A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S. Elżbieta D ziubek

Transkrypt

1 A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA ARCHAEOLOG1CA 22, 1998 Elżbieta D ziubek CERAMIKA NACZYNIOWA Z ZAMKU RYCERSKIEGO W SADŁO WIE, GM. RYPIN, W OJ. WŁOCŁAWSKIE INFORM ACJE W STĘPNE Celem artykułu jest w stępna charakterystyka technologii w yrobu i asortym entu naczyń używ anych na zam ku w Sadłowie. Podstaw ę d o rozważań stanowi zbiór ułam ków naczyń ceramicznych (6580 fragm entów) pozyskany podczas pierwszego sezonu badań archeologiczno-architektonicznych na wyżej wymienionym stanowisku. Prace rozpoczęto w 1994 r. i kieruje nimi prof. L. K ajzer z K atedry Archeologii U niw ersytetu Ł ó d z- kiego. Zam ek wzniesiony w końcu XIV w. przez przedstawiciela rodu Świnków, funkcjonował do połowy XVII w., stale pozostając w rękach pryw atnych1. Analizowany m ateriał pochodzi z XI wykopów badawczych zarówno z warstw o nie naruszonej strukturze, jak też poziom ów zdew astow anych 1 Badania na zamku w Sadłowie zostały zakończone w 1997 r. W świetle analiz dendro- -chronologicznych materiałów z pomostu prowadzącego do zamku, wykonanych przez M. Krąpca, i prac badawczych w sezonach oraz studiów J. Bieniaka, fundację zamku należy łączyć z osobą kasztelana rypińskiego Piotra Świnki i latami siedemdziesiątymi XIV w. Por.: L. K a j z e r, A. H o r o n z i a k, Budownictwo obronne Ziemi Dobrzyńskiej, Włocławek 1995, s ; J. B i e n i a k, Elita Ziemi Dobrzyńskiej w późnym średniowieczu i je j majątki, [w:] Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej. Materiały z sesji naukowej (9-10 maja 1994), red. D. Krut-Horonziak, L. Kajzer, Włocławek 1995, s , a szczególnie 44-46; J. T ę g o w s k i, Małżeństwo Tomka z Węgleszyna z Anną Świnkówną, [w:] Polska, Prusy, Ruś. Rozprawy ofiarowane prof. zw. dr. hab. Janowi Powierskiemu w trzydziestolecie pracy naukowej, red. B. Śliwiński, Gdańsk 1995, s ; L. K a j z e r, Zamek w Sadłowie na ziemi dobrzyńskiej - wstęp do problematyki badawczej, Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie 1997, t. 11, s ; E. D z i u b e k, L. K a j z e r, J. P i e t r z a k, Zamek w Sadłowie, woj. włocławskie, w świetle badań 1994 r., Sprawozdania Archeologiczne 1998, t. 3 (w druku); por. coroczne sprawozdania składane do PSOZ-u we Włocławku, a także dwa (z lat 1994 i 1995) złożone do Informatora Archeologicznego.

2 współczesnymi działaniam i2. Sytuacja stratygraficzna po pierwszym sezonie badań przedstawia się następująco: 1) warstwy związane z budow ą m urów zam kow ych - koniec X IV w., 2) poziom y użytkow ania obiektu - od końca X IV w. po połowę XVII w., 3) nakład gruzu o znacznej m iąższości zw iązany zwłaszcza ze współczesną destrukcją obiektu3. Zbiór ułam ków poddano obserwacji m akroskopow ej i ocenie według kwestionariusza zastosowanego do analizy m ateriału pochodzącego z zamku w Brześciu Kujawskim, woj. włocławskie4. Ponieważ fragm enty naczyń znacznie różnią się między sobą sposobem wykonania, m ateriał podzielono n a grupy technologiczne, wzorując się na propozycji L. K ajzera5. Przeprow adzono także ocenę według kategoryzacji wielkościowej A. Buko6. Przy opisie zbioru korzystano z terminologii stosowanej przez J. K ruppćgo, a przy wykonywaniu ilustracji - z zaproponow anego przez niego kodu rysunkow ego7. 2 Informacja o wybieraniu kamienia w 1958 r. na budowę pobliskiej drogi znajduje się w Archiwum WKZ we Włocławku, teczka Sadłowo. 3 Tamże. 4 E. K a p u s t a, Ceramika naczyniowa z zamku w Brześciu Kujawskim na tle specyfiki późnośredniowiecznej i nowożytnej ceramiki kujawskiej, Acta Universitatis Lodziensis, Folia archaeologica (dalej AUL, FA), 1997, nr 21, tab L. K a j z e r, Opracowanie zbioru ceramiki naczyniowej z,,wieży Karnkowskiego" zamku w Raciążku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1984, R. 34, z. 2, s ; t e n ż e, W sprawie waloryzacji miejscowych zbiorów ceramiki późnośredniowiecznej i nowożytnej, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1991, R. 39, z. 4, s Zbiór podzielono na grupy technologiczne, oznaczając je kolejnymi wielkimi literami alfabetu. Grupa A - ułamki naczyń wypalonych w słabej atmosferze utleniającej; glina schudzona grubą domieszką (tłuczeń). Prezentuje ona cechy typowe dla późnych faz użytkowania ceramiki tradycyjnej, tzw. wczesnośredniowiecznej. Grupa В - ułamki naczyń stalowoszarych, wypalonych w atmosferze redukcyjnej. Domieszkę schudzającą stanowi średnio- i drobnoziarnisty piasek; tzw. ceramika kuchenna. Grupa С - fragmenty naczyń wypalonych w atmosferze redukcyjnej. Traktowana jako stołowa z uwagi na staranność wykonania. Grupa D - naczynia wypalone w zaawansowanej atmosferze utleniającej. Grupa E - naczynia szkliwione. Grupa F - naczynia wypalone w zaawansowanej atmosferze utleniającej i angobowane lub z tzw. białej czy kremowej glinki, kamionka. 6 A. B u k o, Ceramika wczesnopolska. Wprowadzenie do badań, Wrocław 1990, s Bazując na morfologicznym podziale naczyń, zaproponowano cztery kategorie wielkościowe: I - ułamki zawierające trzy elementy morfologiczne naczynia, II - ułamki zawierające dwa elementy morfologiczne naczynia, III - ułamki jednoelementowe oraz fragmenty brzuśców równe i większe od kwadratu o boku 5 cm, IV - ułamki niecharakterystyczne, fragmenty brzuśców mniejszych od kwadratu o boku 5 cm. 1 J. K r u p p ć, Studia nad ceramiką XIV wieku ze Starego Miasta w Warszawie, Wrocław 1961, końcowa wkładka graficzna; t e n ż e, Garncarstwo warszawskie w wiekach XIV i XV, Wrocław 1967, s W podpisach pod ilustracjami na zamieszczonych w artykule tablicach stosowano następującą kolejność informacji: nr rys., nr wykopu i warstwy.

