Rêdziny czwartorzêdowe w Systematyce gleb Polski

Transkrypt

1 DOI: /ssa Rêdziny czwartorzêdowe w Systematyce gleb Polski 135 SOIL SCIENCE ANNUAL Vol. 64 No. 4/2013: BO ENA LEMKOWSKA* Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie, Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb, Pl. ódzki 3, Olsztyn Rêdziny czwartorzêdowe w Systematyce gleb Polski Quaternary rendzinas in the Systematics of Polish Soil Abstract: It is suggested that calcareous soils formed from calcareous gyttja were termed quaternary rendzinas, as indicated by Uggla. Their differentiation is connected with the amount of calcium carbonate and anthropogenic modification of surface horizon. Soils being in the initial phase of organic matter accumulation are suggested to be termed initial quaternary rendzinas, whereas the soils that have humus horizon more than 10 cm thick proper quaternary rendzinas. Taking into consideration the fact that humus horizon of these soils is developed during siltation with alluvial or deluvial deposits, separation of calcareous post-lacustrine soils in alluvial and deluvial soils should be considered alternatively. S³owa kluczowe: rêdziny czwartorzêdowe, kreda, gytia wapienna, Key words: quaternary rendzinas, chalk, calcareous gyttja, WSTÊP Na Pojezierzu Mazurskim pod koniec XIX wieku, w celu pozyskania nowych gruntów dla rolnictwa, przeprowadzono zakrojone na du ¹ skalê prace hydrotechniczne, w ramach, których spuszczano wody z p³ytkich jezior (Piaœcik et al., 2003; Piaœcik i Lemkowska 2004; Srokowski 1930). W konsekwencji jeziora przeobrazi³y siê w gytiowiska, a osady denne w postaci gytii da³y pocz¹tek do rozwoju nowych gleb. Tym sposobem ska³¹ macierzyst¹ sta³a siê gytia wapienna, zawieraj¹ca ponad 40% wêglanu wapnia. Szczególnym jej rodzajem jest kreda jeziorna, która zawiera ponad 80% (Ilnicki 1979; Marcinek 1976; Markowski 1980; Uggla 1976). Niemcy kred¹ okreœlaj¹ osad o zawartoœci >80% (Succow 1988) lub >90% (Merkt et al. 1971), a Estoñczycy ponad 75% (Karlsson i Hansbo 1981; Saarse 1990). Wœród osadów wêglanowych wyró nia siê facje bagienne i jeziorne (Freytet i Verrecchia 2002). Osady wêglanowe strefy litoralnej zawieraj¹ do 95% i nie wykazuj¹ laminacji, która wystêpuje w osadach profundalu o zasobnoœci 60 85% (Rutkowski et al. 2002). Wêglanowy depozyt powstaje g³ównie na drodze chemicznego i biochemicznego str¹cania, przy czym podlega redepozycji przez spe³zywanie lub rozpuszczaniu w wyniku zmiany warunków fizykochemicznych (Rutkowski et al. 2002; Rzepecki 1985). Zawartoœci wêglanu wapnia oraz wêgla organicznego w osadach jeziornych wykazuje zale noœæ inwersyjn¹ (Dean 1999; Punning et al. 2008; Stangenberg 1938), a du a iloœæ powoduje silny rozk³ad materii organicznej (Wiêckowski 1966). Brak jednoznacznie przyjêtego kryterium podzia- ³u osadów jeziornych sprawia, i w literaturze pod tymi samymi terminami kryj¹ siê utwory o ró nym sk³adzie. Potrzebê doprecyzowania i ujednolicenia terminologii postulowano od lat (Marcinek 1976; Rzepecki 1983; Tobolski 2000). Rzepecki (1983) zaproponowa³ wydzielenie przy zawartoœci materii organicznej poni ej 5%: czystej kredy jeziornej ( >95%) i kredy jeziornej mu³kowej ( 80 95%); marglu jeziornego kredowego (50 80% ), marglu jeziornego mu³kowego (20 50% ) oraz wzbogaconej w materiê organiczn¹ >5%: kredy jeziornej organicznej ( 80 95%) i marglu jeziornego organicznego ( 20 80%). Utwór o zawartoœci materii organicznej 15 50% okreœla³ gyti¹ wapienn¹. Przyjêcie wspólnego podzia³u przez gleboznawców i geologów pozwoli³oby na interdyscyplinarne porównanie i wykorzystanie wyników badañ. W systematyce gleb Polski (1989, 2011) nie sprecyzowano, jaki podzia³ gytii nale y stosowaæ (Horawski 1971; Ilnicki 1979; Okruszko 1955; Tobolski 2000; Marcinek 1976; Markowski 1980; Rutkowski 2007; Stangenberg 1938; Uggla 1976). * blemkow@uwm.edu.pl (Read content)

2 136 BO ENA LEMKOWSKA Prekursorem badañ gleb, powstaj¹cych na gytii wapiennej, by³ Uggla (1956, 1971, 1976), który nazywa³ je rêdzinami pojeziornymi lub czwartorzêdowymi. Zainteresowanie tymi glebami pojawi³o siê wraz z rozpoczêciem (1951 r.) poszukiwañ z³ó kredy jeziornej dla celów nawozowych. Wiêkszoœæ badañ dotyczy gleb organogeniczno-wêglanowych (Chmieleski 2006; Krzywonos 1992, 1993; Marcinek i Spychalski 1976; Meller 2006; Meller et al. 2009; Olkowski 1971) skoncentrowanych na w³aœciwoœciach gleb murszowo-torfowych, podœcielonych gyti¹ wêglanow¹. Badania dotycz¹ce mineralnych rêdzin pojeziornych nale ¹ do rzadkoœci (Konecka- Betley i Stefaniak 1983; Prusinkiewicz i Noryœkiewicz 1975; Uggla 1976). Osobliwym ich rodzajem s¹ gleby deluwialne (Lemkowska i Sowiñski 2009; Sowiñski i Lemkowska 2010) i mady (Bartkowiak i D³ugosz 2011). W wiêkszoœci prac poruszany jest problem usystematyzowania tych gleb, wplataj¹cy siê w dyskusjê taksacji gleb mineralno-organicznych ( achacz 1990; Marcinek i Spychalski 1976; Uggla 1964). DYSKUSJA Rêdziny czwartorzêdowe w Systematyce gleb Polski IV (1989) umiejscowione by³y w dziale gleb hydrogenicznych, rz¹d gleby bagienne (IVA1), podtyp c) gleby gytiowe uwzglêdniaj¹ce gleby podlegaj¹ce zabagnieniu, w których akumulacja limniczna zosta³a zast¹piona paludyfikacj¹. Po odwodnieniu omawiane gleby zaliczano do: rzêdu gleb pobagiennych IVB1, podtypu c) gleb gytiowo-murszowych, zasobnych w detrytus. Przy czym, gytie wapienne ulegaj¹ przemianom w nieco odmienny sposób. Przewaga sprawia, e murszenie jest procesem towarzysz¹cym, a powstaj¹cy utwór czêsto nie przypomina typowego murszu, nie wykazuje struktury p³ytkowej ani te ³useczkowej (Ilnicki 1971; Wyrwicki 2001; Uggla 1971). W typie IVB2 gleby murszowate, podtypie a) gleby mineralno-murszowe, wydzielano gleby na kredzie jeziornej, traktuj¹c j¹ jednak jako pod³o e mineralne (Dca), nie uwzglêdniaj¹c jeziornego charakteru utworu (Dgyca). Pomijano równie wariant, w którym kreda jeziorna stanowi ska³ê macierzyst¹ (Cgyca). Brak sprecyzowanych kryteriów i symboli dla poszczególnych rodzajów gytii sprawi³, e w literaturze spotkaæ mo na ró ne oznaczenia zaproponowane przez autorów (Bartkowiak i D³ugosz 2011; Lemkowska i Sowiñski 2008; Krzywonos 1993; Meller 2006, Meller et al. 2009). Dawniej, wœród podtypu gleb gytiowo-murszowych, wyró niano gleby wapienne (Uggla 1971). Uggla rêdziny czwartorzêdowe zalicza³ równie do gleb mu³owo-darniowych, wytworzonych z wapna ³¹kowego, podlegaj¹ce zabagnieniu do bagiennych mu³owo-torfowych. Proponowa³ tak e (Uggla 1964) wyró nienie wœród gleb bagiennych podtypu gleb mu³owych, wydzielenie rodzaju: gleb wytworzonych z mu³ów jeziornych, w tym gatunek c) gytie wapienne; natomiast w glebach pobagiennych wœród gleb murszowych wydzielenie podtypu: gleby