A N N A L E S 1 U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A

Transkrypt

1 A N N A L E S 1 U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A VOL. LXI SECTIO E 2006 Katedra Mikrobiologii Rolniczej Akademia Rolnicza w Lublinie ul. Leszczyskiego 7, Lublin, Poland Elbieta Wielgosz, Adam Szember Wpływ wybranych rolin na liczebno i aktywno drobnoustrojów glebowych The effect of selected plants on the number and activity of soil microorganisms ABSTRACT. The objective of the investigation was to observe the effect of selected plants on the number and activity of soil microorganisms. Soil samples for analyses were collected from the rhizosphere, and control samples were taken from fallow soil. The total number of bacteria and the total number of fungi as well as the number of ammonification bacteria and the number of lipolytic bacteria were determined by using dilution plate technique. The number of cellulolytic bacteria and the number of nitrifying bacteria were determined on the basis of the titre. The most probable number of bacteria was taken from Mc Crady tables. The respiratory activity was measured on the basis of the quantity of emitted CO 2 according to Rühling et al. The highest respiratory activity was stated under Sida heramphrodita and Helianthus tuberosus. In general, more CO 2 was emitted in autumn, which is the period of increased mineralization of organic matter in soil. Both vetch and chickling vetch, despite their acid reaction, were found to stimulate the development of ammonification, nitrifying, cellulolytic, and lipolytic bacteria. The highest total number of bacteria and the relatively high number of fungi were stated in the soil under these plants. The smallest number of fungi was stated in the fallow soil. Thus, the relation of bacteria to fungi was the highest there. Kaszubska vetch and chickling vetch proved to the most positive effect on the soil microbial communities studied. They may therefore be used to improve the biological activity of degraded soils. KEY WORDS: soil microorganisms, rhizosphere soil, number of bacteria, activity of bacteria, vetch, chickling vetch, Sida hermaphrodita, Helianthus tuberosus, osier Annales UMCS, Sec. E, 2006, 61,

2 108 E. Wielgosz, A. Szember Gleba jest naturalnym rodowiskiem ycia rónych grup fizjologicznych drobnoustrojów. Znajdujca si w glebie dostateczna ilo substancji pokarmowych oraz odpowiednia wilgotno, odczyn, właciwe warunki tlenowe, stwarzaj idealne rodowisko dla ycia i rozwoju mikroorganizmów glebowych [Smyk 1969; Badura 1985; Barabasz, Smyk 1997; Szember 2001]. Wielu badaczy uwaa gleb za swoiste rodowisko, w którym róne grupy drobnoustrojów przy udziale enzymów powoduj przemiany składników organicznych i mineralnych. Olbrzymia masa ywych organizmów stanowi niezwykle czynny pod wzgldem metabolicznym mechanizm, który przerabia ogromne iloci substancji organicznych i mineralnych, wzbogacajc gleby uprawne w pierwiastki biogenne, substancje wzrostowe, antybiotyczne i inne substancje biologicznie czynne. Dokonujc tych przekształce, współdziałaj one tym samym w tworzeniu si gleby i kształtowaniu jej yznoci, czyni j bardziej odpowiedni do ycia i rozwoju rolin [Burges, Raw 1967; Bolton 