Nazwa Spaceru Kluczowe zagadnienia spaceru Data Czas trwania

Transkrypt

1 Nazwa Spaceru Kluczowe zagadnienia spaceru Data Czas trwania GOCŁAW osiedle zrodzone z lotniska Wieś o nazwie Gocław korzeniami sięgająca średniowiecza (rejon obecnej ul. Poligonowej). Plany stworzenia lotniska dla komunikacji międzynarodowej w międzywojniu (tu miało się mieścić dzisiejsze lotnisko Okęcie); Lotnisko Aeroklubu Warszawskiego po II wojnie światowej; 1977 r. początek budowy osiedla mieszkaniowego Gocław-Lotnisko wg projektu Tadeusza Mrówczyńskiego; Pierwsze osiedle w Warszawie, którego projekt był tematem międzynarodowego konkursu architektoniczno-urbanistycznego; Osiedle położone na planie elipsy, przecinające się ze sobą drogi dzielą je na cztery osiedla: Orlik, Wilga, Jantar i Iskra; Lotnicza przeszłość upamiętniona w nazwach ulic (Samolotowa, Horbaczewskiego, Dedala, Orlego Lotu, Polskich Skrzydeł, Awionetki RWD, Meissnera); 3 hangary lotnicze - jedyne pamiątki po dawnym lotnisku; Park nad jeziorkiem Gocławskim Początek Pływalnia Wodnik, ul. Gen. Abrahama 10 jedno z miejsc rekreacyjnych w dzielnicy, oddany do użytku w 1999 r., dwa głębokie baseny, basem rekreacyjny z gejzerami i kaskadą, oraz basen dla dzieci, jacuzzi i zjeżdżalnia. Otwarty codziennie od 6 do 22., week end od 7 do 22. Wprowadzenie na temat historii osiedla i jego związki z lotnictwem ( przedwojenne plany zbudowania lotniska międzynarodowego, powojenne- lotnisko aeroklubu warszawskiego do lat 70. oraz współczesne pozostałości- nazwy ulic, hangary lotnicze) - Przejście ul. Bora- Komorowskiego do Parku nad Balatonem- wizytówki Gocławia- ok 15 min - mijamy osiedle Saska w otoczeniu zieleni i bliskim sąsiedztwie Saskiej Kępy. Strumyk z fontanną, w której można zmienić sposób spadania wody, Kawiarnia Balaton, rzeźba Niezależnego Kota Cyryla- pogłaskanie go w pewnym miejscu przynosi szczęście , godz (niedziela) Ok. 2 godzin - Przejście ul. Kompasową do Poligonowej- ok 10 min - historia dzielnicy cd. - w rejonie obecnej 1

2 Poligonowej znajdowała się średniowieczna wieś Gocław - Przejście do ul. Latyczowskiej 16, 5 min - zachowana pierwotna zabudowa domu przedwojennego z czerwonej cegły wśród apartamentowców - Przejście, do ul. Poligonowej 30 - Centrum Naukowo-Produkcyjne Elektroniki Profesjonalnej "RADWAR" SA, ok 5 min. Jeden z największych zakładów przemysłu zbrojeniowego w Polsce, którego tradycja i historia sięgają roku 1934 i powstałego wówczas Państwowego Instytutu Telekomunikacyjnego. Socrealistyczny budynek kilka lat temu kompletnie przebudowany. Pod nową pomarańczowo-niebieską elewacją oryginalna architektura kompletnie znikła. Za ogrodzeniem rzeźba Św. Michała Archanioła patrona pracowników Zakładów Zbrojeniowych w Polsce. Wzniesiony na mocy dekretu Ordynariusza polowego Wojska Polskiego Bp Gen Dyw. Tadeusza Płoskiego we wrześniu 2007 r. - Przejście do ul. Motorowej, mijamy rozbudowę budynków Sądu Okręgowego Warszawa Praga, Motorowa 1 siedziba Wydawnictwa Bauer, - Przejście ul. Opinogórską, Cyrklową, Bracławską do ulicy Ostrzyckiej1/3 ok15 min, bloki Osiedla Przyczółek Grochowski projektu Oskara Hansena - jeden z najbardziej interesujących eksperymentów architektonicznych czasów PRL, wybudowany w latach Warszawiakom bardziej znany jako Pekin lub Osiedle Hansenów, to jeden mega blok wysoki na od 4 do 7 pięter, dziewięciokrotnie załamany pod kątem prostym i długi w sumie na 1,5 km. To 22 połączone ze sobą budynki, w skład których wchodzi 1800 mieszkań. Plener wielu filmów fabularnych. - Przejście na ul. Motorową 4 - ok 5 min, budowa osiedla FORMA - wspomnienie o kierunkach rozwoju Pragi Południe, procesie urbanizacyjnym, powstających nowych osiedlach jak np. osiedle Forma - Przejście do ul. Ostrobramskiej 109, ok 5 min, Centralna Biblioteka Wojskowa im., Józefa Piłsudskiego, powołana rozkazem Ministra Spraw Wojskowych gen. por. Józefa Leśniewskiego 13 czerwca 1919 r. Główna książnica resortu obrony 2