murszowomu³owe, rodzaj: wytworzone z osadów pojeziernych, gatunek: gytie detrytowo-wapienne. Krzywonos (1993) podzielaj¹c pogl¹dy Marcinka (Marcinek 1976; Marcinek i Spychalski 1976) sugerowa³ wydzielenie wœród gleb murszowych podtypów: torfowo-murszowe wêglanowe nakredowe, mu³owo-murszowe wêglanowe nakredowe, mineralno-murszowe wêglanowe nakredowe, murszowate i murszaste wêglanowe na utworach mineralnych niewêglanowych. Meller (Meller 2006; Meller et al. 2009) proponowa³ utworzenie dla gleb pobagiennych dodatkowych podtypów: gleb wêglanowo-murszowych na kredzie jeziornej i wêglanowo-murszowatych na kredzie jeziornej, pomijaj¹c tym samym gleby wytworzone z gytii o zawartoœci wêglanu wapnia <80%. Wymienione jednostki systematyczne nie obejmuj¹ równie gleb bez nadk³adu organicznego w postaci murszu czy torfu. Spuszczenie wody z jezior sprawi³o, e naturalny proces l¹dowienia zosta³ przerwany, a proces torfotwórczy nigdy siê nie rozpocz¹³. Tworzenie poziomu próchnicznego zosta³o zainicjowane z chwil¹ osuszenia jezior i zmiany warunków subhydrycznych na terrestyczne. Przeprowadzone zabiegi agrotechniczne prowadzi³y do mieszania i napowietrzania utworów zawieraj¹cych nawet 95%, co stymulowa³o rozk³ad materii organicznej. Nieco odmienna sytuacja ma miejsce, gdy gytie wapienne podlegaj¹ namulaniu przez utwory aluwialne lub deluwialne. W wyniku denudacji antropogenicznej osady jeziorne, w tym kreda jeziorna, zostaj¹ przykryte utworami deluwialnymi. Proces ten przebiega samoistnie lub jest przyspieszany przez formowanie diamiktonu rolnego, w celu powiêkszenia powierzchni pól uprawnych (Bieniek 1997; Lemkowska i Sowiñski 2008; Lemkowska et al. 2010; Piaœcik i Sowiñski 2002). Prowadzi to do formowania poziomu próchnicznego wiêkszej mi¹ szoœci, gdy nie przekracza³ on 30 cm, gleby te zaliczano do namurszowych (Komisja V Genezy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb PTG 1989). Nasuwa siê jednak w¹tpliwoœæ, czy jednostka ta obejmuje gleby w profilu, których nie wystêpuje poziom murszowy ani torfowy, a gytia bêd¹ca ska³¹ macierzyst¹ ma charakter mineralny. Gleby z poziomem deluwialnym o mi¹ szoœci ponad 30 cm zali-

3 Rêdziny czwartorzêdowe w Systematyce gleb Polski 137 czano do nap³ywowych VB. W przypadku gytii wapiennych, zdeponowanych w dolinach rzecznych, dosz³o do rozwoju specyficznych mad wêglanowych zaliczanych do mad próchnicznych (Bartkowiak i D³ugosz 2011). Na uwagê zas³uguj¹ równie antropogeniczne gleby wêglanowe, formowane na obszarach po eksploatacji kredy jeziornej. Rozwijaj¹ siê one na terenach objêtych procesem technologicznym, podczas którego na powierzchni gleb znalaz³y siê du e iloœci wêglanu wapnia (np. miejsca sk³adowania, pozosta³oœci w wyrobisku). W ramach rekultywacji i przywracania gruntów dla celów rolniczych, wymieszano materia³ glebowy ró nego pochodzenia z pozosta³oœci¹ kredy. Powsta³y w ten sposób gleby o bardzo urozmaiconym sk³adzie i w³aœciwoœciach. Dziêki roœlinnoœci pionierskiej, zasiedlaj¹cej wêglanowe utwory niepoddane rekultywacji, tworz¹ siê gleby inicjalne. Ze wzglêdu na charakter ska³y macierzystej, mineralne gleby wytworzone na gytii wapiennej (kredzie jeziornej) nie kwalifikuj¹ siê do rêdzin (IB1) mimo, e ich w³aœciwoœci nadaje ska³a wêglanowa (Komisja V Genezy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb PTG 1989, 2011). Ró ni siê