Tendencje i kierunki zmian na rynku usług szkolnictwa wyższego oraz ich wpływ na lokalny rynek pracy w województwie małopolskim

Transkrypt

1 2011 Tendencje i kierunki zmian na rynku usług szkolnictwa wyższego oraz ich wpływ na lokalny rynek pracy w województwie małopolskim

2 Opracowanie powstało w Urzędzie Statystycznym w Krakowie, na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie, w ramach projektu Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji. Zespół redakcyjny: Iwona Wrona Marcin Koczanowski Marcin Marosz Małgorzata Piwowarczyk Marek Skuciński Monika Wałaszek Rafał Wilk Andrzej Wójcik Kinga Zięba pod redakcją Krzysztofa Jakóbika Copyright by Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Kopiowanie i rozpowszechnianie może być dokonywane z podaniem źródła. ISBN: Wydawca: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie pl. Na Stawach Kraków Tel: Fax: kancelaria@wup-krakow.pl Skład i opracowanie graficzne okładki: LOOZ DESIGN Tomasz Merwart, Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie. Kraków 2011

3 Wstęp W niniejszym raporcie przedstawiona została zarówno analiza dotychczasowej sytuacji, jak i oczekiwanych zmian w zakresie szkolnictwa wyższego w województwie małopolskim. Z jednej strony raport ukazuje jak zmieni się popyt na usługi edukacyjne wśród młodzieży, co jest szczególnie cenną informacją dla opracowywania strategii działania uczelni wyższych na kolejne lata funkcjonowania. Z drugiej strony raport ma na celu zobrazowanie, jaki wpływ będą miały zmiany w zakresie zainteresowania młodzieży poszczególnymi grupami kierunków na lokalny rynek pracy za kilka lat, kiedy osoby rozpoczynające obecnie studia będą dołączać do grona osób pracujących. Niekorzystna jest zarówno sytuacja, kiedy absolwentów o danym profilu wykształcenia jest za mało i pracodawcy nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb kadrowych, jak wówczas gdy występuje nadmiar liczby absolwentów o danym profilu wykształcenia i są oni zmuszeni do podjęcia pracy niezgodnej z wyuczonymi kwalifikacjami, przez co wymagają dodatkowego doszkolenia. Mniejsze zainteresowanie młodzieży poszczególnymi grupami kierunków to jeden z czynników wpływających na spadek liczby absolwentów o danym profilu wykształcenia, dodatkowo niekorzystną sytuację pogłębia coraz bardziej malejąca liczba osób młodych. Aspekt zmian demograficznych stanowi ważną część analizy przyszłej sytuacji szkolnictwa wyższego. Prezentowane w raporcie prognozy w głównej mierze odnoszą się do najbliższych kilku lat (do 2015 roku). Szacowana zmiana liczby ludności w grupie wiekowej odpowiadającej okresowi studiowania (19-24 lata) została pokazana w dłuższym horyzoncie czasowym. Przedstawione dane statystyczne w większości są wynikami prac prowadzonych w Głównym Urzędzie Statystycznym (GUS) w postaci badań statystycznych. Uzupełnienie tych danych stanowią wyniki przeprowadzonego przez Urząd Statystyczny w Krakowie badania uczelni wyższych w województwie małopolskim. Przekazując niniejszy raport pragniemy wyrazić serdecznie podziękowanie wszystkim uczelniom, które wzięły udział w badaniu. 3

4 SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 5 Uwagi metodologiczne... 8 Rozdział 1. Szkolnictwo wyższe w Małopolsce na tle Polski Rozdział 2. Zmiany demograficzne Rozdział 3. Potencjalni kandydaci na studia Rozdział 4. Popyt na usługi edukacyjne Rozdział 5. Absolwenci szkół ponadgimnazjalnych Rozdział 6. Absolwenci szkół wyższych

