Ptaszki w służbie powojennej

Transkrypt

1 Tekst Stanisław Biela Dwie niepublikowane fotografie Ptaszków wykonane po przybyciu do Gdyni. Fot. zbiory Krzysztofa Cieślaka Ptaszki w służbie powojennej Odnalezione na obszarze Brytyjskiej Strefy Okupacyjnej Niemiec przez kmdr ppor. Tadeusza Konarskiego cztery przedwojenne minowce typu Jaskółka wz marca 1946 roku o 06:00 opuściły redę Kilonii i wyruszyły w drogę powrotną do Gdyni, by 11 marca przed północą zakotwiczyć na redzie portu Hel. Rano 12 marca na redzie na okrętach podniesiono bandery, a około 10:30 podniosły kotwice i w szyku torowym wzięły kurs na Gdynię. Po godzinie zespół zacumował w X basenie Portu Wojennego Gdynia-Oksywie. Historia odzyskania i powrotu została wielokrotnie opisana. By nie powielać dotychczasowych opracowań część I ten temat, jedynie zasygnalizowałem w formie wprowadzenia. Również skrótowo przypomnę ich służę w roli trałowców oraz Żurawia w służbie hydrograficznej. Odzyskaliśmy je uzbrojone w działka przeciwlotnicze kal. 20 mm, produkcji niemieckiej w różnej konfiguracji na poszczególnych okrętach (temat 68 Nr 137 (3/2016) OKRĘTY WOJENNE

2 Protokół w sprawie przezbrojenia okrętów. Fot. Stanisław Biela (Archiwum MW) ten również był wielokrotnie omawiany). Należało ujednolić ich uzbrojenie do ówcześnie używanego w MW, a więc uzbrojenia radzieckich okrętów, niekoniecznie ich produkcji (np. nkm Colt). Pierwszym 1 projektem przezbrojenia traulerów typu Czajka 2 zajęła się komisja powołana przez Dowódcę Głównego Portu Wojennego MW pismem L.dz z dnia 11 czerwca 1946 roku w składzie: - Przewodniczący: kmdr inż. Witold Szulc, - Członkowie: kmdr ppor. Jerzy Marx, kmdr ppor. Tadeusz Rutkowski, kpt. mar. Jerzy Skowroński, która w swoim protokole z dnia 18 czerwca, na podstawie przeprowadzonych prace obejmujących: stwierdzenie obecnego stanu uzbrojenia traulerów typu Czajka, zbadania dział i nkm-ów znajdujących się na okrętach dostarczonych z ZSRR dla MW, lustracji traulerów pod kątem możliwości zainstalowania oraz umieszczenia wybranego sprzętu. Uznała ona, że głównym przeciwnikiem tych okrętów będzie lotnictwo nieprzyjacielskie. Próba ujednolicenia uzbrojenia okrętów będących wówczas na wyposażeniu MW, dawała niewielkie możliwości wyboru, pomiędzy półautomatycznym działem uniwersalnym typu 21-K kalibru 45 mm L/46, a armatą plot. typ 70K kalibru 37 mm oraz nkm systemu Colta Browning 12,7 mm 1xII a DszK 12,7 mm 1xI. Komisja rekomendowała armatę plot. typ 70K kalibru 37 mm (większa szybkostrzelność) i nkm systemu Colta Browning 12,7 mm 1xII. Zaproponowała ustawienie armat na dziobie i rufie w płaszczyźnie diametralnej. Armatę rufową proponowała umieścić pomiędzy windą trałowa a zejściówką do pomieszczeń podoficerskich. Natomiast nkm systemu Colta Browning usytuować na śródokręciu po obu stronach pokładu niesymetrycznie. Takie ustawienie dział pociągnęłoby za sobą przesunięcie niektórych luków, przebudowę niektórych pomieszczeń pod pokładem oraz wybudowanie nowych fundamentów pod działa. Jednocześnie Komisja zbadała możliwość zmiany istniejących wind trałowych na radzieckie. Zaznaczyła przy tym, że dodatkowym problemem będzie instalacja elektryczna. Na Rybitwie i Mewie istniejące elektryczne silniki wind należało by zmienić na silniki o napięciu 220V. 1. Arch.MW Gdynia. Syg. Akt 2/49/ tak w dokumentach MW, przedwojenne minowce typu Jaskółka wz. 33, były oficjalnie określane jako typ Czajka. Rybitwa z poniemieckim uzbrojeniem w latach 40. ubiegłego wieku. Fot. Janusz Uklejewski Nr 137 (3/2016) OKRĘTY WOJENNE 69

3 Ustalenia komisji w swoim referacie (pisemnym) podważył Oficer Artylerii Sztabu Głównego MW kmdr ppor. Wojcieszek. Zaproponował on dwa warianty uzbrojenia w półautomatyczne działa uniwersalne typu 21-K i nkm systemu Colta Browning 12,7 mm (2 x II). Uzasadnieniu do I wariantu stwierdził iż nie pociągnie on za sobą konieczności przebudowy okrętów poza wzmocnieniami pod posadowienie dział i dostosowaniem komór amunicyjnych, oraz nie spowoduje wzrostu ilości załogi. Przy drugim wariancie jako jedyny argument podał wzmocnienie siły ognia przez dodatkowe trzecie działo. Na podstawie jego opinii pismem nr 0780 z dnia 15 lipca 1946 roku skierowanym do Dowódcy Portu Głównego MW p.o. Dowódcy MW Szef Sztabu Głównego MW kadm. Adam Mohu- Szkic załączony do referatu kmdr ppor. Wojcieszka. Fot. Stanisław Biela (Archiwum MW) czy polecił zamówić w ZSRR działa uniwersalne typu 21-K i nkmy systemu Colta Browning 12,7 mm (2 x II), oraz rozpocząć przygotowania do ich montażu. Nie tylko unifikacja uzbrojenia była konieczna. Należało również wymienić środki łączności. Przedwojenne zestawy radiostacji 3 zostały zastąpione przez Niemców radiostacjami używanymi przez Kriegsmarine. Były one nadał używane jeszcze w 1949 roku 4. Czajka - 1 szt. Telefunken S kpl. UKF Rejd J. nadajnik + odbiornik: fonia + mors: zasięg 12 Mm - Zasilane z akumulatora typu 2NKN Mewa i Rybitwa - 1 kpl. UKF Rejd J. nadajnik + odbiornik: fonia + mors: zasięg 12 Mm - Zasilane z akumulatora typu 2NKN Żuraw - 1 szt. VR 34S Philips. Zostały jedynie uzupełnione radiostacjami produkcji ZSRR na: Mewa i Rybitwa po - 1szt. radiostacji typu Skumbria Żuraw - 1 szt. A 7 A 14 kwietnia 1946 roku - delegacja Rządu RP podczas zwiedzania okrętów dywizjonu przy nabrzeżu Władysława IV w Świnoujściu. Na dziobie Czajki czterolufowa armata kal. 20 mm plot. C/38. (tzw. Flakvierling ). Fot. Leon Zieliński, z Kroniki ZBŻZ koła nr 22 przy KPW Świnoujście Puki co utworzony został z Ptaszków 4 okrętowy 1 dywizjon Traulerów (1.dT). Rankiem 8 kwietnia 1946 roku okręty 1 dywizjonu: Czajka, Mewa, Rybitwa i Żuraw, były pierwszymi polskimi okrętami, które zacumowały w porcie wojennym w Świnoujściu do Nabrzeża Władysława IV. Na ich pokładach przerzucono do Świnoujścia Kompanię Wartowniczą (kompanię 9 Szkolnego Pułku MW zaokrętowaną 3 kwietnia) pod dowództwem kpt. E. Jereczka. Przez polskich mieszkańców miasta, przybyła flotylla i marynarze witani byli z niebywałą wręcz radością. Ich przybycie oznaczało w pewnym sensie stabilizację, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa, którego naprawdę, za sprawą rosyjskiego garnizonu tu brakowało. W każdym razie wiwatom końca nie było 5. Drugim zaś zadaniem podczas pobytu na Wybrzeżu Zachodnim, był udział w obchodach pierwszej rocznicy odzyskania Ziem Zachodnich w Szczecinie, które odbywały się od 2 do 16 kwietnia. Do Gdyni okręty powróciły 17 kwietnia. Po powrocie, w maju okręty zostają odstawione do rezerwy i skierowane do remontu. Jako pierwszy remont zakończył Żuraw i w dniu 1 listopada powrócił do służby. Rozkazem Dowódcy Marynarki Wojennej nr 50 z dnia 29 listopada 1946 roku wydzielony został z 1.dT Żuraw i przekazany do Szczecińskiego Obszaru Nadmorskiego (SON). Razem z ścigaczem Błyskawiczny w 29 listopada zostały wysłany z Gdyni do Świnoujścia, prowadząc na holu szybkobieżny kuter trałowy Nr-2 6, który wraz z pozostałymi kutrami przewidziany był do tworzącej się flotylli SON-u. Niestety kuter zatonął 30 listopada w wyniku awarii 36 mil od celu podróży, w rejonie 3. Opisane zostały przez Jana Andrzeja Bartelskiego w artykule Minowce typu Jaskółka w Morza i Okręty Nr 1/ Wg. Kmdr. por. Czesław Krzynówek Wykaz katalog jednostek pływających MW cz. I i II Archiwum MW. 5. Z artykułu dr Józef Pluciński Początki garnizonu Polskiej Marynarki Wojennej w Świnoujściu 1946 cz.1 opublikowanego na stronie 6. Jeden z czterech przebudowanych poniemieckich szturmowych kutrów saperski typu Sturmboot Nr 137 (3/2016) OKRĘTY WOJENNE

