagranicznych oraz sprawiedliwości i policji, dwóch przedstawicieli miała także FDP: Didiera Burkhaltera, szefa resortu spraw wewnętrznych, i Johanna Schneidera-Ammanna, kierującego departamentem spraw gospodarczych. Niezmiennie od 2003 roku tylko jednego przedstawiciela miała w rządzie CVP, którą reprezentował Doris Leuthard, stojąc na czele departamentu środowiska, transportu, energii i komunikacji 20. Rezygnacja ze sprawowania urzędu przez Samuela Schmida z BDP sprawiła, że konieczne stało się przeprowadzenie kolejnych wyborów członka Rady Federalnej. Swoje miejsce w rządzie odzyskała wówczas SVP. Jednocześnie ustaliła się wówczas nowa magiczna formuła. Miejsce dotychczasowego zajęło od teraz Zmiany, jakie dokonywały się w latach w zakresie politycznego składu szwajcarskiego rządu prezentuje poniższa tabela. 19 Por. Witryna BBC NEWS, news.bbc.co.uk/2/hi/europe/ stm, [data dostępu: ], witryna Swiss.info, rejects_demands_to_step_down.html?cid= , [data dostępu: ], witryna Swiss.info, name.html?cid= , [data dostępu: ]. 20 Witryna internetowa Rady Federalnej Szwajcarii, [data dostępu: ].

15 164 Rafał Klepka Tabela 3. Skład polityczny Rady Federalnej Szwajcarii w latach FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP FDP SP SP SP SP SP SP SP SP SVP SVP BDP SVP CVP SVP BDP BDP CVP CVP CVP CVP Źródło: Der Bund kurz erklärt, Rada Federalna Szwajcarii [data dostępu: ]. Kolejne wybory parlamentarne w Szwajcarii, przeprowadzone w 2011 roku przyniosły uspokojenie nastrojów i nieznaczny spadek poparcia SVP. Partia ta po raz pierwszy uzyskała gorszy wynik od tego, jaki osiągnęła w poprzednich wyborach. Spadek ten wyniósł 2,4%, co jednak przesądziło o zmniejszeniu składu reprezentacji w Radzie Narodowej o ośmiu deputowanych. Rozkład mandatów w niższej izbie szwajcarskiego parlamentu w latach przedstawia poniższa tabela. Tabela 4. Rozkład mandatów w Radzie Narodowej w latach Rok SVP SP FDP CVP pozostałe Źródło: -nach-wahlen.aspx [data dostępu: ]. Wybory parlamentarne z 2011 roku nie zmieniły też miejsca dawnej sekcji gryzońskiej SVP, która wraz z mniej radykalnymi działaczami wciąż tworzy odrębną frakcję pod nazwą Konserwatywno-Demokratyczna Partia Szwajcarii (BDP), która posiada tak samo jak SVP jednego przedstawiciela w rządzie. Po-

16 System partyjny Szwajcarii specyfika i kierunki ewolucji 165 wrót do dawnych reguł politycznych sugerować może fakt, iż wybór członków rządu nastąpił w sposób bardziej kompromisowy niż 4 i 8 lat wcześniej. Ponadto wyraźnie wzrosły notowania mniejszych partii, które uzyskały w sumie 42 mandaty w Radzie Narodowej (wobec 33 cztery i 29 osiem lat wcześniej). Zmiany, jakie dokonały się w ostatnich kilkunastu latach w systemie partyjnym Szwajcarii, będące w szczególności konsekwencjami wyborów parlamentarnych w latach 2003 i 2007 postawiły przed badaczami tego systemu politycznego szereg pytań. Dotyczą one możliwości odejścia od tradycyjnego konsensusu na rzecz rywalizacyjności, pojawienia się opozycji w jej specyficznym rozumieniu, uchylenia drzwi w kierunku dalszych zmian systemu partyjnego, wzrostu znaczenia nowych ugrupowań, a nawet ewolucji sytemu partyjnego Szwajcarii w kierunku typowych europejskich systemów partyjnych. Popularność skrajnie prawicowej partii o wyraźnie populistycznym charakterze dokonała nieznacznych zmian w systemie partyjnym Szwajcarii, podobnie jak miało to miejsce także i w innych państwach europejskich 21. Wydaje się jednak, że sygnały zmian szwajcarskiego systemu partyjnego w szczególnym stopniu dowiodły stabilności całego systemu politycznego i jego umiejętności powrotu do stanu homeostazy mimo chwilowej niestabilności. Bibliografia Książki Czeszejko-Sochacki Z., System konstytucyjny Szwajcarii, Warszawa Porębski Cz., Na przykład Szwajcarzy Eseje i rozmowy, Kraków Sarnecki P., Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, Zakamycze Sigg O., Instytucje polityczne Szwajcarii, tłum. A. Kopacki, Warszawa Steiner J., Demokracje europejskie, tłum. E. Gawron, Rzeszów Czasopisma Church C., The Swiss Election of October 2003: Two Steps to System Change?, West European Politics 2004, Vol. 27, No.3. Church C., Vatter A., Opposition in Consensual Switzerland. A Short but Significant Experiment, Government and Opposition 2009, Vol. 44, No J. Fitzgerald, D. Lawrence, Local cohesion and radical right support. The case of the Swiss People s Party, Electoral Studies 2011, Vol 30, Iss 4.

17 166 Rafał Klepka Dardanelli P., The parliamentary and executive elections In Switzerland, 2003, Electoral Studies 2005, vol. 24, nr 1. Fitzgerald J., Lawrence D., Local cohesion and radical right support The case of the Swiss People s Party, Electoral Studies 2011, Vol. 30, Iss 4. Sarnecki P., System partyjny w Szwajcarii jako szczególny model współdziałania partii, Studia Nauk Politycznych 1980, z. 3. Strony internetowe