3 TECHNOLOGIA I ASORTYMENT Grupa technologiczna A Stanowi ją 1,7% ogólnej liczby fragmentów zbioru. Glinę, z której wyrabiano naczynia schudzano dużą ilością domieszki składającej się ze średnioziarnistego piasku i niewielkich ilości grubego tłucznia. W ypał odbywał się w słabej atmosferze utleniającej, w wyniku czego naczynia z gliny żelazistej uzyskały barwę brunatną lub beżową. Wszystkie fragm enty m ają wielobarwny przełom, co może zarówno świadczyć o jakości wypału, jak i o specyfice użytego surow ca8. Naczynia zostały wykonane w technice taśmowo-ślizgowej i całkowicie obtoczone. Części przydenne form ow ano według 3 (rzadko 4) sposobu opisanego przez J. K ruppćgo9. D na są płaskie i wyodrębnione. Blisko 87% z nich nosi ślady odcinania od koła garn carskiego, przy czym często najpierw podważano je, a następnie odcinano. Pozostałe fragm enty den m ają podsypkę. W tej grupie technologicznej wystąpiły tylko garnki i ułam ek małej m iseczki (tabl. I 9). Garnki. Ułam ki garnków stanowią około 11% w obrębie wszystkich tego typu naczyń (I i II kategorii wielkościowej według A. B uko)10. Typ I. Są to fragm enty naczyń z zaznaczoną, wciętą szyją i największą w ydętością brzuśca przypadającą na 2/3 wysokości. Zgeom etryzow any wylew z wrębem jest wychylony na zewnątrz. Średnice krawędzi wylewów wynoszą cm (tabl. I 1, 2). Typ II. Ułamek garnka o wylewie bez wrębu i okapu, oddzielonym od baniastego brzuśca wcięciem - krótką szyją. Średnica krawędzi wylewu wynosi 14 cm (tabl. I 6). Typ III. Fragmenty naczyń o łagodnej linii profilu. Wychylony, pogrubiony wylew z okapem przechodzi w zaznaczoną szyjkę. Średnice krawędzi wylewów wynoszą 15 i 18 cm (tabl. I 3, 4). Typ IV. Fragm ent charakteryzujący się wylewem z wrębem i okapem, wychylony na zewnątrz. Naczynie odznacza się łagodną linią profilu. Średnica krawędzi wylewu wynosi 18 cm (tabl. I 5). Zbliżony typ naczyń w ystąpił w Proboszczewicach (datow any od II połowy X IV w. do II połow y XV w.11). 8 B u k o, Ceramika..., s K r u p p é, Studia..., s B u k o, Ceramika..., s A. M a r c i n i a k - K a j z e r, Dwór obronny w Proboszczewicach koło Płocka, AUL, FA, 1994, nr 18, s , rys. 6.

4 W śród górnych części garnków zdecydowaną większość stanowiły rozwinięte wylewy z wrębem i okapem lub z wrębem. Średnice ich krawędzi wahały się w granicach cm. Najwięcej było garnków średniej wielkości o średnicach krawędzi wylewów cm. Przeważająca liczba den m iała średnice od 9 do 11 cm. N a naczyniach z tej grupy technologicznej obserwowano jedynie głębokie, dookolne żłobki w ykonane grzebykiem lub trzciną - patyczkiem. Grupa technologiczna В Ułamki naczyń stalowoszarych kuchennych stanowią 84,85% wszystkich zgrom adzonych fragmentów. Naczynia z tej grupy wykonane zostały z gliny żelazistej schudzonej średnią i m ałą ilością domieszki drobnoziarnistego piasku lub piasku o ziarnach drobnych i średnich. W yroby wykonywano techniką taśmowo-ślizgową i silnie obtaczano. Około 13% ułamków naczyń cienkościennych nie m a śladów charakterystycznych dla tej techniki. Pochodzą one z wyrobów toczonych na kole. Części przydenne z reguły konstruow ano według 4 sposobu opisanego przez J. K ruppćgo12. Prawie wszystkie dna (94%) m ają ślady po odcinaniu (w tym około 4% najpierw podw ażono), pozostałe - podsypkę ze średnioziarnistego piasku (rzadko średnio- i drobnoziarnistego). Naczynia wypalono w atmosferze redukcyjnej, w wyniku której uzyskały barwę szarogranatow ą, szarą, stalow ą13. Około 36% fragm entów m a wielobarwne przełom y14. Ich liczba wzrasta w warstwach związanych z funkcjonow aniem zam ku, a zniszczonych między innymi w wyniku XX-wiecznych działań 15. A sortym ent kuchennych siwaków jest różnorodny. Garnki. U łam ki garnków z Sadłowa to około 65% całego zbioru tych naczyń (I i II kategorii wielkościowej). Typ I. Naczynia o mniej lub bardziej smukłej linii profilu (tabl. IV 1-5). Wylew bez wrębu, ale z okapem, jest wychylony i łagodnie przechodzi w brzusiec. Są to naczynia duże, o średnicy krawędzi wylewu cm. Z dobiono górną część brzuśca dookolnym i żłobkam i, nad którym i um ieszczano pojedynczy ornam ent wykonany radełkiem. W ystępują też naczynia chropow acone (zasięg chropow acenia - od połowy brzuśca po dno). Zbliżone 12 K r u p p é, Studia..., s W. H o ł u b o w i c z, Garncarstwo wiejskie zachodnich terenów Białorusi, Toruń 1950, s ; A. G a r d a w s k i, J. K r u p p é, Późnośredniowieczne naczynia kuchenne i stołowe, [w:] Szkice staromiejskie, Warszawa 1955, s. 129; E. F r y ś - P i e t r a s z k o w a, Rozkwit i zmierzch ceramiki siwej, [w:] Garncarstwo i kafiarstwo na ziemiach polskich od późnego średniowiecza do czasów współczesnych. Materiały z Konferencji - Rzeszów, IX 1993, Rzeszów 1994, s Por. przyp Por. przyp. 2.

