ZRÓŻNICOWANIE CEN DETALICZNYCH ARTYKUŁÓW ŻYWNOŚCIOWYCH W EUROREGIONIE NYSA FOOD PRODUCT RETAIL PRICE DIVERSIFICATION IN THE EUROREGION NEISSE.

Transkrypt

1 STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom XIV zeszyt Arkadiusz Piwowar Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu ZRÓŻNICOWANIE CEN DETALICZNYCH ARTYKUŁÓW ŻYWNOŚCIOWYCH W EUROREGIONIE NYSA FOOD PRODUCT RETAIL PRICE DIVERSIFICATION IN THE EUROREGION NEISSE Słowa kluczowe: Euroregion Nysa, ceny, artykuły żywnościowe Key words: Euroregion Neisse, prices, food products Abstrakt. Przedstawiono przestrzenne zróżnicowanie cen detalicznych wybranych artykułów żywnościowych w Euroregionie Nysa. Podstawowy okres analiz obejmował lata Do szczegółowych badań wytypowano sześć artykułów żywnościowych, które są podstawowymi produktami zakupywanymi przez konsumentów. Porównano także siłę nabywczą przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w odniesieniu do wybranych artykułów żywnościowych na badanym obszarze. Największą siłę nabywczą wynagrodzenia brutto odnotowano po stronie niemieckiej Euroregionu. Wstęp Żywność, ze względu na rolę społeczną oraz udział w globalnych obrotach stanowi najważniejszą grupę towarową artykułów konsumpcyjnych [Urban, Szlachta 2002]. Żywność jako podstawa egzystencji człowieka służy nie tylko do zaspokajania potrzeb fizjologicznych, ale również zaspokojeniu różnorodnych potrzeb indywidualnych i społecznych oraz materialnych i duchowych [Kosicka-Gębska i in. 2011]. Podstawową potrzebą człowieka jest również poczucie bezpieczeństwa, a ważnym jej elementem jest bezpieczeństwo żywnościowe. Jednym z warunków bezpieczeństwa żywnościowego jest ekonomiczna dostępność żywności, która zależy od siły nabywczej gospodarstw domowych [Czapka 2005]. Ceny artykułów żywnościowych na światowym rynku charakteryzowały się relatywnie dużą stabilizacją do 2008 r. Po tym okresie nastąpił gwałtowny wzrost cen produktów rolno-spożywczych. Przyczyny zaistniałej sytuacji są przedmiotem żywego zainteresowania ekonomistów. Do głównych przyczyn tego stanu rzeczy zalicza się wzrost zapotrzebowania na żywność (m.in. w Chinach i Indiach), wysokie ceny nośników energii elektrycznej oraz zmiany klimatyczne, ograniczające w dużej mierze możliwości produkcyjne. Destabilizacja cenowa na rynku produktów rolno-spożywczych jest również wynikiem zmian na rynkach finansowych [Dyszkowska 2008]. Skutki kryzysu żywnościowego i związany z nim Rysunek 1. Obszar Euroregionu Neisse-Nisa-Nysa Figure. 1. The area of the Euroregion Neisse-Nisa- Nysa Źródło/Source: Ceny w Euroregionie Nysa 2009 miasta, gminy i powiaty - członkowie Euroregionu/ cities, municipalities and counties - the members of the Euroregion gminy nie będące członkami Euroregionu ale położone w powiatach należących do Euroregionu/ municipalities not members of the Euroregion, but located in the counties belonging to the Euroregion

