KIERUNKI ROZWOJU PAŃSTWOWYCH INSTRUMENTÓW WSPARCIA BUDOWNICTWA DLA NAJUBOŻSZYCH W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA TZW. PROGRAMU PILOTAŻOWEGO I BADAŃ IRM

Transkrypt

1 INSTYTUT ROZWOJU MIAST KIERUNKI ROZWOJU PAŃSTWOWYCH INSTRUMENTÓW WSPARCIA BUDOWNICTWA DLA NAJUBOŻSZYCH W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA TZW. PROGRAMU PILOTAŻOWEGO I BADAŃ IRM Warszawa 2005

2 SPIS TREŚCI Str. Wprowadzenie Przedmiot, cel, zakres i metoda pracy Sytuacja w zakresie budownictwa mieszkaniowego dla najuboższych w Polsce Charakterystyka zbioru wniosków Analiza wniosków gmin o udzielenie finansowego wsparcia na tworzenie w latach lokali socjalnych, noclegowni i domów dla bezdomnych Staranność przygotowania wniosków o wsparcie finansowe w ramach programu pilotażowego Rodzaj przedsięwzięć planowanych do realizacji Sposoby zwiększania zasobu schronień socjalnych w ramach programu Lokalizacja przedsięwzięć Zaspokojenie potrzeb ilościowych przez realizację przedsięwzięć Zaspokojenie potrzeb jakościowych przez realizację przedsięwzięć Realizacja innych funkcji (poza mieszkaniową) w ramach przedsięwzięć pilotażowych Rozwiązania architektoniczno przestrzenne i ekonomiczno finansowe oraz dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych Analiza kryteriów oceny wniosków programu pilotażowego Wpływ kryteriów oceny na jej wyniki Identyfikacja wspólnych cech przedsięwzięć z poszczególnych stref tabeli wyników Związki pomiędzy zakresem informacji wymaganych we wnioskach a kryteriami oceny Analiza i ocena systemu punktacji i wag Ocena programu pilotażowego Efekty ekonomiczne i społeczne pilotażu Trafność przyjętych rozwiązań prawnych w zakresie trybu i zasad wyboru przedsięwzięć w ramach pilotażu Ocena polityki gmin w zakresie tworzenia zasobu schronień dla najuboższych Wnioski dotyczące przyszłych działań władz publicznych na rzecz rozwiązywania problemu schronień dla ubogich Rola gmin w tworzeniu schronień dla ubogich w aspekcie różnych poziomów odpowiedzialności Gospodarka zasobami mieszkaniowymi na poziomie gminy w aspekcie możliwości zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych uboższych mieszkańców Działania władz publicznych na tle oceny programu pilotażowego Kierunki rozwoju państwowych instrumentów wspomagających tworzenie zasobów mieszkaniowych dla ubogich Projekt formularza wniosku o wsparcie finansowe Literatura Załączniki...101

3 Wprowadzenie Zmiany w mieszkalnictwie dotknęły najuboższe grupy ludności, które oczekują na pomoc socjalną i mieszkaniową gmin, mających ustawowy obowiązek tworzenia warunków zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej, a zwłaszcza gospodarstw o niskich dochodach. Potrzeby, jakie stoją w tym względzie przed gminami, przekraczają ich możliwości finansowe. Z tego też powodu podjęta została inicjatywa rządowa w zakresie wsparcia finansowego gmin w tworzeniu zasobów schronień dla ubogich, ramy prawne działań określa Ustawa z dnia 29 kwietnia 2004 r. o finansowym wsparciu tworzenia w latach lokali socjalnych, noclegowni i domów dla bezdomnych (Dz.U. nr 145, poz. 1533). Towarzyszy jej Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 13 lipca 2004 r. w sprawie wniosku o udzielenie finansowego wsparcia, kryteriów i trybu jego oceny oraz wzoru formularza rozliczenia. Zgodnie z postanowieniami Ustawy i Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury gminy, do których adresowany był program finansowego wsparcia, nadesłały wnioski na ogólną kwotę ,78 zł, w których przewidywano utworzenie lokali socjalnych, 407 miejsc w noclegowniach i 283 miejsc w domach dla bezdomnych. Na realizację pilotażowego programu ich tworzenia przewidziano kwotę 50,0 mln zł, co oznaczało, że wnioskowana kwota przekraczała około trzykrotnie kwotę dostępnych na ten cel środków. Po przeprowadzeniu oceny przez Międzyresortowy Zespół wnioski najwyżej ocenione zostały zarekomendowane do finansowania przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Zgodnie z uzyskanymi wynikami zakwalifikowano 142 wnioski na 362 złożone przez gminy. Przewidują one utworzenie 3253 lokali socjalnych oraz 665 miejsc noclegowych. Prezentowane opracowanie, wykonane w Zakładzie Mieszkalnictwa Instytutu Rozwoju Miast Ministerstwa Infrastruktury i współfinansowane przez Instytut, zawiera szczegółową analizę informacji zawartych we wnioskach dostarczonych przez gminy pod względem rodzajów przedsięwzięć, jakie gminy zamierzają podjąć, tworząc schronienia, i sposobów ich realizacji oraz analizę kryteriów stosowanych przez Międzyresortowy Zespół Oceny. Zarówno informacje zawarte w materiałach programu pilotażowego, jak i wyniki badań Instytutu nad mieszkalnictwem w Polsce i w zachodnich krajach europejskich pozwoliły na sformułowanie wniosków dotyczących dalszych kierunków działań w celu poprawienia sytuacji mieszkaniowej ubogich grup ludności. 1

4 1. Przedmiot, cel, zakres i metoda pracy Przedmiot pracy obejmuje: 1. analizę sposobów zaspokajania potrzeb mieszkaniowych osób najuboższych w Polsce, zawartych w programie pilotażowym Ministra Infrastruktury z dnia 13 lipca 2004 r. 2. ocenę trafności rozwiązań podejmowanych przez władze publiczne w ramach programu pilotażowego, 3. opracowanie wniosków i wskazanie kierunków działań władz publicznych w zakresie powiększania zasobów mieszkaniowych dla najuboższych. Celem pracy jest syntetyczne przedstawienie wyników programu pilotażowego oraz określenie: skali potrzeb w zakresie schronień dla najuboższych w gminach objętych programem pilotażowym, a także próba określenia tej skali dla kraju, tendencji w działaniach podejmowanych przez gminy w zakresie tworzenia schronień socjalnych, tendencji urbanistyczno architektonicznych, technicznych, ekonomiczno finansowych, występujących w procesie tworzenia schronień socjalnych, kierunków rozwoju prawnych i finansowych instrumentów wspierania przez państwo działań mających na celu zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych uboższych grup ludności. Zakres pracy obejmuje: analizę wniosków, składanych przez gminy, pod kątem: staranności przygotowania, rodzaju planowanych przedsięwzięć i sposobów ich realizacji, zaspokojenia potrzeb ilościowych i jakościowych, uwzględnienia w przedsięwzięciach możliwości zrealizowania innych, aniżeli mieszkaniowe funkcji, rozwiązań architektoniczno przestrzennych, technicznych, ekonomiczno-finansowych oraz dostosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych, analizę wpływu poszczególnych kryteriów oceny na jej wyniki oraz wskazanie wspólnych cech przedsięwzięć z poszczególnych stref tabeli wyników oceny, ocenę związku między zakresem wymaganych we wnioskach danych a kryteriami oraz analizę systemu punktacji i wag, ocenę efektów ekonomicznych i społecznych pilotażu, trafności przyjętych rozwiązań prawnych w zakresie trybu i zasad wyboru przedsięwzięć pilotażowych (szczególnie w zakresie przydatności zastosowanych kryteriów wyboru), polityki gmin w zakresie tworzenia zasobu schronień dla ubogich, analizę potrzeb i stan ilościowy zasobów socjalnych gmin na podstawie badań ankietowych, 2