ona równie sk³adem od trzeciorzêdowej kredy jeziornej (Wyrwicki 2000), co potwierdza s³usznoœæ postulatu Prusinkiewicza i Noryœkiewicza (1975) o utworzeniu odpowiedniej jednostki dla rêdzin czwartorzêdowych w randze typu. Horawski (1971) gytie rzeczne, do których zalicza: gytie wapienn¹, gytiê muszelkow¹ i kredê jeziorn¹ proponowa³ traktowaæ jako ska³y macierzyste mad. Zawadzki (1957) postulowa³ zaliczenie do gleb hydrogenicznych równie gleby mineralne i mineralnoorganiczne powstaj¹ce w warunkach wodnych i ewoluuj¹cych w wyniku zabiegów hydrotechnicznych, jak te naturalnych zmian hydrologicznych. Analiza map glebowo-rolniczych, przeprowadzona przez autorkê w trakcie badañ na terenie Pojezierza Mazurskiego wykaza³a, i gleby wytworzone z kredy jeziornej czêsto zaliczano do czarnych ziem, mimo i nie spe³nia³y one podstawowych warunków kwalifikacyjnych poziomu mollic (Komisja V Genezy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb PTG 1989; 2011). Weryfikacja terenowa dowiod³a, i poziom powierzchniowy tych gleb ma barwê na sucho jasnoszar¹ 10YR 7/1, niekiedy prawie bia³¹ 2,5Y 8/1, a na mokro szar¹ 2,5Y 5/2. Czêœæ mineralnych rêdzin czwartorzêdowych na mapach glebowych zosta³a zaklasyfikowana do mad, a niekiedy do gleb brunatnych. Jest to oczywiœcie efekt koniecznej generalizacji mapy, nieodzwierciedlaj¹cy lokalnego zró nicowania mozaiki glebowej. W wyniku tego, umyka informacja o rzeczywistym zró nicowaniu jakoœciowym w obrêbie wydzielonych konturów glebowych, jak e istotna w dobie rolnictwa precyzyjnego. Problem niekompatybilnoœci naukowej systematyki z praktyczn¹ klasyfikacj¹ i kartografi¹ porusza³ Prusinkiewicz (1985). W wydaniu 5. Systematyki gleb Polski (Komisja V Genezy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb PTG 2011) organiczne rêdziny czwartorzêdowe nale ¹ do rzêdu 10 gleby organiczne O: typ 10.5 limnowe OL, podtyp wêglanowo-limnowe OLc; typ 10.6 murszowe OM, podtyp limnowo-murszowe OMlm. Gleby z amorficznym poziomem mu³owym o mi¹ - szoœci >40 cm i zawartoœci materii organicznej >20% mo na zaliczyæ do rzêdu 8 gleby glejoziemne G, typu 8.1: glejowe GW, podtypu mu³owo-glejowe GWm³g. Rêdziny czwartorzêdowe antropogeniczne (rz¹d 11) tworz¹ce siê na terenach po eksploatacji kredy jeziornej, znajduj¹ swój odpowiednik w podtypie: gleby industroziemne inicjalne (AIin). Brak taksonu, który oddawa³by specyfikê rêdzin czwartorzêdowych mineralnych. W klasyfikacji gleb leœnych Polski (2000) gleby subhydryczne, wytworzone z gytii wêglanowych, zaliczone zosta³y do typu gleb mu³owych (M ) podtypu gytiowych (M gy), po odwodnieniu przechodz¹ do typu gleb murszowatych (MR) podtypów mu³owo-murszowe (Mm³) lub gytiowo-murszowe (Mgy). W przypadku, gdy akumulacjê jeziorn¹ zast¹pi³ proces torfotwórczy, gleby zalicza siê do torfowych torfowisk niskich (Tn), które w fazie decesji przejd¹ do torfowo-murszowych (Mt) wêglanowych, ewoluuj¹cych, nastêpnie do mineralno-murszowych (MRm) o budowie profilu AOMca-Dca. W przypadkach, gdy stwierdza siê poziom melanic o zawartoœæ próchnicy murszowej poni ej 20%, glebê klasyfikuje siê do czarnych ziem murszastych (CZms). Wed³ug klasyfikacji WRB (2006) gleby organiczne wytworzone na osadach wêglanowych zaliczane s¹ do Sapric Limnic Histosols Hypercalcaric (Meller et al. 2009), Limnic Histosols (Calcaric) (Komisja V