1993; Sas i in. 1999; Paul, Clark 2000]. Jednym z podstawowych czynników decydujcych o urodzajnoci gleb s drobnoustroje, które wraz z szat rolinn okrelaj kierunek procesów glebotwórczych oraz cało przemian decydujcych o jej właciwociach [Smyk 1969; Strzelczyk 2001]. Stopie rozwoju drobnoustrojów w glebie jest funkcj czynników agroekologicznych, właciwoci fizycznych i chemicznych gleby, a zwłaszcza zasobnoci w materi organiczn, która stanowi ródło energii i składników biogennych dla mikroorganizmów. Smyk [1969], Barabasz i Smyk [1997], Strzelczyk [2001], Wielgosz i in. [2002, a, b] zwracaj uwag na to, i ycie i aktywno drobnoustrojów glebowych jest cile zwizana z wystpujcymi rolinami. Szczególnym rodowiskiem wzajemnego oddziaływania drobnoustrojów i rolin jest ryzosfera. Liczni autorzy [Róycki 1985; Pietr 1990] stwierdzaj, e róny skład chemicznych wydzielin korzeniowych poszczególnych gatunków rolin wpływa modyfikujco na zbiorowiska drobnoustrojów glebowych. Wiele mikroorganizmów gromadzi si głównie wokół korzeni rolin, gdzie znajduj zasobne ródła pokarmu w postaci wydzielin korzeniowych. Poniewa wiek i rozwój rolin wpływaj na charakter wydzielin, w konsekwencji odbija si to na populacjach drobnoustrojów. W cigu roku wystpuj dwa okresy wzmoonego rozwoju drobnoustrojów: pierwszy wiosn wraz z nadejciem wyszych temperatur, drugi jesieni po dostarczeniu glebie materii organicznej. Celem pracy było zaobserwowanie wpływu wybranych rolin na liczebno i aktywno niektórych zespołów drobnoustrojów glebowych. Badania te maj due znaczenie ekologiczne, pozwalaj bowiem na wytypowanie rolin pozytywnie oddziałujcych na poyteczne zespoły drobnoustrojów glebowych, co moe przyczyni si do poprawy aktywnoci biologicznej gleb.

3 Wpływ wybranych rolin na liczebno i aktywno drobnoustrojów glebowych 109 METODY Badania prowadzono na modelu dowiadczenia poletkowego załoonego przez pracowników Katedry Szczegółowej Uprawy Rolin AR w Lublinie w RZD Felin, na glebie brunatnej wytworzonej z pyłów lessopodobnych. Na poletkach dowiadczalnych uprawiano roliny: wyk kaszubsk (Vicia cassubica L.) pochodzenia polskiego, wyk dziko rosnc pochodzc z Syberii sprowadzon do kraju przez prof. Dr. hab. B. Styka [Borkowska, Styk 1999], ldwian siewny (Lathyrus sativus L.), lazowiec pensylaski (Sida hermaphrodita Rusby), topinambur (Helianthus tuberosus L.), wiklin konopiank (Salix viminalis L.), wiklin amerykank (Salix americana Hoedt.). Tabela l. Temperatura, opady i wilgotno wzgldna powietrza (rednie miesiczne) Table 1. Temperature, precipitation, and relative air humidity (monthly means) Miesice Month brak danych no data available Temperatura Temperature C Opady Precipitation mm Wilgotno Humidity % I -5,6 32,7 II -1,1 52,5 III 2,8 33,9 IV 7,9 38,1 64 V 11,9 38,0 70 VI 15,8 49,9 72 VII 18,1 90,5 84 VIII 18,3 48,5 85 IX 12,8 14,2 86 X 9,7 19,1 XI XII 1,5 17,1 Próbki glebowe do analiz pobierano dwukrotnie w roku ze strefy przykorzeniowej wymienionych rolin, w rónych fazach ich wegetacji. Kontrol stanowiła gleba ugorowana, oddalona od systemu korzeniowego uprawianych rolin. Przeprowadzone analizy mikrobiologiczne i biochemiczne obejmowały oznaczanie: odczynu gleby ph w KC1, tzw. ogólnej liczebnoci bakterii na poywce stałej z wycigiem glebowym i K 2 HPO 4 oraz grzybów na poywce Martina, liczebnoci bakterii celulolitycznych na poywce selektywnej zawierajcej celuloz, lipolitycznych na poywce z trójmalanem glicerolu, amonifikacyjnych i nitryfikacyjnych na odpowiednich dla tych mikroorganizmów poyw-