2 386 Arkadiusz Piwowar wzrost cen artykułów żywnościowych dotknął również kraje członkowskie Unii Europejskiej. Obserwuje się przy tym znaczne zróżnicowanie cen produktów rolno-spożywczych w poszczególnych państwach i regionach. Przedmiotem rozważań w artykule było przestrzenne zróżnicowanie cen detalicznych wybranych artykułów żywnościowych w Euroregionie Nysa 1. Zakres obszarowy Euroregionu Nysa obejmuje trzy przygraniczne tereny położone w centrum Europy, u styku granic: polskiej, czeskiej i niemieckiej (rys. 1). Materiał i metodyka badań Głównym celem opracowania była porównawcza analiza cen wybranych artykułów żywnościowych w Euroregionie Nysa w latach oraz porównanie siły nabywczej przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w odniesieniu do wybranych produktów na obszarze badań. Dane liczbowe zaprezentowane w opracowaniu zaczerpnięto ze stałych badań prowadzonych przez resorty statystyki w Polsce, Republice Czeskiej i Saksonii i publikowane przez Urząd Statystyczny we Wrocławiu. W celu zapewnienia porównywalności wszystkich cen zostały one podane w euro. Ceny dla polskiej i czeskiej części Euroregionu zostały wyliczone przy uwzględnieniu średniego kursu euro w maju w badanych latach (w Polsce według Narodowego Banku Polskiego, w Republice Czeskiej według Czeskiego Banku Narodowego). Przedstawiono porównanie zanotowanych w maju cen detalicznych sześciu podstawowych produktów żywnościowych: bułki pszennej małej, chleba mieszanego pszenno-żytniego, mięsa wieprzowego z kością, szynki wieprzowej gotowanej, mleka krowiego o zawartości 2-2,5% tłuszczu oraz cukru białego kryształu. Do analizy danych wykorzystano mierniki statyczne pozwalające na wykrycie prawidłowości i sformułowanie wniosków, m.in. wskaźniki dynamiki. Do badania dynamiki zmian cen wykorzystano wskaźniki absolutne i względne [Ostasiewicz 2011]. Dane liczbowe dotyczące przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto, ze względu na metodologię prowadzonych badań statystycznych w Polsce, Czechach i Niemczech, nie w pełni charakteryzują obszar odpowiadający częściom Euroregionu Nysa. Dla części polskiej przedstawiono przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w województwie dolnośląskim, dla części czeskiej w okręgu libereckim, a dla części niemieckiej w Saksonii. Wyniki badań i dyskusja Spośród 6 artykułów żywnościowych, których porównywano ceny, najwyższe wartości wszystkich produktów w badanym okresie zanotowano w części niemieckiej Euroregionu (tab. 1). Warto zauważyć, że ceny wszystkich wybranych do badań produktów w części polskiej i czeskiej Eurore- Tabela 1. Ceny wybranych artykułów żywnościowych w latach * Table 1. Prices of selected foodstuffs in * Jedn./ Units Ceny wybranych artykułów żywnościowych/ Prices of selected foodstuffs in part [EUR] polskiej/polish czeskiej/czech niemieckiej/german Bułka pszenna mała/wheat roll 50 g 0,13 0,10 0,11 0,11 0,08 0,06 0,23 0,23 0,28 Chleb mieszany pszennożytni/wheat-rye 500 g 0,60 0,46 0,52 0,46 0,36 0,35 0,89 0,96 0,91 Mięso wieprzowe z kością schab środkowy/pork meat, 1 kg 4,04 3,53 3,28 3,98 3,8 3,72 6,37 6,57 6,66 bone-in (centre loin) Szynka wieprzowa gotowana/ Pork ham, boiled 1 kg 6,08 5,11 5,77 6,21 5,87 5,98 11,65 10,94 10,35 Mleko krowie o zawartości 2-2,5% tłuszczu/cows milk, 1 l 0,53 0,40 0,43 0,71 0,53 0,57 0,80 0,68 0,69 fat content 2-2,5% Cukier biały kryształ/white sugar, crystallized 1 kg 0,77 0,79 0,63 0,86 0,74 0,73 0,94 0,87 0,74 * stan w maju/as of May Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ceny w Euroregionie Nysa 2008, 2009, 2010 Source: own elaboration on the basis of: Ceny w Euroregionie Nysa , Euroregion Nysa był pierwszą w Europie Środkowej i Wschodniej strukturą transgraniczną, został powołany 21 grudnia 1991 roku [Borys, Panasiewicz 1994].