3 od 1992 roku ma swoją siedzibę na Ostrobramskiej 109. Zakończenie spaceru. GROCHÓW melanż nowego ze starym Trasa: ul. gen. Abrahama 10, Bora Komorowskiego, Kompasowa, Poligonowa, Motorowa, Opinogórska, Cyrklowa, Bracławska, Ostrzycka, Motorowa 4, Ostrobramska Połowa XIX wieku początek rozwoju przemysłowego Grochowa. Powstają zakłady przemysłowe branży spożywczej i chemicznej. II połowa XIX w Grochów staje się znaczącym podwarszawskim ośrodkiem przemysłowym; Dwudziestolecie międzywojenne dalsze uprzemysłowienie Grochowa (zakłady produkcji amunicji, samochodów, elementów optycznych i teleradiotechnicznych). Rozwój zabudowy mieszkaniowej willowej i bloków mieszkaniowych, w tym dla robotników i bezdomnych (osiedla budowane przez Towarzystwa Osiedli Robotniczych). Współcześnie Grochów nadal pozostaje rejonem przemysłowym, jednak znacząco rozwija się nowoczesna zabudowa mieszkaniowa, plan budowy nowej siedziby Sinfonia Varsovia nabiera większych konkretów po korekcie planu zagospodarowania okolic dawnego Instytutu Weterynaryjnego , godz (sobota) Ok. 2 godzin Początek miejsce budowy nowego Univesamu Grochów, ul. Grochowska historia pierwszego, kultowego supersamu otwartego w 1977 r. Najbardziej znanego miejsca spotkań na Pradze Płd. ze słynną Panienką i fontanną stanowił centrum życia dzielnicy. Jedyny neon w warszawie z cudzysłowem widniejącym na fasadzie co. wieczór rozświetlał Rondo Wiatraczna. - Przejście pod dawną Piekarnię Rajcherta, ul. Grochowska 224, ok 7 min, jednej z najbardziej rozpoznawalnych budowli przedwojennego Grochowa. W ubiegłym stuleciu razem ze zbiornikiem wody dla parowozów na stacji kolejki wąskotorowej Grochów II były wyznacznikiem zbiegu ulic Grochowskiej i Wiatracznej. Od strony ul. Wiatracznej widoczne zachowane ślady po pociskach artyleryjskich z 1939r. 3

4 Rondo Wiatraczna informacje o rondzie, które jest nietypowe, bo półokrągłe. To skrzyżowanie ważnych ulic: Grochowskiej, al. Waszyngtona, al. Stanów Zjednoczonych i Wiatracznej, z pętlą tramwajową na środku i autobusową z boku. Przed stu laty zbudowano tu stację jabłonowskiej kolejki wąskotorowej. - Przejście do ul. Wiatracznej, a następnie do ul. Paca., ok 10 min. ul.paca 42 dawne kino osiedlowe Sokół działające do lat 70. Ul. Paca 40 Centrum Społeczne Miejsce Akcji. Paca 40 lokal społeczności lokalnej podejmujący inicjatywy kulturalne, społeczne i edukacyjne dla mieszkańców. - Przejście na ul. Kaleńską. 2, 10 min, i najstarszy zachowany dom na Grochowie, pamiątka podmiejskiej przeszłości dzielnicy. ul. Kaleńska 8 olbrzymi kontrast Pałac w stylu drezdeńskim zbudowany w 1996 roku, z widniejąca na fasadzie datą powstania Przejście do ulicy Podskarbińskiej 11, ok 12 min, - nadal funkcjonujący Ośrodek Robotniczego Klubu Sportowego Orzeł z 1928 roku. proj. Macieja Nowickiego. Na tyłach, za ogrodzeniem tor kolarski dynasy z lat 70. XXw. W 2007r na obiektach KS Orzeł odbył się mityng lekkoatletyczny "Pedro's Cup". Na trybunach imprezę oglądało blisko widzów, - Przejście do ul. Podskarbińskiej 96 / Kobielskiej 7, 7 min Bloki Kolonii Robotniczej Towarzystwa Ochrony Robotników z lat Modernistyczne osiedle projektu Mirosława Szabuniewicza i Natalii Hiszpańskiej. powstało w 1938 r.. Dziś jest jednym z najcenniejszych zabytków międzywojennej architektury modernistycznej na warszawskiej Pradze. W osiedlu zamieszkały biedne rodziny robotnicze, których dochód nie przekraczał 250 zł. - Przejście do ul.podskarbińskiej 4, 10 min, - dawne Kino 1 maj wg projektu Mieczysława Pipreka, jedno z czterech pierwszych kin powstałych w Warszawie po II wojnie światowej, o specyficznym zapachu. Ten budynek z rzędem filarów od frontu bardzo przypomina kino Ochota przy Grójeckiej. Obecnie funkcjonuje w nim supermarket. - Przejście do ul. Podskarbińskiej 2, 2 min, Centrum Promocji Kultury Praga Południe. Projekt Anny Konopki i Krzysztofa Popińskiego, oddany do użytku w 2008 r. Przed wejściem do budynku płyta pamięci Generała Stanisława Sosabowskiego. Na dachu neon: "CENTRUM PROMOCJI KULTURY". Miejsce z ambicjami i poczuciem misji. Prawie codziennie organizuje imprezy kulturalne, w 4