4 Tekst 15 sierpnia 1948 roku - Nabrzeże Władysława IV. Na pierwszym planie Ptaszki z dt SON, za nimi dwa Kaczory z Flotylli Trałowców, oraz wchodząca Iskra z kursantami na pokładzie. Fot. Leon Zieliński, z Kroniki ZBŻZ koła nr 22 przy KPW Świnoujście pławy nr 5 wyznaczającej tor wodny do Świnoujścia 7. Po remoncie zakończonym w sierpniu 1947 roku Ptaszki podporządkowane zostały Oficerskiej Szkole Marynarki Wojennej w Gdyni. Na ich pokładach słuchacze jej pierwszego powojennego rocznika przeszli szkolenie. Rozkaz Dowódcy MW nr 51 z dnia 1 czerwca 1947 roku przydzielił je na stałe do Flotylli SON-u, w następstwie tego, na podstawie Rozkazu nr 049/ Org./DMW z dnia 17 czerwca 1947 roku został utworzony dywizjon Trałowców Flotylli Szczecińskiego Obszaru Nadmorskiego. Kuter Nr 3 podczas przejścia na morzu, bliźniacza jednostka zatopionego Nr 2. Fot. zbiory Tadeusza Fintzla Zostaje on przebazowany w listopadzie z Gdyni do Świnoujścia. Na wiosnę 1948 roku trałowce Czajka, Mewa i Rybitwa, prowadzą trałowanie bojowe w okolicach Kołobrzegu, a następnie od 12 czerwca do 23 sierpnia trałowania bojowe Ławicy Odrzańskiej i toru wodnego z Świnoujścia do Dziwnowa z trałowcami 1 i 2 dywizjonu Flotylli Trałowców Do Gdyni Ptaszki przeszły prawdopodobnie z Świnoujścia z końcem 1948 roku, w związku z planowanym remontem uzbrojenia. Zostało ono zdemontowane i oddane do Zakładów Uzbrojenia MW. Ponowny montaż uzbrojenia miał się zakończyć na: Rybitwie do 1 stycznia, na Czajce do 15 lutego a na Mewie do 1 marca 1949 roku 8. Trudne warunki bazowania, problemy zaopatrzeniowe i remontu okrętów sprawiły, że Dowódca MW polecił przebazować w lipcu 1949 roku do Gdyni okręty Flotylli SON-u, której proces rozformowana rozpoczął się w końcówce 1950 roku. Uzbrojenie ich zostało 7. Szczegółowy opis zdarzenia w artykule kpt. mar. Janusza Janika Katastrofa szybkobieżnego kutra trałowego nr 2 w Przeglądzie Morskim nr 10/ Arch.MW Gdynia. Syg. Akt 124/50/8 Pismo Szefa Uzbrojenia do Z-cy Dowódcy MW ds. Adm. Tech. Nr 137 (3/2016) OKRĘTY WOJENNE 71

5 Tekst Kwiecień 1951 roku Port Wojenny Gdynia-Oksywie, basen nr IX, okręty Dywizjonu Dozorowców przed przezbrojeniem. Fot. zbiory Tadeusza Fintzla zdemontowane i oddane do Zakładów Uzbrojenia i poddane remontowi. Głównym problemem w polskiej strefie odpowiedzialności były miny elektromagnetyczne, a Ptaszki wyposażone były w trały kontaktowy i akustyczny, poza tym zbudowane były na kadłubach stalowych. Było to zapewne jedną z przyczyn podjęcia decyzji, o zmianie ich przeznaczenia. Postanowiono utworzyć zespół dozorowców, w skład którego weszły by: Czajka, Mewa, Rybitwa. Wcześniej, bo już w dniu 15 sierpnia 1948 roku, czwarty z Ptaszków, Żuraw, został wydzielony z dywizjonu Trałowców SON i formalnie przekazany Oddziałowi Hydrograficznemu Marynarki Wojennej. Został on poddany przebudowie polegającej na dodaniu nadbudówki na rufie, mieszczącej kreślarnię a na niej pomost namiarowy. Zdjęto uzbrojenie z śródokręcia i rufy pozostawiając jedynie 2 sprężone armaty na dziobie (nieco później również usunięte). Kolejna przebudowa w latach w Stoczni MW, zmieniła całkowicie jego wygląd 9. Służba w dywizjonie Dozorowców Okres Decyzja o przekazaniu Żurawia Oddziałowi Hydrograficznemu MW została usankcjonowana Rozkazem Dowódcy MW nr 024/org. z dnia 15 lipca 1949 roku o przeformowaniu dywizjonu trałowców SON w dywizjon Dozorowców. 9. Nie tylko wygląd ale i imię własne z Żurawia na Kompas, ale to już całkiem inna historia. Okręt hydrograficzny Kompas (eks Żuraw) po ostatniej przebudowie w basenie jachtowym w Gdyni. Fot. zbiory Marka Konarskiego 72 Nr 137 (3/2016) OKRĘTY WOJENNE

6 Tekst Dywizjon Dozorowców podczas Dni Morza Początkowo przekwalifikowanie Henryk Parol został przeokrętowany okrętów polegało na demontażu sprzętu trałowego. Nie wiadomo kiedy, i w jazem została powołana komisja docho- z Mewy na Czajkę. Tym samym rozkakiej kolejności został on zdemontowany. dzeniowa w sprawie kamizelek kapokowych na Czajce. Do wyjaśnienia pozostaje również czy w 1949 roku Ptaszki powróciły do Mewa z dniem 1 marca została postawiona do kampanii (Rozkaz Dowódcy Świnoujścia i w jakim charakterze. Informacja iż pierwszym dowódcą dywizjonu Dozorowców miał być Por. mar. Henryk Romanek ubył do MW nr 017). por. mar. K. Gorywacz 10, poddawana Flotylli Trałowców (pismo Oddz. Personalnego MW nr z dnia 22 grudnia była w wątpliwości 11. Natomiast w teczce Rozkazów dowódcy dywizjonu Dozorowców 12 na Rozkazie nr 1 z dnia 16 przeniesiony na Żurawia (pismo per roku). Ppor. Henryk Parol został stycznia podpisany jest jako dowódca dywizjonu Dozorowców kpt. mar z 16 marca 1950 roku). sonalne zarządu Politycznego MW nr Zygmunt Krzycki. Rozkazem tym powołał na dowódcę Rybitwy przybyłego tycznych został z dniem 21 marca por. Nowym zastępcą dowódcy ds. poli- do dywizjonu w dniu 3 stycznia ppor. Adolf Bełc (Rozkaz Pers. nr 14) i po mar. Leona Kałmykowa (fonogram trzech dniach został zastąpiony przez 4011). Wcześniej, bo z dniem 28 grudnia z dywizjonu ubyli porucznicy masonalne Zarządu Politycznego MW nr por. Czesława Antkowiaka (pismo perrynarki Gwidon Karolczak, Henryk 0358 z 24 stycznia 1950 roku). Romanek i Mieczysław Miernik (pismo Oddz. Personalnego MW nr stały powołane w sprawie przepalenia Kolejne komisje dochodzeniowe, zo- z dnia 22 grudnia 1949 roku). Kolejne się transformatorów w radioodbiornika zmiany personalne zostały odnotowane w Rozkazie nr 2 dowódcy dywizjonu 9 marca na Rybitwie. Aga na Mewie w dniu 1 marca i w dniu Dozorowców z dnia 17 lutego, z dniem Trudno jest ustalić jakie zadania wykonywała w tym czasie grupa Dozorow- 24 stycznia do dywizjonu przybył ppor. Henryk Parol (pismo Wydz. personalnego zarządu Politycznego MW nr wych zostały zniszczone, a zachowane ców. Niestety Dzienniki działań bojo- 087 z dn. 24 stycznia 1950 roku), oraz Dzienniki zdarzeń nie zawierają informacji dotyczących działań bojowych jak z dniem 1 lutego dowództwo Czajki objął por. mar. Henryk Romanek (pismo Oddz. Personalnego MW nr 0117 Poza tym w MW rozpoczął się okres i szkoleniowych na morzu. z dnia 27 stycznia 1950 roku). Ppor. czystek stalinowskich, a sporządza- Fot. Janusz Uklejewski nie jakichkolwiek notatek groziło podejrzeniem o prowadzenie działalności szpiegowskiej. Atmosferę panującą w dywizjonie obrazuję również wyżej opisana karuzela na stanowiskach dowódców okrętów i ich zastępców ds. politycznych. Prawdopodobnie okręty większość czasu po 1950 roku spędzały w stoczni, w związku z ich modernizacją (są to jednak tylko moje dywagacje nie poparte żadnymi materiałami źródłowymi). Sztab Generalny WP z końcem 1950 roku, przyjął przedstawione przez ówczesnego kadm. Wiktora Czerokowa 13 propozycje koncepcji organizacji i perspektyw rozwoju MW. 10. Między innymi Mieczysław Serafin w swojej książce Polska Marynarka Wojenna Kronika Wydarzeń na str. 35 wymienia go jako pierwszego dowódcę zespołu. 11. Według informacji uzyskanych od komandora w st. spocz. Tadeusza Fintzela - głównego mechanika dywizjonu przygotowanej na prośbę autora. Gdynia roku: według pojedynczej wzmianki, dowódcą zespołu (w Gdyni) został por. mar. K. Gorywacz. W związku z tym nasuwają się wątpliwości, ponieważ w/w nie figuruje w liście absolwentów przedwojennej SPMW, czy powojennej OSMW / WSMW / AMW. Chyba że wykształcił się za granicą (np. w ZSRR) ale nigdy nie spotkałem się z oficerem o tym nazwisku. 12. Arch. MW Gdynia. Syg. Akt 231/52/ Wiktor Siergiejewicz Czerokow, ros. Виктор Сергеевич Чероков (ur. 10 października 1907 w Ordubadzie, zm. 28 lutego 1995 w Moskwie) radziecki i polski dowódca wojskowy, oficer Marynarki Wojennej ZSRR oraz Marynarki Wojennej RP i PRL w stopniu wiceadmirała, w trakcie II wojny światowej dowódca Ładogoskiej Flotylli Wojennej, w latach dowódca polskiej Marynarki Wojennej, od 1960 do 1970 szef Katedry Sztuki Operacyjnej Akademii Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych ZSRR, odznaczony m.in. dwukrotnie Orderem Lenina i Orderem Odrodzenia Polski. Nr 137 (3/2016) OKRĘTY WOJENNE 73

