Spółdzielnie Socjalne

Transkrypt

1 Spółdzielnie Socjalne 1

2 Istota i znaczenie ekonomii społecznej Pojęcie ekonomii społecznej O D P I E R W S Z E G O E T A T U D O W Ł A S N E J F I R M Y Ekonomia społeczna jest częścią ekonomii w ogóle. Ekonomia rynkowa stawia na rynek, traktuje go podmiotowo, jako cel sam w sobie. Natomiast ekonomia społeczna kładzie akcent na aspekt ludzki. Fakt, iż dalej obowiązuje zasada wolnego rynku, ale ma on służyć przede wszystkim zaspokojeniu potrzeb społeczeństwa. Ekonomia społeczna opiera się na wartościach solidarności, partycypacji i samorządności. Zapobiega często wykluczeniu społecznemu i napięciom społecznym. Dla podmiotów ekonomii społecznej istotne znaczenie ma misja społeczna, wykonują często zadania z których ani państwo, ani inne podmioty gospodarcze nie wywiązują się wystarczająco. W zasadzie ekonomia społeczna funkcjonuje poprzez rozmaite instytucje: spółdzielnie, ubezpieczenia wzajemne, przedsiębiorstwa społeczne i socjalne, fundusze poręczeniowe, fundacje, banki spółdzielcze, stowarzyszenia. Ekonomia społeczna zajmuje istotne znaczenie w założeniach i polityce Unii Europejskiej. Podstawowym założeniem charakteru ekonomicznego UE jest próba pogodzenia efektywności gospodarki wolnorynkowej z ładem i pokojem społecznym dobrobytem obywateli. Około 10% PKB Unii jest tworzone przez prawie milion podmiotów gospodarczych należących do ekonomii społecznej. Jednak nie ma wspólnie wypracowanego schematu ekonomii społecznej w UE i w tej kwestii występują różne modele model irlandzki, włoski, holenderski, francuski itd.. W Polsce, mimo rozwoju mechanizmów rynkowych, mamy pewien brak w rozwoju ekonomii społecznej i wbrew bogatemu historycznemu doświadczeniu, ruchu spółdzielczego itd. dopiero od jakiegoś czasu mamy ustawę o zatrudnieniu socjalnym. Wszyscy wiedzą o istnieniu Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo Kredytowych, o Towarzystwach Ubezpieczeń Wzajemnych, o różnorodnych fundacjach, ale Wciąż jest to za mało. Zasadniczą przyczyną jest 50 letni rozwój socjalizmu i sama etymologia tego słowa. Nawet najmniejsze skojarzenia budzą niechęć do jakiegokolwiek pojęcia związanego z socjal em. Ważnym jest również następujące pytanie: w jakim obszarze gospodarki może funkcjonować ekonomia społeczna? Odpowiedzmy jednoznacznie w każdym, ale największe znaczenie ma tu III sektor gospodarczy 1, który w nowoczesnych gospodarkach, jest sektorem dominującym (handel, turystyka, transport itp.). Warto zaznaczyć, iż instytucje ekonomii społecznej, które nie są nastawione na zysk a na służbę wobec własnych członków, borykają się jednocześnie z wieloma problemami na wolnym rynku. Komercyjne przedsiębiorstwa generują zyski, które pozwalają im przetrwać na rynku, a już spółdzielnie socjalne nie zawsze. Stąd powstaje konieczność zewnętrznego finansowania, nawet np. z budżetu. Rzecz polega na tym, iż należy stworzyć trwałe mechanizmy funkcjonowania ekonomii społecznej, zaś jej instytucje powinny na trwale zaistnieć na rynku i radzić sobie niezależnie. Wsparcie ze strony organów państwowych jest jednak na początku niezbędne. Trwały model ekonomii społecznej nie jest niemożliwy. Przysporzy nam, całemu społeczeństwu, wiele dobrego. Zamiast dzikiego kapitalizmu - współpraca, wzajemność i solidarność 2. 1 Gospodarka dzieli się na 3 sektory: a) rolniczy, b) przemysłowy, c) usługowy. 2 Na podstawie artykułu "O co chodzi w ekonomii społecznej i co ma do tego III sektor?", Jan Jakub Wygnański 2