5 do tego typu garnki wystąpiły w Ciechocinie (datow ane: XV-XVI1 w.) i Brześciu K ujaw skim (XV1-1 połow a X VII w.)16. Typ II. Fragm enty o wyraźnie baniastym brzuścu (tabl. IV 6-8). Wylew z wrębem i okapem przechodzi w wyodrębnioną szyję. Są to garnki małe, średnie i duże. Średnice krawędzi wylewów m ieszczą się w granicach cm. O rnam ent stanowiły wyłącznie dookolne zw ielokrotnione żłobki umieszczone na brzuścu. Typ III. Ułamki naczyń o łagodnej linii profilu (tabl. V). Pogrubione wylewy są lekko wychylone lub ustawione prosto, zaopatrzone we w rąb, lecz bez okapu. Naczynia m ają krótką, ale wyraźnie zaznaczoną szyję. Są zdobione dookolnym i żłobkami, nad którymi często występuje ornam ent wykonany radełkiem (zdobienie tylko na brzuścu). Średnice krawędzi wylewów wynoszą od 11 do 19 cm. Ten typ garnków jest licznie reprezentowany na różnych stanowiskach: Świecie, Chełmno, Poznań, Raciążek, Ciechocin17, gdzie datow any jest od XIV do XV w., jak też od XV do końca X V II w. Typ IV. Charakteryzuje się wałeczkowato zakończonym wylewem lekko wychylonym na zewnątrz, bez wrębu i okapu. Szyja łagodnie przechodzi w brzusiec. D ookolne żłobki, czasem pas zdobienia wykonany radełkiem, wystąpiły na górnych partiach brzuśców. Średnice kraw ędzi wylewów wynoszą od 11 do 17 cm (tabl. VI 5-8). Typ V. Zbliżony do poprzedniego (tabl. VI 1-3). Wylew jest wychylony, 0 krawędzi pogrubionej, bez wrębu (poza jednym fragm entem ) z okapem. Szyja łagodnie przechodzi w brzusiec. N aczynia zdobiono dookolnym i żłobkam i. Średnice krawędzi wylewów wynoszą cm. Typ VI. Nieliczne fragmenty o wychylonym wylewie bez wrębu, lecz z okapem. K raw ędź wylewu jest zgeometryzowana. D ługa szyja łagodnie przechodzi w brzusiec. Naczynia zdobiono pasem w ykonanym radełkiem 1 praw dopodobnie niżej umieszczano dookolne żłobki. Średnice krawędzi wylewów wynoszą cm (tabl. VI 4). Wszystkie garnki m ają zaakcentow aną szyję i najprawdopodobniej największą wydętość brzuśca przypadającą na 2/3 wysokości naczynia. N ajbardziej popularne są naczynia typu III (47% wśród garnków siwaków) i typu IV (około 23%), następnie typu I (17%) i II. Wśród wylewów dom inują z wrębem bez okapu - charakterystyczne dla typu III (67%), bez wrębu z okapem (19%) oraz bez wrębu i okapu (14%). Średnice den wynosiły od 7 do 13 cm. 16 T. G r a b a r c z y k, L. K a j z e r, Średniowieczny dwór murowany biskupów włocławskich w Ciechocinie nad Drwęcą, AUL, FA, 1987, nr 8, s , tabl. I 3, 5; K a p u s t a, Ceramika..., s , tabl. II J. K r u p p é, Garncarstwo późnośredniowieczne w Polsce, Wrocław 1981, cz. 2, s. 3, rys. 22; s. 8, rys. 1; s. 9, rys. 16, 17; s. 10, rys. 11, 22, 23; L. K a j z e r, Zamek w Raciążku, Budownictwo obronno-rezydencjonalne Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej, cz. 1, Łódź 1990, s. 227, , tabl. 80; G r a b a r c z y k, K a j z e r, Średniowieczny..., tabl. I 6.

6 Pokrywki. Fragm enty pokrywek stanow ią 85,7% ogółu pokrywek (I i II kategorii wielkościowej). O dnaleziono wyłącznie ułam ki pokryw ek stożkowatych (niższe i wyższe) o spłaszczonym, guzowatym uchwycie; z reguły odcinane od koła. Ich krawędzie zakończone są od wewnątrz występem. Jeden fragm ent cechowała dodatkow a ostroga po zewnętrznej stronie krawędzi (tabl. VII 7-10). Pokrywki stożkowate powszechnie występują na stanow iskach późnośredniowiecznych: T oruń, Płock, Świecie (datow ane X IV -X V w.) oraz Raciążek (XV-XVI1 w.)ls. Średnice krawędzi sadłowskich pokryw ek wynosiły od 14 do 17 cm (około 80% m iało średnice cm). Dzbany. Około 23% dzbanów należy do tej grupy technologicznej. Zidentyfikowane fragm enty dzbanów to tylko pozostałości górnych partii tych naczyń (tabl. VII 1-6). Większość wylewów m a głęboki wrąb i mały występ - żeberko imitujące okap (74%); pozostałe są bez wrębu i okapu, a kilka fragm entów m iało wylew zaopatrzony jedynie w okap. Średnice krawędzi wylewów wynoszą od 10 do 16 cm. Analogiczne zwłaszcza do tych pierwszych, górne części dzbanów wystąpiły w Inowrocławiu, Brześciu Kujaw skim, Płocku, Świeciu i datow ane są od XIV po XV i koniec XVI - I połowę XVIII w.19 D o grupy dzbanów zaliczono też fragm ent wyrobu, który m oże być górną częścią kielicha flaszowatego (tabl. VII 5). Z nikom ą liczebnie grupę stanow ią fragm enty uch, które są płaskie, asym etryczne i niezdobione (tabl. IX 4). M isy. 48% ułam ków m is należy do grupy technologicznej B. Typ I. Naczynia o pogrubionym wylewie wychylonym na zewnątrz, bez wrębu lecz z okapem, pod którym występuje potrójny m otyw poziomego, szerokiego żłobka. Brzusiec jest lekko ścięty. Są to misy średniej wielkości (średnice krawędzi wylewów wynoszą cm, den cm). Jedna z m is m iała dziobek (tabl. V III 1, 2). Typ II. Najliczniej występujący na stanowisku. Są to naczynia o listw ow atym wylewie (z wrębem) wychylonym na zew nątrz, zaznaczonej krótkiej szyi i m ocno ściętym brzuścu. Średnice krawędzi wylewów wynoszą cm, średnice den cm. N aczynia zdobiono n a brzuścu nieregularnymi, rytymi liniami poziomymi lub dookolnym i żłobkam i, pojawia się także zw ielokrotniona linia falista, a niekiedy owalne nakłucia na krawędzi wylewu. Zbliżone form y wystąpiły w R aciążku i datow ane są od II połowy XVI do końca X VII w.20 (tabl. VIII 6 ; IX 1, 2). 18 K r u p p é, Garncarstwo późnośredniowieczne..., s. 64, rys. 18; K a j z e r, Zamek..., s. 225, tabl J. B e d n a r c z y k, Ceramika naczyniowa, [w:] Zaplecze gospodarcze konwntu OO. Franciszkanów w Inowrocławiu od połowy XIII w. do połowy XV w., red. A. Cofta-Broniewska, Poznań 1979, s. 85, ryc. 33, oraz s , ; K r u p p é, Garncarstwo późnośredniowieczne..., s. 41, rys. 19; s. 45, rys. 12; K a p u s t a, Ceramika..., s. 142, 152, tabl. III 4,5. 20 K a j z e r, Zamek..., s. 226, tabl. 79.