4 110 E. Wielgosz, A. Szember kach [Rodina 1968]. Ogóln liczebno bakterii, grzybów, bakterii lipolitycznych i amonifikacyjnych okrelano metod wysiewu rozciecze płytkowych. Liczebno bakterii celulolitycznych i nitryfikacyjnych przeprowadzano na podstawie miana. Najbardziej prawdopodobn liczb tych bakterii odczytywano z tabel Mc Crady ego. Aktywno oddechow, mierzon iloci wydzielonego CO 2, okrelano zgodnie z metod Rühlinga [1973]. Przedstawiono równie rednie miesiczne temperatury, opady oraz wilgotno wzgldn powietrza w roku bada. Wyniki uzyskano z Katedry Agrometeorologii AR w Lublinie (tab. 1). WYNIKI Tabela 2 obejmuje kształtowanie si ph gleby w poszczególnych kombinacjach dowiadczalnych. Najnisze ph, odczyn bardzo kwany, zanotowano w glebie pod upraw ldwianu siewnego (B), wyki syberyjskiej (S) oraz wikliny amerykanki, zarówno w I jak i w II okresie bada. Najwysze za ph odnotowano w glebie pod upraw lazowca pensylwaskiego i topinamburu w obydwu terminach analiz. W poszczególnych kombinacjach dowiadczalnych obserwowano wzrost wartoci ph w miar rozwoju rolin, z wyjtkiem wyki kaszubskiej, gdzie zaobserwowano obnienie wartoci ph. Odczyn gleby jest jednym z waniejszych czynników yznoci gleby. Od ph gleby zale w duym stopniu jej właciwoci fizyczne, chemiczne i biologiczne, a take trwało struktury i zwizane z ni stosunki powietrzne i wodne, a wic wszystkie te czynniki, które zapewniaj rolinom optymalne warunki rozwoju. Roliny nalece do rónych gatunków, a równie odmiany tego samego gatunku, róni si stopniem tolerancji na zakwaszone rodowisko. Jednym z mechanizmów tolerancji na zakwaszenie jest zdolno korzeni do podwyszania ph ryzosfery. Jest to zwizane z wydzielaniem przez korzenie rolin jonów HCO 3 - lub OH - [Mercik, Sas 1998]. Do zwikszenia kwasowoci gleby przyczyni si moe równie wizanie azotu atmosferycznego przez bakterie. Nie działaj one bezpo, ale wiadomo, e zwizany azot w procesach amonifikacji i nitryfikacji jest transformowany do produktów kwanych [Paul, Clark 2000]. Szember [2001] podaje, e w glebach o odczynie obojtnym i słabo alkalicznym optymalne warunki rozwoju znajduj przede wszystkim bakterie, natomiast odczyn kwany sprzyja rozwojowi grzybów. Tabela 3 przedstawia ogóln liczb bakterii i grzybów w poszczególnych kombinacjach dowiadczalnych oraz stosunek liczbowy bakterii do grzybów ich wartoci rednich. Najwysz liczb bakterii stwierdzono w I terminie bada pod upraw rolin motylkowatych oraz w glebie ugorowanej, natomiast w dru-