5 Od wiejskiej osady do legendarnego dworku Witolin i Gocławek siedzibie, w filii, lub w zaprzyjaźnionych miejscach w całej stolicy. - Przejście do ul. Grochowskiej, 10 min, i wejście zabytkową bramą do Parku Obwodu AK Praga. Zrewitalizowany w 2005 roku park znajduje się w miejscu, gdzie ponad 100lat temu odbywał się największy targ zwierzęcy. Po II wojnie światowej nosił imię Hanki Sawickiej. Zabytkowa brama pochodzi z przedwojennej kamienicy przy Ul. Wilczej, a wykonana została w zakładzie kowalskim Romana Szewczykowskiego przy ul. Wolskiej. Po wojnie znalazła się na Pradze, gdzie odbyła długa peregrynację zanim trafiła do parku. - Przejście do ul. Grochowskiej 272,15 min, dawny Instytut Weterynaryjny, obecna siedziba Sinfonia Varsovia. Budynek Instytutu zbudowany według projektu Włodzimierza Nikolajewicza Pokrowskiego w latach był pierwszą wyższą uczelnią po prawej stronie Wisły. W instytucie badano zwierzęta przeznaczone na handel. Stanowiły one również materiał badawczy dla studentów weterynarii. Zakończenie spaceru. Trasa: Grochowska 207, Rondo Wiatraczna, Paca, Kaleńska, Podskarbińska, Kobielska, Grochowska 272. Witolin do 1916 roku podwarszawska osada wiejska. Rozkwit po przyłączeniu do Warszawy. Wraz z nim w dzielnicy powstaje wiele zakładów i warsztatów produkcyjnych. Osiedle Ostrobramska z lat 70 XX w. wysokoblokowe osiedle spółdzielczorobotnicze zbudowane w systemie konstrukcyjnym "Żerań" (tzw. rama H). Przed II wojną światową teren dawnego kibutzu przygotowującego młodych Żydów do wyjazdu do Izraela; Park im. płk. Jana Szypowskiego Leśnika i legendarny dworek miejsce akcji Warszawianki Stanisława Wyspiańskiego , godz (sobota) Ok. 2 godzin Początek: ul. Łukowska 9, skwerek przy boisku, rozpościerają się bloki wybudowane w latach 70 XX.w na terenie dawnych ogródków działkowych i przedwojennej zabudowy ciągnącej się wzdłuż najważniejszej ulicy lat międzywojennych, Kawczej. Jedno z nielicznych osiedli, gdzie pozostało dużo zieleni, zachował się niewielki fragment lasku sprzed czasu budowy. W niektórych blokach zaprojektowano na ostatnich piętrach specjalne, obszerne pracownie artystyczne dla malarzy czy fotografików, część mieszkań była wynajmowana 5

6 dyplomatom niższego szczebla. Historia kibutzu szkoleniowego gospodarstwa rolnego założonego w 1936 r. na rolniczym terenie przez działaczy żydowskiej syjonistycznej organizacji He-Chaluc.Maił on za zadanie przygotowywać żydowską młodzież do emigracji do Palestyny. Działał do początku 1940 roku. - Przejscie do ulicy Witolińskiej-, 10 min, przy której stał Dom imienia Doktorowiczów (od nazwiska fundatorów), główna siedziba kibucu W większej części swojej długości ul. Witolińska po wojnie przestała istnieć. - Przejście do ulicy Grochowskiej, 10 a następnie w okolice pętli tramwajowej Gocławek, 10 min,.uruchomiona 1 listopada 1925 roku w związku z utworzeniem linii nr 24 łączącej Gocławek z Placem Trzech Krzyży. Znajdują się na niej najdalej wysunięte na wschód tory tramwajowe w Polsce z zachowanymi elementami przedwojennej infrastruktury pętli, min. słupy podtrzymujące sieć trakcyjną. - Przejście ul. Grochowską do ulicy Podolskiej 26, 15 min, najstarszej warszawskiej wytwórni wód gazowanych RONISZ, działającej nieprzerwalnie od 1948r, produkującej słynną oranżadę grochowską. - Przejście do ul. Kwatery Głównej 22 i dawnego kiosku z lodami na patyku Praskiej Zielonej Budki P. Zawadzkiego. - Przejście do ul. Grochowskiej 64, 5 min, - dawny Dworek Grochowski- klasycystyczny budynek, który według legendy był kwaterą gen. Józefa Chłopickiego podczas bitwy o Olszynkę Grochowską w 1831 r. Obecnie siedziba Państwowej Szkoły Muzycznej 1 stopnia im. Juliusza Zarębskiego. - Przejście do Parku płk. Jana Szypowskiego Leśnika stanowiącego część dawnego parku okalającego Dworek Grochowski. W 2014 rozebrano pergolę znajdującą się w parku, a potłuczone kawałki macew, z których powstała, zostały przewieziony na cmentarz żydowski na Bródnie. W sąsiedztwie dawnej pergoli zalegają kamienne bloki - fragmenty przedwojennego cokołu Pomnika Lotnika stojącego w latach 30 XX w. na Pl. Unii Lubelskiej. Na terenie parku mieści się klub tenisowy Olszynka Grochowska założony w 1969 r. - Przejście do ul. Hetmańskiej 15, 15 min, kontrast starej przedwojennej zabudowy z nowoczesnym budownictwem apartamentowym. - Przejście do ul. Ossowskiej 24, róg Domeyki 15 min, współczesny mural na ścianie kamienicy z tzw. Matką Boską Ossowską. - Przejście do ulicy Stoczkowskiej 18, 12 min, rzadki przykład udanej rewitalizacji kamienicy zbudowanej 6