7 T yp III. R zadk a form a w tej grupie technologicznej: fragm ent naczynia 0 wylewie z okapem i waleczkowatej, wywiniętej krawędzi. Brzusiec zdobiony motywem żłobków jest ścięty. Średnica krawędzi wylewu wynosi 28 cm (tabl. IX 3). Podobne misy znaleziono w Świeciu (datowane na X IV -X V w.21). D o grupy mis zakwalifikowano również naczynie o średnicy krawędzi wylewu równej 19 cm. Wylew bez wrębu i okapu jest wychylony, szyja wcięta, krótka. Brzusiec ozdobiono żłobkami, na których (przynajmniej w górnej części brzuśca) umieszczono przerywaną linię falistą. Naczynie to m oże być fragm entem małej misy, jak i większego g arn ka (tabl. V III 5). M ałe misy reprezentują płytkie miski i czarki o średnicach krawędzi wylewów cm. Są one pozbawione wrębu i okapu na ustawionym prosto lub lekko wychylonym wylewie. D na są płaskie, aczkolwiek kilka fragmentów m a w yodrębnioną stopkę (tabl. VIII 3, 4). Analogiczny wyrób do jednej z czarek sadłow skich w ystąpił w Inow rocław iu (datow any n a X V w.)22. Grupa technologiczna С Fragmenty siwaków stołowych stanowią 6,99% ogółu ułamków ceramiki naczyniowej pozyskanej na stanowisku. Naczynia z tej grupy technologicznej zostały w ykonane staranniej niż siwaki kuchenne. Dom ieszką schudzającą był drobnoziarnisty piasek dodaw any w małych ilościach, sporadycznie wystąpiła dom ieszka średnioziarnistego piasku. N ajpraw dopodobniej około 37% fragm entów pochodzi z naczyń toczonych na kole, m im o to odznaczają się one bardzo zindywidualizowanym ornamentem. Pozostałe to ułamki wyrobów wykonanych techniką taśmowo-ślizgową i silnie obtoczonych. D na noszą ślady po odcinaniu (podsypka wystąpiła na około 1% den), zostały uform ow ane według 3 lub 4 sposobu opisanego przez J. K ruppégo23. Zdecydowana większość naczyń m a przełomy jednobarw ne, przy ciemnych lub jasnych stalowych ściankach zewnętrznych. W śród ułam ków tej grupy technologicznej 2,6 % miało szaropom arańczow ą barwę i takiż przełom. W ynika to zapewne z niedokończenia procesu siwienia. D o asortym entu siwaków stołow ych należą: dzbany, naczynia inne 1 misy. Dzbany. Ułamki tych naczyń I i II kategorii wielkościowej stanow ią 77% ogółu dzbanów sadłowskich. Typ I. Jest licznie reprezentowany (około 60%). Są to dzbany o średnicach kraw ędzi wylewów od 4 do 10 cm. M ają one w rąb i mniej lub bardziej 21 K r u p p é, Garncarstwo późnośredniowieczne..., s. 54 rys. 1, B e d n a r c z y k, Ceramika..., s. 105, tabl. XIV, rys. 13, s Por. przyp. 9.

8 profilow aną zewnętrzną część z zaznaczonym żeberkiem okapu. D obrze zaznaczona szyja przechodzi łagodnie w brzusiec (tabl. X 1, 3, 8, 9). Jeden rekonstruow any egzem plarz (tabl. X 3) jest wyraźnie gruszkow aty. D o wylewów doklejano taśmowate, głównie asymetryczne ucha, które poza zygzakowatą, wyświecaną linią nie m ają innych zdobień (tabl. X II 6). O rnam ent umieszczony na dzbanach jest różnorodny: wyświecany, ryty, w ykonany radełkiem. Najczęściej zdobiono szyje i brzuśce, rzadko wylewy. Analogiczne do tego typu dzbanów odnaleziono w Inowrocławiu (datow ane XIV--XV w.), T oruniu, R aciążku (datow ane od 2 ćwierci XV po koniec X V II w.)24. T yp II. Dzbany o wylewie najczęściej nieornam entowanym, bez wrębu i okapu, z wciętą szyją przechodzącą łagodnie w brzusiec. Średnice krawędzi wylewów wynoszą 8-10 cm. W kilku przypadkach brzusiec ozdobiono poziomymi żeberkami (tabl. X 5, 6). Analogie znaleziono w grupie kufli pochodzących z R aciążka i datow anych na II połowę XVI w. po koniec XVII w.25 Do tego typu zaliczono także fragm ent dzbana o wylewie bez wrębu i okapu, ale ornam entow anym trzem a liniami żłobków. Średnica kraw ędzi wylewu wynosi 9 cm (tabl. X 7). Typ III. Fragm ent dużego dzbana - капу o płaskiej krawędzi wylewu, który m a jedynie okap. K rótka szyja przechodzi łagodnie w brzusiec. Naczynie m a dziobek. Jest zdobione poziomymi żeberkami umieszczonymi na całej górnej jego części. Średnica krawędzi wylewu wynosi 18 cm (tabl. X 4). Umieszczono tu również duży dzban, którego kraw ędź wylewu m a m ałe listw owate zgrubienie. Naczynie m a także dziobek. K ró tk a szyja łagodnie przechodzi w brzusiec. Cały brzusiec jest ozdobiony nieregularnymi liniami rytymi, a pod krawędzią wylewu wykonano szeroki żłobek. Średnica krawędzi wylewu wynosi 14 cm (tabl. X 2). Zobacz też dzban z grupy technologicznej В (tabl. VIIb). D o dzbanów zaliczono także fragmenty naczynia mogącego być garnkiem. Jest to okaz o średnicy krawędzi wylewu równej 14 cm. Wylew bez wrębu i okapu jest wychylony. Naczynie w przekroju m a esowaty profil. Szyja jest krótka, a brzusiec baniasty. N a nim też znajduje się ornam ent w postaci wyświecanych linii poziomych i umieszczonego nad nimi płotka (tabl. X 10). D o tej grupy naczyń dołączono również dolną część bardzo starannie w ykonanego naczynia, którego średnica dna wynosi 13 cm (tabl. X I 3). Naczynia inne. Zaliczono tu fragm enty górnych części m ałych garnuszków - kubków o średnicach krawędzi wylewów od 5 do 10 cm (tabl. X I 4, 5). M ają one wylewy ustawione prosto lub lekko wychylone, szyje krótkie (raczej jest to wcięcie) i brzusiec zdobiony kilkom a rzędam i poziom ych 24 B e d n a r c z y k, Ceramika..., s i s ; K r u p p é, Garncarstwo późnośredniowieczne..., s. 48, rys. 7, 19; K a j z e r, Zamek..., s , tabl K a j z e r, Opracowanie..., s , tabl. IV 1, 2, 5.