7 W rozkazie organizacyjnym nr 0130/ org. z dnia 6 grudnia 1950 roku polecił dowódcy MW sformować: wg etatów: 35/131 - Dowództwo MW, 35/132 - Sztab Główny MW, 35/133 - Szefostwo Tyłów MW. Jednocześnie nakazał, rozformować: Dowództwo Floty i SON-u, Komendy Portów: w Gdyni, Świnoujściu, i Kołobrzegu, a w ich miejsce sformować: Dowództwo Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy (OWRGB), Dowództwo Obrony Redy Hel, Dowództwa Baz MW: w Świnoujściu, Kołobrzegu i Ustce 14. Reforma organów dowodzenia spowodowały, że również podporządkowanie dywizjonu Dozorowców uległo zmianie. Podczas kampanii letniej 1950 roku dozorowce wzięły udział w 4 dniowym poszukiwaniu motorówki WOP Powiśle M Jej dowódca mat. Zygmunt Takieli otrzymał polecenie przejścia z portu gdańskiego na Hel. W połowie drogi silnik motorówki odmówił posłuszeństwa a załoga nie była wstanie go naprawić. Wiatr płn-zach. spychał ją w kierunku pełnego morza, a następnie w kierunku wschodnim. Motorówka została odnaleziona przez marynarkę radziecką w rejonie Bałtijska 16. Natomiast działania Ptaszków zdominowała rozpoczęta latach dwuetapowa przebudowa dostosowująca je do nowej roli. Obejmowała ona, w I etapie, wymianę uzbrojenia: zdemontowane zostały 20 mm działka przeciwlotnicze Flak. Na pokładzie dziobowym posadowiono podwójnie sprzężone działa typu W-11M kalibru 37 mm. Okręty zostały wyposażone w 1952 roku stację hydrolokacyjną typu Tamir-10, a na samej rufie po obu burtach zainstalowano grawitacyjne zrzutnie bomb głębinowych typu B-1 dla 8 bomb na zrzutnię. Na Mewie i Rybitwie w tym samym czasie wymieniono agregaty Junkersa na brytyjskie firmy Lister (po 2 agregaty na okręt). Ten etap prac modernizacyjnych zakończono w 1952 roku, co pozwoliło na rozpoczęcie szkoleń z zakresu zwalczania okrętów podwodnych. Podczas prac II etapu, w połowie 1955 roku dotychczasowy maszt palowy został zastąpiony nowym trójnożnym masztem na którym została zainstalowana, pod charakterystyczną osłoną, antena stacji radiolokacyjnej wykrywania celi nawodnych Zarnica o zasięgu 100 kabli. Znalazły tu Wrzesień 1954 roku ćwiczenia w rejonie Świnoujścia. Dwa ujęcia z pomostu Mewy. Fot. zbiory Tadeusza Fintzla również miejsce inne anteny radiołączności. Zainstalowany został radionamiernik ARP, którego antena prętową została zamontowana na wysięgniku przed pomostem dowodzenia. Na pokładzie rufowym ustawiono 1 stanowisko sprzężonego wkm-u typu 2M-1 kalibru 12,7 mm. Stałym miejscem postoju od kwietnia 1951 roku stał się basen IX Portu Wojennego w Gdyni, natomiast podczas kampanii letniej okręty przechodziły na Hel. Tam realizowały zaplanowany cykl szkoleń w danym roku. Jednocześnie okręty grupy pełniły dozory bliskie na wodach Zatoki Gdańskiej Oficer Mechanik dywizjonu Dozorowców por. L. Teichert przekazał do zatwierdzenia Wydziałowi Remontowemu Szefostwa Techniki i Uzbrojenia wykaz prac remontowych dla działów mechanicznego, elektrycznego i pokładowego na okrętach w dniach: 3 lutego 1953 roku na Mewie. Na posiedzeniu w Stoczni MW termin zakończenia prac został ustalony na 1 lipca 1953 roku pod warunkiem dostarczenia doku do 20 kwietnia. Do stoczni został dostarczony 26 marca, wykaz prac dodatkowych do wykonania podczas remontu Mewy. Plan dokowań, zatwierdzony 21 kwietnia, zakładał jej dokowanie w dniach od 29 kwietnia do 10 maja. Z powodu niedostarczenia przez załogę Mewy, przyrządu do przetaczania siedziska tulei cylindrowej, prace remontowe zostaną przedłużone do 31 lipca. Ponownie Oficer Mechanik dywizjonu Dozorowców por. L. Teichert przekazał 19 października Wydziałowi Remontowemu Szefostwa Techniki i Uzbrojenia wykaz prac remontowych dla działów mechanicznego, elektrycznego i kadłubowego do wykonania na Mewie podczas remontu. 17 Remonty w 1953 roku dokowe w Stoczni MW zostały zaplanowane przez Szafa Wydziału Remontów Okrętów Szefostwa Techniki i Uzbrojenia MW 18, dla: Rybitwy - od 26 września do 1 października; Czajki - od 4 do 10 października. Dla Mewy rok 1953 był pechowy. 20 sierpnia została zniszczona podczas remontu umywalka, dlatego Szef Oddziału Technicznego, Szef Techniki i Uzbrojenia MW nakazał przeprowadzenie śledztwa 19. Z kolei 6 października 1953 roku nastąpiło uszkodzenie silnika elektrycznego 220V 2 KW pompy wody słodkiej. Szef Techniki i Uzbrojenia MW kmdr inż. M. Sztankowski nakazał przeprowadzenia dochodzenia administracyjnego 20. Od jesieni 1953 roku okrętom dozorowym przyznano roczny limit pracy silników w wysokości 500 motogodzin 14. Czesław Ciesielski, Walter Pater, Jerzy Przybylski Polska marynarka Wojenna , Wydawnictwo Bellona Warszawa Kuter patrolowo desantowy LCPL D =4 t, wym. 4 x 3,2 x 0,5 m, Z =150 Mm, V= 6 w, 6 marynarzy. 16. Str Henryk Kula, Granica Morska PRL , Wyd. MON 1979 r. 17. Arch. MW Gdynia. Syg. Akt 972/55/ Arch. MW Gdynia. Syg. Akt 972/55/ Arch. MW Gdynia. Syg. Akt 972/55/53 Pismo Szefa Oddziału Technicznego, Szef Techniki i Uzbrojenia MW do dowódcy dd. 20. Arch. MW Gdynia. Syg. Akt 972/55/53 Pismo Szefa Techniki i Uzbrojenia MW do dowódcy OWR wraz z całością dokumentów. 74 Nr 137 (3/2016) OKRĘTY WOJENNE

8 przeznaczony na szkolenia z tym, że do dyspozycji Dowódcy MW pozostawiono 70 motogodzin. Podział na dwuetapowe szkolenia, zimowe w bazie oraz letnie na morzu został przejęty od marynarki radzieckiej. Został on wypracowany w Flocie Bałtyckiej w okresie międzywojennym gdy jedyne jej bazy w Kronsztadzie i Leningradzie znajdowały się w zamarzającej Zatoce Newskiej. Ten system szkoleń obowiązywał w całym WMF ZSRR i został przeniesiony bezkrytycznie do naszej marynarki. Rozkazem Organizacyjnym Dowódcy MW Nr 0063/org. z dnia17 listopada 1953 roku o Ustaleniu przydziału okrętów MW wg rang i podziału Baz na kategorie, MON Rozkazem Organizacyjnym Nr 0068/Org z dnia 31 października 1953 roku nakazało dozorowce D-45, D-46, D-47, zaliczyć do okrętów III rangi. 21 Tadeusz Fintzel w swoich wspomnieniach ze służby w dywizjonie Dozorowców tak wspomina okres helskiej kampanii letniej: Warunki w porcie na Helu były spartańskie. Większość jednostek cumowała przy starych, drewnianych pomostach. Sztab i odbywający letnią praktykę podchorążowie i słuchacze uczelni cywilnych byli skoszarowani na bazie pływającej «Motława». Na tej jednostce zaokrętowany był również dowódca OWRGB 22 Rezerwę mieszkalną stanowiły rozbite w pobliżu basenu portowego namioty. Również samo miasto Hel nie było miejscem atrakcyjnym. Jedyną rozrywką dla marynarzy oraz letników była knajpa «Kaszubska». Jednocześnie we czwartki w godzinach 18:00-22:00 dla oficerów odbywała się obowiązkowa nauka własna na okrętach. Przepustek udzielano rzadko i z reguły ograniczano się do miejscowości Hel. Kadra miała możliwość zobaczenia się z rodziną raz na tydzień a czasami raz na dwa tygodnie. Wówczas narodziło się określenie helskiego garnizonu jako «miejsca z trzech stron otoczonego morzem a z czwartej patrolami garnizonowymi». Było to przyczyną spoglądania z utęsknieniem w stronę «Trójmiasta» i niecierpliwym oczekiwaniem końca kampanii letniej. Pod koniec września nadchodził ten długo oczekiwany dzień. Po zakończeniu kampanii letniej okręty powracały do Gdyni. O ustalonej godzinie okręty, zgodnie z wcześniej określonym porządkiem, zaczynały opuszczać helski port. Z reguły kawalkadę jednostek otwierał Dywizjon Ścigaczy, którego malejące punkciki kutrów ciągnące za sobą warkocze spienionej wody. Nad zatoką rozchodził się huk pracujących na maksymalnych obrotach silników. Po ścigaczach i kutrach torpedowych Hel opuszczał Dywizjon Trałowców (dowódca M. Skorochodow). W szyku torowym płynęły dwie grupy «kaczorków» (trałowców redowych, proj. 253) i grupa «delfinów» (trałowców bazowych, typu YMS).Poszczególne grupy różniły się barwą pasów malowanych na kominie (czerwony, niebieski, pomarańczowy). W następnej kolejności wychodził z portu Dywizjon Dozorowców (dowódca E. Rajczyk), w składzie trzech przedwojennych «ptaszków» przeklasyfikowanych na dozorowce. Jednostki te posiadały zielone oznakowanie na kominie. Kiedy «główne siły» znajdowały się Dwa ujęcia Mewy w czasie sztormu 1954 rok. w połowie drogi do Gdyni, basen portowy zaczynały opuszczać jednostki holowane. Z oddali było widać dymiące holowniki i masywną, szarą bryłę dwukondygnacyjnej «Motławy», a następnie niski, szeroki prostokąt warsztatu pływającego «W 1». Ich rejs trwał najdłużej. W tym czasie jednostki Dywizjonu Ścigaczy dotarły już do gdyńskiej redy i kolejno wchodziły do portu wojennego, by zacumować w miejscu zimowego bazowania w basenie 10 i 11. Niektóre jednostki były od razu kierowane do Stoczni Marynarki Wojennej na planowane remonty. Dla załóg rozpoczynał się nowy, bardziej urozmaicony okres Arch. MW Gdynia. Syg. Akt 1271/56/1 Rozkazy organizacyjne dowódcy MW. 22. OWRGB - Obrona Wodnego Rejonu Głównej Bazy. 23. T. W. Fintzel, Helskie Wspominki Biuletyn nr 2 wrzesień Stowarzyszenie Oficerów MW RP. Fot. zbiory Tadeusza Fintzla Nr 137 (3/2016) OKRĘTY WOJENNE 75