5 wnioski dotyczące przyszłych działań władz publicznych. Podstawowe źródła informacji stanowiły: 362 wnioski o wsparcie finansowe nadesłane przez gminy oraz wyniki oceny zespołu ekspertów w formie wykazu wniosków z punktami oceny i podziałem na zakwalifikowane do wsparcia w pierwszej kolejności i pozostałe, wyniki badań ankietowych IRM, przeprowadzonych w 2005 r. w wybranych gminach objętych pilotażem, wyniki badań IRM nt. mieszkań dla ubogich zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju miast przeprowadzone w latach , dane statystyczne GUS dotyczące mienia gmin, gospodarki mieszkaniowej i budownictwa mieszkaniowego z lat Ponadto informacje uzyskane od członków Zespołu Ekspertów oceniających wnioski programu pilotażowego. W pracy zastosowano: analizę wieloczynnikową tendencji występujących w tworzeniu, przez wnioskujące gminy, zasobu lokali socjalnych (tabele, opis, prezentacja graficzna) i ocenę złożonych wniosków o wsparcie finansowe oraz regulacji prawnych wprowadzających program pilotażowy. analizę porównawczą wyników badania ankietowego, w tym skali zapotrzebowania na mieszkania socjalne, stanu ilościowego lokali socjalnych na tle stanu ilościowego zasobów komunalnych. Ankiety opracowane w IRM wysłano do ponad 100 gmin wybranych spośród składających wnioski o wsparcie finansowe. Zarówno analiza wniosków jak i badania ankietowe uwzględniają: podział terytorialny według województw, rodzaje gmin: miejskie, miejsko-wiejskie, wiejskie, strukturę gmin mierzoną liczbą mieszkańców w tys. (poniżej 10, 10 20, 20 50, , powyżej 100), sposoby zwiększania zasobu schronień: budowa, adaptacja, remont, rodzaje przedsięwzięć: mieszkania socjalne, noclegownie, domy dla bezdomnych, strefy tabeli oceny końcowej wniosków (zakwalifikowanych do wsparcia finansowego w pierwszej kolejności i pozostałe). W trakcie analizy napotykano na problemy natury metodologicznej dotyczące terminów lokal socjalny mieszkanie socjalne. Ze względu na brak definicji, a także proponowane 3

6 rozwiązania architektoniczne odpowiadające funkcji mieszkania, przyjęto zamienne stosowanie tych pojęć, a dla ogółu przedsięwzięć socjalnych termin schronienie. 2. Sytuacja w zakresie budownictwa mieszkaniowego dla ubogich w Polsce Okres transformacji gospodarczej i ustrojowej szczególnie ostro odczuła cała sfera mieszkalnictwa. Obserwowany od paru lat, wciąż niewystarczający, ale systematyczny wzrost liczby oddawanych do użytku mieszkań, został przerwany. Spadek wielkości budownictwa mieszkaniowego wystąpił u większości inwestorów, a zwłaszcza spółdzielni mieszkaniowych. Zmniejszenie liczby oddawanych do użytku mieszkań spółdzielczych oraz budowanych na wynajem przez gminy i zakłady pracy oznaczało, że praktycznie jedyną drogą do mieszkania pozostał jego zakup lub budowa domu własnego. Jednocześnie konsekwencją zmian gospodarczych jest postępująca polaryzacja dochodów, w tym znaczny wzrost udziału osób zarabiających poniżej średniej krajowej oraz bezrobotnych. Zderzenie dwóch tendencji, ogólnego zubożenia społeczeństwa i rosnących cen towarów i usług konsumpcyjnych (w tym kosztów budowy i utrzymania mieszkań) spowodowało, że dostęp do mieszkań dla osób słabszych ekonomicznie został praktycznie zamknięty. W latach rozmiary budownictwa publicznego kształtowały się następująco: w latach odpowiednio od 4,7 tys. mieszkań do 10,1 tys. mieszkań, w 2002 r. nastąpiło okresowe obniżenie rozmiarów tego budownictwa, w latach nastąpił kolejny jego wzrost, lecz dotyczył wyłącznie budownictwa TBS, gdyż rozmiary budownictwa komunalnego uległy dalszemu obniżeniu (tab. 1). Tabela 1. Budownictwo mieszkaniowe według grup inwestorów w latach Budownictwo wg. grup inwestorów Ogółem, w tym: Publiczne, Lata x) 2004 w tys. mieszkań 67,1 62,1 73,7 80,6 82,0 87,8 106,0 97,6 162,7 108,1 5,8 4,7 5,4 6,3 6,0 7,2 10,1 7,8 8,8 9,6 w tym: - komunalne 3,3 3,0 3,7 3,4 2,7 2,0 2,3 2,5 2,0 1,8 - zakładowe 2,5 1,6 1,4 1,5 1,0 1,2 1,0 0,6 0,9 0,6 - TBS - 0,1 0,3 1,4 3,3 4,0 6,8 4,7 5,9 7,1 Spółdzielcze 26,8 24,6 28,1 28,0 27,5 24,4 25,8 15,4 12,0 9,4 Deweloperzy 2,8 2,7 5,1 9,0 14,2 20,7 29,4 22,0 23,8 24,3 Indywidualne 31,7 30,1 35,1 37,3 33,3 35,5 40,6 52,4 118,0 64,9 Źródło: Roczniki statystyczne GUS, lata , za rok 2004 GUS, Budownictwo mieszkaniowe, I-IV kw.2004 x) Wyniki dla roku 2003 są nieporównywalne ze względu na efekt statystyczny zmian w prawie budowlanym i zgłaszaniu mieszkań wybudowanych w poprzednich okresach. 4