5 Wpływ wybranych rolin na liczebno i aktywno drobnoustrojów glebowych 111 gim okresie analiz pod ldwianem siewnym (A i B). W glebie pod upraw obydwu wyk i wikliny amerykanki zauwaono drastyczny spadek ogólnej liczby bakterii w II okresie analiz, pod wykami stwierdzono spadek 3,8 i 3,7-krotny, natomiast pod wiklin amerykank a 4,5-krotny spadek ich liczby. Wiklina amerykanka jest rolin, pod któr odnotowano najnisz liczb bakterii w II okresie analiz. Niewiele wysz liczb bakterii obserwowano w tym okresie pod wyk (S) i topinamburem. Tabela 2. ph badanych gleb Table 2. ph of studied soils Lp. No. Kombinacja dowiadczalna Experimental combinations 1 Wyka kaszubska (P) Kaszubska vetch 2 Wyka (S) Vetch 3 Ldwian siewny (A) Chickling vetch (A) 4 Ldwian siewny (B) Chickling vetch (B) 5 lazowiec pensylwaski Sida hermaphrodita 6 Topinambur Helianthus tuberosus 7 Wiklina konopianka Konopianka osier 8 Wiklina amerykanka American osier 9 Gleba ugorowana Fallow soil Terminy pobrania próbek glebowych Dates of soil sampling 22 VI 21 IX 4,56 4,36 4,00 4,13 4,42 4,65 3,63 4,15 4,72 5,34 4,86 5,09 4,04 4,31 3,96 4,12 4,37 4,70 P wyka pochodzenia polskiego, S wyka pochodzca z Syberii, A ldwian siewny poletko czteroletnie, B ldwian siewny poletko jednoroczne P vetch of Polish origin, S vetch of Siberian origin, A chickling vetch 4-year patch, B chickling vetch 1-year patch Biorc pod uwag warto redni, najwysz liczb bakterii stwierdzono w glebie pod upraw wyki kaszubskiej i ldwianu siewnego, najnisz za pod topinamburem i wiklin amerykank. We wszystkich kombinacjach dowiad-

6 112 E. Wielgosz, A. Szember czalnych, z wyjtkiem lazowca pensylwaskiego, liczba bakterii była wysza w I okresie analiz ni w II terminie bada. W przypadku ldwianu siewnego (B) w obydwu terminach analiz liczba bakterii była taka sama. Tab. 3. Ogólna liczba bakterii (10 9 jtk kg -1 s.m. gleby) i grzybów strzpkowych (10 6 jtk kg -1 s.m. gleby) oraz stosunek wartoci rednich bakterii do grzybów (B/G) Table 3. Total number of bacteria (10 9 cfu kg -1 d.m. soil) and filamentous fungi (10 6 cfu kg -1 d.m. soil) and mean ratios of bacteria to fungi (B/F) Lp. No. Kombinacja dowiadczalna Experimental combination 1 Wyka kaszubska (P) Kaszubska vetch 2 Wyka (S) Vetch 3 Ldwian siewny (A) Chickling vetch (A) 4 Ldwian siewny (B) Chickling vetch (B) 5 lazowiec pensylwaski Sida hermaphrodita 6 Topinambur Helianthus tuberosus 7 Wiklina konopianka Konopianka osier 8 Wiklina amerykanka American osier 9 Gleba ugorowana Fallow soil Bakterie Bacteria Termin pobierania próbek Dates of sampling 22 VI IX 04 Grzyby Fungi Termin pobierania próbek Dates of sampling 22 VI IX 04 Stosunek bakterii do grzybów (B/G) Ratios of bacteria to fungi (B/F) , , , , , , , , ,0 Objanienia jak w tabeli 2 jtk jednostki tworzce kolonie Explanations like in Table 2 cfu colony forming units

7 Wpływ wybranych rolin na liczebno i aktywno drobnoustrojów glebowych 113 Tabela 4. Najbardziej prawdopodobna liczba bakterii celulolitycznych (10 3 jtk kg -1 s.m. gleby) oraz liczebno bakterii lipolitycznych (10 6 jtk kg -1 s.m. gleby) Table 4. The most probable number of cellulolytic bacteria (10 3 cfu kg -1 d.m. soil) and the number of lipolytic bacteria (10 6 cfu kg -1 d.m. soil) Lp. No. Kombinacje dowiadczalne Experimental combinations 1 Wyka kaszubska (P) Kaszubska Vetch 2 Wyka (S) Vetch 3 Ldwian siewny (A) Chickling vetch (A) 4 Ldwian siewny (B) Chickling vetch (B) 5 lazowiec pensylwaski Sida hermaphrodita 6 Topinambur Helianthus tuberosus 7 Wiklina konopianka Konopianka osier 8 Wiklina amerykanka American osier 9 Gleba ugorowana Fallow soil Celulolityczne Cellulolytic Termin pobierania próbek Dates of sampling 