7 Praski rezerwat przyrody i nieznana Kozia Górka przed 1939 r. pierwotnie jako dwupiętrowej, dla Mściwoja Siemanowskiego Semczu. Po 1989 nabudowana o jedno piętro. Zachowane liczne ozdobne sztukaterie na elewacji. - Przejście do skweru na Placu 1831 r., 10 min. Oficjalnie został założony w 1930 roku. Pierwotnie miał być elementem większej alei biegnącej prostopadle do ul. Grochowskiej. W 1931 r. odbyły się na nim uroczystości 100. rocznicy powstania listopadowego, z którego datą związana jest zarówno nazwa placu jak również okolicznych ulic. Plac otaczają niewielkie przedwojenne domy. - Przejście do ul. Kordeckiego 48, 5 min, fabryka Bombek Fogiel. Rodzinna forma działająca od 1949 roku, tworząca rocznie ponad 150 tys. bombek, głównie na rynek amerykański. Przejście do Pl. Szembeka, 10 min, Plac Szembeka wytyczonego w 1919 roku, wg niektórych stanowi on granice między Grochowem a Gocławkiem. Centralnym punktem jest kościół pod wezwaniem Najczystszego Serca Maryi, o którym mówi się, że jest architektonicznym pomnikiem bitwy pod Olszynka Grochowską. Jego budowa rozpoczęta w latach 20 XX w zakończyła się w 1949 roku, świątynia została konsekrowana przez kardynała Stefana Wyszyńskiego. W 2012 został poddany przebudowie i rewitalizacji, zamontowano nowe oświetlenie w postaci lampionów oraz ławki, wzbogacono zieleń, uruchomiono także podświetlane fontanny oraz otwarto szalet miejski.. W przyszłości ma na nim stanąć również pomnik Piotra Szembeka jego projekt autorstwa Czesława Dźwigaja zaprezentowano w maju 2013 roku. Zakończenie spaceru. Trasa: Łukowska 9, Witolińska, Grochowska, Podolska, Kwatery Głównej, Grochowska 64, Hetmańska 15, Ossowska, Stoczkowska, Plac 1831 r, Kordeckiego, Plac Szembeka. Rezerwat Olszynka Grochowska utworzony w 1983 r. obejmuje ponad 56 ha. Teren pokrywa się z dawnym lasem olchowym, tzw. olszynką grochowską - miejscem zmagań podczas bitwy grochowskiej w Kozia Górka - od początku otoczona wydmami i lasami, obecnie odgrodzona od świata stacją postojową Warszawa-Grochów i bocznicami kolejowymi; Staw nazywany Benzynówą, z czasów II wojny światowej na potrzeby Niemców; Poniemieckie zabudowania, siedziba teatru , godz (niedziela) Ok. 3 godzin 7

8 Akt ; W okolicy Areszt Śledczy Warszawa-Grochów i słynne osiedle Dudziarska. Początek: Przystanek autobusowy ZTM Oraczy 01, róg Traczy i Chełmżyńskiej. Wprowadzenie na temat historii miejsca bitwy o Olszynke Grochowską Rezerwat przyrody Olszynka Grochowska położony częściowo na terenie z historycznej bitwy o Olszynką bronioną przez oddziały powstańcze w 1831 roku. W jej trakcie poległo ok żołnierzy armii carskiej i ok żołnierzy armii Królestwa Polskiego, w tym dowodzący w Olszynce gen. Franciszek Żymirski, a głównodowodzący - gen. Józef Chłopicki został ciężko ranny. Choć bitwa zakończyła się odwrotem wojsk polskich na szańce Pragi, poniesione przez Rosjan straty udaremniły im szturm Warszawy. Początki upamiętnienia tego wydarzenia przypadają na 1916r, kiedy postawiono pierwszy drewniany krzyż u zbiegu ulic Szerokiej i Traczy. - Skręt w ul. Tarczy i przejście do Aleji Chwały,. W 1999 r zapoczątkowano ustawianie wzdłuż niej głazów narzutowych z tablicami pamiątkowymi poświęconymi zasłużonym dowódcom powstania i jego uczestników. - Zatrzymujemy się przy kilku z nich, w tym przy pomniku poświęconym kobietom uczestniczącym w Postaniu Listopadowym lub wspomagającym represjonowanych uczestników. - Po ok 35 minutach dojście do głównego obiektu upamiętniającego bitwę, żelaznego krzyża z 1936 r. wzniesionego na krypcie, w której umieszczono szczątki poległych żołnierzy odkopane na terenie Olszynki. - Nawiązanie do walk na terenie Olszynki Grochowskiej podczas wojny obronnej j 1939 r..od 14 do 27 września bronił się w tym rejonie 21 Pułk Piechoty Dzieci Warszawy, dowodzony przez pułkownika Stanisława Sosabowskiego. We wrześniu 1944 roku 1 Pułk Piechoty 1 Dywizji im. Tadeusza Kościuszki toczył tu boje, zakończone zdobyciem Pragi. - Przejście do ulicy Szerokiej, 10 min. Informacje o rezerwacie przyrody jedynym z większych obszarów zieleni wysokiej na wschodnich obrzeżach Warszawy. Rezerwat stał się naturalną barierą rozwoju miasta i miejscem wypoczynku dla mieszkańców okolicznych osiedli. Występuje tu 40 gatunków lęgowych ptaków. Najrzadsze i najciekawsze z nich to dzięcioł zielony, dzięciołek, remiz i kulczyk. To również jedno z nielicznych zbiorowisk roślinnych w okolicach 8