7 Potwierdzeniem zmieniających się relacji są dane zawarte w tabeli 2, które pokazują udział budownictwa komunalnego w budownictwie publicznym ogółem w latach O ile jeszcze do 1998 r. udział ten był wyższy niż 50%, a w 2002 r. przekroczył 30%, to w roku 2004 osiągnął poziom poniżej 20%. Tabela 2. Budownictwo mieszkaniowe ze środków publicznych w latach Lata Budownictwo % Ogółem w tym: - komunalne 4,9 4,8 5,0 4,2 3,3 2,1 2,2 2,6 1,2 1,7 Publiczne w tym: - komunalne 56,9 63,8 68,5 54,0 45,0 26,1 22,8 32,5 22,7 18,8 Źródło: Roczniki statystyczne GUS...op.cit. Równocześnie obserwuje się systematyczny spadek udziału wydatków budżetu państwa na sferę mieszkaniową z 5,1% w 1991 r. do 1,0% w 2003 r. Zmiana struktury inwestorskiej, w sytuacji zmniejszonych rozmiarów budownictwa mieszkaniowego, wyraźnie uwidoczniła zmniejszenie udziału mieszkań budowanych przez gminy. Jeszcze w latach udział mieszkań komunalnych wynosił około 5%, w latach przekraczał niewiele ponad 2%, a od 2004 r. był już poniżej 2% 1. W 2002 r. mieszkania komunalne stanowiły 5,5% ogółu wybudowanych mieszkań wielorodzinnych, wobec 48,8% wybudowanych przez deweloperów i 34,1% przez spółdzielnie mieszkaniowe. Towarzystwa budownictwa społecznego wybudowały w tym czasie dwukrotnie więcej mieszkań niż gminy. Efekty rzeczowe komunalnego budownictwa mieszkaniowego w skali kraju są tak małe, że nie wpływają znacząco na rozmiary budownictwa mieszkaniowego. O ile w latach średniorocznie oddawano do użytku 3,2 tys. mieszkań komunalnych, to w latach już tylko 2,1 tys. mieszkań. Szczególnie tendencję zniżkową zaobserwowano po 2002 r. 1 Według GUS budownictwo komunalne jest formą budownictwa mieszkaniowego o charakterze socjalnym, interwencyjnym lub zaspokajającym potrzeby mieszkaniowe gospodarstw domowych o niskich dochodach i jest realizowane w całości ze środków gminy. Zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych najuboższych odbywa się nie tylko na drodze nowych inwestycji, lecz również poprzez odzysk mieszkań z zasobów gmin (od 1,5% stanu zasobów tj. ok. 20 tys. mieszkań rocznie). 5

8 100% 80% 60% 40% 20% 0% Indywidualne Spółdzielcze Deweloperzy Komunalne Zakładowe TBS Ryc. 1. Zmiana struktury budownictwa mieszkaniowego wg inwestorów w latach (na podstawie danych GUS) W 2004 r. rozmiary budownictwa komunalnego ogółem uległy dalszemu obniżeniu. Jednak nie nastąpiło to we wszystkich województwach. Obniżenie zanotowano w województwach: kujawsko-pomorskim, lubuskim, podlaskim, dolnośląskim, zachodniopomorskim, opolskim i świętokrzyskim. Natomiast wzrost budownictwa komunalnego zaobserwowano w pozostałych 8 województwach, a szczególnie w: wielkopolskim, pomorskim, mazowieckim oraz łódzkim i śląskim (Ryc. 2.) Z danych GUS wynika, że w 2003 roku wybudowano ogółem w Polsce zaledwie mieszkań komunalnych (w danych statystycznych nie są wyodrębniane mieszkania socjalne), a w 2004 r mieszkań. W stosunku do istniejących potrzeb przyrost był niewielki. Badania IRM [4] przeprowadzone w 2004 roku (w 70 gminach miejskich różnej wielkości) wskazują, że na mieszkania komunalne czekało w tych gminach osób, w tym na socjalne Badania z 2005 roku przeprowadzone w 78 innych gminach z terenu całej Polski określają, że na mieszkania socjalne w tych gminach oczekuje osób 2. Szansę powiększenia zasobu mieszkań dla mniej zamożnych grup ludności miała przynieść ustawa o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego (Dz.U.nr Ankiety wysłano do gmin, które składały wnioski o wsparcie w programie pilotażowym 6

9 poz. 654 z późn. zm.), która określiła podstawy działania nowego sektora budownictwa na wynajem tj. towarzystw budownictwa społecznego, w którym gminy odgrywają znaczącą rolę zarówno inicjatywną, jak i przez udziały rzeczowe lub finansowe Dolnośląskie Kujawsko-pom. Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-maz. Wielkopolskie Zachodniopom Ryc.2. Rozmiary budownictwa komunalnego w latach w układzie wojewódzkim (na podstawie danych GUS) Od roku 1996, tj. od wejścia w życie wspomnianej wyżej ustawy TBS-y oddały do użytku ok. 34 tys. mieszkań i stały się znaczącym inwestorem mieszkań na wynajem. Rok 1998 był przełomowym dla budownictwa czynszowego w Polsce. W kolejnych latach dynamika wzrostu liczby oddawanych przez TBS y mieszkań była wysoka, choć następowały zmiany tempa. Miały na to wpływ zmienne kryteria przyznawania kredytów z Banku Gospodarstwa Krajowego na realizację społecznego budownictwa czynszowego wywołane ograniczonymi środkami z budżetu państwa w stosunku do zgłaszanych potrzeb. Rezultatem był zastój tego budownictwa w 2002 r. Po krótkotrwałym okresie załamania czynszowego budownictwa TBS obserwuje się pozytywne tendencje (7,1 tys. mieszkań w 2004 r., co stanowiło ok. 7% ogółu wybudowanych mieszkań). Jednakże oczekiwanie, że społeczne budownictwo czynszowe w formie TBS rozwiąże problem mieszkań dla uboższych grup ludności, nie spełniło się. Wręcz przeciwnie, ciągle 7

10 duże jest zapotrzebowanie na lokale socjalne, w tym także na miejsca w domach dla bezdomnych i noclegowniach. W 2000 roku było mieszkańców domów dla bezdomnych, domów dla matek z małymi dziećmi i kobiet w ciąży oraz innych osób, a w 2002 roku osób (w tym bezdomni stanowili 75%). Wzrost liczby mieszkańców domów dla bezdomnych o około 40% wskazuje na zwiększenie się liczby miejsc w noclegowniach i domach dla bezdomnych, choć może to w pewnym stopniu wynikać z nadmiernego wykorzystania powierzchni. Ale równocześnie rośnie liczba oczekujących na miejsce w tych domach z w roku 2000 do w roku tys.oddanych mieszkań komunalne zakładowe TBS lata Ryc.3. Budownictwo mieszkań na wynajem w latach (na podstawie danych GUS) 3. Charakterystyka zbioru wniosków Do analizy i oceny przyjęto: zbiór 362 wniosków złożonych przez gminy na podstawie art.9 ustawy z dnia 29 kwietnia 2004 r. o finansowym wsparciu tworzenia w latach lokali socjalnych, noclegowni i domów dla bezdomnych (Dz.U. Nr 145, poz.1533) oraz rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 13 lipca 2004 r. w sprawie wniosku o udzielenie finansowego wsparcia, kryteriów i trybu jego oceny oraz formularza rozliczenia (Dz.U.nr 134,poz.1429). Na zbiór ten składa się: 340 wniosków doty- 3 Rocznik statystyczny GUS, 2003 r. tab.26(297) str