9 żłobków. Znalazły się tu również części przydenne, m ogące pochodzić tak z dzbanów, jak też innych małych czy średnich naczyń (średnice den: 8-10 cm). Części przydenne m ają stopkę, która często jest zdobiona m otywem plastycznych dołków lub frędzlą - wywinięciem. Ten rodzaj zdobienia jest powszechnie spotykany tak w późnośredniowiecznej, jak i XVI-wiecznej ceramice naczyniowej20 (tabl. XI 8-10). D o innych wyrobów zaliczono fragm enty dolnych części pucharka i kufla (tabl. XI 6, 7), do których zbliżone są formalnie okazy z Raciążka27. Średnice den obu egzemplarzy wynoszą po 9 cm. Znalazła się tu także stożkow ata pokryw ka o guzowatym uchwycie oraz dwa fragm enty ciekawych w yrobów, m ających form ę m is zaopatrzonych w tulejow aty wylew - dziobek, przypominający uchwyt (tabl. XI 1, 2, 11). W ymiary pierwszego naczynia są następujące: średnice krawędzi wylewu 21 cm, dna 14 cm, średnica krawędzi wylewu - dziobka 4,8 cm, wysokość naczynia 11 cm; drugiego znana jest tylko średnica krawędzi wylewu - 24 cm. Trudno jest ustalić funkcję tych naczyń, bowiem pozbawione są śladów użytkowania charakterystycznych np. dla trójnóżków; może służyły do przechowywania i podgrzewania płynów2. Te dw a naczynia datow ane są w Sadłowie n a koniec XVI lub I połowę X VII w. Misy. F ragm enty mis stanow ią 38% ogółu mis z Sadłowa (I i II kategorii wielkościowej). Są to wyroby analogiczne do tych, jakie pom ieszczono w ram ach typu II siwaków kuchennych, przy czym tu listw ow aty wylew m a wyraźny wrąb i okap. D o form XV-wiecznych zaliczyć m ożna misę o zgeometryzowanej krawędzi wylewu i dnie, wykonanym 1 sposobem opisanym przez J. K ruppégo29 (tabl. XII 3). Średnice krawędzi wylewów dla mis stołowych wynosiły cm, a średnice den cm. Zdobiono je poziom ą linią rytą lub wyświecaną, rzadko pojaw ia się pas wykonany radełkiem, a czasem występują plastyczne dołki na stopce (tabl. X II 1-5). Grupa technologiczna D Jest to niecałe 5% ułam ków ceramiki naczyniowej pozyskanej w Sadłowie. Technologicznie i form alnie naczynia z grupy D są analogiczne do kuchen- 26K r u p p é, Garncarstwo późnośredniowieczne..., s. 74 rys. 5; K a p u s t a, Ceramika..., s ; tabl. IX, rys K a j z e r, Zamek..., s. 233, tabl K. S u l k o w s k a - T u s z y ń s k a, Późnośredniowieczne i nowożytne naczynia ceramiczne na trzech nóżkach ze Strzelna, Acta Universitatis Nicolae Copernici 1992, Archeologia XX, Archeologia architektury, Nauki Humanistyczno-Społeczne, nr 244, s Zbliżone do opisanych naczyń z dziobkiem-wylewem są okazy ze Strasburga, datowane na XV i XVI w.: J. B u r n o u f, Ch. S a l c h, La ceramiąue culinaire en Alsace, au moyen-âge, Connaissance des ceramiques construction - equipment - décoration dans les marches de L est 1975, no 12, s. 37 II; Pl. II, no 17, 18, s. 39 IV, Pl. III, no 19, K r u p p é, Studia..., s