22 VI 21 IX Bakterie Bacteria Lipolityczne Lipolytic Termin pobierania próbek Dates of sampling 22 VI 21 IX Objanienia jak w tab. 2 i 3 Explanations like in Tables 2 and 3 Tabela 3 przedstawia take liczebno grzybów strzpkowych w poszczególnych kombinacjach dowiadczalnych, a take wartoci liczbowe stosunku bakterii do grzybów (B/G) i ich wartoci rednich. Pod wszystkimi rolinami motylkowatymi i topinamburem liczba grzybów w I terminie analiz była wysza ni w II okresie bada. Najwysz liczb grzybów odnotowano pod ldwianem siewnym (A) w obydwu terminach analiz oraz pod lazowcem pensylwaskim w II okresie bada. Najnisz liczb grzybów stwierdzono w glebie ugorowanej w

8 114 E. Wielgosz, A. Szember obydwu terminach analiz. Wynika wic z tego, e wszystkie uprawiane roliny dowiadczalne stymulowały rozwój grzybów, przy czym ldwian siewny (A) i lazowiec pensylwaski w najwikszym stopniu. W glebie pod upraw ldwianu siewnego (A) i lazowca pensylwaskiego zanotowano równie najwysz redni liczb grzybów strzpkowych. Najnisz redni liczb grzybów zaobserwowano w glebie ugorowanej, a to przyczyniło si do najwyszego stosunku liczbowego bakterii do grzybów w tej kombinacji dowiadczalnej (tab. 3). Spo- ród uprawianych rolin najwyszy stosunek bakterii do grzybów stwierdzono pod ldwianem siewnym (B) oraz wyk (S), najniszy za pod lazowcem pensylwaskim. Według Mykowa [1997] stosunek liczebnoci bakterii do grzybów jest jednym z najlepszych wskaników okrelajcych yzno gleby. Wysza warto tego wskanika informuje o stosunkowo słabszym rozwoju grzybów, nisza za o silniejszym ich rozwoju. Z punktu widzenia yznoci i urodzajnoci gleb wzmoony rozwój grzybów jest zjawiskiem niekorzystnym ze wzgldu na ich właciwoci fitopatogenne oraz toksynotwórcze. W tabeli 4 przedstawiono najbardziej prawdopodobn liczb bakterii celulolitycznych oraz liczebno bakterii lipolitycznych w poszczególnych kombinacjach dowiadczalnych. Najwysz liczb bakterii celulolitycznych zauwaono w glebie pod upraw wyki kaszubskiej (P) w I terminie analiz oraz w glebie pod upraw ldwianu siewnego (B), lazowca pensylwaskiego oraz topinamburu w II terminie bada. W okresie jesiennym na ogół obserwowano stymulacj rozwoju tych bakterii, z wyjtkiem wyki kaszubskiej (P), gdzie zaobserwowano 2,6-krotny spadek liczby tych bakterii w stosunku do I okresu analiz, ldwianu siewnego (A) spadek 5,2-krotny, wikliny amerykanki 3,3-krotny spadek oraz wikliny konopianki l,7-krotny spadek liczby bakterii celulolitycznych w stosunku do I terminu bada. Porównujc wartoci rednie, najwysz liczb bakterii celulolitycznych zaobserwowano w glebie pod upraw wyki kaszubskiej i topinamburu, nieco nisz w przypadku ldwianu siewnego (B) i lazowca pensylwaskiego. Najnisz redni liczb tych bakterii zanotowano w glebie pod upraw wikliny amerykanki oraz wikliny konopianki. Wczeniejsze badania Wielgosz i in. [a] wykazały równie stymulacj rozwoju tych bakterii w strefie przykorzeniowej wyki kaszubskiej i topinamburu. Tabela 4 ilustruje take wpływ rolin dowiadczalnych na liczebno bakterii lipolitycznych. Najwysz liczb tych mikroorganizmów stwierdzono w glebie pod upraw ldwianu siewnego (A), wyki kaszubskiej i wikliny konopianki w obydwu terminach analiz oraz w glebie pod upraw lazowca pensylwaskiego w II terminie bada. Najnisz za ich liczb w obydwu terminach bada, a