9 Tekst Jeszcze jedno ujęcie z pokładu Mewy na bliźniaczą Czajkę 1954 rok. Nadal pechowym okrętem dywizjonu, również w 1954 roku była Mewa, której udało się dwukrotnie wejść na mieliznę w Zatoce Puckiej uszkadzając przy okazji osłonę stacji hydrolokacyjnej Tamir. Tak więc działania okrętów w tym okresie sprowadzały się głównie do: zajęć szkoleniowych, w zwalczaniu okrętów podwodnych, podczas których przygotowywano przyszłe załogi dla dużych ścigaczy okrętów podwodnych. Nadal okręty prowadziły bliskie dozory rejonu Bazy Głównej. Ptaszki należały do grupy okrętów ówczesnej MW, które mogły wykonywać również dalekie dozory i rejsy poza Zatoką Gdańską. Pozwoliło to we wrześniu 1954 roku, na zakończenie letniego sezonu szkoleniowego ćwiczeniami w rejonie Świnoujścia. Na podstawie Rozkazu nr 036/Org. dowódcy MW z dnia 15 sierpnia 1954 roku w sprawie prawidłowej ewidencji oraz zatwierdzenia prawidłowego podziału nazw i znaków, dozorowce otrzymują oznaczenie alfanumeryczne: Czajka D-45, Mewa D-46, Rybitwa D Na kominach zostały wymalowane na białym tle zielone pasy (o których wspominał kmdr T. Fincel) oznaczające przynależność do grupy Dozorowców. Dowódcy Dywizjonu Dozorowców kpt. mar. Zygmunt Krzycki, kpt. mar. Eugeniusz Rajczyk, kpt. mar. Czesław Cześnik. Służba w dywizjonie Dozorowców i Dużych Ścigaczy Okres Na podstawie Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 019/org. z dnia 27 maju 1955 roku 25, Dowódcy MW Nr 029 z 2 lipca 1955 roku 26 oraz Dowódcy Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy nr 0121 z 16 lipca 1955 roku utworzono dywizjon Dozorowców i Dużych Ścigaczy (ddidś). W dniu 27 maju podniesione zostały bandery na 4 dużych ścigaczach okrętów podwodnych proj. 122 bis. Były nimi: Czujny D-41, Nieugięty D-42, Zawzięty D-43, Zwrotny D-44. Trzon załóg nowych ścigaczy tworzyły załogi z wycofywanych z linii małych ścigaczy, niemniej jednak z dozorowców też ubyli specjaliści przechodząc na nowe okręty. Odbiło się to na gotowości bojowej dozorowców. Dywizjon podzielony został na dwie grupy poszukująco-uderzeniowe: jedną złożoną z dozorowców a drugą z nowych ścigaczy 27. Na wiosnę 1955 roku Czajka i Rybitwa przeszły w Stoczni MW remont kapitalny. Okręty opuszczają stocznię w drugiej połowie 1956 roku. Dozorowiec Mewa wraz z niszczycielami Błyskawica i Burza złożył w dniu 24 sierpnia 1955 roku wizytę w Bałtijsku. W 1955 rozpoczęta została rozbudowa Portu Wojennego Hel. Do 1957 roku zostały zbudowane nowe falochrony i drugi basen. Powierzchnia portu powiększona została ponad dwukrotnie. Zostały wybudowane nowe koszary. 28 Fot. zbiory Tadeusza Fintzla Na podstawie Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 072/org z dnia 13 grudnia 1957 roku wcielone zostały w skład MW i podniesiono bandery na 4 kolejnych okręty projektu 122 bis. Dowódca MW rozkazem organizacyjnym nr 055/ Org z 31 grudnia 1957 roku wcielił 4 duże ścigacze o imionach własnych i znakach taktycznych: Zwinny DS-45, Wytrwały DS-46, Zręczny DS-47, i Groźny DS-48 w skład okrętów MW oraz polecił dowódcy BOWRGB włączyć je do dywizjonu Dozorowców i Dużych Ścigaczy ze stałym miejscem bazowania w Porcie Wojennym Hel 29. Również tym razem dozorowce zostały ogołocone z specjalistów i z kadry oficerskiej. Na nowe ścigacze poszli również absolwenci z promocji 1955 roku, a na 24. Arch. MW Gdynia. Syg. Akt 369 s. 83. Rozkaz nr 036/Org. dowódcy MW z dnia r. w sprawie prawidłowej ewidencji oraz stwierdzenia prawidłowego podziału nazw i znaków. 25. Nakazywał wcielić do składu Marynarki Wojennej z dniem 27 maja 1955 roku cztery duże ścigacze jako okręty II rangi i nadawał im nazwy i znaki taktyczne. 26. Polecał dowódcy Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy sformować i włączyć cztery duże ścigacze okrętów podwodnych w stan dywizjonu Dozorowców i Dużych Ścigaczy. 27. Rozkaz MON z dnia 13grudnia1957roku nr 072/ org via kpt. mar. Janusz Janik Siły trałowo-minowe Polskiej Marynarki Wojennej od niepodległości do transformacji ustrojowej niepublikowane. 28.Zbigniew Wojciechowski Obiekty militarne Półwyspu Helskiego w latach Zeszyty naukowe akademii mw nr Na podstawie Rozkazu Ministra Obrony Narodowej Nr 047/Org. z dnia 15 czerwca 1957 roku. Na jego podstawie Dowódca Marynarki Wojennej Rozkazem Organizacyjnym Nr 026 z dnia 9 lipca 1957 roku rozkazał Dowódcy Bazy Brzegowej BOWR GB w porozumieniu z Dowódcą BOWR GB w terminie do dnia 1 września 1957 roku sformować Komendę Portu Wojennego Hel. 76 Nr 137 (3/2016) OKRĘTY WOJENNE

10 dozorowce skierowano absolwentów uczelni cywilnych powołanych do odbycia służby wojskowej. Odbiło się to ponownie na gotowości bojowej dozorowców. Dywizjon w styczniu 1958 roku przyjął nową strukturę organizacyjną w składzie 3 grup Poszukująco- -Uderzeniowych 30, (gpu), przy czym Ptaszki trafiły do 1. gpu, która była nadal nazywana grupą Dozorowców. 31 Jesienna inspekcja dywizjonu została przeprowadzona w dniach od 25 do 27 sierpnia 1959 roku, podczas której dozorowiec Rybitwa otrzymał pozytywną ocenę. Na remont średni, przechodzi on 1 grudnia 1959 roku do Stoczni MW, w której przebywa do 21 marca 1960 roku. Z dniem 1 stycznia 1960 roku na wszystkich okrętach MW wprowadzono 3-cyfrowe numery taktyczne. Zamiast dotychczasowych burtowych numerów alfanumerycznych zostają wprowadzone nowe numery malowane nadal na burtach okrętów. I tak dotychczasowy nr: D-45 Czajka zmieniony został na 325 D-46 Mewa zmieniony został na 326 D-47 Rybitwa zmieniony został na 327. Po zakończonym remoncie Rybitwa rozpoczęła 4 kwietnia rok szkoleniowy zdając zadanie programowe S-1. Podczas wyjść na poligon morski załoga zalicza w dniu 5 kwietnia strzelanie 3B, w dniu następnym Nr 10, a 7 kwietnia Nr 18 uzyskując ocenę bardzo dobrą. Rybitwa w 1955 roku, widoczny brak stanowiska wkm, maszt typu palowego. Podczas postoju w porcie, 1955 rok. Wieczorem 12 kwietnia 1960 roku, 1. grupa Dozorowców w składzie Czajka; Mewa i Rybitwa, wychodzi do Ustki z młodymi marynarzami na pokładzie, którzy zostali skierowani na szkolenie w Ośrodku Szkolenia Specjalistów Morskich (OSSM). Następnie okręty przechodzą do Władysławowa, by załogi poznały podejścia i warunki nawigacyjne w rejonie tego portu. W drodze powrotnej na Hel prowadzone było intensywne szkolenie załóg okrętów. Dozorowiec Rybitwa 27 maja, zdał zadanie S-2, natomiast 29 maja wyszedł z Gdyni eskortując konwój kutrów trałowych do Świ- Fot. zbiory Tadeusza Fintzla noujścia. Na miejsce dotarły on 30 maja o 21: czerwca w kolejny rejs, Rybitwa poszła do Ustki, skąd powróciła 21 czerwca do Gdyni, by wziąć udział w przygotowaniach do Dni Morza. W sobotę 26 czerwca wraz z innymi jednostkami pływającymi MW, okręty ddidś zakotwiczyły na redzie portu gdyńskiego, podnosząc wielką galę ban- 30. Rozkaz MON z dnia r. nr 072/org. via kpt. mar. Janusz Janik Siły trałowo minowe Polskiej Marynarki Wojennej od niepodległości do transformacji ustrojowej niepublikowane. 31. Autor będzie używał nadal tej nie formalnej nazwy, gdyż to ona funkcjonowała w życiu codzienny dywizjonu Fot. zbiory Tadeusza Fintzla Nr 137 (3/2016) OKRĘTY WOJENNE 77