3 Pojęcie spółdzielni Spółdzielnia jest samodzielnym zrzeszeniem osób, które zrzeszyli się dobrowolnie w celu zaspokojenia swoich wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych, społecznych i kulturalnych poprzez współposiadane i demokratycznie kontrolowane przedsiębiorstwo. Literatura fachowa wyróżnia siedem standardów działania spółdzielni: * Dobrowolne i otwarte członkostwo Spółdzielnie są organizacjami dobrowolnymi, otwartymi dla wszystkich osób, które są zdolne do korzystania z ich usług oraz gotowe są ponosić związaną z członkostwem odpowiedzialność, bez jakiejkolwiek dyskryminacji z powodu różnicy płci, społecznej, rasowej, politycznej czy religijnej. * Demokratyczna kontrola członkowska Spółdzielnie są demokratycznymi organizacjami kontrolowanymi przez swoich członków, którzy aktywnie uczestniczą w określaniu swojej polityki i podejmowaniu decyzji. Mężczyźni i kobiety pełniący funkcje przedstawicielskie z wyboru są odpowiedzialni wobec członków. W spółdzielniach szczebla podstawowego członkowie mają równe prawa głosu (jeden członek jeden głos), zaś spółdzielnie innych szczebli również zorganizowane są w sposób demokratyczny. * Ekonomiczne uczestnictwo członków Członkowie uczestniczą w sposób sprawiedliwy w tworzeniu kapitału swojej spółdzielni i demokratycznie go kontrolują. Co najmniej część tego kapitału jest zazwyczaj wspólną własnością spółdzielni. Jeśli członkowie otrzymują jakąś rekompensatę od kapitału wniesionego jako warunek członkostwa, jest ona zazwyczaj ograniczona. Członkowie przeznaczają nadwyżki na jeden lub wszystkie z następujących celów: na rozwój swojej spółdzielni, jeśli to możliwe poprzez stworzenie funduszu rezerwowego, z którego przynajmniej część powinna być niepodzielna; na korzyści dla członków proporcjonalnie do ich transakcji ze spółdzielnią; na wspieranie innych dziedzin działalności zaaprobowanych przez członków. * Autonomia i niezależność Spółdzielnie są autonomicznymi organizacjami wzajemnej pomocy kontrolowanymi przez swoich członków. Jeśli zawierają porozumienia z innymi organizacjami, włączając w to rządy lub pozyskują swój kapitał z zewnętrznych źródeł, to czynią to tylko na warunkach zapewniających demokratyczną kontrolę przez swoich członków oraz zachowanie swojej spółdzielczej autonomii. 3