9 Wpływ wybranych rolin na liczebno i aktywno drobnoustrojów glebowych 115 take warto redni zanotowano w glebie pod upraw topinamburu. Najwysze rednie wartoci liczebnoci bakterii lipolitycznych zaobserwowano w przypadku ldwianu siewnego (A), wyki kaszubskiej, lazowca pensylwaskiego i wikliny konopianki. Wszystkie wic te roliny stymulowały rozwój bakterii lipolitycznych, pozostałe natomiast hamowały ich rozwój w stosunku do gleby ugorowanej. Tabela 5. Liczebno bakterii amonifikacyjnych (10 9 jtk kg -1 s.m. gleby) oraz najbardziej prawdopodobna liczba bakterii nitryfikacyjnych (10 3 jtk kg -1 s.m. gleby) Table 5. The number of ammonification bacteria (10 9 cfu kg -1 d.m. soil) and the most probable number of nitrifying bacteria (10 3 cfu kg -1 d.m. soil) Lp. No. Kombinacja dowiadczalna Experimental combinations 1 Wyka kaszubska (P) Kaszubska vetch 2 Wyka (S) Vetch 3 Ldwian siewny (A) Chickling vetch (A) 4 Ldwian siewny (B) Chickling vetch (B) 5 lazowiec pensylwaski Sida hermaphrodita 6 Topinambur Helianthus tuberosus 7 Wiklina konopianka Konopianka osier 8 Wiklina amerykanka American osier 9 Gleba ugorowana Fallow soil Amonifikacyjne Ammonification Termin pobierania próbek Dates of sampling 22 VI 21 IX Bakterie Bacteria Nitryfikacyjne Nitrifying Termin pobierania próbek Dates of sampling 22 VI. 21 IX Objanienia jak w tab. 2 i 3 Explanations like in Tables 2 and 3

10 116 E. Wielgosz, A. Szember Tabela 6. Ilo wydzielonego dwutlenku wgla (mg CO 2 kg -1 s.m. gleby na dob) w poszczególnych kombinacjach dowiadczalnych Table 6. The quantity of emitted carbon dioxide (mg CO 2 kg -1 d.m. soil per day) Lp. No. Kombinacja dowiadczalna Experimental combinations 1 Wyka kaszubska (P) Kaszubska vetch 2 Wyka (S) Vetch 3 Ldwian siewny (A) Chickling vetch (A) 4 Ldwian siewny (B) Chickling vetch (B) 5 lazowiec pensylwaski Sida hermaphrodita 6 Topinambur Helianthus tuberosus 7 Wiklina konopianka Konopianka osier 8 Wiklina amerykanka American osier 9 Gleba ugorowana Fallow soil Terminy pobierania próbek Dates of sampling 22 VI 21 IX 3,93 14,12 9,02 7,77 11,94 9,85 1,27 32,95 17,11 7,70 33,70 20,70 35,93 36,64 36,28 33,31 31,49 32,40 17,65 14,12 15,88 2,58 49,31 25,94 2,54 30,65 16,59 Objanienia jak w tab. 2 Explanations like in Table 2 W tabeli 5 zestawiono liczebno bakterii amonifikacyjnych i nitryfikacyjnych w poszczególnych kombinacjach dowiadczalnych. Zauwaono e bakterie amonifikacyjne liczniej wystpowały w pierwszym terminie bada, z wyjtkiem lazowca pensylwaskiego, gdzie wiksz liczebno tych bakterii stwierdzono jesieni. Najwysz liczb bakterii amonifikacyjnych odnotowano w glebie pod upraw ldwianu siewnego (A) w obydwu terminach analiz i wyki kaszubskiej w I terminie bada. Warto rednia pod tymi uprawami była równie najwysza i wynosiła w strefie przykorzeniowej ldwianu siewnego (A) jtk oraz jtk pod wyk kaszubsk. Najnisz liczb tych bakterii odnotowano w glebie pod upraw obydwu wiklin w II okresie bada, take warto rednia pod tymi uprawami była najnisza. Tak wic na ogół wszystkie roliny motylkowate i lazowiec pensylwaski stymulowały rozwój bakterii amonifikacyjnych, pozostałe nie sprzyjały ich rozwojowi.