11 derową. Paradę burtową stojących na redzie okrętów przyjęli z pokładu kutra por. mar. Andrzej Ujazdowski Dowódcy Dywizjonu Dozorowców i Dużych Ścigaczy torpedowego: premier Józef Cyrankiewicz, minister obrony narodowej gen kmdr. ppor. Andrzej Ujazdowski kpt. mar. H. Lewandowski br. Marian Spychalski, dowódca MW kpt. mar. Stanisław Tobiasz kadm. Zdzisław Studziński, dowódca BOWR GB kmdr Zygmund Rudomino. 10:50. Życie w grupie Dozorowców po- Dalsze utrzymywanie dywizjonu Następnie o godzinie 15:00 Rybitwa zeszła z kotwicy i przeszła do Sopotu, gdzie zacumowała przy molo wraz z pozostałymi dozorowcami. Okręty udostępniono do zwiedzania mieszkańcom i turystom Sopotu w dniach 26 i 29 czerwca oraz 3 lipca. Na rejs szkoleniowo-nawigacyjny z słuchaczami WSMW 5 lipca okręty dozorowe wyszły z Helu do Szczecina. Podczas rejsu zawinęły: 6 lipca do Kołobrzegu o 15:30, następnie 7 lipca do Świnoujścia o 17:00 a 8 lipca do Szczecina o 13:58. W drodze powrotnej weszły do portu w Ustce, a w Gdyni zacumowały 15 lipca o godzinie 07:15. Następnego dnia okręty grupy ćwiczyły na redzie portu Gdynia holowanie okrętów. Kolejny rejs szkoleniowo-nawigacyjny ze słuchaczami WSMW po wodach Zatok Gdańskiej i Puckiej rozpoczął się 17 lipca. Okręty wchodziły do Nowego Portu, Jastarni i kotwiczyły na redzie portu Puck. Rejs miał na celu zapoznanie słuchaczy i załogi z warunkami wróciło do szarej codzienności dzielo- nej pomiędzy szkoleniem a dozorami bojowymi. Ćwiczenia MW rozpoczęły się w niedzielę 14 sierpnia, a dozorowiec Rybitwa został przydzielony do ochrony konwoju w którym szedł okręt szkolny Gryf oraz 2 trałowce bazowe Bóbr (606) i Mors (610). Konwój wraz z ochraniającymi je jednostkami wyszedł z Świnoujścia i skierował się w stronę wyspy Bornholm. Po przejściu po południowej strony wyspy, zmienił kurs i skierował się do Gdyni. Na wysokości Rozewia został zaatakowany przez nieprzyjacielskie kutry torpedowe z Brygady Kutrów Torpedowych (BKT) z Gdyni. Manewry zakończyły 18 sierpnia, a Rybitwa zacumowała w helskim porcie o godzinie 19:44. Załoga Rybitwy 30 sierpnia zeszła z okrętu, który został postawiony na fumigację, którą zakończono 3 września. Obowiązki dowódcy Rybitwy 5 października zdał por. mar. Stanisław Rogalski, który został skierowany na z dwoma typami okrętów o różnych parametrach techniczno-taktycznych nie miało uzasadnienia. Realizowany był program budowy i zakupu nowych okrętów. Podjęta została decyzja o wyłączeniu z ddidś 1.gPU przebazowaniu z Portu Wojennego Hel do Bazy MW w Świnoujściu. Dowódcy okrętów dozorowych zostali poinformowani o niej 12 grudnia. Na wodach środkowego i zachodniego wybrzeża nie było żadnych sił ZOP nie licząc jedynego od 1946 roku ich obrońcy Błyskawicznego oraz Bitnego który dołączył w II połowie lipca 1953 roku. Nastąpiły również popaździernikowe zmiany w Świnoujściu. Rosjanie oddali Basen Węglowy i Półwysep Kosa, rozpoczęta została rozbudowa Bazy MW w Świnoujściu. Jako pierwsze przebazowane z Helu zostały do niej rzeczne kutry trałowe, dołączając do barek desantowych Flotylli Środków Desantowej przeniesionych tu z Dziwnowa. wchodzenia do portów i przeszko- K.D.O., a jego obowiązki por. mar. Janej dami nawigacyjnymi. Kursanci zeszli rosław Adam. Dowodzi nią do 7 stycznia (ciąg dalszy nastąpi) 1961 roku, kiedy to przekazał 32. Fumigacja (późn. łac. fumigatio - dymienie z łac. z pokładów dozorowców rano 30 lipca w Gdyni, po czym okręty powróciły do Portu Wojennego Hel o godzinie mierzowi Obstowi. dowodzenie okrętem por. mar. Kazi- fumigatus od fumigare - dymić, kadzić) - zwalczanie szkodników (np. owadów i gryzoni) za pomocą substancji chemicznych w formie dymu, pary lub gazu. Czajka po II etapie modernizacji z trójnożnym masztem. Fot. zbiory Stanisława Bieli 78 Nr 137 (3/2016) OKRĘTY WOJENNE

12 Dozorowiec Mewa w bazie na Helu, prawdopodobnie 1958 r. Fot. zbiory Krzysztofa Cieślaka

13 Jako pierwsza zacumowaław Świnoujściu Czajka. Fot. Kronika 8. FOW Tekst Stanisław Biela część II Ptaszki w służbie powojennej Służba dozorowa Dowódca MW Rozkazem nr 07.Org. z dnia 21 grudnia 1960 roku w związku z zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego nr 0105/Org. z dnia 21 grudnia 1960 roku w sprawie wydzielenia i sformowania grupy Dozorowców, wydziela i formuje na bazie okrętów typu Czajka grupę Dozorowców. Dowódca nakazał sformować grupę Dozorowców według etatu 35/396 o stanie 109 wojskowych. Polecił również zmienić nazwę jednostki oraz etatu nr 35/364 z dywizjon Dozorowców i Dużych Ścigaczy na dywizjon Ścigaczy. Miejsce postoju i podległość dywizjonu Ścigaczy pozostawił bez zmian 1. Z dniem 7 stycznia rozpoczęła pracę Komisja Zdawczo-Odbiorcza, powołana Rozkaz Dowódcy MW nr 052/Org. z dnia 29 grudnia 1960 roku w związku z zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego nr 0105/Org. z dnia 21 grudnia 1960 roku w sprawie wyznaczenia komisji zdawczo odbiorczej oraz przebazowania grupy Dozorowców typu Czajka 2. Zakończyła ona prace w dniu 15 stycznia po podpisaniu protokołu zdawczo- -odbiorczego. 19 stycznia o godzinie 13:00 nastąpiło uroczyste pożegnanie okrętów przez dowództwo OWRGB kmdr Zygmund Rudomino i kmdr ppor. Zygmunta Dubiela oraz dowództwo dś kmdr ppor. Stanisława Tobiasza i kpt. mar. Łałaka. O godzinie 15:15 odezwały się dzwonki alarmu manewrowego, a po 15 minutach okręty były w morzu i obrały kurs na Świnoujście, by w dniu 20 stycznia o godzinie 13:20 wejść do Bazy w Świnoujściu. Okręty cumują prawą burtą do nabrzeża, gdzie o 13:30 zostają powitane przez Dowództwo Bazy: kmdr Mieczysława Miernika, kmdr por. H. Kalinowskiego i kmdr ppor. A. Sitkiewicza oraz załogi okrętów stacjonujących w Świnoujściu. Dowódca Bazy spędza 30 minut na pokładach dozorowców. Miejscem stałego postoju okrętów grupy Dozorowców w Świnoujściu został Basen Węglowy. Okrętem dowódcy grupy została Czajka 326. Jej dowódcą a zarazem pierwszym dowódcą grupy Dozorowców Bazy w Świnoujściu był por. mar. Julian Lipski. Już 9 lutego 1961 roku grupa dozorowców jest wizytowana przez szefa Sztabu MW kadm. Ludwik Janczyszyna, zastępcę dowódcy MW d.s. politycznych kmdr Gereona Grzenie-Romanowskiego i dowódcę Bazy WM w Świnoujściu kmdr. Mieczysława Miernika. Inspekcja zakończyła się wynikiem pozytywnym. 1 lutego odbyło się uroczyste rozpoczęcie roku szkoleniowego, a 31 marca załogi Mewy i Czajki zdały zadanie szkoleniowe S-1. Za wzorowe pełnienie obowiązków 4 marynarzy z Mewy i 6 marynarzy z Czajki rozkazem dowódcy grupy otrzymało tytuł i odznakę Wzorowego Marynarza. Z kolei 11 marca po powrocie do portu Rybitwa zdaje zadania A-2 i ZD-2. Zadanie S-2, zdały 29 czerwca wszystkie dozorowce. Zadanie to obejmowało: strzelania 1. AMW, 3563/76/23, s. 9, Rozkaz nr 07.Org. dowódcy MW w związku z zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego nr 0105/Org. z dnia r. w sprawie wydzielenia i sformowania Grupy Dozorowców via kpt. mar. Janusz Janik Siły trałowo-minowe Polskiej Marynarki Wojennej od niepodległości do transformacji ustrojowej nie publikowane. 2. AMW, sygn. 3563/76/20, s. 191, Rozkaz dowódcy MW nr 052/Org. z dnia r. w związku z zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego nr 0105/Org. z dnia r. w sprawie wyznaczenia komisji zdawczo odbiorczej oraz przebazowania Grupy Dozorowców typu Czajka.. Via kpt. mar. Janusz Janik Siły trałowo-minowe Polskiej Marynarki Wojennej od niepodległości do transformacji ustrojowej nie publikowane. 72 Nr 138 (4/2016) OKRĘTY WOJENNE

14 artyleryjski Nr 20; 40; 5 i 60. Ponadto BG-1 (zrzucanie bomb głębinowych przez pojedynczy okręt), W-2, W-3, W-4 (zadania minerskie), OBPmar-2, OBPmar-3 (obrony przed bronią masowego rażenia), ZD-2 i ZD-3 (stawianie zasłony dymnej). Rybitwa w dniu 10 marca wychodzi na Zalew Szczeciński by wykonać pomiar prędkości na mili pomiarowej. Okręty często wychodzą w morze ćwicząc manewrowanie, strzelanie, elementy zwalczania okrętów podwodnych, stawiania min, itp. 26 kwietnia grupa Dozorowców odwiedziła polsko-rumuńska delegacja partyjno-rządowa. Na pokładzie Mewy odbyła rejs do Szczecina, podczas, którego zwiedziła port i stocznię im. A. Warskiego. Obchody Święta 1 maja rozpoczęła o 08:00 uroczysta zbiórka całego stanu osobowego Jednostki, na której zostały odczytane Rozkazy Dowódców: MW, Bazy oraz grupy. Kolejnych 4 marynarzy z Mewy, 1 marynarz z Czajki otrzymało odznaki Wzorowego Marynarza. Następnie o godzinie 10:00 załoga wzięła udział w pochodzie idąc wraz z pracownikami P.P.D. i U.R. Odra. Natomiast 3 maja gościła na pokładzie Mewy, grupę 24 uczestników Pociągu Mazowieckiej Młodzieży. Ćwiczenia jednostek Floty Bałtyckiej (FB), Volksmarine (VM) oraz MW Okręty grupy w Basenie Węglowym. Okładka kroniki Mewy. zostały przeprowadzone od 16 do 18 maja w oparciu o Bazę MW w Świnoujściu. Uczestniczą w nich okręty grupy Dozorowców. W dniu 6 czerwca wszedł do doku dozorowiec Rybitwa na przegląd części podwodnej kadłuba połączony z jego konserwacją. Prace zostały zakończone i w dniu 12 czerwca Rybitwa poszła do Gdyni wraz z pozostałymi dozorowcami. Rozkazem dowódcy MW od 13 do 18 czerwca dozorowce zostały podporządkowane czasowo WSMW tworzą dywizjon Okrętów Szkolno-Bojowych, którym dowodził kmdr por. Stani- Fot. Stanisław Biela sław Zochowski, na Czajce a z nim: kpt. mar. J. Duszyńsk, St.. Górny, M. Skąpski, ppor. mar. E. Basiński, podchorążowie: bsmat.: St. Kolera, J. Piętka, Z. Skalski. Na Mewę zaokrętowano 6 słuchaczy III roku Wydziału Pokładowego wraz z kierownikiem praktyki kmdr ppor. Sławnym. Natomiast na pokład Rybitwy byli zamustrowani: kmdr ppor. M. Głusik, por. mar. R. Kilmercnicz, Z. Kamiński, Z. Dąbrowski, ppor. mar. St. Dąbrowski, B. Listek oraz podchorążowie: bsmat. Z. Gunter i A. Ciechomski. Podczas uroczystości otwarcia Dni Morza 24 czerwca Czajka, Mewa i Ry- Fot. Kronika 8. FOW Nr 138 (4/2016) OKRĘTY WOJENNE 73