Genezy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb PTG 2011), zaœ gleby organiczno-mineralne i mineralne do Gleyic Rendzic Leptosols (Meller i in. 2009), Saprihistic Gleysol (Bro ek i Zwydak 2010), Mollic Limnic Fluvisol (Calcaric) (Bartkowiak i D³ugosz 2011). PODSUMOWANIE I WNIOSKI W zwi¹zku z istniej¹cymi problemami usystematyzowania specyficznych gleb wêglanowych, wytworzonych z gytii wapiennej, rodzi siê pytanie czy nie nale a³oby okreœlaæ je zgodnie z propozycj¹ Uggli (1971, 1976), Prusinkiewicza i Noryœkiewicza (1975) rêdzinami czwartorzêdowymi. Zró nicowanie ich wi¹ e siê z zawartoœci¹ wêglanu wapnia oraz antro-

4 138 BO ENA LEMKOWSKA pogeniczn¹ modyfikacj¹ poziomu powierzchniowego. Pod¹ aj¹c za myœl¹ Prusinkiewicza (1985) wskazuj¹c¹ za najlepsz¹ cechê taksonomiczn¹ czynnik, który jest wysoce skorelowany z w³aœciwoœciami gleby, nale y uznaæ najm³odsz¹ ska³ê wapienn¹, jako ska³ê macierzyst¹, determinuj¹c¹ kierunek rozwoju i ekologiczne cechy tych specyficznych gleb. Gleby, bêd¹ce we wstêpnej fazie formowania poziomu próchnicznego, proponuje siê nazywaæ rêdzinami czwartorzêdowymi inicjalnymi. Natomiast, gleby posiadaj¹ce poziom próchniczny o mi¹ szoœci ponad 10 cm, rêdzinami czwartorzêdowymi w³aœciwymi. Zwa ywszy na fakt, i poziom próchniczny tych gleb rozwija siê w wyniku procesu namulania aluwiami lub deluwiami, nale y rozwa yæ wydzielenie gleb nap³ywowych pojeziernych wêglanowych. LITERATURA Bartkowiak S.A., D³ugosz J., W³aœciwoœci gleby wystêpuj¹cej na martwicy wapiennej w Basenie Unis³awskim. [W:] Wybrane problemy genezy, systematyki, u ytkowania i ochrony gleb regionu kujawsko-pomorskiego. Jankowski M. (red.) PTSH Wroc³aw, PTG Warszawa: Bieniek B., W³aœciwoœci i rozwój gleb deluwialnych Pojezierza Mazurskiego. Acta Academiae Agriculturae Ac Technicae Olstenensis, 64, Suppl. B: Bro ek Z., Zwydak M., Atlas gleb leœnych Polski. Centrum Informacyjne Lasów Pañstwowych, Warszawa: 467 s. Chmieleski J., Zwischen Niedermoor und Boden: Pedogenetische Untersuchungen und Klassifikation von mitteleuropäischen Mudden. Humboldt Universität Berlin. Dissertation: 196 s. Dean W. E., The carbon cycle and biogeochemical dynamics in lake sediments. Journal of Paleolimnology, 21: Freytet P., Verrecchia P., Lacustrine and palustrine carbonate petrography: an overview. Journal of Paleolimnoly, 27: Horawski M., Studia nad osadami dennymi torfowisk. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 107: Ilnicki P., Ustalanie rozmiaru osiadania meliorowanych gytiowisk na przyk³adzie z³o a gytii wapiennej w Objezierzu. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 107: Ilnicki P., Zasady okreœlania przydatnoœci z³ó gytii wapiennej do produkcji nawozów wapniowych. Materia³y konferencyjne: Kreda jeziorna i gytie. PTPNoZ, Oddz. Gorzów- Zielona Góra, 1: Karlsson R., Hansbo S., Soil classification and identification. Swedish Council for Building Research, D8: 49 s. Klasyfikacja gleb leœnych Polski, Centrum Informacyjne Lasów Pañstwowych. Warszawa: 123 s. Komisja V Genezy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb PTG, Systematyka Gleb Polski, wyd. 4. Roczniki Gleboznawcze, 40(3/4): Komisja V Genezy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb PTG, 2011: Systematyka Gleb Polski, wyd. 5. Roczniki Gleboznawcze, 62(3): Konecka-Betley K., Stefaniak P., Geneza i typologia gleb wytworzonych