10 nych siwaków, jednak częściej niż w grupie technologicznej B, do schudzania gliny stosowano domieszkę drobnoziarnistego piasku (obserwowany w około 94% ułamków). W yrób naczyń odbywał się w technice taśmowo-ślizgowej. Stosow ano silne obtaczanie. Tylko około 5% fragmentów pochodzi z naczyń toczonych. D na były odcinane od koła, a części przydenne form ow ano 2, 3 i 4 sposobem opisanym przez J. K ruppćgo30 (przeważał sposób 4). W ypał w zaawansowanej atmosferze utleniającej nadał naczyniom wykonanym z glin żelazistych barwę pom arańczow ą. Często jednak (około 29% ) ich przełomy były wielobarwne. Garnki. Ułamki garnków I i II kategorii wielkościowej tych naczyń stanowią około 11%. Reprezentują je fragmenty naczyń, które m ożna przydzielić do I, II i III typu garnków wyróżnionych w grupie technologicznej В (tabl. II 1-6). M ają one tak samo ukształtow ane wylewy i linię profilu. Średnice krawędzi wylewów wahają się między cm (typ I), cm (typ II) i cm (typ III). Około 80% fragmentów pochodzi z naczyń typu III, czyli garnków małej i średniej wielkości. O rnam ent w postaci poziom ych żłobków nanoszono na brzusiec. Najczęściej występuje on w jego górnej partii. K ilka ułamków garnków ozdobiono pasem wykonanym radelkiem. Naczynia zbliżone formalnie do typu III wystąpiły w Warszawie i Raciążku (datowane od XV w. po XVI w. i od II połowy XVI po koniec X VII w.31). Odnaleziono też kilka ułam ków pokrywek, których fragm entaryczność nie pozw ala na bliższe scharakteryzow anie. Misy. Fragm enty mis I i II kategorii wielkościowej to 9,5% w zbiorze mis sadłowskich. Form alnie mieszczą się one w ram ach typu II i III mis kuchennych siwaków oraz typu II mis stołowych siwaków (tabl. II 10, 11). Naczynia zdobiono kilkoma poziomymi żłobkami, umieszczanymi na górnej części brzuśca. Średnice krawędzi wylewów wynoszą cm. W śród ułamków grupy technologicznej D wystąpiły również fragm enty trójnóżka (tabl. II 12). G órna część tego naczynia formalnie nawiązuje do mis typu II grupy technologicznej D oraz do mis typu III z grupy technologicznej B (tabl. II 11; IX 3). Wylew o wałeczkowatej krawędzi jest wychylony na zewnątrz i pozbawiony okapu. Średnica jego krawędzi rów na się 25 cm. Naczynie zaopatrzono w doklejone, tulejowate nóżki i praw dopodobnie uchwyt. Według klasyfikacji K. Sulkowskiej- -Tuszyńskiej trójnóżek z Sadłowa jest zbliżony do typu V, wylew - IVa, nóżki - Ib. Typ ten występuje w Strzelnie w w arstw ach datow anych od I połowy XVI w. do X V II w.32 Naczynia inne to dolne fragm enty praw dopodobnie takich w yrobów ja k kufle i pucharki - kubki (tabl. II 7-9). Średnice den wynoszą cm. 30 Tamże. 31 K a j z e r, Opracowanie..., s , tabl. VI 2; VII 2, 4; K r u p p é, Garncarstwo późnośredniowieczne..., s. 17, rys S u l k o w s k a - T u s z y ń s k a, Późnośredniowieczne..., s , tabl. I, II.

11 Grupa technologiczna E Jest to 0,87% wszystkich fragm entów naczyń ceramicznych. Pochodzą one z wyrobów cienkościennych, toczonych na kole. D na są odcięte od kola. Żelazista glina była schudzana drobnoziarnistą dom ieszką piasku dodaw aną w małych ilościach. Wypał w zaawansowanej atmosferze utleniającej nadaw ał wyrobom barwę pom arańczow ą. Przełomy są jednobarw ne. Stosow a- no szkliwo bezbarwne (38,6% ułamków), jasnozielone (34,8% ułam ków) i brązowe. Pełne powleczenie szkliwem wystąpiło wyłącznie po wewnętrznej stronie w yrobów (około 24% ułam ków). Garnki. O koło 6 % wśród naczyń tego typu z Sadłowa. T yp I. Jeden fragm ent m ałego garnuszka z dziobkiem i uchem (tabl. III 1, 2), o średnicy krawędzi wylewu wynoszącej 11 cm i średnicy dna 7 cm. Profil łagodnie esowaty, w yodrębniona szyja, wylew bez wrębu i okapu, wychylony, ucho taśmowate, asymetryczne. Drugi fragment pochodzi z większego naczynia o średnicy krawędzi wylewu równej 14 cm. Wylew podobnie jak wyżej, ale od wewnątrz zaopatrzony w rowek. G arnki ozdobiono poziomymi dookolnym i żłobkami. W ystępują one na brzuścach naczyń, niekiedy także na części przydennej, a czasami od w ewnątrz naczynia. G arnki tego typu wystąpiły w W arszawie (datow ane X V -X V I w.)33. Typ II. Przypom ina typ IV garnków z grupy technologicznej B. R e- prezentuje go mały fragm ent górnej części naczynia o wychylonym wylewie z pogrubioną kraw ędzią bez wrębu i okapu. K ró tk a szyja przechodzi w brzusiec zdobiony dwiema poziomymi liniami rytymi. Średnica krawędzi wylewu rów na jest 12 cm (tabl. III 3). Naczynia inne. D o tej grupy zaliczono fragm enty trójnóżka i p raw - dopodobnie kufla. Według typologii K. Sulkowskiej-Tuszyńskiej trójnóżek z Sadłowa zbliżony jest do typu I, wylew - typu V, nóżki - Ib. W Strzelnie ten typ trójnóżków wystąpił w warstwach datowanych od I połowy XVI do XVII w.34 Okaz sadłowski zdobiony jest poziom ym i żłobkam i (na zewnątrz). Owalne nóżki, jak i uchwyt były dolepione. Średnica krawędzi wylewu wynosi 19 cm, długość nóżek 3,6 cm, głębokość naczynia 6,8 cm (tabl. III 4). Kufel (tabl. III 5) - fragment części przydennej o wyodrębnionej, profilow anej stopce. Średnica dna rów na jest 11 cm. Grupa technologiczna F Ułam ki naczyń tej grupy stanowią 0,8% ogółu fragm entów naczyń. Są to w yroby z tzw. białej glinki (68% ułam ków) i żelazistej, zdobione angobą. 33 K r u p p é, Garncarstwo późnośredniowieczne..., s. 17, rys S u l k o w s k a - T u s z y ń s k a, Późnośredniowieczne..., s , tabl. I, II.