5 Wprowadzenie Województwo małopolskie jest największym po mazowieckim województwem, na terenie którego zlokalizowane są ośrodki akademickie (wykres 1). W województwie mazowieckim w roku akademickim 2010/11 kształciło się ponad 323,2 tys. studentów, którzy stanowili 17,8% studentów wszystkich polskich uczelni. Natomiast w Małopolsce w roku akademickim 2010/11 kształciło się 211,9 tys. studentów 11,7% ogółu studentów w Polsce. Kraków jest największym po Warszawie ośrodkiem akademickim w Polsce. W Warszawie w roku akademickim 2010/11 w 78 uczelniach i trzech jednostkach zamiejscowych kształciło się ponad 270,1 tys. studentów. Studenci w Warszawie stanowili 14,9% ogółu studentów polskich uczelni. W Krakowie w roku akademickim 2010/11 w 22 uczelniach i jednej jednostce zamiejscowej kształciło się 185,4 tys. studentów. Studenci w Krakowie stanowili 10,2% ogółu studentów w Polsce. W 2010 roku w Polsce były 4 ośrodki akademickie z liczbą studentów powyżej 100 tys.: Warszawa, Kraków, Wrocław i Poznań. Ośrodków akademickich kształcących od 20 tys. do 100 tys. studentów było 14, wśród nich największe to: Łódź, Lublin, Gdańsk i Katowice. Wykr. 1. Liczba studentów w 2010 r. 5

6 Województwo małopolskie ze względu na ulokowanie na swoim terenie prestiżowych uczelni oraz bogactwo dziedzictwa kulturowego i oferty rozrywkowej jest atrakcyjnym miejscem do studiowania nie tylko dla młodzieży z Małopolski, ale również pochodzącej z pozostałych województw. Z tego względu, analizując zmiany wpływające na rozwój szkolnictwa wyższego w Małopolsce, uwzględniono również sytuację innych województw, z których najczęściej migruje młodzież studiująca w województwie małopolskim. Województwa dominujące wśród osób studiujących w Małopolsce zostały wyznaczone na podstawie danych zebranych w badaniu tendencji i kierunków zmian na rynku usług szkolnictwa wyższego, przeprowadzonym wśród małopolskich szkół wyższych. Najwięcej osób, które rozpoczynają studia w małopolskich szkołach wyższych pochodzi z województwa małopolskiego oraz województw najbliższych. Mieszkańcy Małopolski w roku akademickim 2010/11 stanowili 55,4% ogółu studentów pierwszego roku studiów stacjonarnych (wykres 2). Kolejnymi województwami z największym udziałem w ogóle studentów były: województwo podkarpackie (19,4%), śląskie (10,2%), świętokrzyskie (6,1%) oraz lubelskie (3,3%). Mieszkańcy pięciu wymienionych wyżej województw stanowili łącznie 94,4% wszystkich studentów rozpoczynających studia stacjonarne w województwie małopolskim. Wykr. 2. Odsetek studentów pierwszego roku studiów stacjonarnych w szkołach wyższych w województwie małopolskim według województwa pochodzenia Ź r ó d ł o: opracowanie własne. 6

7 Wymienione wyżej województwa miały zbliżony udział zarówno w przypadku uczelni publicznych, jak i niepublicznych. W przypadku uczelni publicznych udział osób z województwa małopolskiego wynosił 55,2%, podkarpackiego 19,6%, śląskiego 10,2%, świętokrzyskiego 6,0% i lubelskiego 3,4%. Z kolei dla uczelni niepublicznych odsetki te wynosiły odpowiednio: dla województwa małopolskiego 57,0%, podkarpackiego 17,3%, śląskiego 10,8%, świętokrzyskiego 6,9% i lubelskiego 2,2%. Biorąc pod uwagę podregion widoczne było większe zróżnicowanie. Wśród studentów w podregionie m. Kraków kolejność województw była analogiczna jak w przypadku województwa małopolskiego ogółem, z tym że udział większy niż w Małopolsce ogółem mieli tu studenci z województwa śląskiego, świętokrzyskiego i lubelskiego. Udział osób z województwa małopolskiego wynosił 53,7%, podkarpackiego 16,5%, śląskiego 12,1%, świętokrzyskiego 7,1% i lubelskiego 3,9%. Natomiast na terenie pozostałych podregionów, poza podregionem m. Kraków, udział większy niż w Małopolsce ogółem mieli studenci z województwa małopolskiego i podkarpackiego. Osoby z województwa małopolskiego stanowiły tu 64,1% wszystkich studiujących, kolejne pod względem udziału było województwo podkarpackie (34,9%) oraz województwo świętokrzyskie i śląskie (po 0,4%). Należy podkreślić, że łączny udział województwa małopolskiego i podkarpackiego wśród wszystkich studiujących poza Krakowem wynosi 99,0%. 7