9 Warszawy, w których występuje wiąz szypułkowy. - Przejście do ul. Chłopickiego 75a, 15 min, Areszt Śledczy dla Kobiet zwany Kamczatką. - Przejście do ul. Łaziebnej 9, 10 min, Teatr Akt, niezależny teatr działający w formie stowarzyszenia od 1991rWywodzi się.z tradycji polskiej szkoły pantomimy, specjalizując się w przedstawieniach plenerowych. Od 2010 r ma siedzibę na Łaziebnej. - dojście do stawu Bałki zwanego Jeziorkiem Kozia Górka wykopanego w latach przez polskich jeńców wojennych. oraz plaży. Po wojnie do początku lat 60-tych XX wieku jeziorko służyło jako nieformalny teren rekreacyjny dla mieszkańców pobliskiego Grochowa. Od 2014r, dzięki działaniom członków i sympatyków Teatru Akt plaża została reaktywowana i przywrócona do życia. Zakończenie spaceru na plaży. Trasa; ul. Traczy, ul. Szeroka, ul. Chłopickiego, ul. Łaziebna, Staw Bałka. Grochów szlakiem artystów i literatów Z Grochowem związani byli poeci, pisarze i artyści. Zamieszkiwali tu : Edward Stachura Miron Białoszewski i jego muza - Halina Oberländer z matką, Sybillą z Grochowa Andrzej Stasiuk Zygmunt Kubiak Ernest Bryl, Muniek Staszczyk, Roman Gutek (akademiki na kicu ) Grochów zawsze miał szczęście do literatów - trzech laureatów nagrody Nike mieszka lub mieszkało właśnie tu Marek Bieńczyk, Andrzej Stasiuk, Zygmunt Kubiak. Grochowiakiem był m.in. Edward Stachura, grochowiakami są Małgorzata Rejmer, Zygmunt Miłoszewski, Pablopavo. Wybierzemy się na spacer ścieżkami, którymi uczęszczały te postacie Początek miejsce budowy nowego Univesamu Grochów, ul. Grochowska 207 (Biuro sprzedaży) Do kawiarni Olszynka w dawnym Uniwersamie Grochów został zesłany w 1985 r. Jan Pietrzak ze swoim Kabaretem Pod Egidą Ówczesne władze komunistyczne postanowiły wysłać go na dalekie peryferia Warszawy - tak o rondzie Wiatraczna pisała ówczesna prasa. Założenie było takie, by ze względu na poważne oddalenie nowego miejsca występów od kawiarni Nowy Świat nikt nie pojawiał się na jego występach. Po roku Pietrzaka stamtąd wyrzucono, ludzie tłumnie przyjeżdżali na antyreżimowy kabaret. W Olszynce bywał nawet ekspremier Józef Cyrankiewicz z ochroniarzami , godzina (sobota) ok 3 godzin 9

10 - Przejście do ul. Grochowskiej 240, 10 min, dawna restauracja Zagłoba ze słynnymi 20-ma kaflami, opisana przez bywającego w niej często Andrzeja Stasiuka. Dzięki seansom w tym przybytku podobno został pisarzem. Bywał tu także Edward Stachura, Muniek Staszczyk i inni. - Przejście do ul. Rębkowskiej 1, 12 min, domu w którym urodził się, tworzył i popełnił samobójstwo Edward Stachura. Wspomina o swoim mieszkaniu w listach miłosnych do Danuty Pawłowskiej. - Przejście do ul. Kickiego 9, 7min, słynne akademiki na kicu w których mieszkali Ernest Bryl i Muniek Staszczyk. Długoletnim mieszkańcem akademika był Roman Gutek, twórca Warszawskiego Festiwalu Filmowego, szef firmy Gutek Film. Dzięki ogłoszeniu zamieszczonemu w akademiku dla kobiet, vis a vis, o wznowieniu działalności Dyskusyjnego Klubu Filmowy "Ubab" rozpoczęła się jego przygoda z kinem. Wraz z kolegami z kolegami z Ubabu organizował maratony filmowe w pobliskim kinie 1 Maj. W grudniu 1981 r. retrospektywny pokaz twórczości Andrzeja Wajdy przerwało im wprowadzenie stanu wojennego. - Przejście do ulicy Szaserów 58,20 min, przedwojennej willi wybudowanej w 1928 r. przez Stefana Damięckiego - dziadka aktorów Damiana i Macieja Damięckich. W domu tym wychował się i spędził wojnę pisarz i tłumacz Zygmunt Kubiak, wspominając swój dom rodzinny z przedmieść Warszawy w Brewiarzu Europejczyka oraz jego brat poeta Tadeusz Kubiak. Przejście do Placu Szembeka, ok 18 min, tu mieszkał przez pewien czas Roman Gutek, spacerował Miron Białoszewski udając się do się do swej muzy, a wrażenia z tych wycieczek zapisywał w wierszach, prozie, dzienniku. - Przejście do Ulicy Grochowskiej- tu mieszkała wraz z matką Halina Oberländer z matką, kabaretową Sybillą z Grochowa, pierwowzorem tytułowej bohaterki Kabaretu Kici Koci. Przejście do ul. Grochowskiej 138, 4 min, miejsca, w którym mieszkał Andrzej Stasiuk. Była to pierwsza zapamiętana przez niego nazwa z dziedziny topografii. Opisywał zapachy Grochowa i czarną sylwetkę Pałacu Kultury Widoczną z nasypów Olszynki Grochowskiej i swoje wędrówki aż do samej lokomotywowni. Opisywał też Rondo Wiatraczna. Zakończenie spaceru: ul. Grochowska 138. Trasa: ul.grochowska 207, Grochowska 240, Rębkowska 1, Kickiego 9, Szaserów 58, Pl. Szembeka, 10