12 Analizowane fragm enty należały do naczyń cienkościennych, toczonych na kole. Glina, z której wykonywano wyroby zdaje się nie zawierać domieszki schudzającej, jeśli za taką nie uznamy bardzo małych ilości drobnoziarnistego piasku. Przełom y naczyń są jednobarw ne. W ypał odbyw ał się w zaaw ansowanej atmosferze utleniającej. D na m ają ślady odcinania od koła. D o zdobienia stosow ano brązow ą m alaturę (48% wszystkich fragm entów ) i kremową (13% ułamków). Jeden fragment (tabl. III 9) pochodzi z naczynia zdobionego motywem roślinnym. Zastosow ano brązow ą i krem ow ą angobę oraz bezbarwne, zielone i niebieskie szkliwo (ułamek pochodzi z naczynia datow anego na koniec XVI w. lub I połowę X VII w.). Garnki. Reprezentowane są przez dwa fragmenty (około 3% ogółu sadłow skich garnków) o pogrubionych wylewach z wrębem i dobrze zaznaczonej, krótkiej szyi, przechodzącej w baniasty, silnie ścięty brzusiec (tabl. III 6, 7). Średnice krawędzi wylewów wynoszą 16 i 13 cm. Z uwagi na ich cienkościenność i bogate zdobienie m ogły pełnić funkcję wazonów (?). Miseczki (czarki) - m ałe naczynia (tabl. III 8, 9). Są to dwa fragmenty: dno o średnicy 2,5 cm i górna część naczynia o średnicy krawędzi wylewu równej 10 cm. O pisane ułam ki zdobione były angobą w kolorze brązowym. UWAGI O CHRONOLOGII ZBIORU M ateriał pochodzący z najstarszych warstw kulturow ych, związanych z budow ą m urów zamkowych, jest w dużym stopniu zaawansow any, tak pod względem technologicznym, jak i formalnym. Naczynia z tych poziomów należy datować na koniec XIV lub I połowę XV w. Zdecydowanie przeważają tu ułamki naczyń stalowoszarych (około % ) nad m ateriałem z grupy technologicznej A. W śród siwaków przeważają naczynia typu I i II (garnki). D zbany reprezentowane są przez wyroby typu I z grupy technologicznej В oraz takie, których wylew nie m a w rębu ani okapu. W ystąpił też fragment wylewu całkowicie zdobionego dookolnymi żłobkami (może naczynie flaszowate). Z grupy technologicznej С wystąpiły dzbany typu II (tabl. IV 4, 6; VII 2, 3, 5; X 5; X I 9, 10). W warstwach związanych z użytkowaniem zamku ceramikę naczyniową charakteryzuje występowanie stałego, niskiego procentu ułam ków naczyń z grupy technologicznej A (do 6% ) oraz zdecydowana przewaga fragm entów pochodzących z wyrobów wypalonych w atmosferze redukcyjnej (do około 83-98% ). Pojawiają się również ułamki naczyń z grupy technologicznej D i E (odpowiednio do 7,9% i około 2% ). W śród naczyń z grupy technologicznej A występują garnki typu I, III i IV, siwaków kuchennych - III, IV i V, a z grupy technologicznej D - typu V i naw iązujące form alnie

13 do II typu siwaków i IV typu wyrobów tradycyjnych (tabl. I 1, 4, 5; II 2, 3, 5; V 1, 2, 4-6; VI 2, 5, 8). D zbany są reprezentowane przez okazy typu I z grupy technologicznej В oraz I i III z grupy technologicznej С (VII 1, 4; X 1-3). Interesujące formalnie są także misy, które należą do II typu wśród siwaków stołow ych i takich też form z grupy technologicznej D (tabl. II 10; VIII 3, 6; IX 1, 2; X II 1, 4). Ponadto zbiór dopełniają kubki, płytkie miski i stożkow ate pokryw ki (tabl. II 8; VII 7-10: X I 4, 5). M ateriał ten mieści się w granicach koniec XIV - początek XV w. po koniec I połowy XVI w. N a II połow ę XVI w. i I połowę X V II w. datow ano naczynia p o - chodzące z górnych, najm łodszych poziom ów. Są to ułam ki garnków należących do grupy technologicznej D, które formalnie naw iązują do III typu garnków siwaków oraz garnki z grupy technologicznej E. M isy reprezentowane są przez typ I siwaków kuchennych i typ II siwaków stołowych (egzemplarz o cechach wyrobów XV-wiecznych por. tabl. II 5; III 1; IV 1; VIII 1; XII 3). Zbiór ten uzupełniono o ułamki naczyń zaawansowanych technologicznie, a pochodzących z warstw zawierających m ateriał przem ieszany, który najogólniej wyznacza g órną granicę ch ro n o- logiczną analizow anego zbioru na połow ę X V II stulecia. R ów nież i w tych poziom ach przeważają ułamki naczyń wypalonych w atm osferze redukcyjnej przy niewielkich ilościach m ateriału technologicznie now ożytnego. Zatem dołączono do naczyń używanych pod koniec funkcjonow a- nia zam ku, a om ówionych wyżej, garnki siwaki typu I, II, III i V, a z grupy technologicznej D - typu I i zbliżone do III typu siwaków. W ystępują dzbany wypalone w atmosferze redukcyjnej stołow e typu II i III oraz płytkie miski. Są także interesujące misy z wylewem - dziobkiem, fragm enty kufli, pucharków i trójnóżków oraz baniaste naczynie z białej glinki i m ałe wyroby krem ow e (tabl. II 1, 5, 7, 9, 11, 12; III 2, 4, 6-10; IV 2, 3, 8; V 7, 8-10; VI 1, 3; V III 2, 5; IX 1, 2, 6, 7). Reasum ując, cały analizowany zbiór datow ać należy od końca XIV i początków XV w. po połowę XVII stulecia. D okładne ustalenie górnej granicy chronologicznej jest znacznie utrudnione z uwagi zarów no na dewastację najmłodszych poziomów kulturowych, jak i uniwersalność form naczyń now ożytnych, których ułam ki odnaleziono w tych w arstw ach. Również dolna granica chronologiczna może ulec zmianie. D latego też przedstawione powyżej ustalenia dotyczące datowania m ają charakter wstępny i ramowy. Także wnioski odnoszące się do typologii form naczyń (z uwagi na długie przeżywanie się niektórych typów naczyń) trzeba traktow ać z dużą ostrożnością. Sądzę, że kwestie te zostaną wyjaśnione po zakończeniu badań na stanowisku. Natomiast pewne jest, że zbiór z Sadłowa charakteryzuje się skąpym (1,7%) udziałem ceramiki tradycyjnej (A) również w poziomach wstępnie wiązanych z użytkowaniem zamku w X IV w. oraz 91,84% obecnością