8 Uwagi metodologiczne 1) Źródłem prezentowanych danych są: a) w zakresie danych demograficznych przetwarzane przez Główny Urząd Statystyczny rejestry sądowe, rejestry Urzędów Stanu Cywilnego, w szczególności sprawozdania: Pisemne zgłoszenie urodzenia dziecka, Karta statystyczna zgonu, baza PESEL, wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 roku oraz prognozy demograficzne GUS, b) sprawozdania statystyczne S-10 (o studiach wyższych), S-12 (o stypendiach naukowych, studiach podyplomowych i doktoranckich oraz zatrudnieniu w szkołach wyższych), S-05, S-07 (liceum ogólnokształcącego dla młodzieży, liceum profilowanego i szkoły zawodowej), zał. 1 do sprawozdania MPiPS-01 sprawozdania powiatowych urzędów pracy gromadzone przez Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie w zakresie danych o absolwentach zarejestrowanych jako osoby bezrobotne, System Informacji Oświatowej w zakresie danych o absolwentach szkół ponadgimnazjalnych, c) wyniki badania tendencji i kierunków zmian na rynku usług szkolnictwa wyższego w województwie małopolskim przeprowadzonego przez Urząd Statystyczny w Krakowie na potrzeby niniejszego raportu w listopadzie 2011 r. wśród małopolskich szkół wyższych. Uczelnie, które wzięły udział w badaniu: Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, Akademia Muzyczna w Krakowie, Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Małopolska Wyższa Szkoła w Brzesku, Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. Ludwika Solskiego w Krakowie, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnowie, Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu, Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Wyższa Szkoła Ekonomii i Informatyki w Krakowie, Wyższa Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie, Akademia Ignatianum w Krakowie, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie. 8

9 2) W publikacji przyjęto następujący podział szkół wyższych według typów: uniwersytety; wyższe szkoły techniczne; wyższe szkoły rolnicze (w tym uniwersytety przyrodnicze); wyższe szkoły ekonomiczne (w tym uniwersytety ekonomiczne); wyższe szkoły pedagogiczne (w tym uniwersytety pedagogiczne), łącznie z Akademią Ignatianum w Krakowie (dawniej Wyższą Szkołą Filozoficzno-Pedagogiczną "Ignatianum"); uniwersytety medyczne; wyższe szkoły morskie; akademie wychowania fizycznego; wyższe szkoły teologiczne (wśród których nie są uwzględniane wyższe seminaria duchowne nieprowadzące studiów wyższych), łącznie z uczelniami działającymi na podstawie umowy z dnia 29 lipca 1999 r. między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Konferencją Episkopatu Polski (Dz. U. Nr 63, poz. 727), do których zaliczono Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie (dawniej Papieską Akademię Teologiczną), wyższe szkoły artystyczne; szkoły wyższe resortu obrony narodowej, do których zaliczono szkoły oficerskie i akademie wojskowe; szkoły wyższe resortu spraw wewnętrznych i administracji; pozostałe szkoły wyższe (w tym publiczne wyższe szkoły zawodowe). 3) W roku 2005 weszło w życie nowe Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 r. (Dz. U. Nr 164, poz z późniejszymi zmianami). Sprzyja ono dostosowaniu systemu edukacyjnego w Polsce do standardów światowych, a w szczególności europejskich. Odwołania w tekście do zmiany systemu studiów, reformy szkolnictwa wyższego dotyczą wprowadzenia niniejszej ustawy. 4) Prezentowane wyniki bazują w głównej mierze na wynikach badań GUS co wiąże się ze stosowaniem odpowiedniej nomenklatury. Kluczowe pojęcia zostały objaśnione bezpośrednio w tekście lub w postaci przypisów. Pozostałe definicje stosowanych w statystyce publicznej pojęć związanych ze szkolnictwem wyższym można znaleźć na stronie internetowej GUS w zakładce słownik pojęć oraz w publikacji GUS Szkoły wyższe i ich finanse w 2010 r. 5) Dane dotyczące szkół wyższych prezentowane są według stanu w dniu 30 XI. Dane o szkołach ponadgimnazjalnych podane są według stanu na początek roku szkolnego (30 IX), dane o absolwentach szkół ponadgimnazjalnych na koniec roku szkolnego. Dane demograficzne o stanie i strukturze ludności prezentowane są na dzień 31 XII według faktycznego miejsca zamieszkania. 9