11 czących lokali socjalnych i 22 wnioski, w których gminy planują powiększenie liczby miejsc w noclegowniach i domach dla bezdomnych. zbiór 142 wniosków zakwalifikowanych do wsparcia w pierwszej kolejności w ramach 50 mln zł, wyodrębnionych z pełnego zbioru, w tym 121 dotyczyło lokali socjalnych, a 21 noclegowni i domów dla bezdomnych., pozostałe 220 wniosków (w tym: 219 wniosków o lokale socjalne, a jeden w sprawie sfinansowania noclegowni) uwzględniono w niektórych fragmentach analizy. Wnioski nadesłane przez gminy uporządkowano pod względem struktury wielkości i rodzajów gmin. Strukturę całego zbioru wniosków według wielkości gmin zawiera tabela 3 a strukturę zbioru zakwalifikowanego do wsparcia finansowego w pierwszej kolejności tabela 4. Tabela 3. Struktura ilościowa zbioru 362 wniosków według grup wielkości gmin Lp Grupy gmin według liczby ludności w tys. Ogółem w tym: < >100 Liczba wniosków % Tabela 4. Struktura ilościowa zbioru 142 wniosków zakwalifikowanych do wsparcia finansowego w pierwszej kolejności według grup wielkości gmin Lp Grupy gmin według liczby ludności w tys. Ogółem w tym: < >100 Liczba wniosków % ,3 15,5 19,0 12,0 23,2 9

12 Strukturę zbiorów 362 i 142 wniosków według rodzaju gmin, które je nadesłały, przedstawiają tabele 5 i 6. Tabela 5. Struktura ilościowa zbioru 362 wniosków według rodzaju gmin Lp. Rodzaj gminy Liczba wniosków ogółem % 1. Miejska x) ,3 2. Miejsko wiejska ,7 3. Wiejska 58 16,0 Razem ,0 x) w tym 42 miasta na prawach powiatu Tabela 6. Struktura ilościowa zbioru 142 wniosków zakwalifikowanych do wsparcia finansowego w pierwszej kolejności według rodzaju gmin Lp. Rodzaj gminy Liczba wniosków ogółem % 1. Miejska x) 77 54,2 2. Miejsko wiejska 38 26,8 3. Wiejska 27 19,0 Razem Wnioski przedstawiono w układzie wojewódzkim, wyodrębniając także pełny zbiór (362) i zbiór zakwalifikowany do wsparcia w pierwszej kolejności (142). Wnioski złożono przez gminy reprezentują wszystkie województwa. Najwięcej wniosków nadesłały gminy z województw: śląskiego, pomorskiego, mazowieckiego, kujawsko pomorskiego, wielkopol-skiego (od wniosków), następnie dolnośląskiego, małopolskiego, zachodnio-pomorskiego (od wniosków). Kolejną grupę stanowią wnioski z gmin województw: warmińsko-mazurskiego, lubelskiego, podkarpackiego, opolskiego, lubuskiego, łódzkiego i podkarpackiego (od wniosków). Liczba wniosków gmin, które zakwalifikowano do wsparcia finansowego w pierwszej kolejności nie są proporcjonalne do przestrzennego rozmieszczenia składanych. Zakwalifikowano bowiem od 73% (woj. świętokrzyskie), do 21% (woj. małopolskie) złożonych wniosków (ryc.4). 10

13 Ryc. 4. Wnioski przyjęte do oceny oraz zakwalifikowane do wsparcia w pierwszej kolejności w układzie wojewódzkim 11

14 4. Analiza wniosków gmin o udzielenie finansowego wsparcia na tworzenie w latach lokali socjalnych, noclegowni i domów dla bezdomnych 4.1. Staranność przygotowania wniosków o wsparcie finansowe w ramach programu pilotażowego Lokale socjalne Analiza staranności przygotowania wniosków uwzględnia: 1) konieczność uzupełniania informacji zawartych we wniosku przysłanym w pierwszym terminie, 2) sposób opracowania danych w poszczególnych punktach wniosku wg zakresu informacji podanych w załączniku 1 do rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 13 lipca 2004 r., a szczególnie: rodzaju działań w wyniku których maja powstać mieszkania socjalne, efektów społecznych realizacji programu pilotażowego, efektów ekonomicznych, dostosowania dla potrzeb osób niepełnosprawnych, innych ważnych (wg wypełniających) informacji, Ad.1. Ok. 83% wniosków wymagało uzupełnień. Nieco więcej uzupełnień wymagały wnioski przygotowane przez gminy największe i najmniejsze (odpowiednio 89% i 85%). Uzupełnienia dotyczyły najczęściej: lokalizacji w aspekcie odległości od środków komunikacji, urzędów, szkół, ośrodków zdrowia, obiektów handlowych oraz potencjalnych miejsc pracy dla otrzymujących mieszkanie socjalne. kosztu 1 m 2 (powierzchnie, koszt ogółem, koszt 1 m 2). Podawano inne informacje na ten sam temat w różnych punktach wniosku, wartości współczynnika E, przystosowania lokali socjalnych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Ad.2. Sposób podania informacji, szczególnie w tych częściach wniosku, które wymagały opisu sytuacji czy podejmowanych działań, był często dość lakoniczny i ogólny. Przykładowo: w bardzo wielu planowanych adaptacjach informacja o dotychczasowym sposobie użytkowania obiektu była z trudem odnajdywana w opisie zakresu robót, lub znajdowała się w innym miejscu. Niekiedy remont budynku, dotychczas mieszkalnego, nazywano adaptacją. 12

15 W punkcie dotyczącym efektów, szczególnie społecznych, nie podawano zamierzonych realizacji w relacji do potrzeb gminy w tym zakresie. Nie wskazywano jakie działania na rzecz zwiększenia gminnej puli lokali socjalnych były podejmowane, niezależnie od programu pilotażowego (zamiany, przekwaterowania, itp.). Wartość współczynnika E, a raczej charakterystyka budynku pod względem energooszczędności, to najczęściej uzupełniany lub wymagający wyjaśnienia punkt wniosku. Składający wniosek często podawał tylko przewidywaną wartość współczynnika bez charakterystyki budynku z tego punktu widzenia (np. wnioski 8, 102,117 i inne). W większości przypadków opisywano planowane rozwiązania techniczne lub wyliczenia (np. wniosek 121, 151) zmniejszające wartość współczynnika w porównaniu do granicznych wartości. Wśród 121 wniosków zakwalifikowanych do wsparcia w pierwszej kolejności aż 52 otrzymało 0 punktów za energooszczędność. W opisie dostosowania lokali do potrzeb osób niepełnosprawnych ograniczano się najczęściej do podania, że wykonane będą podjazdy do budynków lub poszerzone otwory drzwiowe, albo że budynek jest parterowy, a zatem nie występują ograniczenia dla niepełnosprawnych. Do rzadkości należała informacja o dostosowaniu mieszkań (pochylnie na zewnątrz, elementy architektury wnętrza mieszkania urządzenia sanitarne, poziom usytuowania poręczy i klamek itp.) dla osób z ograniczeniem sprawności ruchowej. Zwraca także uwagę niestaranność przygotowania planów sytuacyjnych, które powinny towarzyszyć koncepcji architektoniczno budowlanej. W wielu wnioskach zastąpiono plan sytuacyjny czy plan zagospodarowania terenu planem miasta czy miejscowości. Analiza zbioru, z punktu widzenia jakości przygotowania wniosków wskazuje, że wielkość gminy i jej charakter (miejski, miejsko-wiejski, wiejski) nie miał istotnego znaczenia dla sposobu przygotowania informacji. Wymagany zakres, wg załącznika 1 do rozporządzenia, zachęcał do podawania informacji syntetycznie, a w przypadku rozwiązań architektonicznourbanistycznych na podstawie koncepcji, co mogło wpłynąć na brak niektórych informacji, szczególnie w punktach opisowych. Noclegownie i domy dla bezdomnych Wnioski dotyczące domów dla bezdomnych i noclegowni pod względem staranności były na nieco wyższym poziomie aniżeli pozostałe. Niektóre z nich zawierały wyczerpujące informacje, uzasadniające potrzebę realizacji i wsparcia przedsięwzięcia (np. wniosek 407 Ustka).Najczęściej występujące niedociągnięcia dotyczyły: charakterystyki zadań, jakie zamierzają realizować gminy wraz z budową, adaptacją lub remontem noclegowni albo domu dla bezdomnych. Były to czasem informacje bardzo lakoniczne np.: 13