11 KAMIONEK Praska Dolina Krzemowa Grochowska 133, Grochowska 138. Przemysł funkcjonował na Kamionku od XIX wieku. Wraz z jego rozwojem, Kamionek staje się jednym z największych w Warszawie ośrodków przemysłowych i technologicznych. Pracuje tu blisko osób. Przemysł wizytówką Pragi Południe przed II wojną światową; Produkcja najnowocześniejszych urządzeń elektrycznych i optycznych; Produkcja samochodów i legendarnych motocykli Sokół ; Produkcja radiostacji, telefonów i central telefonicznych; Produkcja amunicji, granatników i pomp; Obecnie Microsoft rozwija na Pradze centrum startupowe. Na 650m2 powstanie przestrzeń współpracy i inspiracji przy ul. Grochowskiej 306; Rogatki Grochowskie - Zamoyskiego 55 i Zamoyskiego 36 do 1889 roku wyznaczały granice Warszawy. To jedyny przykład obrotowej architektury po wojnie po tej stronie Wisły; W dwudziestoleciu międzywojennym wizytówką Kamionka stał się przemysł elektrotechniczny. To właśnie tutaj miały siedzibę zaawansowane technicznie zakłady zbrojeniowe i wytwórnie urządzeń komunikacyjnych. W 1938 r. zlokalizowane były już 42 zakłady przemysłowe, głównie branży metalowej (90% ogółu zatrudnienia). Zanim wyruszymy na poszukiwania ich śladów, rozpocznijmy spacer od najbardziej znanej wizytówki wielu pokoleniom Kamionka- słodkiej Fabryki E. Wedel. Początek spaceru-: - Pijalnia Czekolady E.Wedel w dawnych Rogatkach Grochowskich (wcześniej w tym miejscu stała kamienica Wedlów), ul. Zamoyskiego 36 - Karol Wedel założył pierwszą fabrykę czekolady pod nazwą: Parowa Fabryka Czekolady p.f. C. E. w 1845 r, przy ul. Miodowej. Na przestrzeni lat, dzięki prężnemu rozwojowi, nie było już miejsca na produkcję w Śródmieściu Warszawy. W latach zbudowano nowoczesną fabrykę na Kamionku, dokąd została przeniesiona produkcja z ul. Szpitalnej. We wrześniu 1939 r. zakłady Wedla oferowały bogaty asortyment wyrobów produkowanych zarówno na rynek krajowy, jak i na eksport. Była to wówczas jedna z największych oraz najnowocześniejszych fabryk warszawskich. W nowej , godzina 15 (niedziela) Ok. 2 godzin 11

12 siedzibie na ulicy Zamoyskiego zatrudniała ogółem 1350 pracowników. Informacje o Rogatkach Grochowskich : zbudowane w 1823 roku u zbiegu ulic Grochowskiej, Lubelskiej i Zamoyskiego wg. Projektu Jakuba Kubickiego w związku z rozbudową Traktu Brzeskiego. W jednym budynku urzędował dozorca policyjny, w drugim - poborca opłat za wwóz niektórych towarów. W latach powojennych została przesunięta- w związku z budową północnej jezdni ulicy Grochowskiej pierwsza z nich, druga zaś w 2001 r. - przejście ul. Grochowską do ul. Mińskiej, 13 min, dawne Zakłady Tele- i Radiotechniczne "Dzwonkowa, powstały w 1920 roku, rozszerzając zakres produkcji. Produkowano w nich detefonnajtańszy aparat radiowy, słynne radio-odbiorniki echo oraz radiostacje dla wojska. - Przejście do ul. Głuchej 4, 10 min, Państwowe Zakłady Optyczne, powstałe w 1921 i produkujące na potrzeby wojska celowniki artyleryjskie, dolmierze morskie oraz fotokarabiny. W 1930 r. spółka ustanowiła swój znak firmowy w postaci układu dwóch soczewek z wypisanymi słowami PZO WARSZAWA, widniejący do dziś na fasadzie. - przejście do ul. Mińskiej 25, 7 min, Towarzystwo Akcyjne Lnianej i Jutowej Manufaktury; Zakłady Amunicyjne Pocisk S.A.. W skład zabytkowego kompleksu po Manufakturze Lnianej i Jutowej wchodzą 4 hale produkcyjne, mur z bramą, budynek administracyjno-biurowy oraz budynek mieszkalny przy Mińskiej 35. Poza najważniejszym wyrobem - amunicją do używanego przez Wojsko Polskie karabinu Mauser - firma oferowała amunicję myśliwską, pistoletową, sportową, straszakową itd. Na początku lat 50. XX wieku pod numerem 25 umieszczono Warszawską Fabrykę Motocykli. Były w niej produkowane motocykle WFM oraz skuter Osa. W 1965 roku produkcję przeniesiono do Szczecina, a budynki zostały przejęte przez Państwowe Zakłady Optyczne. - Przejście do ul. Grochowskiej 301/305, 10 min, - do dziś działające Zakłady "Perun", powstałe w 1909 r. Po rewolucji w Rosji firma działała tylko na terenie Polski i była pierwszą naszym kraju fabryką produkującą sprzęt spawalniczy: elektrody do spawania łukowego, transformatory spawalnicze, spawalnice wirujące. W 1924 roku uruchomiono produkcję elektrod, a później urządzeń do spawania w łuku elektrycznym. Po prywatyzacji w 2003 r. firma pozostała w rękach polskiego kapitału i produkuje reduktory, palniki i osprzęt spawalniczy. - Przejście do ul. Grochowskiej 309/317, 5 min, 12