10 6) Studentów wykazano tyle razy, na ilu kierunkach studiowali według stanu w dniu 30 XI danego roku. Dane o absolwentach dotyczą liczby wydanych dyplomów ukończenia studiów wyższych. Jeżeli absolwent w danym roku akademickim ukończył dwa i więcej kierunków studiów, to również został wykazany wielokrotnie. 7) Studentów i absolwentów według województw wykazano zgodnie z siedzibą poszczególnych szkół wyższych łącznie z filiami, zamiejscowymi podstawowymi jednostkami organizacyjnymi, zamiejscowymi ośrodkami dydaktycznymi oraz punktami konsultacyjnymi. Jeśli prezentowane dane dotyczą innego zakresu, wówczas zamieszczona została odpowiednia adnotacja. 8) W związku z elektronicznym naliczaniem tablic, w niektórych przypadkach sumy składników mogą się różnić nieznacznie od podanych wielkości ogółem. 9) Nazwy województwo małopolskie i Małopolska używane są zamiennie. 10

11 Rozdział 1. Szkolnictwo wyższe w Małopolsce na tle Polski Dane dotyczące szkół wyższych i studentów w poniższym rozdziale nie obejmują szkół resortu obrony narodowej, resortu spraw wewnętrznych i administracji i prezentowane są według faktycznej lokalizacji uczelni/jednostek zamiejscowych. Dane odnoszące się do liczby studentów podawane są łącznie z cudzoziemcami, przy czym cudzoziemcy zostali wykazani zgodnie z siedzibą poszczególnych szkół wyższych łącznie z filiami, zamiejscowymi podstawowymi jednostkami organizacyjnymi, zamiejscowymi ośrodkami dydaktycznymi oraz punktami konsultacyjnymi. W roku akademickim 2002/03 na terenie województwa małopolskiego zlokalizowanych było 28 szkół wyższych, co stanowiło 7,6% wszystkich szkół wyższych w Polsce (367 szkół). Udział ten zmalał do wielkości 7,3% w roku akademickim 2010/11. Wówczas liczba szkół wyższych na terenie Małopolski wyniosła 33, wobec 453 szkół wyższych w kraju. W odniesieniu do roku akademickiego 2002/03 liczba szkół wyższych w roku akademickim 2010/11 w województwie małopolskim wzrosła o 17,9%. W tym samym okresie na terenie Polski odnotowano wzrost liczby szkół wyższych o 23,4%. Wzrost liczby uczelni nie jest jednak tak istotny, jak wzrost liczby studentów. Dynamika liczby studentów w Małopolsce była większa od ogólnokrajowej w całym badanym okresie, dodatkowo, przy stałym wzroście dynamiki w Małopolsce, utrzymującym się aż do roku akademickiego 2009/10, dynamika dla Polski stale spadała od roku akademickiego 2006/07 (wykres 1.1). Co za tym idzie, z roku na rok zwiększał się udział osób studiujących w Małopolsce w ogóle studentów. W roku akademickim 2010/11 11,7% wszystkich studentów studiowało w szkołach wyższych zlokalizowanych na terenie województwa małopolskiego, udział ten zwiększył się o 2,4 pkt proc. w odniesieniu do roku akademickiego 2002/03. Pod względem dynamiki liczby studentów Małopolska wypada najlepiej spośród wszystkich województw. Duże ośrodki akademickie zlokalizowane na terenie województwa mazowieckiego oraz śląskiego odnotowały w badanym okresie dynamikę niższą od ogólnokrajowej. Również dynamika liczby studentów w województwach wielkopolskim oraz dolnośląskim, pomimo iż przyjmowała wartości wyższe od przypadających na skalę kraju, w analizowanych latach akademickich nie zdołała przewyższyć wartości dla Małopolski. W badanym okresie rok akademicki 2010/11 był dla województwa małopolskiego pierwszym, który wpisał się w ogólnokrajową tendencję spadkową liczby studentów. W porównaniu z poprzednim rokiem akademickim w Małopolsce zanotowano spadek liczby studentów o 0,1%. W skali kraju zjawisko to przybrało większe rozmiary, liczba studentów spadała począwszy od roku akademickiego 2006/07, przy czym tylko w ostatnim roku odnotowano spadek wielkości 3,3%. 11