15 Świąteczny obiad w 25 rocznicę wejścia do służby Rybitwy. bitwa zacumowały przy Wałach Chrobrego w Szczecinie. W dniu następnym tu. Obeszły od północy wyspę Zelan- opuściły ją i weszły na wody Kattega- na swoim pokładzie Czajki, gościła delegację władz Województwa Szczecińszły przez Wielki Bełt, by o 11:00 wejść dię i 17 lipca przeszły od 03:00 przeskiego, Mewa przyjęła delegację miasta w Fahmarnbełt i ponownie minąć latarnię morską Arkona o 22:00. Okręty Frankfurt nad Odrą, a Rybitwę udostępniono do zwiedzania. Na Dzień grupy zakończyły rejs 18 lipca o godzinie 04:35 w świnoujskim porcie. MW i zakończenie 2 lipca obchodów Dni Morza w Świnoujściu, zacumowała Pobyt w porcie był bardzo krótki przy Nabrzeżu Władysława IV. Okręt i 19 lipca o godzinie okręty 23:45, rzucają cumy i grupa Dozorowców bierze został udostępniony do zwiedzania. Również uroczyście obchodzono 25 kurs na Bornholm. Podczas przejścia rocznicę wejścia do służby Rybitwy. wzdłuż brzegów wyspy nastąpiła awaria na Mewie. Rybitwa wzięła uszko- Przy pięknej słonecznej pogodzie, na pokładach wszystkich dozorowców, jej dzony okręt na hol, doprowadzając go do Helu, stąd Rybitwa przeszła dowódca wydał świąteczny obiad. Rybitwa 7 lipca wychodzi ze Świnoujścia do Gdyni w której cumuje dnia ca o 03:50. Okręty 24 lipca z prakty- do Gdyni gdzie zacumowała 21 lip- następnego o godzinie 05:12. Opuszcza kantami WSMW, na pokładzie wyszły ja do 12 lipca o godzinie 00:45, zawijając do Ustki o godzinie 10:52. W dniu kiej i Gdańskiej w celu zapoznania słu- z Gdyni w rejs po wodach Zatoki Puc- następnym wychodzi do Kołobrzegu chaczy i załóg okrętów z warunkami o 09:15 a do Świnoujścia powraca 14 wchodzenia do portów i przeszkodami nawigacyjnymi, panującymi na tych lipca o 22:15. Na pierwszy rejs nawigacyjno-szkoleniowy z nowej bazy okręty grupy po- gdzie zacumował o 17:10. Następnego akwenach. Zespół przeszedł do Jastarni szły w Cieśniny Duńskie. Ze Świnoujścia wyszły one 16 lipca o godzinie helskiego. Słuchacze i załoga zwiedzi- dnia wszedł o godzinie 11:50 do portu 06:55, a latarnię morską Arkona na li stanowiska baterii artylerii stałych. wyspie Rugii minęły o 13:00, by 18:00 Z Helu okręty przeszły do Nowego Portu, gdzie zacumowały o 10:54 obok wejść do Cieśniny Sund, a o 22:00 Po- Fot. Kronika ORP Rybitwa mnika Obrońców Westerplatte. Po złożeniu wieńców odbyło się spotkanie z jego obrońcami. W tym samym dniu okręty weszły do Gdyni, gdzie kierownictwo praktyki i kursanci zeszli z pokładów dozorowców. 29 lipca okręty zakończyły okres oddelegowania do dyspozycji WSMW i przeszły do wykonywania codziennych zadań. O godzinie 17:02 opuściły port gdyński i biorąc kurs na Świnoujście. Na wysokości Rozewia, wzrosła siła wiatru, a stan morza osiągał 5-6⁰. Przy tej pogodzie zespół powrócił do Świnoujścia 30 lipca o 14:48. Następnego dnia załogi zdały w morzu zadanie zespołowe. Władysław Broniewski zwiedził Mewę 15 sierpnia, zapoznał się z historią okrętu i wpisał się do jego kroniki. Załogi okrętów dozorowych brały udział w wieczorze autorskim poety. Kolejnym gościem, tym samym dniu, na pokładzie Mewy, był Minister Przemysłu Ciężkiego 3 CSSR Josef Reitmajer. W przeddzień 22 rocznicy wybuchu II wojny światowej załogi dozorowców wzięły udział w apelu poległych zorganizowanym przez dowództwo Bazy, a z dziobu Rybitwy został zrzucony wie- 3. Właściwie Minister Inżynierii, tak nazywało się to ministerstwo w Czechosłowacji. 74 Nr 138 (4/2016) OKRĘTY WOJENNE

16 niec. Równie uroczyście obchodzono 18 rocznicę powstania LWP. Na stadionie WKS Flota odbyła się uroczysta zbiórka stanu osobowego Bazy, na której zostały odczytane rozkazy Ministra MON i dowódcy Bazy, a wyróżniającym się w służbie marynarzom nadano odznaki Wzorowego Marynarza. Remont bieżący w Rybackiej Stoczni Remontowej od 19 do 25 września, przechodzi dozorowiec Rybitwa. Podczas remontu zostaje wykonana naprawa kotwicy oraz remont kuchni okrętowej. Podczas obchodów XVIII Rocznicy Powstania WP na podstawie rozkazów Ministra ON, Dowódcy MW i Dowódcy Bazy MW w Świnoujściu, dowódca gd por. mar. Julian Lipski został awansowany do stopnia kpt. mar. Od 20 do 27 listopada oraz od 11 do 18 grudnia Rybitwa pełni dozór bojowy graniczny 4. W konkursie o miano najlepszego okrętu MW w grupie okrętów III rangi, dozorowiec Mewa zajął II miejsce. Dowódca MW przyznał dla okrętu: obraz olejny Na połów i 4000 zł, a dla dowódcy okrętu aparat fotograficzny Zorka-4. Rozpoczęcie roku szkoleniowego 1962 odbyło się 2 stycznia na uroczystej zbiórce stanu osobowego Bazy. Odczytany został plan zadań opracowany przez dowódctwo Bazy. Zadanie programowe S-1 załoga Czajki zdała 8 marca, a zadanie S-2 28 sierpnia, natomiast załoga Rybitwy 24 maja. Czechosłowacki Minister Przemysłu Ciężkiego Josef Reitmajer (z synami?) podczas rejsu na pokładzie Mewy. Fot. Kronika ORP Mewa Do portu Kołobrzeskiego na okres od 14 do 24 lutego został oddelegowany dozorowiec Rybitwa. Miał on holować morskie tarcze strzelnicze podczas strzelań 19 baterii artylerii stałej (19BAS) zlokalizowanych w Kołobrzegu 5. Niestety ze względu na sztormową pogodę zadanie nie zostało wykonane. Załoga wykorzystała czas na zwiedzanie stanowisk 19 BAS i miasta. Kolejne tego typu zadanie Rybitwa wykonała 7 i 8 marca holując morską tarczę strzelniczą podczas strzelań 17 BAS z Janogrodu koło Międzyzdrojów. Ponownie 22 i 23 marca okręt wychodzi w morze, by znów holować morską tarczę strzelniczą dla 17 BAS. W okresie od 1 marca do 1 maja załoga prowadziła intensywny trening przygotowując się do zdawania zadań programowych. Na pierwszy rejs nawigacyjny w 1962 roku okręty grupy poszły do portów NRD. Dozorowce Mewa i Rybitwa w dniu od 3 maja o godzinie 05:00 wyszły z Bazy MW w Świnoujściu i biorą kurs Sassnitz, gdzie zacumowały tego samego dnia o 10:25. Załogi okrętów zostały serdecznie przyjęte przez dowództwo i marynarzy tamtejszej bazy. Następnego dnia o 04:54 okręty opuściły Sassnitz i przeszły do Warenmünde, gdzie przybyły o 14:28. Tu przebywały do 6 maja. Podczas pobytu zwiedzały port, brały udział w spotkaniu z marynarzami VM oraz wysłuchały koncertu orkiestry wojskowej. Również tam były serdecznie przyjmowane. 6 maja o 07:55 wyszły do portu w Tarnewitz 6. Tu, między innymi z reprezentacją bazy wygrały mecz piłki siatkowej 2:0 a następnie zwiedziły port Wismar. 7 maja o 08:30 opuściły gościnny port udając się w rejs powrotny do domu. Nie był on łatwy. Na wodach Zatoki Pomorskiej powitała je bardzo gęsta mgła. Zespół poruszał się z minimalną prędkością i wszedł 8 maja do Świnoujścia o godzinie 11:26. Dowódcą rejsu był kpt. mar. Julian Lipski. W kolejnym rejsie nawigacyjnym wzdłuż polskiego wybrzeża biorą udział wszystkie okręty grupy. Okręty odcumowały 4 września o 08:50 w Świnoujściu i przyszły do Kołobrze- 4. Okręt wykonywał podstawowe zadania okrętu patrolowego WOP. Podnosił wówczas banderę WOP. Dyżury tego typu pełnione były sporadycznie BAS był zlokalizowany na lewym (orograficznie) brzegu u ujścia rzeki Parsęty. 6. Od 1952 roku bazowały tu okręty 4 Flotylli, a w 1963 roku port przejęła 6 Brygada Graniczna. Nr 138 (4/2016) OKRĘTY WOJENNE 75