4 * Kształcenie, szkolenia, informacja Spółdzielnie zapewniają możliwość kształcenia i szkolenia swoim członkom, osobom pełniącym funkcje przedstawicielskie z wyboru, menedżerom i pracownikom tak, aby mogli oni efektywnie przyczynić się do rozwoju swoich spółdzielni. Informują one ogół społeczeństwa, a zwłaszcza młodzież i osoby kształtujące opinię społeczną, o istocie spółdzielczości i korzyściach z nią związanych. * Współpraca między spółdzielniami Spółdzielnie w najbardziej efektywny sposób służą swoim członkom i umacniają ruch spółdzielczy poprzez współpracę w ramach struktur lokalnych, krajowych, regionalnych i międzynarodowych. * Troska o społeczność lokalną Spółdzielnie pracują na rzecz właściwego rozwoju społeczności lokalnych, w których działają poprzez prowadzenie polityki zaaprobowanej przez swoich członków. Nawet w projekcie ustawy o spółdzielniach socjalnych (z dnia 8 lutego 2005 r.) dominantem jest idea jednego z pionierów spółdzielczości - F. W. Raiffeisena: Spółdzielnie powinny obejmować niewielką liczbę dobrze znających się osób, darzących się zaufaniem. W sumie aby charakteryzować istotę Spółdzielni socjalnej, wystarczy zaznaczyć, iż jej założycielami i członkami mogą być: * osoby bezrobotne w rozumieniu art.2 ust.1 pkt.1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; * osoby, o których mowa w ustawie o zatrudnieniu socjalnym osoby bezdomne, osoby uzależnione od alkoholu po zakończonym programie psychoterapii, osoby uzależnione od narkotyków lub innych środków odurzających po zakończeniu programu terapeutycznego, osoby chore psychicznie, osoby zwalniane z zakładów karnych, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej, uchodźcy realizujący indywidualny program integracji w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej; * osoby niepełnosprawne w rozumieniu art. 2 pkt.2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Osoby chcące założyć spółdzielnię socjalną muszą przynajmniej posiadać zaświadczenia, które wydają: * dla osób bezrobotnych Powiatowy Urząd Pracy * dla osób niepełnosprawnych Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie (PCPR) * dla pozostałych Centrum Integracji Społecznej (CIS) 4

5 Przedmiotem działalności spółdzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków 3. Warto zapamiętać, iż liczba założycieli spółdzielni socjalnej nie może być mniejsza niż pięć i większa niż pięćdziesiąt członków 4. Ważne akty prawne Podstawowe akty prawne związane z tworzeniem i funkcjonowaniem spółdzielni są następujące: * Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, * Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym, * Projekt ustawy o spółdzielniach socjalnych, * Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, * Ustawa z dnia 19 listopada 1999 Prawo działalności gospodarczej, * Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 26 października 2004 roku w sprawie wzorów dokumentów niezbędnych do utworzenia spółdzielni socjalnej, * Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 grudnia 2003 w sprawie wzoru wniosków o zwrot opłacanych składek oraz trybu dokonywania ich zwrotu. Z pewnością trudno znaleźć jakiekolwiek akt prawny, który miałby tylko i wyłącznie zalety. Wystarczy porównywać niżej wymienione plusy i minusy aby samemu decydować czy warto się angażować w spółdzielczość. Plusy i minusy spółdzielni socjalnych Plusy * możliwość utworzenia kapitału początkowego przez członków założycieli, ze środków Funduszu Pracy (środki do 300% przeciętnego wynagrodzenia, tj , 38 zł); * wsparcie kapitału początkowego spółdzielni przez nowych, przystępujących do niej członków ze środków Funduszu Pracy (środki do 200% przeciętnego wynagrodzenia, tj , 92 zł); * zwolnienie z opłat sądowych przy wniosku o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS), opublikowania ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym; propozycja art.6 ust.3; * ulgi w zakresie opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe (propozycja art. 11 ust.3; analogia do art. 17 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnianiu socjalnym, z wyjątkiem sytuacji związanych z przekształceniem się spółdzielni inwalidów i spółdzielni niewidomych); * możliwość uczestniczenia w otwartym konkursie ofert na realizację zadań na rzecz administracji publicznej. 3 art. 2.1 projektu ustawy o spółdzielniach socjalnych 4 art. 5.1 projektu ustawy o spółdzielniach socjalnych (za wyjątkiem spółdzielni powstałej w wyniku przekształcenia spółdzielni inwalidów lub spółdzielni niewidomych) 5