12 % 100,0 Wykr Dynamika liczby studentów (rok akademicki 2002/03 = 100) 125,6 128,1 123,2 121,2 121,2 119,5 118,6 115,8 117,,2 114,3 117,2 110,6 111,,9 111,8 113,6 114,4 110,6 106,9 110,0 108,4 107,9 107,7 107,5 105,4 106,8 103,5 103,0 102,4 101,9 102,0 102, 7 100,8 99,9 101,3 98,5 95,8 małopolskie wielkopolskie dolnośląskie Polska mazowieckie łódzkie śląskie 128,7 128,6 116,4 114,0 110,8 105,1 97,7 93,3 112,8 111,4 101,6 94,6 94,6 90, / / / / / / / / /11 Tabl Liczba studentów WYSZCZEGÓLNIENIE Polska w tym: małopolskie łódzkie mazowieckiee śląskie wielkopolskiee dolnośląskie Liczba studentów w roku akademickim 2002/03 w tys. osób 1789,1 164,8 121,5 341,6 200,7 145,6 151,3 Liczba studentów w roku akademickim 2010/ ,5 211,9 114,9 323,2 181,3 164,2 168,5 Dynamika liczby studentów w roku akademickim 2010/11 rok akademicki 2002/03 = ,6 128,6 94,6 94,6 90,4 112,8 111,4 Dynamika liczby studentów w Małopolsce przewyższała wartość dynamiki ogólnokrajowej także w poszczególnych trybach nauczania (studia stacjonarne i niestacjonarne) oraz typach uczelni (publiczne i niepubliczne). W stosunku do roku akademickiego 2006/07 w latach akademickich 2007/ /09 w Polsce odnotowano spadek liczby studentów studiów stacjonarnych (wykres 1.2). Pomimoo wzrostu liczby studentów tego typu studiów w kolejnych dwóch latach nie została przekroczona ich liczba 12

13 przypadająca na rok akademicki 2006/07. Odmiennie sytuacja przedstawiała się w Małopolsce, gdzie liczba studentów studiów stacjonarnych systematycznie rosła, w roku akademickim 2010/11 była wyższa o 8,5% w porównaniu z rokiem 2006/ / Wykr Dynamika liczby osób studiujących w trybie stacjonarnym (rok akademicki 2006/07 = 100) 1 108,5 105,2 125,1 tys. osób ,3 tys. osób 101,7 102, ,0 943,3 tys. osób 98,8 97, 3 98,1 99,0 934,0 tys. osób / / / / /111 Polska Małopolska Począwszy od roku akademickiego 2009/10 liczba osób studiujących w trybie niestacjonarnym zaczęła maleć (wykres 1.3). W skali całego kraju w roku akademickim 2010/ /11 ich liczba spadła o 7,5% w stosunku do roku poprzedniego, natomiast w samej Małopolsce spadek ten wyniósł 4,3%. Jednocześnie liczba studentów niestacjonarnych z województwa małopolskiego w roku akademickim 2010/11 stanowiła 9,,8% studiujących w tym trybie na terenie całego kraju. 1 Ze wzglę ędu na zmianę systemu studiów (podział na studia stacjonarne i niestacjonarne) nie jest możliwe porównanie wartości dla lat wcześniejszych. 13