16 udzielanie noclegu dla 22 mężczyzn i 8 kobiet oraz opieki medycznej i psychologa (wniosek 299), noclegownia realizować będzie zadania polegające na udzielaniu noclegu (wniosek 286), w odróżnieniu od szerzej opisujących zadania np.: poza miejscami noclegowymi, będzie stołówka, którą prowadzić będzie Stowarzyszenie im. Św. Brata Alberta, wydające posiłki dla osób spoza noclegowni (100 osób), Centrum Wolontariatu dla uzależnionych od alkoholu (wniosek 55b), poza zapewnieniem schronienia osobom bezdomnym i ofiarom przemocy w rodzinie oraz opieką medyczną i sanitarno-higieniczną, w obiekcie zorganizowana będzie pomoc prawna (alimenty, zasiłki, uzyskiwanie rent, emerytur i świadczeń z pomocy społecznej), konsultacje psychologiczne, kierowanie na programy resocjalizacji i aktywizacji społeczno zawodowej (wniosek 398 c) kalkulacji kosztów realizacji (niektórych projektów nie poparto wyliczeniami), charakterystyki budynku pod względem dostosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych. Były to najczęściej dość zdawkowe stwierdzenia (np. budynek będzie dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych), wysokości wskaźnika energooszczędności w planowanym obiekcie. W kilku przypadkach nie podano go wcale, a w innych brak jest sposobu jego wyliczenia, w ponad połowie wniosków brak było planów sytuacyjnych pokazujących szczegółową lokalizację planowanego obiektu oraz jego usytuowanie w relacji do innych obiektów mieszkalnych czy usługowych (w tym środków komunikacji). Sprecyzowanie we wniosku rozszerzonego programu poza dachem nad głową który mógłby zaistnieć wraz ze zrealizowanym przedsięwzięciem, należałoby dodatkowo punktować i wspomagać. Świadczy to o dostrzeganiu przez władze lokalne różnych problemów bezdomnych Rodzaj przedsięwzięć planowanych do realizacji W zbiorze 362 wniosków występują dwa rodzaje przedsięwzięć, które mają powstać w wyniku programu: (lokale) mieszkania socjalne (340 wniosków) oraz noclegownie i domy dla bezdomnych (22 wnioski) (tab.7). 14

17 Tabela 7. Rodzaje przedsięwzięć w zbiorze 362 wniosków Lp Grupy gmin według liczby ludności w tys. ogółem < >100 mieszkania socjalne Liczba wniosków o: noclegownie i domy dla bezdomnych Do wsparcia finansowego w pierwszej kolejności zakwalifikowano 121 wniosków dotyczących lokali socjalnych i 21 wniosków w sprawie noclegowni i domów dla bezdomnych (tab. 8). Tabela 8. Rodzaje przedsięwzięć w zbiorze 142 wniosków zakwalifikowanych do wsparcia finansowego w pierwszej kolejności Lp Grupy gmin według liczby ludności w tys. Ogółem < >100 Liczba wniosków o: mieszkania noclegownie i domy socjalne dla bezdomnych Lokale socjalne W wyniku realizacji wszystkich 340 wniosków programu, liczba mieszkań socjalnych zwiększyłaby się o 8 080, głównie w budynkach wielorodzinnych (gminy duże), a także w budynkach kilku mieszkaniowych lub jednorodzinnych (mniejsze gminy miejskie i wiejskie) (tab.9). Realizacja wszystkich 121 wniosków (tab.8) zakwalifikowanych do wsparcia w pierwszej kolejności zwiększyłaby zasób gmin o lokali socjalnych. 15

18 Tabela 9. Mieszkania socjalne w zbiorze 340 wniosków Lp Grupy gmin według liczby ludności w tys. Ogółem < >100 Liczba mieszkań socjalnych w gminach Noclegownie i domy dla bezdomnych Noclegownie są lokalami zapewniającymi dach nad głową na noc a domy dla bezdomnych to także obiekty zakwaterowania zbiorowego, ale przeznaczone na pobyt dłuższy aniżeli jedna noc, często zapewniające poza zakwaterowaniem całodzienne wyżywienie, warunki utrzymania higieny osobistej oraz spełniają inne funkcje np. przystosowujące lokatorów do samodzielnego życia. Łącznie w ramach programu złożono 22 wnioski, a zakwalifikowano 21. Przewagę stanowiły te, w których postulowano dofinansowanie adaptacji bądź remontu przyszłej noclegowni lub domu dla bezdomnych. Tylko w czterech wnioskach gminy przewidywały budowę nowego obiektu (tab.10 i 11). Tabela 10. Noclegownie w zbiorze 22 wniosków Lp Grupy gmin według Razem Liczba miejsc Liczba liczby ludności miejsc Budowa Adaptacja Remont wniosków < > Razem Tabela 11. Domy dla bezdomnych w zbiorze 22 wniosków Lp Grupy gmin według Razem Liczba miejsc Liczba liczby ludności miejsc budowa adaptacja remont wniosków < > Razem

19 Nie zakwalifikowano do wsparcia finansowego w pierwszej kolejności jednego wniosku (286), z grupy gmin poniżej 10 tys. mieszkańców, dotyczącego finansowania noclegowni, w której planowano 15 miejsc noclegowych Sposoby zwiększania zasobów socjalnych w ramach programu Lokale socjalne W badanym zbiorze, na potrzeby analizy wyodrębniono: budowę (art.3.ust.1.pkt.1 ustawy) 4 adaptację (zmiana sposobu użytkowania budynku art.3.ust.1.pkt.3 ustawy) 5 remont (art.3.ust.1 pkt. 2 ustawy) 6 Do adaptacji zaliczono działania w ramach których przystosowano budynki dotąd niemieszkalne do celów mieszkalnych. Remonty dotyczyły budynków już wcześniej mieszkalnych ale nie socjalnych. Tabela 12. Sposoby zwiększania zasobu schronień w zbiorze 362 wniosków Lp. Sposób zwiększania zasobu Grupy gmin Ogółem według liczby budowa adaptacja remont ludności w tys. liczba liczba liczba liczba % % % % wniosków wniosków wniosków wniosków 1. Razem < > Powiększenie zasobu schronień socjalnych wnioskujące gminy chcą uzyskać głównie przez adaptacje (43%) a najmniej planują remontów (16%). W 41% wniosków gminy planują budowę obiektu z przeznaczeniem w całości lub częściowo na lokale socjalne. Najwięcej wniosków, o finansowe wsparcie budowy, nadesłano z gmin liczących i poniżej 10 tys. mieszkańców, odpowiednio 50% i 43% wniosków tych gmin (tab.12). 4 Ustawa z dnia 29 kwietnia 2004 r. o finansowym wsparciu tworzenia w latach lokali socjalnych, noclegowni i domów dla bezdomnych (Dz.U.nr 145, poz.1533). 5 Op. cit. str.18 Ustawa 6 Op.cit. str.18 Ustawa 17