3 387 gionu zmniejszyły się w badanym okresie. Relatywnie najwyższy spadek cen po stronie czeskiej dotyczył produktów z grupy asortymentowej pieczywa (cena bułki pszennej zmniejszyła się w badanym okresie o 0,05 euro, tj. o 45%, a cena chleba pszenno-żytniego o 0,11 euro, tj. 23,9%). Biorąc pod uwagę ceny wybranych produktów żywnościowych po stronie polskiej Euroregionu, na uwagę zwraca fakt znacznego zmniejszenia cen mięsa wieprzowego z kością, mleka krowiego o zawartości 2-2,5% tłuszczu oraz cukru białego (spadek cen każdego z wymienionych artykułów wyniósł ok. 18%). Porównanie średnich cen wybranych produktów żywnościowych w analizowanych latach zaprezentowano w tabeli 2. Jak wynika z przeprowadzonych analiz, najwyższe zróżnicowanie cen na badanym obszarze dotyczyło bułki pszennej. Cena tego produktu w części niemieckiej Euroregionu była w analizowanych latach średnio ok. 3-krotnie wyższa od cen zanotowanych w części czeskiej oraz ponad 2-krotnie wyższa niż w polskiej. Znaczne przestrzenne zróżnicowanie cen dotyczyło także innego produktu z grupy asortymentowej pieczywa (chleba pszenno-żytniego) oraz mięsa i jego przetworów (mięso wieprzowe z kością oraz szynka wieprzowa gotowana). Na uwagę zwraca fakt znacznego zróżnicowania cen dwóch wyżej wymienionych kategorii produktów w układzie przestrzennym. W grupie pieczywa zdecydowanie najniższe ceny miały produkty w czeskiej części Euroregionu, natomiast ceny mięsa były najniższe po stronie polskiej. Relatywnie najtańszymi produktami w części polskiej Euroregionu były także mleko krowie o zawartości 2-2,5% tłuszczu oraz cukier biały kryształ. Ten ostatni produkt charakteryzował się najmniejszym zróżnicowaniem cenowym na badanym obszarze. Średnia cena cukru w badanych latach w części niemieckiej Euroregionu była o 16,4% wyższa od ceny w części czeskiej oraz o 9,4% wyższa niż w polskiej. Dokonane porównania cen wybranych artykułów żywnościowych nie w pełni odzwierciedlają zróżnicowanie na badanym obszarze, głównie ze względu na nieuwzględnienie różnic w dochodach mieszkańców części polskiej, czeskiej i niemieckiej Euroregionu Nysa (tab. 3). Tabela 2. Średnia cena wybranych artykułów żywnościowych w Euroregionie Nysa w latach Table 2. Average prices of selected foodstuffs in the Euroregion Neisse in the period Tabela 3. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto na obszarze badań Table 3. Average monthly gross wages in the area of research Średnia cena artykułu w części/ Average price of foodstuffs in part [EUR] polskiej/ Polish czeskiej/ Czech niemieckiej/ German Bułka pszenna mała/ Wheat roll 0,11 0,08 0,25 Chleb mieszany pszenno-żytni/wheatrye 0,53 0,39 0,92 Mięso wieprzowe z kością schab środkowy/pork, bone-in 3,62 3,83 6,53 (centre loin) Szynka wieprzowa gotowana/cooked ham 5,65 6,02 10,98 Mleko krowie o zawartości 2-2,5% tłuszczu/cows milk, 0,45 0,60 0, % fat content Cukier biały kryształ/ White sugar, crystallized 0,73 0,78 0,85 Źródło: opracowanie własne na podstawie tab. 1 Source: based on tab. 1 Miesięczne wynagrodzenie brutto/monthly gross wages [EUR] Województwo dolnośląskie/ Dolnośląskie voivodship * Okręg liberecki/liberecki district ** Saksonia/Saxony ** * dane dotyczą podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 9 osób oraz jednostek sfery budżetowej niezależnie od liczby pracujących/data concern economic entities employing more than 9 persons and entities of the public sector regardless of the number of employees ** dane dotyczą podmiotów z siedzibą na badanym obszarze, w których liczba pracujących wynosi 20 i więcej/data concern economic entities, headquartered in a studied region, employing more than 20 persons Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ceny w Euroregionie Nysa 2011 Source: Based on data in: Ceny w Euroregionie Nysa 2011 Jak wynika z danych zawartych w tabeli 3, przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w części niemieckiej Euroregionu Nysa (Saksonia) w badanych latach było niemal trzykrotnie wyższe od przeciętnego wynagrodzenia w części polskiej (województwo dolnośląskie) i czeskiej (okręg liberecki). Wpływało to na zróżnicowanie siły nabywczej przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto mieszkańców części polskiej, czeskiej i niemieckiej Euroregionu (tab. 4).