14 110 Wykr Dynamika liczby osób studiujących w trybie niestacjonarnym (rok akademicki 2006/07 = 100) 2 105, ,8 tys. osób 102,3 103, ,0 984,4 tys. osób 100,7 100,9 99,0 86,9 tys. osób 95 97, ,7 883,5 tys. osób / / / / /111 Polska Małopolska W roku akademickim 2010/11 w Małopolsce studenci studiów stacjonarnych stanowili 59,0%, wobec 41,0% studiujących w trybie niestacjonarnym. W skali kraju udziałł studentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych wynosił odpowiednio 51,4% i 48,6% %. Na przestrzeni ostatnich kilku lat odsetek liczby studentów szkół publicznych w województwie małopolskim był wyższy niż ma to miejsce w skali ogólnokrajowej (wykres 1.4). W roku akademickim 2010/11 w Małopolsce 77,0% studentów studiowało w szkołach publicznych, natomiast na terenie całego kraju do publicznych szkół wyższych uczęszczało 68,1% osób. Ogólnokrajowa dynamika wzrostu liczby osób studiujących w niepublicznych szkołach wyższych została zahamowana w roku akademickim 2008/09 (wykres 1.5). Województwo małopolskie cechowało się większym przyrostem studiujących w omawianym typie szkół. Spadek liczby studiujących w szkołach niepublicznych w Małopolsce wystąpił z dwuletnim opóźnieniem w stosunku do Polski, tj. w roku akademickimm 2010/11. Od roku akademickiego 2005/06 w skali kraju zauważalny był spadek liczby studiujących w publicznych szkołach wyższych. Jednocześnie rosła liczba uczestników nauczania w wyższych szkołach niepublicznych, która zmniejszyła się dopiero w dwóch ostatnich latach akademickich, tj. 2009/ 10 oraz 2010/11. W województwie małopolskim różnica między przyrostem liczby studentów szkół wyższych publicznych a niepublicznych jest bardziej zauważalna. Liczba osób studiujących w publicznych 2 Ze wzglę ędu na zmianę systemu studiów (podział na studia stacjonarne i niestacjonarne) nie jest możliwe porównanie wartości dla lat wcześniejszych. 14

15 szkołach wyższych rosła systematycznie (z wyjątkiem roku akademickiego 2006/07), przy czym w roku akademickimm 2010/11 dynamika wzrostu w odniesieniu do 2002/03 nie była tak wysoka jak w przypadku szkół niepublicznych. W Małopolsce widoczny był proces znacznego wzrostu liczby uczestników studiów prowadzonych przezz szkoły niepubliczne, akademickim 2010/11. zahamowany dopiero w roku 130 Wykr Dynamika liczby osób studiujących w publicznych szkołach wyższych (rok akademicki 2002/03 = 100) ,2 112,0 111,6 113,5 116,0 116,4 117,8 163,1 tys. osób ,5 104,7 tys. osób 103,2 100,0 1260,2 tys. osób 105,6 104,7 102,2 100,2 99,4 99,0 98, ,5 tys. osób 2002/ / / / / / / / /11 Polska Małopolska 250 Wykr Dynamika liczby osób studiujących w niepublicznych szkołach wyższych (rok akademicki 2002/03 = 100) , 2 123,0 26,3 tys. osób 103,2 100,0 528,8 tys. osób 110,1 189,5 184,2 169,7 117,4 121,1 124,9 191,8 124,7 193,1 185,4 48,8 tys. osób 119,7 109,7 580,1 tys. osób / / / / / / / / /11 Polska Małopolska 15

16 Dynamika liczby studiujących cudzoziemców była na obszarze Małopolski niższa od dynamiki mierzonej dla Polski (wykres 1.6). Warto jednak zaznaczyć, że w Małopolsce już w roku akademickim 2004/05 odsetek cudzoziemców wśród wszystkich osób studiujących był wyższy niż w Polsce ogółem (wynosił odpowiednio: 0,71% dla Małopolski i 0,46% dla Polski) i każdego roku wzrastał. W roku akademickim 2010/11 cudzoziemcy w małopolskich szkołach wyższych stanowili 1,09% wszystkich studentów, natomiast w Polsce odsetek ten wyniósł 1,17% %. Cudzoziemcy studiujący w województwie małopolskim stanowili w roku akademickimm 2004/05 15,4% cudzoziemców studiujących na terenie całego kraju. Udział ten zmniejszył się w roku akademickim 2010/ 11 do 10,7% (2306 studentów w Małopolsce), jednak znacznie przekraczał przeciętną wartość przypadającąą na 1 województwo (1342). W roku akademickim 2010/11 liczba cudzoziemców studiujących w szkołach wyższych z siedzibą na tereniee Małopolski wzrosła o 15,5% w relacji do roku poprzedniego, na terenie całego kraju wzrost ten wyniósł 26,3%. 260 Wykr Dynamika liczby studentów - cudzoziemców (rok akademicki 2006/07 = 100) ,4 21,,5 tys. osób , , ,5 170,1 2,3 tys. osób ,3 142,,7 147, ,8 tys. osób 100,0 1,4 tys. osób 2004/05 115,3 2005/06 113,7 119,0 2006/07 127,8 2007/ / / / /11 Polska Małopolska W celu oceny atrakcyjności małopolskich szkół wyższych oraz dynamiki zmian liczby studentów, należy wziąć pod uwagę relacjęę liczby studentów do liczby mieszkańców województwa. W latach akademickich 2002/ /100 w Małopolsce miara ta stale rosła, z kolei w roku 3 Ze względu na dostępność publikacji GUS Szkoły wyższe i ich finanse od 2004 roku wartości nie były porównywane dla lat wcześniejszych. 16