17 Tekst Mewa na fotografii ze źródeł NATO-wskich. gu o godzinie 17:45. W dniu następnym wyszły z Kołobrzegu o godzinie 05:30, by zacumować o 09:30 w porcie Darłowo. Pobyt okrętów w porcie przedłużył się z powodu sztormu do 7 września skąd wyszły o godzinie 05:42 i zacumowały w Ustce o 8:17. Z Ustki wyszły 8 września o 08:00, by wejść do Nowego Portu o 13:45. Załogi zwiedziły Westerplatte, a następnie udały się do Portu Wojennego w Gdyni o 17:00. Okręty grupy uczestniczą w od 4 do 7 października w morskim ćwiczeniu bałtyckich Flot UW pod kryptonimem Bałtyk. Regaty żaglowo-wiosłowe MW odbywały się 12 września na trasie Gdynia Hel Gdynia i zostały przerwane przez sztorm. Wiele łodzi zostało wywróconych (w tym łódź z załogą Czajki). W akcji ratowniczej wzięła udział Mewa. W Szpitalu MW w Oliwie zmarł w 7 marca, były dowódca Bazy MW w Świnoujściu, w latach , kmdr Mieczysław Miernik. W pogrzebie brała udział delegacja z grupy Dozorowców: kpt. mar. Julian Lipski, kpt. Fot. zbiory Arthura D. Bakera III mar. Mirosław Trutkowski, por. mar. Stanisław Karpiński. Goszczący w Świnoujściu wicepremier Zenon Nowak 26 maja zwiedził Rybitwę i zapoznał się z zadaniami oraz warunkami służby na dozorowcu. Kolejnymi gośćmi okrętu była w dniu 27 lipca grupa profesorów wyższych uczelni - członków PAN. Od 23 do 25 czerwca Mewa wraz z Rybitwą cumuje w Szczecinie przy Wałach Chrobrego z okazji Dni Morza. Natomiast 21 lipca w przeddzień święta Odrodzenia Narodowego przy 1962 rok cumująca Rybitwa przy Nabrzeżu Władysława IV. Fot. z Kroniki ZBŻZ koło nr 22 przy KPW Świnoujście 76 Nr 138 (4/2016) OKRĘTY WOJENNE

18 Nabrzeżu Władysława IV w Świnoujściu zacumowały Czajka i Rybitwa. Okręty były udostępnione do zwiedzania, a 22 lipca załogi grupy Dozorowców, wraz z pozostałymi załogami okrętów stacjonujących w świnoujskiej Bazie brały udział w uroczystej zbiórce na stadionie WKS Flota. Odczytane zostały rozkazy Ministra ON dowódcy MW oraz dowódcy Bazy. Na zakończenie odbyła się defilada. Na pokładzie Czajki 22 lipca zostało przeprowadzone uroczyste ślubowanie harcerzy z Hufca ZHP w Świnoujściu. Ponownie załogi uczestniczą 12 października zbiórce z okazji Dnia WP na stadionie Floty Remont bieżący w Stoczni MW w Gdyni został przeprowadzony na dozorowcu Czajka w okresie od 20 marca do 21 lipca. Podczas remontu zostały naprawione: mechanizmy napędu głównego i pomocniczego. Naprawiony został sprzęt radiołączności a sylwetka okrętu uległa zmianie w związku z przebudową zejściówki dziobowej. Po zakończonym remoncie okręt zacumował 30 lipca przy nabrzeżu w Basenie Węglowym Bazy w Świnoujściu. Dozorowiec Rybitwa był od 11 do 15 maja poddany zabiegowi fumigacji. Mewa i Rybitwa przechodzą 26 października do Stoczni MW w Gdyni na remont bieżący. Niesprzyjające warunki atmosferyczne przeciągnęły go i okręty opuściły stocznię dopiero w kwietniu następnego roku. Do świnoujskiej Bazy powróciły w dniu 5 kwietnia 1963 po zakończeniu remontu dozorowce Mewa i Rybitwa. Wyszły one z Gdyni 4 kwietnia o godzinie 16:00, by w dniu następnym zacumować na miejscu stałego postoju w Basenie Węglowym o godzinie 10:10. Zadanie programowe S-2 Rybitwa zdaje 29 czerwca. Mewa i Rybitwa 3 maja 1963 roku o godzinie 05:40 wychodzą w rejs nawigacyjny do portów NRD: Sassnitz, Warnemünde oraz Tarnewitz. Pobyty okrętów w wyżej wymienionych portach były krótkie i trwały jedynie kilka godzin. Do Świnoujścia zespół powrócił w dniu 5 maja o godzinie 02:55. Ten sam zespół wyszedł w dniu 8 maja do Kołobrzegu w celu zabezpieczenia ćwiczeń lotniczych. 11 maja wraz z Czajką okręty przechodzą do Ustki. Na morskim poligonie w rejonie Ustki w dniu 13 maja okręty zaliczają strzelanie nr 30, tj. zwalczanie celów lądowych. Po jego wykonaniu powracają do Świnoujścia 14 maja o godzinie 04:34. Przez następne trzy dni w gd została przeprowadzona inspekcja z Sztabu Głównego MW. Rybitwa okresowo ubezpieczała zespół kutrów poj. 151 z dywizjonu Kutrów Trałowych oraz kutrów proj. 361 z drugiego dywizjonu Kutrów Trałowych z Helu, które prowadziły trałowanie trałami niekontaktowymi w okresie od 27 kwietnia do 17 czerwca toru wodnego od redy Świnoujście do wyspy Greifswalder Oie 7. Ponownie w celu zabezpieczeń ćwiczeń, lotniczych Rybitwa wyszła 23 czerwca do Kołobrzegu. Jak co roku również okręty grupy oddane zostały do dyspozycji WSMW. Przeszły one 26 czerwca do Gdyni gdzie na ich pokłady przyjęto kierownictwo praktyki oraz słuchaczy podchorążych. Podczas praktyki brali oni udział w dniach 29 do 30 rejsie nawigacyjnych do portu szczecińskiego. Kolejny rejs odbyli do 10 do 12 lipca przechodząc przez Wielki Bełt opływając Zelandię powrócili przez Sund na Bałtyk i przeszli do Gdyni. W następnym rejsie od 23 do 26 lipca przeszły z Gdyni do Świnoujścia po drodze wchodząc do Ustki, Darłowa i Kołobrzegu. 26 lipca wychodzą ze Świnoujścia w rejs powrotny do Gdyni, gdzie cumują 29 lipca a kierownictwo i kursanci schodzą z pokładu. W dniach od 9 do 17 sierpnia dozorowce uczestniczą w morskim epizodzie ćwiczeń wojsk UW Kwadrat. Podczas ćwiczeń 14 sierpnia Rybitwa utraciła łańcuch i kotwicę na wysokiej sztormowej fali. 16 sierpnia nastąpiła awaria silnika głównego, a podczas wejścia do portu w Darłowie, okręt uderza w falochron, w wyniku którego zostaje uszkodzony kadłub i zagnieciona burta. Uszkodzony okręt powraca do Świnoujścia 19 sierpnia, gdzie zostaje poddany demagnetyzacji. Następnie przechodzi do Stoczni Remontowej w Szczecinie. Tam został dokowany i poddany pracom remontowym, w wyniku, którego zostały naprawiane wszystkie uszkodzenia, w tym również śrub napędowych. Przebywał w stoczni do 10 października. Okręty grupy 12 października podniosły galę banderową a załogi wzięły udział w tradycyjnej zbiórce stanu osobowego Bazy na stadionie WKS Flota z okazji dnia WP. Inauguracja roku szkoleniowego 1964 odbyła się 1 stycznia. 3 stycznia na kurs CSSMW w Ustce z załogi Rybitwy zostało skierowanych 11 marynarzy, którzy powrócili po skończonym szkoleniu na dozorowiec 22 kwietnia. Kolejnych 7. Wg informacji kmdr w stanie spoczynku Izydora Gołębiewskiego. Przygotowania do wyjścia w rejon wyspy Greifswalder Oie. Fot. z kroniki 15.dKTT Nr 138 (4/2016) OKRĘTY WOJENNE 77