13 dawna Fabryka Motorów "Perkun". Zakład założony w 1920 r pierwotnie wytwarzał silniki spalinowe małej i średniej mocy. W latach 30 poza realizacją zamówień wojskowych produkowano min. silniki wysokoprężne (również na eksport) oraz popularny w międzywojniu motocykl "Perkun". - Przejście do ul. Gocławskiej 16, 10 min, do. fabryki aparatów elektrycznych ZWAR założonej przez Kazimierza Szpotańskiego (Zakłady Wytwórcze Aparatury Wysokiego Napięcia) Po przeniesieniu z ul. Mirowskiej na Kamionek stał się największym w przedwojennej Polsce przedsiębiorstwem produkującym aparaturę elektryczną. W roku 1938, w związku z dużymi zamówieniami realizowanymi na zlecenie Centralnego Okręgu Przemysłowego, część oddziałów Fabryki przeniesiono do Międzylesia. - Przejście do ul. Mińskiej 65, 20 min, dawne Państwowe Zakłady Inżynierii. Przedsiębiorstwo państwowe utworzone w marcu 1928 r. przez ministra przemysłu i handlu, Eugeniusza Kwiatkowskiego, na bazie Centralnych Warsztatów Samochodowych (CWS). Jego zadaniem, oprócz kontynuowania produkcji samochodów i motocykli na rynek cywilny, była produkcja na potrzeby Wojska Polskiego. Produkcja motocykli Sokół trwała aż do wybuchu drugiej wojny światowej Na mocy umowy licencyjnej z 1932 r, z włoskim przedsiębiorstwem FIAT, rozpoczęto montaż, a później produkcję małego samochodu osobowego Fiata 508 Balilla.W 1939 r rozpoczęto produkcję słynnego motocyklu Sokól200. Po wojnie na ich miejscu powstały Zakłady Przemysłu Odzieżowego Cora. W kolejnej części terenów powstała Drukarnia im. Rewolucji Październikowej. Wizytówką drukarni stał się wydrukowany w 1959 roku Atlas hematologiczny w języku angielskim nagrodzony srebrnym medalem na I Wystawie Międzynarodowej w Lipsku. Po komercjalizacji pod koniec lat 90., a następnie po przejęciu w 2005 r. przez Polską Agencję Prasową drukarnia funkcjonowała do 2012 r. Od kilku lat pofabryczne hale przy Mińskiej 65 wynajmowane są na różne wydarzenia swoje konwencje kampanijne organizowali tu zarówno Andrzej Duda, jak i Nowoczesna. Zakończenie spaceru: Mińska 65. Trasa: Zamoyskiego 36, Mińska 13, Głucha 4, Mińska 25, Grochowska 301/305, Grochowska 309/317, Gocławska 16, Mińska

14 Praskie Łazienki, czyli co kryje w sobie Park Skaryszewski Jeden z największych parków Warszawy. Powstał w latach , naturalna granica między Pragą a Saską Kępą. Miejsce nie tylko do spacerów, ale także do uprawiania sportu: przystań wioślarska, korty tenisowe, ośrodek strzelniczy. Ciekawe rzeźby w stylu art deco ( Rytm H. Kuny, Tancerka H. Jackowskiego "Kąpiąca się" O. Niewskiej) Kapliczka - pamiątka z Wystawy Światowej w 1937 r i skrzynka kontaktowa ruchu oporu w czasie II wojny światowej Słynna cukiernia Misianka (od 1926 r) , godz. 16 (sobota) Ok. 2 godzin Park Skaryszewski powstał w latach , wg projektu Franciszka Szaniora stając się naturalną granicą między Pragą a Saską Kępą. Zajmuje powierzchnię 58 ha. Założony na terenach skaryszewskiego pastwiska miejskiego. Od wschodu, razem z ciągnącym się aż do ul. Kinowej parkiem OWS Waszyngtona tworzy jedną z największych w Warszawie enklaw zieleni. Zaprojektowany jako wielkomiejski ośrodek parkowy dla rekreacji i wypoczynku, z rozwiniętą siecią komunikacyjną, przystosowaną do ówczesnego ruchu pojazdów konnych. W 1929 roku, w dziesięciolecie powołania na stanowisko premiera Rzeczypospolitej, park i nazwano imieniem Ignacego Jana Paderewskiego. W 2009 roku Park Skaryszewski został laureatem IV edycji konkursu na Najpiękniejszy Park w Polsce. Początek Spaceru: wejście od strony Ronda Waszyngtona - Pomnik Polaków Ofiar Ataku Terrorystycznego w Nowym Jorku z 11 września 2001, odsłonięty we wrześniu 2002r. - Przejście do Ogrodu Różanego, 15 min, rzeźba Tancerka projektu Stanisława Jackowskiego z 1937 r. - Przejście nad Jeziorko Kamionkowskie, 5 min, w dawnym starorzeczu Wisły, połączone jest Kanałem Wystawowym z Jeziorem Gocławskim i Jeziorem Balaton. W sezonie letnim działa wypożyczalnia sprzętu wodnego oferując m.in kajaki i rowery wodne.. - Przejście do Kamienia pamięci poległych lotników brytyjskich samolotu Liberator niosących pomoc powstaniu warszawskiemu 1944, 3 min, odsłonięty r. przez M. Thatcher. - Przejście do pomnika amerykańskiego pułkownika House`a, 5 min, - życzliwego Polsce doradcy 14

15 Szlakiem elity Pragi Południe - słynni mieszkańcy Saskiej Kępy prezydenta Wilsona. Wystawiony z 1932 r. z polecenia i na koszt Ignacego Jana Paderewskiego. - Przejście do rzeźby nad stawem zachodnim, 8 min, Kąpiącą się projektu Olgi Niewskiej, z 1929 r. Najcięższa rzeźba w parku, pierwotnie spod jej cokołu tryskała fontanna. - Przejście obok boiska Klubu Sportowego drukarz Warszawa, utworzonego w miejscu stadionu AZS z 1927 r., 8 min Przejście do kamienia w miejscu potyczki oddziału Armii Krajowej obwodu Praga z Niemcami w dniu wybuchu powstania warszawskiego 1944, 5 min. - Przejście nad staw wschodni, rzeźba Kamień projektu Henryka Kuny z Henryka Kuny z 1929 r. dla uhonorowania Związku Artystów i Plastyków, którego sam był członkiem. Początkowo wzbudzała wiele emocji z powodu nadmiernego erotyzmu, jakim emanowała. - Przejście do kapliczki projektu Janusza Alchimowicza, 7 min, z 1937 roku. Wykonana z betonu bielonego wapnem, stała przed polskim pawilonem na wystawie "Sztuka i Technika" w Paryżu. W czasie II wojny światowej pełniła funkcję skrzynki kontaktowej ruchu oporu Przejście do dębu wolności, 10 min, posadzonego r na cześć urodzin Jerzego Waszyngtona. - Przejście do dawnego szaletu miejskiego, 8 min, obecnie Kawiarni Misianka, działającej nieprzerwalnie od lat 90., bohaterki prac magisterskich. Zakończenie spaceru: Kawiarnia Misianka. Trasa:. Al.Waszyngtona, Zieleniecka., ul. Międzynarodowa, Al. Wedla, Al. Waszyngtona. Do dziś Saska Kępa określana jest jako "elegancjafrancja" i zagłębie inteligencji. Od XIX wraz z powstawaniem luksusowej zabudowy osiedlali się artyści, architekci, malarze, literaci i prawnicy. Najbardziej znana współczesna mieszkanka dzielnicy Agnieszka Osiecka staje się jej symbolem i ambasadorką. Od czasów przedwojennych zamieszkiwali przedstawiciele wolnych zawodów: - wojskowi (gen. Tadeusz Kutrzeba, ppor. Konrad Guderski) - inżynierowie (Władysław Terlecki, Czesław Klarner, Władysław Tryliński - lekarze (Ludwik Hirszfeld, Wacław Graba- Łęcki) przemysłowcy i działacze państwowi (Wacław Grzybowski, prezydent Warszawy Marceli Porowski) , godz. 15 (niedziela) Ok. 2,5 godz. 15