11 Wpływ wybranych rolin na liczebno i aktywno drobnoustrojów glebowych 117 Tabela 5 przedstawia najbardziej prawdopodobn liczb bakterii nitryfikacyjnych w glebie pod upraw rolin dowiadczalnych. Zaobserwowano, e wszystkie roliny motylkowate sprzyjały rozwojowi bakterii nitryfikacyjnych. Stwierdzono najwysz redni ich liczb, jak równie najwysz ich liczb w I okresie bada. Najnisz liczb tych bakterii zanotowano pod lazowcem pensylwaskim w I terminie bada, równie warto rednia w tej kombinacji była jedn z niszych. Najnisz warto redni stwierdzono bowiem w glebie pod upraw wikliny amerykanki, a nastpnie w glebie ugorowanej. Uzyskane wyniki zgodne s z wczeniejszymi badaniami Wielgosz i in. [2002], kiedywykazano zahamowanie rozwoju bakterii nitryfikacyjnych w strefie przykorzeniowej lazowca pensylwaskiego. Tabela 6 obrazuje ilo dwutlenku wgla wydzielonego w glebie pod upraw rolin dowiadczalnych. W wikszoci kombinacji dowiadczalnych wicej wydzielonego CO 2 obserwowano w II terminie analiz, z wyjtkiem topinamburu i wikliny konopianki. Najwicej dwutlenku wgla wydzieliło si w glebie pod upraw wikliny amerykanki w II terminie analiz, a nastpnie lazowca pensylwaskiego i topinamburu w obydwu terminach bada. Warto rednia pod tymi uprawami była take najwysza i wynosiła w strefie przykorzeniowej lazowca pensylwaskiego 36,28 mg, natomiast topinamburu 32,4 mg, nieco nisza była w przypadku wikliny amerykanki 25,94 mg oraz ldwianu siewnego (B) 20,7 mg. Najnisz redni ilo wydzielonego CO 2 stwierdzono pod wyk kaszubsk 9,02 mg oraz wyk (S) 9,85 mg. W glebie pod upraw lazowca pensylwaskiego i topinamburu stwierdzono niewielkie wahania w iloci CO 2 wydzielonego w poszczególnych okresach analiz. W pozostałych kombinacjach zauwaono gwałtowne zmiany w iloci wydzielonego dwutlenku wgla, wielokrotny wzrost, jak w przypadku ldwianu siewnego, wikliny amerykanki, w glebie ugorowanej, lub niewielki spadek jak w przypadku wikliny konopianki czy topinamburu. Na podstawie pomiaru intensywnoci oddychania mona okreli poziom aktywnoci drobnoustrojów w glebie. Zwykle wyraana jest iloci wydzielonego dwutlenku wgla. Badania te umoliwiaj szybk i precyzyjn ocen kierunku i siły oddziaływa wywieranych na mikroflor glebow przez czynniki naturalne i antropogeniczne. Istotna wydaje si tu moliwo liczbowego wyraenia obserwowanych oddziaływa, co pozwala porówna midzy sob wpływ rónych czynników [Burges, Raw 1967].