4 388 Arkadiusz Piwowar Tabela 4. Siła nabywcza przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w latach Table 4. The purchasing power of average monthly gross wages and salaries in Jedn./ Units Liczba jednostek, którą można nabyć za przeciętne wynagrodzenie brutto/number of units that can be purchased for an average monthly gross wages and salaries woj. dolnośląskie/ dolnośląskie voivodship okręg liberecki/ liberecki district Saksonia/ Saxony Bułka pszenna mała/ Wheat roll 50 g Chleb mieszany pszennożytni/wheat-rye 500 g Mięso wieprzowe z kością - schab środkowy/pork meat, 1 kg bone-in (centre loin) Szynka wieprzowa gotowana/pork ham, boiled 1 kg Mleko krowie o zawartości 2-2,5% tłuszczu/cows milk, 1 l fat content 2-2,5% Cukier biały kryształ/ White sugar, crystallized 1 kg Źródło: opracowanie własne na podstawie tab. 1 i 3 Source: own elaboration on the basis on tab. 1 and 3 Wyniki badań wskazały, że relatywnie największa siła nabywcza przeciętnego wynagrodzenia brutto w odniesieniu do badanych produktów żywnościowych, w większości z badanych lat, charakteryzowała część niemiecką Euroregionu. Na uwagę zasługuje fakt, że siła nabywcza wynagrodzenia otrzymywanego po stronie niemieckiej w odniesieniu do mleka krowiego oraz cukru białego w poszczególnych latach była nawet 2-2,5-krotnie wyższa od siły nabywczej wynagrodzenia po polskiej i czeskiej stronie Euroregionu Nysa. Warto zauważyć również, że siła wynagrodzeń brutto otrzymywanych po stronie czeskiej Euroregionu była relatywnie najniższa w odniesieniu do czterech z sześciu analizowanych produktów żywnościowych. Relatywnie najmniejsza siła nabywcza wynagrodzeń otrzymywanych po polskiej stronie dotyczyła pieczywa. Przykładowo, za przeciętne wynagrodzenie brutto w woj. dolnośląskim w 2010 r. można było nabyć 1776 szt. chleba pszenno-żytniego (500 g), w okręgu libereckim 2454 szt., a w Saksonii 2799 szt. Podsumowanie Poziomy i dynamika cen podstawowych produktów żywnościowych, które stanowiły podstawę badań w latach , wykazały znaczne zróżnicowanie w poszczególnych częściach Euroregionu Nysa. Wyniki badań wykazały, że ceny wyrażone w euro przeliczone po średnim kursie tej waluty wszystkich sześciu wybranych do badań produktów, w części polskiej i czeskiej Euroregionu zmniejszyły się w badanym okresie. Relatywnie najwyższy spadek cen odnotowano w grupie asortymentowej pieczywa po stronie czeskiej Euroregionu. Po stronie polskiej na uwagę zwraca fakt znacznego spadku cen mięsa wieprzowego z kością, mleka krowiego o zawartości 2-2,5% tłuszczu oraz cukru białego (spadek cen każdego z wymienionych artykułów wyniósł ok. 18%). Po stronie niemieckiej Euroregionu zanotowano podwyżkę cen trzech z sześciu badanych artykułów żywnościowych. Poziomy cen artykułów żywnościowych oraz przeciętne wynagrodzenia brutto na badanych obszarach pozwoliły na przedstawienie i porównanie siły nabywczej przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w odniesieniu do badanych produktów. Pomimo relatywnie najwyższych cen artykułów żywnościowych odnotowanych po stronie niemieckiej Euroregionu Nysa, na tym obszarze charakterystyczna jest największa siła nabywcza przeciętnego wynagrodzenia brutto w odniesieniu do badanych artykułów żywnościowych. Wynikało to głównie z średnio niemal trzykrotnie wyższego wynagrodzenie w części niemieckiej Euroregionu w porównaniu do części polskiej i czeskiej. Na uwagę zasługuje fakt, że w części polskiej i czeskiej Euroregionu Nysa wzrosła w badanych latach siła nabywcza przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w odniesieniu do wszystkich badanych produktów.

5 389 Literatura Borys T., Panasiewicz Z. 1994: Euroregion Neisse-Nisa-Nysa. Podstawowe informacje. GUS, Warszawa-Jelenia Góra, Ceny w Euroregionie Nysa Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2008, 5-7. Ceny w Euroregionie Nysa Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2009, 5. Ceny w Euroregionie Nysa Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2010, 4-6. Ceny w Euroregionie Nysa Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław 2011, 37. Czapka M. 2005: Ekonomiczna dostępność żywności jako jeden z warunków bezpieczeństwa żywnościowego. Problemy Ekologii, 3, Dyszkowska E. 2008: Przyczyny i odczuwalne skutki kryzysu żywnościowego pierwszej dekady XXI wieku. Działania stabilizujące sytuację, podejmowane przez Unię Europejską i Bank Światowy. Journal Agribusiness and Rural Development, 4, Kosicka-Gębska M., Tul-Krzyszczuk A., Gębski J. 2011: Handel detaliczny żywnością w Polsce. Wyd. SGGW, Warszawa 2011, 112. Ostasiewicz W. 2011: Badania statystyczne. Wyd. Wolters Kluwer, Warszawa, Urban S., Szlachta K. 2002: Ekonomika i organizacja handlu żywnością. Wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław, 7. Summary The article presents spatial retail price diversification of selected food products in the Euroregion Neisse. The primary analysis included the time period between 2008 and Six food items, which are essential products purchased by consumers, were chosen for the detailed examination. This study also presents a comparison of purchasing power of the average monthly gross salary in relation to the selected food products in the Euroregion Neisse. Adres do korespondencji: dr inż. Arkadiusz Piwowar Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarki Żywnościowej ul. Komandorska 118/ Wrocław tel. (71) arkadiusz.piwowar@ue.wroc.pl