20 Lokale socjalne Z 340 złożonych wniosków wynika, że w wyniku budowy gminy planują powiększyć zasób lokali socjalnych o mieszkań i niemal tyle samo ma powstać w wyniku adaptacji i remontów (4010 mieszkań) (tab. 13). Tabela 13. Sposoby zwiększania zasobu mieszkań socjalnych w zbiorze 340 wniosków Lp. Grupy gmin według liczby ludno- budowa adaptacja remont Sposób zwiększania zasobu Ogółem ści liczba liczba liczba liczba w tys. % % % % wniosków wniosków wniosków wniosków 1. Razem < > Również wśród wniosków zakwalifikowanych do wsparcia w pierwszej kolejności przeważały adaptacje, a zabiegały o to głównie gminy liczące poniżej 10 tys. i tys. mieszkańców. Adaptowano najczęściej: obiekty biurowe (18), bursy i internaty (13), szkoły (12), hotele robotnicze (12), budynki pokoszarowe (4), ponadto: przedszkola, świetlice, hydrofornia, dom dziecka, przychodnie zdrowia. Do adaptacji wnioskodawcy zaliczali także te przedsięwzięcia, w których zakres robót dotyczył remontu, dobudowy lub nadbudowy. W grupie obiektów do adaptacji znalazł się dworek, który choć zbudowany w przeszłości na cele mieszkalne, pełnił w ostatnich latach funkcje niemieszkalne (wniosek 145). Łącznie w tej grupie (121) wniosków 19% dotyczyło finansowania budowy, 60,3% adaptacji i 20,7% remontów (tab.14). Tabela 14. Sposoby powiększania zasobu lokali socjalnych w zbiorze 121 wniosków zakwalifikowanych do wsparcia finansowego w pierwszej kolejności Lp Grupy gmin według liczby ludności w tys. Razem < >100 Sposób powiększania zasobu Ogółem budowa adaptacja remont liczba % liczba % liczba % liczba wniosków wniosków ,0 12,2 31,6 11,1 14,2 27,6 wniosków ,3 63,4 57,9 88,9 42,9 48,3 wniosków % 20,7 24,4 10,5-42,9 24,1 18

21 % udział w grupie wniosków budowa adaptacja remont <10 tys tys tys tys. >100 tys. Grupy gmin wg.liczby mieszkańców Ryc.5. Sposoby powiększania zasobu mieszkań socjalnych w grupie 121 wniosków zakwalifikowanych do wsparcia w pierwszej kolejności W grupie gmin liczących tys. mieszkańców, ani jeden wniosek, wśród zakwalifikowanych do wsparcia finansowego w pierwszej kolejności, nie dotyczył remontu, natomiast prawie 90% wniosków dotyczyło adaptacji. Noclegownie i domy dla bezdomnych Tabela 15. Sposoby tworzenia noclegowni i domów dla bezdomnych w zbiorze 21 wniosków zakwalifikowanych do wsparcia finansowego w pierwszej kolejności Lp Grupy gmin według liczby ludności w tys. Razem < >100 Rodzaj przedsięwzięcia Ogółem budowa adaptacja remont liczba wniosków % liczba wniosków % liczba wniosków % liczba wniosków % Najwięcej noclegowni i domów dla bezdomnych ma powstać w wyniku adaptacji (11 wniosków), 6 dotyczyło remontu, a 4 budowy. Adaptowane mają być m.in.: budynki socjalno- 19

22 biurowe, hotele robotnicze, przedszkola, domy dziecka, przychodnie lekarskie oraz obiekty niewykorzystane od wielu lat (tab.15) Lokalizacja przedsięwzięć Lokale socjalne Z 278 gmin wpłynęło 340 wniosków. Wśród wnioskujących znajdowały się gminy, które składały po kilka wniosków, przykładowo: Poznań 5, Chorzów 4, Suwałki 4, Krosno (miasto na prawach powiatu) 3, Starogard Gdański (2 z gminy miejskiej i 2 z wiejskiej), Słupsk (3 z miasta na prawach powiatu, 2 z gminy wiejskiej). W analizie lokalizacji brano pod uwagę rodzaj gminy tj. gminy miejskie (z miastami na prawach powiatu), miejsko wiejskie, wiejskie oraz lokalizację w obrębie gminy (tab. 16). Wśród gmin składających wnioski przeważały gminy miejskie 44%. W grupie tej gminy o liczbie tys. mieszkańców stanowiły 30%, powyżej 100 tys. mieszkańców 25%, a gminy tys. mieszkańców 24%. Lp Tabela 16. Przedsięwzięcia dotyczące lokali socjalnych (zbiór 340 wniosków) wg rodzaju lokalizacji i wielkości gmin Rodzaj gminy Miejska x) Miejskowiejska wiejska Ogółem Liczba wniosków liczba gmin Gminy wg liczby mieszkańców w tys. < >100 Liczba w g w g w g w g w g Razem w wnioski, g gminy, x) w tym 46 miast na prawach powiatu Następną liczebnie grupę stanowiły gminy miejsko wiejskie (37% ogółu gmin), z przewagą gmin poniżej 10 tys. mieszkańców. Kolejną grupą były gminy wiejskie 19%, wśród których gminy poniżej 10 tys. mieszkańców stanowiły 79%. Przeanalizowano lokalizację przestrzenną (urbanistyczną) przedsięwzięć inwestycyjnych w 121 wnioskach rekomendowanych do finansowego wsparcia w pierwszej kolejności. Ocena łączna zawierała się granicach punktów, a kryterium integracji w przestrzeni osiągnęło w większości przypadków maksymalną liczbę punktów (10). W 13 przypadkach integrację przestrzenną zespół ekspertów ocenił negatywnie (0 punktów). 20