12 118 E. Wielgosz, A. Szember WNIOSKI 1. Gleba pod upraw rolin motylkowatych wykazywała odczyn bardzo kwa- ny (ph<4,5), pod pozostałymi rolinami odczyn był kwany lub lekko kwany (ph 4,6-6,5). 2. Najwysz ogóln liczb bakterii stwierdzono pod wyk kaszubsk oraz ldwianem siewnym. 3. Najwiksz liczb grzybów stwierdzono w glebie pod upraw ldwianu siewnego (A) i lazowca pensylwaskiego, najmniejsz za w glebie ugorowanej. 4. Najwyszy stosunek liczbowy bakterii do grzybów stwierdzono w glebie ugorowanej, natomiast sporód uprawianych rolin pod ldwianem siewnym (B) i wyk (S). 5. Wyka kaszubska, topinambur, ldwian siewny (B) i lazowiec pensylwaski sprzyjały rozwojowi bakterii celulolitycznych, natomiast ldwian siewny (A), wyka kaszubska i lazowiec pensylwaski sprzyjały rozwojowi bakterii lipolitycznych i amonifikacyjnych. 6. Wszystkie roliny motylkowate stymulowały rozwój bakterii nitryfikacyjnych. 7. Intensywno oddychania mierzona iloci wydzielonego dwutlenku wgla była najwysza w glebie pod upraw lazowca pensylwaskiego i topinamburu. 8. Z bada wynika, i wyka kaszubska i ldwian siewny s rolinami najkorzystniej oddziałujcymi na badane zespoły drobnoustrojów glebowych. PIMIENNICTWO Badura L Mikroorganizmy w ekosystemach glebowych ich wystpowanie i funkcje. Post. Mikrobiol. 24, 3, Barabasz W., Smyk B. 1997: Mikroflora gleb zmczonych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 452, Bolton H., Fredrickson J.K., Elliott L.E Microbial ecology of the rhizosphere. Soil Microbial Ecology. USA Washington, Borkowska H., Styk B Warto pastewna niektórych dzikich gatunków rolin uprawnych do uprawy polowej. Biul. Nauk. Przem. Pasz., 31, 1, Burges A., Raw F Soil Biology. Academic Press London. Mercik S., Sas L Ujemny wpływ nadmiernego zakwaszenia gleb na roliny. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 456, Myków W., Ziba S Aktywno biologiczna gleby w aspekcie jej yznoci i urodzajnoci. Udział drobnoustrojów w kształtowaniu właciwoci gleby. Biul. Inf. IUNG, 15, Paul E.A., Clark F.E Soil Microbiology and Biochemistry Academic Press Polish Edition Wyd. UMCS, Lublin. Pietr S.J Wpływ saprofitycznej mikroflory ryzosfery na wzrost rolin. Post. Nauk Rol. 3, Rodina A Mikrobiologiczne metody badania wód. PWRiL, Warszawa.

13 Wpływ wybranych rolin na liczebno i aktywno drobnoustrojów glebowych 119 Róycki M., Strzelczyk E Połczenia organiczne wydzielane przez drobnoustroje glebowe i korzenie rolin. Post. Mikrobiol. 24, 4, Rühling A, Tyler G Heavy metal pollutions and decomposition of spruce needle litter. Oikos 24, Sas L., Mercik S., Matysiak B Rola rizosfery w mineralnym odywianiu si rolin. Post. Nauk Rol. 46/57, 6, Smyk B Zmczenie gleb uprawnych w wietle bada mikrobiologicznych i agrobiologicznych. Post. Mikrobiol. 8, 2, Strzelczyk E Endofity. Drobnoustroje rodowiska glebowego. UMK Toru, Szember A Zarys mikrobiologii rolniczej. Wyd. AR w Lublinie. Wielgosz E., Szember A., Pryciak I. a. Wpływ wybranych rolin na wystpowanie zespołów drobnoustrojów glebowych. Annales UMCS, Sec. E, 59, 4, Wielgosz E., Szember A., Skwarek J. b. Wpływ wybranych rolin na liczebno i aktywno bakterii biorcych udział w przemianach azotu. Annales UMCS, Sec. E, 59, 4, Wielgosz E., Szember A., Tokarzewska D Wpływ wybranych rolin na liczebno niektórych zespołów drobnoustrojów glebowych oraz aktywno rónych grup morfologicznych bakterii amonifikujcych. Annales UMCS, Sec. E, 57, Autorzy składaj serdeczne podzikowanie prof. dr hab. Halinie Borkowskiej oraz prof. dr. hab. Bolesławowi Stykowi z Katedry Szczegółowej Uprawy Rolin AR w Lublinie za udostpnienie dowiadczenia polowego w RZD Felin.