14 obu grup siwaków, a także m ałą liczbą fragm entów z grupy technologicznej D - 4,79%, szkliwionych i tzw. kremowych - 1,67% łącznie. Pod względem form alnym i technologicznym jest on znacznie zaawansow any (około 13,7% ułam ków pochodzi z wyrobów toczonych). Przedstawiony m ateriał prezentuje cechy właściwe dla II i III etapu rozwoju garncarstwa późnośredniowiecznego według J. K ruppćgo35, z tą różnicą, że nawiązuje bezpośrednio do rytmu przemian garncarstwa północnej strefy K ujaw Brzeskich36. Katedra Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego Elżbieta Dziubek POTTERY FROM THE EXCAVATION AT THE CASTLE OF SADŁOWO RYPIN DISTRICT, WŁOCŁAWEK PROVINCE PRELIMINARY INFORMATION The paper contributes to a preliminary characterization of production technology and assortment of vessels used in Sadłowo castle in Dobrzyń land. The study bases on assemblage of pottery (6580 fragments) gathered during the first season of excavation in Low frequency of traditional postsherds (1.7%) and high fraction of fragments from reduced vessels (91.84%; groups B, and C) are features of the material. Low quota of postsherds fired in developed oxidizing atmosphere (4.79%; group D) glazed and the so-called cream ones (1.67% together) supplement a picture of the collection. It is a quite developed assemblage as far as its technology and formal features are concerned. Some of 13.7% of fragments come from wheel-thrown vessels. The most interesting vessels represent forms as folows: a pear-like jug (Tab. X 3), a flask-like vessel (Tab. VII 5), bowls (Tabs. VII, IX, XII), modern bowl with a spout (Tab. XI 1). The materials are preliminary dated from the beginning of the 15th to the half of the 17th century and placed in the second and third stages of the chronology of development of the late medieval pottery according to J. Kruppé. The materials directly harmonizes with the rythm of changes in the northern zone of Brześć Kujawski. 35 K r u p p é, Garncarstwo późnośredniowieczne..., cz. 1, s ; t e n ż e, Garncarstwo późnośredniowieczne w Polsce. Stan badań archeologicznych, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi , ser. archeologiczna, t. 36, s ; L. K a j z e r,,,główne momenty" raz jeszcze. Uwagi o przemianach garncarstwa późnośredniowiecznego i nowożytnego iv Polsce, [w:] Garncarstwo..., s K a p u s t a, Ceramika..., s

15 T a b l i c a I Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej A: 1, 5 - wykop IV, warstwa 5; 2, 8 - wykop I, warstwa 2; 3, 6 - wykop IX, warstwa 6; 4, 7 - wykop III, warstwa 4; 9 - wykop VI, warstwa cm

16 T a b l i c a II Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej D: 1, 5 - wykop VI, warstwa 3; 2, 3, 8, 10 - wykop IV, warstwa 5; 4, 7, 9 - wykop I, warstwa 2; 6 - wykop VI, warstwa 7, 11 - wykop IX, warstwa 8; 12 - wykop IX, warstwa 6 f e d J

17 T a b l i c a III Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej E (1-5) i F (6-10); 1 - wykop II, warstwa 5; 2, 5, 7, 10 - wykop I, warstwa 2; 6 - wykop IX, warstwa 6

18 T a b l i c a IV Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej B: 1 - wykop VI, warstwa 7; 2, 3, 8 - wykop VI, warstwa 3; 4 - wykop I, warstwa 8; 5 - wykop V, warstwa 2; 6 - wykop III, warstwa 5; 7 - wykop IX, warstwa 8 \ s f

19 Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej B: 1, 2, wykop IV, warstwa 5, 3 - wykop VI, warstwa 5; 7 - wykop VI, warstwa 2; wykop I, warstwa 2 10cm

20 Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej B: 1, 4, 6 - wykop I, warstwa 2; 2, 5, 8-5; 3 - wykop VI, warstwa 3; 7 - wykop IX, warstwa T a b l i c a VI wykop IV, warstwa 8 0 1Gcm ' s.

21 T a b l i c a VII Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej B: 1, 7, 8 - wykop IV, warstwa 5; 2, 3, 5 - wykop I, warstwa 8; 4, 10 - wykop IV, warstwa 4; 6 - wykop I, warstwa 2; 9 - wykop VI, warstwa 6 I I 0'7 ^ T 7 Юcm Ж 10

22 T a b l i c a VI Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej B: 1, 4, 6 - wykop I, warstwa 2; 2, 5, 8 - wykop IV, warstwa 5; 3 - wykop VI, warstwa 3; 7 - wykop IX, warstwa 8 ' s \ o 0

23 T a b l i c a VII Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej B: 1, 7, 8 - wykop IV, warstwa 5; 2, 3, 5 - wykop I, warstwa 8; 4, 10 - wykop IV, warstwa 4; 6 - wykop I, warstwa 2; 9 - wykop VI, warstwa 6 ^ ' 7. i r a 7 10 cm Ж 10

24 T a b l i c a VIII Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej B: 1 - wykop VI, warstwa 7; 2, 5 - wykop VI, warstwa 3; 3 - wykop IV, warstwa 5; 4 - wykop I, warstwa 2; 6 - wykop VI, warstwa 6 3 c? m y j J С o - Â t '! / 10 cm

25 T a b l i c a IX Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej B: 1, 2 - wykop IV, warstwa 5; 3 - wykop IX, warstwa 6; przykład materiału pozyskanego z różnych wykopów i warstw ~ 4 - J C ^ > - J. TP-.

26 T a b l i c a X Sadłowo, stan. zamek, gra. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej C: 1 - wykop IV, warstwa 2; 2, 3 - wykop IV, warstwy 5, 4; 4, 6 - wykop VI, warstwa 3; 5 - wykop I, warstwa 8; 7, 8 - wykop I, warstwa 2; 9 - wykop IX, warstwa 8; 10 - wykop III, warstwa 5 I } 10 ел)

27 T a b l i c a XI Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej C: 1 - wykop IX, warstwy 2, 6; 2, 3, 6, 7 - wykop VI, warstwa 3; 4, 5, 8 - wykop IV, warstwa 5; 9, 10 - wykop I, warstwa 8; 11 - wykop IX, warstwa 11

28 T a b l i c a XII Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej C: 1 - wykop IX, warstwa 10; 2, 5 - wykop 1, warstwa 2; 3 - wykop VI, warstwa 7; 4 - wykop IV, warstwa 5; 6 - przykład materiału pozyskanego z różnych wykopów i warstw «СГГЗ 0 2 cm 10 cm C 2 Ü o СГЗ C cn