23 Większość przedsięwzięć tej grupy (około 77%) zlokalizowanych jest na terenie miejskim, pozostałe 23% na terenach wiejskich, poza siedzibą wnioskującej gminy. Lokalizacja na terenach wiejskich jest charakterystyczna dla gmin mniejszych, poniżej 10 tys. mieszkańców (tab.17). Tabela 17. Przedsięwzięcia zakwalifikowane do wsparcia finansowego w pierwszej kolejności (121 wniosków) wg lokalizacji i sposobu powiększania zasobu Grupy gmin według liczby ludności w tys. < >100 Lokalizacja Sposób powiększania zasobu liczba wniosków wieś miasto budowa adaptacja remont Razem Z punktu widzenia usytuowania lokali socjalnych w przestrzeni urbanistycznej wyróżniają się 3 rodzaje lokalizacji: w obrębie istniejącej zabudowy mieszkaniowej (51,2%), peryferyjne (29,8%), centralne (19,0%). Usytuowanie w centrum, jak i w obrębie istniejącej zabudowy, charakteryzuje bliskość usług handlowych i obiektów użyteczności publicznej, dobrze rozwinięta sieć dróg i ulic, dobre powiązanie komunikacyjne transportem publicznym oraz bliskość potencjalnych miejsc pracy. Korzystna dostępność do miejsc pracy wyróżnia szczególnie gminy miejskie powyżej 50 tys. mieszkańców. Prowadzą one bowiem działania mające na celu obniżenie bezrobocia i poprawę sytuacji ekonomicznej mieszkańców, przez tworzenie tzw. parków przemysłowych. Lokalizacje centralne, najczęściej w obrębie strefy zabudowy śródmiejskiej, występujące szczególnie w miastach mniejszych, stwarzają możliwość dużej integracji z otoczeniem oraz aktywniejszego życia. Lokalizacje peryferyjne dotyczyły najczęściej przebudowy obiektów znajdujących się głownie na terenach wiejskich (np. ośrodek maszynowy POM, szkoły wiejskie, oczyszczalnie ścieków, hydrofornie), a ich odległość do usług zawierała się w granicach 2 5 km. Analiza informacji dotyczących integracji przestrzennej przedsięwzięć, wskazuje w większości przypadków na pozytywne cechy proponowanych rozwiązań. Tylko w 8 przypadkach (ze zbioru 121 wniosków) nie zostało zachowane, zdaniem autorów analizy, kryterium integracji. Planowana jest lokalizacja na dalekich peryferiach jednostki osadniczej (miasta lub wsi). Przyczyni się to do wyobcowania użytkowników lokali socjalnych ze środowiska społecznego. Jest to szczególnie niebezpieczne dla dzieci i młodzieży. Uzupełniająco przeanalizowano lokalizację przedsięwzięć w 22 wnioskach z grupy nie zakwalifikowanych do wsparcia finansowego, w których integrację przestrzenną lokali socjalnych oceniono najniżej. Ogólna ocena tych wniosków mieściła się w granicach

24 od 26,43 79,99 punktów. Specyfiką lokalizacji, w tych wnioskach, było usytuowanie lokali socjalnych (21 na 22 wnioski) na terenach wiejskich, w małych miejscowościach (np. 307 mieszkańców gmina Iława), położonych w odległości 5 15 km od siedziby gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej. Połowę wnioskowanych przedsięwzięć stanowiły adaptacje budynków niemieszkalnych. Analizowane przypadki, dotyczą głównie wniosków nadesłanych z gmin mniejszych, z których przeszło połowa nie przekracza 20 tys. mieszkańców. Zamierzają one zlokalizować przedsięwzięcia na obszarach wiejskich. W tej sytuacji poszukiwanie i wybór odpowiednich do adaptacji lub remontu obiektów nie może, ze względów obiektywnych, powodować przyznania oceny negatywnej za integrację przestrzenną. Dostępność do usług i obiektów użyteczności publicznej wynika z istniejącej infrastruktury społecznej terenów wiejskich i rozproszenia osadnictwa. Bardziej odległą od usług i miejsc pracy lokalizację, wnioskodawcy często uzasadniali możliwością skorzystania ze środków transportu. Najczęściej wymieniano PKS. Może to budzić wątpliwość, ze względu na dodatkowe obciążenie kosztami osób korzystających ze schronień lub dodatkowo obciążać budżet gminy. Tabela 18. Lokalizacja i rodzaj przedsięwzięć w których najniżej oceniono integrację przestrzenną. Grupy gmin według liczby ludności w tys. < <100 lokalizacja Rodzaje przedsięwzięć liczba wniosków wieś miasto budowa adaptacja remont Razem

25 Noclegownie i domy dla bezdomnych W grupie wniosków zakwalifikowanych do wsparcia w pierwszej kolejności tylko 4 obiekty mają być zlokalizowane poza miastem, pozostałe 17 w mieście (w tym 12 w centrum lub blisko centrum) Tabela 19. Lokalizacja noclegowni i domów dla bezdomnych oraz sposoby powiększania zasobu Grupy Liczba Lokalizacja Rodzaj przedsięwzięcia wielkości miast wniosków na wsi w mieście budowa adaptacja remont <10 tys tys tys tys. >100 tys Razem W 4 wnioskach, w których planowano lokalizację obiektów na wsi, mają powstać 3 noclegownie i jeden dom dla bezdomnych. Planowane jest usytuowanie obiektów w odległości 2,0 8,0 km od centrum miasta, np. 8 km od miasta (wniosek 109b), w sąsiedztwie szkoły podstawowej i gimnazjum, oraz zajazdu-domu weselnego. W innych przypadkach uzasadnieniem lokalizacji jest: bliskość drogi z komunikacją PKS (wniosek 55b), w kompleksie istniejącego budynku komunalnego, zamieszkałego przez 9 rodzin oraz w pobliżu lasu (wniosek 299), W opisie lokalizacji, zawierającym także uzasadnienie potrzeby funkcjonowania noclegowni, odnosi się wrażenie, że nie zawsze będzie to tylko dach nad głową, ale że będą to obiekty pełniące inne funkcje: porady prawne i inne specjalistyczne (np. psychologa (wniosek 109b) oraz że będzie to nocleg na dłużej aniżeli na jedną noc. 23

26 4.5. Zaspokojenie potrzeb ilościowych przez realizację przedsięwzięć lokale socjalne i miejsca w noclegowniach i domach dla bezdomnych Na podstawie przeprowadzonej analizy można określić liczbę mieszkań socjalnych, miejsc noclegowych i miejsc w domach dla bezdomnych, które mają powstać w 278 gminach wnioskujących wsparcie. Z informacji zawartych w zgłoszonych wnioskach gmin wynika, że gdyby zrealizowane zostały wszystkie postulowane przedsięwzięcia, zasób lokali socjalnych powiększyłby się o 8080 mieszkań oraz o 680 miejsc w noclegowniach i domach dla bezdomnych (tab.19, tab.20). Jeżeli natomiast zostaną zrealizowane przedsięwzięcia postulowane w 142 wnioskach zakwalifikowanych do wsparcia w pierwszej kolejności zasób zwiększy się o 3388 mieszkań oraz o 665 miejsc w noclegowniach i domach dla bezdomnych. Zważywszy na fakt, że w 2004 roku wybudowano ogółem 1,8 tys. mieszkań komunalnych, to powstanie dalszych blisko 3,4 tys. mieszkań stanowiłoby znaczący przyrost. Lp Tabela 20. Liczba mieszkań socjalnych we wnioskach gmin (zbiór 340 wniosków) Grupy gmin według liczby ludności w tys. < >100 Liczba mieszkań socjalnych we wnioskach gmin zakwalifikowanych do wsparcia w pierwszej kolejności w pozostałych razem Razem Lp Tabela 21. Liczba miejsc w noclegowniach i domach dla bezdomnych we wnioskach gmin (zbiór 22 wniosków) Liczba miejsc w noclegowniach i domach dla bezdomnych we Grupy gmin według wnioskach gmin liczby ludności w tys. zakwalifikowanych do wsparcia w pierwszej kolejności w pozostałych razem < > Razem Analiza złożonych wniosków gmin pozwala stwierdzić, że pierwszy etap pilotażu (wnioski zakwalifikowane do wsparcia w pierwszej kolejności) obejmie 42% wnioskowanych lokali socjalnych (3388 lokali w 121 wnioskach na 8080 w 340 wnioskach). 24