16 Saska Kępa - perełki architektury modernistycznej To ulubione miejsce artystów: - kompozytorzy (Witold Lutosławski, Tadeusz Baird) - pisarze (Stefan Wiech Wiechecki, Zuzanna Rabska, Alina i Czesław Centkiewiczowie) - malarze (Teresa Roszkowska, Jan Cybis, Bronisław Kopczyński) - architekci (Bohdan Lachert) - rzeźbiarze (Józef Trenarowski, Adama Romana, Kazimierz Bieńkowski, Adama Procki) -aktorzy (Jan Kobuszewski, Zygmunt Hübner, Edmund Wierciński Początek spaceru: róg Francuskiej i Zwycięzców, przy Café de Paris. Informacje na temat Agnieszki Osieckiejambasadorki dzielnicy - Przejście do ulicy Dąbrowieckiej min, dom, w którym niemal całe życie spędziła Agnieszka Osiecka. - Przejście do ul. Zakopiańskiej 16, 10 min, w pomalowanym domu mieszkali Alina i Czesław Centkiewiczowie - podróżnicy i autorzy książek dla dzieci. - Przejście na róg ul. Zwycięzców i Zakopiańskiej, 3 min, dom, w którym mieszkał Władysław Terlecki - Przejście do ul. Lipskiej 11, 7 min,gdzie mieszkał przez prawie całe życie kompozytor Tadeusz Baird - Przejście do ul. Obrońców 28/ 30, 6 min, i tablicy. Upamiętniającej wizytę Pabla Picassa w Warszawie (VII 1848) oraz domu rzeźbiarza Stanisława Sikory (autor płaskorzeźb na fasadzie Kina Praha) - Przejście do ul. Zwycięzców 39, tablica upamiętniająca Witolda Lutosławskiego, mieszkał i tworzył w latach Przejście do ulicy Dąbrówki 13, 8 min, mieszkał w latach Stefan Wiechecki "Wiech". Pisarz i felietonistą, który wprowadził do literatury gwarę i humor warszawskich przedmieść. - Przejście do ul. Francuskiej 28,10 min, domu Jana Cybisa, znanego kolorysty. Zakończenie: ul. Francuska 28, Trasa: Francuska, Dąbrowiecka, Zakopiańska, Obrońców, Lipska, Zwycięzców, Dabrówki, Walecznych, Francuska. Saska Kępa na prawym brzegu Wisły to swoisty bastion lewobrzeżności. Dzielnica stała się skansenem modnej architektury modernistycznej ze swoimi willami, inspiracjami Le Courbousier, na jej terenie powstał pierwszy wysokościowiec po prawej stronie Wisły. Nie zrealizowana do końca koncepcja Miasta Ogrodu, inspirowana trendami europejskimi , godz (sobota) Ok 2,5-3 godzin 16

17 (dwudziestolecie międzywojenne) Niewielkie zniszczenia wojenne ocaliły bogactwo form architektury (zachowane ślady kul na kilku fasadach) Czasy PRL budowa budynków wielorodzinnych i osiedli z wielkiej płyty Początek spaceru: ul. Walecznych 12 Najważniejsze perełki architektury: - funkcjonalizm - willa z 1930 r. projekt Heleny i Szymona Syrkusów, ul. Walecznych 12 - dom jednorodzinny z 1930 r. projekt Lucjana Korngolda, ul. Obrońców 10 - willa z lat , dzieło Jadwigi Dobrzyńskiej i Zygmunta Łobody przy ul. Estońskiej 6; - willa wg projektu Lucjana Korngolda i Piotra Lubińskiego przy ul. Francuskiej 2; - willa zaprojektowana przez Bohdana Pniewskiego z lat przy ul. Rzymskiej ostatni drewniany dom dom Przybytkowskich nawiązujący stylem do holenderskich osadników, Walecznych 37 - Kamienica Wacława Lacherta (jeden z pierwszych w Warszawie bloków o układzie galeriowym), Francuska 12 - willa Felicji Trębickiej (jeden z najczystszych przykładów art deco w Warszawie), ul. Obrońców 2 - zabytkowe płaskorzeźby na fasadach domów ( Plon),Zwycięzców 11 - nowoczesne realizacje Prom Kultury Saska Kępa z tarasem i amfiteatrem na dachu i pięknym widokiem na dzielnicę, Brukselska 23. Zakończenie spaceru: Brukselska 23 Trasa: : Walecznych, Obrońców, Estońska, Francuska, Rzymska, Zwycięzców, Obrońców, Estońska, Królowej Aldony, Brukselska. 17