z kredy jeziornej po³udniowego pasa bagien w Puszczy Kampinoskiej. [W:] Wp³yw dzia³alnoœci cz³owieka na œrodowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym. Wyd. SGGW Warszawa: Krzywonos K., Organogeniczne gleby wêglanowe na kredzie jeziornej charakterystyka i klasyfikacja. Wiadomoœci IMUZ, 17(3): Krzywonos K., Fizyczna i wodna charakterystyka gleb mineralno-wêglanowych na kredzie jeziornej. Wiadomoœci IMUZ, 17(3): Lemkowska B., Sowiñski P., Ewolucja rêdzin pojeziornych w krajobrazie Pojezierza Mazurskiego. Roczniki Gleboznawcze, 59(1): Lemkowska B., Sowiñski P., Mikroelementy w glebach obni eñ pojeziornych Pojezierza Olsztyñskiego. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 540: Lemkowska B., Sowiñski P., Po arski K., Zmiany warunków glebowo-troficznych rezerwatu Ustnik jako element zagro eñ jego funkcji przyrodniczych. Woda-Œrodowisko-Obszary Wiejskie, 29(1): achacz A., Gleby zajmuj¹ce miejsca miêdzy mineralnymi i organicznymi w Systematyce gleb Polski i literaturze gleboznawczej. Acta Academiae Agriculturae Ac Technicae Olstenensis Geodaesia et Ruris Regulatio, 20: Marcinek J., Podzia³ utworów hydromorficznych na podstawie zawartoœci materii organicznej, wêglanu wapnia i frakcji ilastej. [W:] Zasady i kryteria utworów mu³owych i namu³owych oraz kartografii gleb hydromorficznych. Materia³y Konferencyjne PTG Warszawa, 5(32): Marcinek J., Spychalski M., Murszowe gleby margliste doliny Obry charakterystyka i klasyfikacja. [W:] Zasady i kryteria utworów mu³owych i namu³owych oraz kartografii gleb hydromorficznych. Materia³y Konferencyjne PTG Warszawa. 5(32): Markowski S., Struktura i w³aœciwoœci podtorfowych osadów jeziornych rozprzestrzenionych na Pomorzu Zachodnim jako podstawa ich rozpoznania i klasyfikacji. [W:] Materia³y Konferencyjne Kreda jeziorna i gytie. PTPNoZ, Oddz. Gorzów-Zielona Góra, 2: Meller E., P³ytkie gleby organogeniczno-wêglanowe na kredzie jeziornej i ich przeobra enia w wyniku uprawy. AR w Szczecinie. Rozprawy 233: 116 s. Meller E., Sienkiewicz M., NiedŸwiecki E., Go³êbiewska D., Parametry zwi¹zków próchnicznych gleb pobagiennych wytworzonych na kredzie jeziornej jako wskaÿniki ich przynale noœci systematycznej. Roczniki Gleboznawcze, 60(3): Merkt V.J., Lüttig G., Schneekloth H., Vorschlag zur Gliederung und Definition der Limnischen Sedimente. Geologisches Jahrbuch, 89: Okruszko H., Torfowiska na terenie rzeki Omulwi. Roczniki Nauk Rolniczych, 71(3): Olkowski M., Charakterystyka warunków siedliskowych i roœlinnoœci gytiowisk Pojezierza Mazurskiego oraz mo liwoœci ich wykorzystania jako obiektów ³¹karskich. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 107: Piaœcik H., Gotkiewicz J., achacz A., Bestandsaufname und Bewertung der Feuchtgebiete im nordöstlichen Polen für den Umweltschutz. Telma, 33: Piaœcik H., Lemkowska B., Genese der niedermoore in der Masurischen Seeplatte. Telma, 34: Piaœcik H., Sowiñski P., Wp³yw denudacji antropogenicz-