27 Potrzeby ilościowe w zakresie mieszkań socjalnych wg badań IRM Brak we wnioskach informacji, pozwalających na ocenę zapotrzebowania gmin na lokale socjalne oraz określenie w jakim stopniu zrealizowanie przedsięwzięć zaspokoi potrzeby, skłonił do przeprowadzenia badań ankietowych 7. Ankietę skierowano do wszystkich gmin zakwalifikowanych do finansowego wsparcia w pierwszej kolejności oraz do części gmin pozostałych. Łącznie wysłano 125 ankiet. Pytania dotyczyły m.in. stanu ilościowego zasobów gmin, zarejestrowanych potrzeb na mieszkania komunalne i socjalne, zaległych eksmisji z mieszkań z uwzględnieniem ich struktury własności, oraz posiadanych przez gminy lokali niezbędnych dla przeprowadzenia eksmisji. Otrzymano odpowiedzi z 78 gmin (w tym z 66 gmin miejskich i 12 miejsko-wiejskich), reprezentujących miasta powyżej 5 tys. mieszkańców. Najwięcej (45%) wypełnionych, to ankiety z gmin dużych. Zwiększa to wagę wyników ze względu na duże zapotrzebowanie na mieszkania socjalne w tych miastach. Udział odpowiedzi w pozostałych grupach miast wyniósł od 6,5% do 20,4%.(tab.22) Lp. Miasta według liczby mieszkańców w tys. Tabela 22. Miasta z których uzyskano ankiety wg grup wielkości. Liczba miast w Polsce x)xx) Liczba gmin, które wypełniły ankiety xxx) Udział liczby miast z wypełnioną ankietą w miastach ogółem % > ,5 7,1 20,4 16,3 45,0 6 Razem ,2 x) bez miast poniżej 5 tys. mieszkańców xx) Źródło: Rocznik Statystyczny GUS, Warszawa, xxx) Gminy wiejskie nie nadesłały wypełnionych ankiet Miasta, z których uzyskano zwrot wypełnionych ankiet reprezentują ok. 13% ogółu polskich miast. Znajduje się w nich około 20% wszystkich komunalnych, miejskich zasobów mieszkaniowych. Według NSP w roku 2002 było 1248 tys. mieszkań komunalnych w miastach (ok.16% ogółu zasobów mieszkaniowych). Różnice między danymi NSP, a wynikami ankiety były spowodowane nadreprezentacją nadesłanych ankiet z miast dużych. 7 Badania przeprowadzono w 2005 r. 25

28 Tabela 23. Zasoby komunalne (w tym socjalne) oraz zapotrzebowanie na mieszkania socjalne w miastach ankietowanych Lp. Miasta według liczby mieszkańcóww w tys. Liczba mieszkań komunalnych Ogółem w tym socjalnych Udział lokali socjalnych w zasobach komunalnych Zapotrzebowanie na mieszkania socjalne 1) Zapotrzebowanie na mieszkania socjalne w stosunku do: zasobów komunalnych ogółem % zasobu lokali socjalnych % < > ,3 12,9 6,2 4,1 2, ,7 9,8 6, ,8 157,3 75,5 104,7 324,7 364,5 6 Razem , ,7 259,9 1) poza zapotrzebowaniem na mieszkania socjalne, badane miasta deklarują zapotrzebowanie na 34,3 tys. mieszkań komunalnych o czynszu regulowanym Potrzeby ilościowe lokali socjalnych w miastach badanych przekraczają ponad 2,5 krotnie stan posiadania tych lokali (tab. 23). Stanowi to około 10% ogółu zasobów komunalnych,przy czym zapotrzebowanie jest znacznie zróżnicowane w zależności od wielkości miast. W miastach większych, przekracza stan posiadania ponad trzykrotnie. W stosunku do zasobów komunalnych potrzeby te wynoszą od 5,7% w miastach najmniejszych do 13,2% w miastach ponad 50 tysięcy mieszkańców. Zdając sobie sprawę ze stopnia zróżnicowania potrzeb w grupach miast różnej wielkości (także z powodu ubytku zasobów komunalnych wynikającego ze zużycia technicznego i moralnego), można przyjąć, że te 10% potrzeb w badanym zbiorze jest także reprezentatywne dla zapotrzebowania na lokale socjalne w kraju (10% z 1248 tys. mieszkań komunalnych) i określa zapotrzebowanie na około 125 tys. mieszkań socjalnych w miastach. Jednocześnie nie należy zapominać, że w gminach wypełniających ankietę deklarowali zapotrzebowanie na mieszkania komunalne o czynszu regulowanym. Zapotrzebowanie to wynosi 34,3 tys. mieszkań (14% posiadanych zasobów komunalnych tych gmin). Zwiększa to zapotrzebowanie o 175 tys. mieszkań. Zatem łączne zapotrzebowanie na mieszkania komunalne (w tym socjalne) wynosi około 300 tys. Jedną z głównych przyczyn powstawania zapotrzebowania na lokale socjalne (poza rozbiórkami i wyburzeniami oraz złą sytuacja materialną rodzin) są orzeczone eksmisje. Główną przyczyną orzeczonych eksmisji są wielomiesięczne zaległości w opłatach czynszu i świadczeń nie tylko mieszkańców lokali komunalnych, ale także spółdzielczych i prywatnych. 26

29 Zapotrzebowanie na lokale socjalne w badanych miastach wynosi około 24 tys., z tego na potrzeby wynikające z orzeczonych eksmisji przypada około 11 tys. Ponad połowa niewykonanych wyroków eksmisyjnych dotyczyła lokatorów z mieszkań komunalnych. Lp Tabela 24. Zasądzone i niewykonane eksmisje w miastach ankietowanych Gminy według liczby mieszkańców Liczba zasądzonych i niewykonanych eksmisji z mieszkań według tytułu ich własności w tys. ogółem komunalne spółdzielcze prywatne <20 1) >100 Razem < >100 Razem ) z mniejszych miast otrzymano zwrot 2 wypełnionych ankiet % Najwięcej niewykonanych eksmisji z zasobów komunalnych (61%) zanotowano w miastach liczących od tys. mieszkańców, jednocześnie w tej grupie jest najmniej niewykonanych wyroków eksmisyjnych z zasobów spółdzielczych. Największy udział niewykonanych wyroków eksmisyjnych z zasobów prywatnych miał miejsce w miastach najmniejszych (31%), co należy tłumaczyć dużym udziałem czynszowych mieszkań prywatnych w tej grupie miast. W ramach badania ankietowego podjęto także próbę określenia stopnia zaspokajania zapotrzebowania na lokale socjalne, mierzonego stosunkiem przydzielonych mieszkań socjalnych do zapotrzebowania w 2004 roku. W 78 ankietowanych gminach przydzielono ogółem 1575 mieszkań, co zaspokoi potrzeby w 6,7% (tab. 25). Tabela 25. Zapotrzebowanie na lokale socjalne i liczba ich przydziałów w 2004 r. w gminach ankietowanych Gminy według liczby mieszkańców w tys. Zapotrzebowanie na lokale socjalne Przydziały lokali socjalnych. Stopień zaspokojenia potrzeb w % > ,6 10,6 10,1 4,3 6,5 Razem ,7 27