6 Minusy * 20%-owy limit członkostwa dla osób, które posiadają inne kwalifikacje niż podstawowi członkowie, a które są niezbędne dla funkcjonowania spółdzielni socjalnej (propozycja art.5 ust.6); * podział środków i majątku likwidowanej spółdzielni socjalnej; przewiduje się, że tylko część majątku spółdzielni (nie więcej niż 20%) podczas likwidacji może być przekazana członkom spółdzielni; pozostała większość przechodzi na Fundusz Pracy; * ograniczenia w dysponowaniu nadwyżką bilansową; członkowie spółdzielni socjalnej nie mogą w sposób dowolny dysponować tą nadwyżką; projekt ustawy określa limity przeznaczania nadwyżki na podstawowe cele spółdzielni fundusz zasobowy oraz działalność społeczną i oświatowo kulturalną; (propozycja art. 10 ust.1 nadwyżka bilansowa przeznaczana na: a) zwiększenie funduszu zasobowego nie mniej niż 40%; b) cele związane z działalnością reintegracji społecznej i zawodowej, kulturalną oraz oświatową - nie mniej niż 40%). * konieczność prowadzenia ksiąg rachunkowych w zakresie tzw. pełnej księgowości, wynikająca z ustawy o rachunkowości; ten wymóg wykracza poza kompetencje potencjalnych członków założycieli i może w znacznym stopniu wręcz ograniczyć ich autonomię. Oczywiście stanowi dodatkową barierę finansową. Etapy tworzenia spółdzielni socjalnej Przewiduje się dwa sposoby utworzenia spółdzielni socjalnej: TRYB INDYWIDUALNY Założycielami są osoby bezrobotne, niepełnosprawne i inne spełniające warunki ustawy TRYB ZINSTYTUCJONALIZOWANY Za pośrednictwem i przy pomocy Centrum Integracji Społecznej oraz poprzez przekształcenie Spółdzielni Inwalidów lub Spółdzielni Niewidomych. I Etap Decyzja Nie jest to prosta decyzja, lecz coś co ma zmieniać całe życie człowieka, który jest zagrożony wykluczeniem społecznym z racji długotrwałego bezrobocia, niepełnosprawności, bezdomności, zaburzeń psychicznych itd. Otóż, założycielami spółdzielni mają być właśnie te osoby i one muszą tworzyć zarząd, podejmować decyzje i, co gorsza, brać na siebie ryzyko. Niektórzy eksperci radzą aby podobnym przedsięwzięciem zajęła się działająca w tym zakresie organizacja pozarządowa (stowarzyszenie, fundacja itd.), która ma już własne doświadczenia i osiągnęła wiarygodność społeczną. Tworząc spółdzielnię wspieraną przez istniejącą organizację pozarządową, koniecznie trzeba wyraźnie określić wzajemne prawa i zobowiązania, zakres wsparcia, warunki współpracy itd., zapewnić z jednej strony osłonę parasolową i bezpieczeństwo, ale z drugiej strony autonomię nowo powstałego podmiotu. To wszystko ma sens, jeśli zapewnimy sobie współpracę z właściwym Urzędem Pracy, podejmiemy decyzję dotycząca charakteru spółdzielni (produkcyjna, usługowa itp.), mamy konkretny pomysł na działalność, już posiadamy biznes plan, ustaliliśmy strategię działania itd. 6