5 Rêdziny czwartorzêdowe w Systematyce gleb Polski 139 nej na rozwój gleb obni eñ œródmorenowych w krajobrazie Pojezierza Mazurskiego. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 487: Prusinkiewicz Z., Teoretyczne i dyskusyjne problemy naukowej systematyki gleb. Roczniki Gleboznawcze, 36(4): Prusinkiewicz Z., Noryœkiewicz B., Geochemiczne i paleopedologiczne aspekty genezy kredy jeziornej jako ska³y macierzystej pó³nocnopolskich rêdzin. Acta Universitatis Nicolai Copernici Geografia, 11(35): Punning J.M., Kapanen G., Hang T., Davydova N., Kangur M., Changes in the water level of Lake Peipsi and their reflection in a sediment core. Hydrobiologia, 599: Rutkowski J., Kudowski S., Pietsch K., Król K., Krzysztofiak L., Sediments of Lake Wigry (NE Poland) in the light of high-resolution seismics (seimoacoustic) survey. Limnological Review, 2: Rutkowski J., Osady jezior w Polsce. Charakterystyka i stan rozpoznania, metodyka badañ, propozycje. Studia Limnologicaet Telmatologica, 1(1): Rzepecki P., Klasyfikacja i g³ówne typy litologiczne osadów jeziornych. Geologia, 9(1): Rzepecki P., Jeziorne osady wapienne Polski Pó³nocnej miedzy yn¹ a Brd¹. Geologia, 11(3): Saarse L., Classification of lake basin and lacustrine deposits of Estonia. Journal of Paleolimnology, 3: 1 12 Sowiñski P., Lemkowska B., Makrosk³adniki w glebach obni eñ pojeziornych na Pojezierzu Olsztyñskim. Roczniki Gleboznawcze, 61(2): Srokowski S., Jeziora i moczary Prus Wschodnich. Wojskowy Instytut Naukowy, Warszawa: 137 s. Stangenberg M., 1938: Sk³ad chemiczny osadów g³êbinowych jezior Suwalszczyzny. Instytut Badawczy Lasów Pañstwowych, A, 31: Succow M., Landschaftsökologische Moorkunde. Gebrüder Borntraeger Berlin-Stuttgart: 340 s. Tobolski K., Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Wydawnictwo Naukowe PWN: 508 s. Uggla H., Ogólna charakterystyka gleb Pojezierza Mazurskiego. Zeszyty WSR Olsztyn, 1: Uggla H., Projekt systematyki gleb hydromorficznych. Roczniki Gleboznawcze dodatek, 16: Uggla H., Charakterystyka gytii i gleb gytiowych Pojezierza Mazurskiego w œwietle dotychczasowych badañ Katedry Gleboznawstwa WSR w Olsztynie. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 107: Uggla H., Rêdziny Pojezierza Mazurskiego Roczniki Gleboznawcze, 27(2): Wiêckowski K., Osady denne jeziora Miko³ajskiego. IG PAN Prace Geograficzne, 57, PWN Warszawa: 112 s. World Reference Base for Soil Resources A framework for international classification, correlation and communication. FAO-ISRIC-ISSS. World Soil Resources Report, Rome: 103: 145 pp. Wyrwicki R., Trzeciorzêdowa kreda jeziorna a czwartorzêdowa analiza porównawcza. Polskie Towarzystwo Geologiczne UAM Poznañ. Stresz. Ref. IX: Wyrwicki R., Holoceñskie osady wapienne: w³aœciwoœci i chemizm elu, sk³ad czêœci p³ynnej i suchej. Przegl¹d Geologiczny, 49 (6): Zawadzki S., Badania genezy i ewolucji gleb b³otnych wêglanowych Lubelszczyzny. Annales Universitatis Mariae Curie-Sk³odowska Lublin Polonia, Sectio E 12(1): Received: April 4, 2013 Accepted: January 13, 2014 Streszczenie: Gleby wêglanowe wytworzone z gytii wapiennej proponuje siê okreœlaæ zgodnie z propozycj¹ Uggli rêdzinami czwartorzêdowymi. Zró nicowanie ich wi¹ e siê z zawartoœci¹ wêglanu wapnia oraz antropogeniczn¹ modyfikacj¹ poziomu powierzchniowego. Gleby bêd¹ce w fazie wstêpnej akumulacji materii organicznej proponuje siê nazywaæ rêdzinami czwartorzêdowymi inicjalnym. Natomiast gleby posiadaj¹ce poziom próchniczny o mi¹ szoœci ponad 10 cm rêdzinami czwartorzêdowymi w³aœciwymi. Zwa ywszy na fakt, i poziom próchniczny tych gleb rozwija siê w wyniku procesu namulania aluwiami lub deluwiami, alternatywnie nale y rozwa yæ wydzielenie wœród gleb nap³ywowych: gleb pojeziernych wêglanowych.