19 Kolejna fotografie ze źródeł NATO-wskich, tym razem przedstawiająca Rybitwę. 3 marynarzy ubyło do JW 2750, którą była wówczas Flotylla Środków Desantowych. Pomimo tego, 20 marca załoga okrętu zdał zadanie S-1. Załoga Rybitwy przez cały maj przeprowadzała ćwiczenia w morzu przygotowujące ją do zdania zadania S-2. Zadanie to zostało przyjęte przez dowódcę grupy 7 sierpnia. Zmiana na stanowisku zastępcy dowódcy d.s. politycznych nastąpiła 18 stycznia kpt. mar. Mariana Trutkowskiego zastąpił por. mar. Zygmunt Jaworski. Kolejną zmianą kadrową było przekazanie 8 kwietnia obowiązków dowódcy gd oraz Czajki przez kpt. mar. Juliana Lipskiego, por. mar. Eugeniuszowi Wróblowi, równocześnie okrętem flagowym grupy została Mewa. 8 kwietnia na pokładzie Czajki przebywa 5 osobowa delegacja Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Czechosłowacji. Z okazji Święta 1 Maja, w Bazie MW odbyła się parada burtowa okrętów, którą odbierał dowódca Bazy wraz z dowódcą świnoujskiej Bazy FB WMF ZSRR. Następnie załogi okrętów przeszły na Stadion WKS Flota gdzie odbyła się uroczysta zbiórka pododziałów Bazy. Do Szczecina Rybitwa przechodzi 20 czerwca, gdzie cumuje przy Wałach Chrobrego. Okręt był udostępniony do zwiedzania. 23 czewca powraca do Świnoujścia, gdzie w dniu 28 czerwca podnosi galę banderową z okazji dnia MW. Załoga po odczytaniu okolicznościowych rozkazów udała się tradycyjnie na Stadion WKS Flota. 1 lipca okręty grupy przeszły do Gdyni, w celu zaokrętowania podchorążych WSMW, oraz kierownictwa praktyki. Jak co roku odbywają rejsy nawigacyjne wzdłuż polskiego wybrzeża i zawijają do jego portów. Praktyka kończy się 28 sierpnia. Tym razem podchorążowie opuszczają okręty w Świnoujściu. Do Szczecińskiej Stoczni Remontowej dozorowiec Rybitwa przechodzi 2 listopada na remont dokowy połączony z usunięciem drobnych usterek. Prace remontowe zakończono 17 listopada i okręt powrócił do lini. 4 stycznia 1956 roku uroczystą zbiórką i odczytaniem rozkazu dowódcy grupy rozpoczęto kolejny rok szkolenia bojowego. Na podstawie Zarządzenia szefa Sztabu Generalnego WP z nr 07/Org. z dnia 20 lutego 1965 roku a następnie rozkazu Dowódcy MW nr 027 z dnia 28 kwietnia przeformowano dowództwo Bazy MW w Świnoujściu w 8. Flotyllę Obrony Wybrzeża (8. FOW) wg etatu 35/446. Po utworzeniu 8 Flotylli Obrony Wybrzeża grupę Dozorowców przemianowano na 28 grupę Dozorowców. W planach mobilizacyjnych (czas W ) stanowiła ona trzon polskich sił przeznaczonych do zwalczania okrętów podwodnych na zachodnim Bałtyku, wspartych przez 16. dywizjon Ścigaczy (16. dś), mobilizowany w oparciu o 30. dywizjon Okrętów Pogranicza (30. dop) z Świnoujścia (JW 3165) wraz z mobilizowanym okrętem bazą 8. Była to grupa okrętów patrolowych WOP popularnie nazywane opeciakami w tym: 1 projektu 9-303, 3 projektu 902 o nr burtowych 314, 315, Był to stan po powołaniu 8. FOW. Zarówno plany czasu W (mobilizacyjne) podobnie jak przydziały okrętów ulegały zmianie. Dozorowiec Rybitwa 29 marca zdaje zadanie S-1, a jego zadanie S-2 zostało przyjęte 28 maja przez dowódcę grupy. Fot. zbiory Arthura D. Bakera III Na remont silników głównych okręt przechodzi 7 kwietnia do Stoczni Odra, który został zakończony 7 maja tegoż roku. Na kolejny remont bieżący Rybitwa poszła do Stoczni MW w Gdyni. Rozpoczął się on 30 września. Po zakończeniu remontu w Stoczni MW, w dniu 26 lutego 1966 roku do Świnoujścia powrócił dozorowiec Rybitwa. Zadanie programowe S-1 zdał on 29 marca, a 1 lipca zaliczył zadanie S-2. Natomiast wszystkie strzelania z wynikiem bardzo dobrym zaliczyli artylerzyści w dniu 31 sierpnia. Ponownie, tym razem do Stoczni Remontowej w Szczecinie w dniu 2 maja na dokowanie i wykonanie drobnych napraw poszła Rybitwa. Prace remontowe zostały zakończone 7 maja i okręt powrócił do linii. 11 maja z 12. dtrb na Rybitwie stanowisko zastępcy dowódcy okrętu (z.d.o.) zdał por. mar. Stanisław Karpiński. Odszedł on do rezerwy w dniu 15 października na własną prośbę. W regatach łodzi wiosłowych 8. FOW w dniu 8 sierpnia III miejsce zajęła obsada z Rybitwy, a 19 sierpnia wraz z Mewą poszły do Gdyni, gdzie brały udział w Mistrzostwach MW łodzi wiosłowo- -żaglowych. Na pokładach zabrały ze Świnoujścia łodzie obsad z 12. dtrb. Po zakończeniu mistrzostw okręty 23 sierpnia powróciły do Świnoujścia. W regatach łodzi wiosłowych I miejsce wywalczyła obsada trałowca Ryś (nr 611), a VII miejsce z Mewy reprezentującej 8. FOW. Po ukończeniu kursu podchorążych z dniem 30 września w CSSMW w Ust- 8. Robert Rochowicz, Z dziejów Polskiej Marynarki Wojennej, MSiO nr 4/2002; 1/2003 i 4-5/ Wg informacji pisemnej kmdr. por. Zenona Twaróga na prośbę autora.. 78 Nr 138 (4/2016) OKRĘTY WOJENNE

20 ce na Rybitwę powróciło 6 marynarzy. Przebywali oni na nim od 17 czerwca. 12 września załoga zeszła z Rybitwy, a od 13 do 16 okręt poddano fumigacji. Niestety czas zrobił swoje i dalsze utrzymanie ponad 30 letnich okrętów mających za sobą służbę wojenna, stało się nie opłacalne. Były to jeszcze czasy, gdzie do służby wcielano nowe okręty, i nie było problemów z zastąpieniem ich nowymi jednostkami. Grupą dowodzą kolejno: kpt. mar. Julian Lipski, ??? - kpt. mar. Eugeniusz Wróbel kpt. mar. Izydor Gołębiewski, który dowodzi nią do czasu faktycznego zakończenia prac związanych z likwidacją 28. gd. Ptaszki jako barki koszarowe Proces wycofywania z linii, dozorowców typu Czajka, rozpoczęto od Rybitwy. Rozkazem Dowódcy MW nr 078/Org. z dnia 12 grudnia 1966 roku. polecił z dniem 31 grudnia 1966 roku, wycofać okręt ze służby i przekształcić w barkę koszarową BK W oparciu o Pismo Głównego Inspektora Planowania Techniki - zastępcy szefa Sztabu Generalnego nr z dnia 9 września 1967 roku Dowódca MW Rozkazem nr 072/ Org. z dnia 10 listopada 1967 roku z dniem 31 grudnia 1967 roku, polecił BK-2 (eks Mewa) ustawiona na półwyspie Kosa. wycofać ze służby Czajkę oraz Mewę i przekształcić odpowiednio w barki koszarowe BK-1 i BK Wycofane Czajka i Mewa, z dniem 1 stycznia 1968 roku zostały przyjęte na stan 42. Dywizjonu Pomocniczych Jednostek Pływających (42. dpjp) w Świnoujściu i wpisane na jego stan Zarządzeniem szefa Sztabu Głównego MW nr 06/Org. z dnia 15 marca 1968 roku, w sprawie zmian w etatach jednostek MW w związku z zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego nr 08/Org. z dnia 13 stycznia 1968 roku sformowana została grupa Barek Koszarowych typu Czajka o stanie 21 ludzi wg etatu 45/451. Jednocześnie Rrozkazem nr 07/ Org. z dnia 23 marca Dowódca MW nakazał rozformować z ostatnim dniem miesiąca 28. grupę Dozorowców istniejącą według etatu 35/396, tym samym oficjalnie kończąc powojenną służbę Ptaszków jako jednostek liniowych. Po wycofaniu z linii okręty zostały dostosowane do nowej roli, jako barki koszarowe typu Czajka. Pozbawione zostały one napędu. Zakwaterowane na nich zostały załogi małych jednostek, co rozwiązuje czasowo problemy koszarowe rozbudowywanej Flotylli do czasu ukończenia budowy nowych budynków administracyjno-koszarowych. Wycofane i przeznaczone do złomowania w 1977 roku zostały: BK-1 eks Czajka i BK-3 eks Rybitwa, natomiast BK-2 eks Mewa została w 1972 roku wyciągnięty za pomocą dwu cywilnych samojezdnych dźwigów na ląd. Był to w zasadzie pusty kadłub pozbawiony silników i wyposażenia. Na wniosek kmdr. Ferdynanda Dwórznika zastępcy dowódcy 8. FOW ds. spraw techniki i zaopatrzenia, miała być ona przeznaczona na stacjonarną bazę szkolenia awaryjno-pożarowego (poligonu). Pracami kierował Edward Zduńczyk. Została ona ustawiona na półwyspie Kosa w porcie wojennym w Świnoujściu pomiędzy budynkiem szkoleniowym Flotylli (szkolili się w nim również Libijczycy w latach ) a bunkrem Stanowiska Dowodzenia Flotylli wykorzystywanym w czasie ćwiczeń zespołów okrętów na morzu. Plan budowy poligonu nie został zrealizowany i w 1976 roku przystąpiono do cięcia Mewy na złom. Na kierownika złomowania wyznaczono kpt. mar. Mariana Kwiatkowskiego. Bibliografia Archiwalia: Historia Bazy Marynarki Wojennej Świnoujście, archiwum 8. Flotylli Obrony Wybrzeża. Kronika ORP Czajka, archiwum 8. Flotylli Obrony Wybrzeża. Kroniki ORP Mewa Historia ORP Mewa, archiwum 8. Flotylli Obrony Wybrzeża. Kroniki ORP Rybitwa, archiwum 8. Flotylli Obrony Wybrzeża. Kronika Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych Koło nr 22 przy KPW Świnoujście, Komenda Portu wojennego Świnoujście. Kmdr. por. Czesław Krzynówek, Wykaz katalog jednostek pływających MW cz. I i II, Archiwum MW. Fot. Archiwum 8. FOW Nr 138 (4/2016) OKRĘTY WOJENNE 79

21 Tekst Dwie fotografie ze złomowania BK-2. Fot. Archiwum 8. FOW Książki: Henryk Kula, Granica Morska PRL , Wydawnictwo MON Marek Soroka, Polskie Okręty Wojenne , Wydawnictwo Morskie Gdańsk Czesław Ciesielski, Walter Pater Jerzy Przybylski, Polska marynarka Wojenna , Wydawnictwo Bellona Warszawa Mieczysław Serafin, Polska Marynarka Wojenna Kronika wydarzeń, Gdynia Artykuły: Marek Twardowski, Pod trzema Banderami, MSiO nr 6/1999. Marek Twardowski, Budowa trałowców typu Jaskółka, MSiO nr 1/1998 i 6/1999. Robert Rochowicz, Z dziejów Polskiej Marynarki Wojennej, MSiO nr 4/2002; 1/2003 i 4-5/2003. Tadeusz W. Fintzel, Helskie wspominki, Dział Wspomnień Biuletyn nr 2 wrzesień Stowarzyszenia Oficerów Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej Polskiej, oraz informacje pisemne na prośbę autora, Gdynia kmdr mgr inż. Mirosław Oniszczuk, 11 dywizjon Ścigaczy, Przegląd Morski nr 12 z kpt. mar. Janusz Janik 13 dywizjon Trałowców, Przegląd Morski nr 12 z Informacje własne: Kpt. mar. Janusz Janik. Kmdr. por. Zenon Twaróg. Internet: dr Józef Pluciński Początki garnizonu Polskiej Marynarki Wojennej w Świnoujściu 1946 cz Nr 138 (4/2016) OKRĘTY WOJENNE