7 II Etap Przygotowanie statutu O D P I E R W S Z E G O E T A T U D O W Ł A S N E J F I R M Y Zapamiętajmy, iż statut jest podstawowym aktem prawnym spółdzielni, który reguluje całokształt jej struktury organizacyjnej, określa charakter spółdzielni, prawa i obowiązki członków, kompetencje organów, tryb podejmowania decyzji oraz wszystkie inne kwestie prawidłowego funkcjonowania spółdzielni 5. III Etap Walne Zebranie IV Etap Rejestracja Walne Zebranie / Zgromadzenie to najważniejszy decyzyjny organ spółdzielni. W tym wypadku jest to Zebranie Założycielskie. W Zebraniu uczestniczą wszyscy członkowie założyciele spółdzielni. W trakcie Walnego Zebrania założyciele podejmują następujące decyzje: * Uchwała o powołaniu spółdzielni socjalnej, z podaniem nazwy, adresu siedziby, składu zarządu, numerów PESEL; * Uchwała o przyjęciu statutu, pod którym składają podpisy członkowie założyciele; * Uchwała o powołaniu Zarządu 6 ; * Uchwała o powołaniu Rady Nadzorczej 7 w przypadku, gdy liczba członków jest większa od 15. Gdy liczba członków jest mniejsza, prawo kontroli spółdzielni przysługuje każdemu członkowi. Walne Zebranie jest protokołowane, a protokół podpisany przez protokolanta i Przewodniczącego zebrania. Jednak to nie wszystko, bowiem trzeba też uzupełniać dokumenty: * o złożone przez założycieli zaświadczenia potwierdzające posiadanie uprawnień do bycia członkiem spółdzielni socjalnej; * o listę obecności wraz z adresami członków założycieli i ich oryginalnym podpisami. Należy starannie wypełnić wszystkie wymagane dokumenty oraz zadbać o ich właściwe składanie do odpowiedniego urzędu, bowiem spółdzielnia socjalna podlega obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Są to formularze 8 : * KRS W5 wniosek o rejestrację podmiotu w rejestrze przedsiębiorców; * KRS WK Organy podmiotu / wspólnicy uprawnieni do reprezentowania spółki); * KRS WM Przedmiot działania; Załącznikami do w/w formularzy stanowią * Protokół z Zebrania Walnego; * Lista obecności; * Uchwała Walnego Zebrania o powołaniu spółdzielni; * Uchwała o przyjęciu statutu wraz ze statutem; * Zaświadczenia wymagane przez Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 26 października 2004 w sprawie wzorów dokumentów niezbędnych do utworzenia spółdzielni socjalnej składamy w Sądzie Rejonowym gdzie mieści się Krajowy Rejestr Sądowy 9. Istnieje również ewentualność, iż to jeszcze nie koniec... i Sąd może dodatkowo wzywać o uzupełnienia, wyjaśnienia, dopracowania itd.... Cierpliwości! 5 Obecnie ustawą określającą ramy spółdzielni socjalnej i stanowiącą podstawę do jej rejestracji jest Prawo Spółdzielcze z dnia 16. XI Koniecznie trzeba wymieniać skład Zarządu. 7 Koniecznie trzeba wymieniać skład Rady. 8 Wzory formularzy znajdują się w Aneksie. 9 Trzeba zapłacić za wpis do rejestru przedsiębiorców 1000, 00 zł i za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym 500, 00 zł. 7

8 V Etap Rozpoczęcie działalności O D P I E R W S Z E G O E T A T U D O W Ł A S N E J F I R M Y Aby rozpocząć działalność, trzeba zgłosić Spółdzielnię do kolejnych rejestrów: czyli: * w Wojewódzkim Urzędzie Statystycznym uzyskać numer REGON; * we właściwym Urzędzie Skarbowym uzyskać numer identyfikacji podatkowej (NIP); * w ciągu 7 dni od zatrudnienia pierwszego pracownika zgłosić trzeba spółdzielnię w ZUS jako płatnika składek; Czy to wszystko? Otóż nie! Jednocześnie... * otwieramy rachunek bankowy (o rachunku informujemy ZUS i Urząd Skarbowy); * zakupujemy pieczęcie firmowe z nazwą spółdzielni, adresem oraz numerem NIP i REGON; * działalność gospodarczą spółdzielnia musi prowadzić w sposób określony w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, * musi spełniać warunki związane z ochroną życia i zdrowia ludzkiego, przepisów budowlanych, sanitarnych, przeciwpożarowych i ochrony środowiska; miejsce wykonywania działalności gospodarzącej należy zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy i zatrudnić pracowników zgodnie z wymogami Kodeksu Pracy; ustawa o rachunkowości z 29 września 1994 roku ze zmianami w art.2 ust. 1 określa obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych, czyli w zakresie tzw. pełnej księgowości... Rozdział został opracowany na podstawie: materiałów konferencyjnych Spółdzielnie socjalne - stary model, nowe wyzwania (Lublin, marzec 2005, Stowarzyszenie Emaus); 8