17 akademickim 2010/ /11 nieznacznie spadła. Relacja liczby studentów do liczby mieszkańców województwa małopolskiego była znacznie większa niż przeciętnie w kraju w całym okresie od 2002/ /03 do 2010/11 roku. Przeciętna liczba studentów przypadających na 10 tys. ludności w Polsce w latach akademickich 2002/ /06 również wykazywała tendencję wzrostową, jednakżee wzrost ten nie był tak dynamiczny jak w Małopolsce. W roku akademickim 2006/07 rozpoczął się natomiast w Polsce trwający do 2010/11 roku spadek liczby studentów przypadających na 10 tys. ludności. Z roku na rok pogłębiała się różnica pomiędzy przeciętną liczbą studentów na 10 tys. ludności w Polsce i Małopolsce. Wskazuje to na wysokąą pozycję województwa małopolskiego wśród innych ośrodków akademickich. Szkoły wyższe z Małopolski przyciągały więcej osób spoza terenu swojego województwa niż w przypadku ośrodków akademickich funkcjonujących w innych województwach (wykres 1.7). Wykr Studenci na 10 tys. ludności / / / / / / / / /11 Polska Małopolska Przeciętna wielkość uczelni w województwiee małopolskim mierzona liczbą studentów przypadających na 1 szkołę wyższą była w latach 2002/ / /11 znacznie wyższa od średniej w kraju. Wynikało to z faktu, iż w Polsce powstawały niewielkie uczelnie niepubliczne, które miały stosunkowo niedużo studentów, zatem wzrosła liczba szkół bez znacznego wzrostu liczby studentów. (wykres 1.8). Małopolska przy stosunkowo niższej, w porównaniu z innymi regionami, liczbie szkół wyższych (po województwach: mazowieckim, śląskim, wielkopolskim i dolnośląskim), jest drugim województwem pod względem ogólnej liczby studentów (po województwie mazowieckim). W Małopolsce zlokalizowane są ą duże, prężnie działające uczelnie. Są one mocniejsze od ośrodków 17

18 znajdujących się w innych województwach, co jest korzystne dla lokalnego rynku pracy. Można przypuszczać, że jednostki z województwa małopolskiego mają większąą szansę przetrwać niekorzystną sytuację na rynku szkolnictwa wyższego związaną z niżem demograficznym. W związku z tym możliwe będzie zapewnienie przyrostu wysoko wykwalifikowanej kadry na rynku pracy. Wykr Studenci przypadający na 1 szkołę wyższą / / / / / / / / /11 Polska Małopolska Najważniejszy potencjał szkół wyższych stanowi kadra akademicka i jej dostępność. Biorąc pod uwagę liczbę studentów przypadających na 1 nauczyciela akademickiego, należy zauważyć, iż w latach akademickich 2002/ /09 wykazywała ona w Małopolsce niekorzystną tendencję wzrostową. W Polsce odnotowano stały spadek wartości tego wskaźnika w latach akademickich 2002/ /11 (za wyjątkiem roku akademickiego 2004/05). Różnica pomiędzy Małopolską a Polskąą w kolejnych latach zmniejszała się (wykres 1.9). Wzrost liczby nauczycieli akademickich w Małopolsce w minionych latach nie był tak szybki jak wzrost liczby studentów. 18

19 24 Wykr Studenci przypadający na 1 nauczycielaa akademickiego 20 20,6 20,6 20,9 19,,9 19,6 19,4 19,1 18,5 17, ,3 16,7 16,8 16,,8 16,9 17,0 16,8 16,7 15, / / / / / / / / /11 Polska Małopolska Małopolska należy jednak do grupy trzech województw (z lubelskim i pomorskim), w których w analizowanym okresie liczba nauczycieli akademickich z roku na rok rosła. Pomimo iż, dynamika wzrostu liczby nauczycieli akademickich w Małopolsce nie była najwyższa, województwo wykazuje w tym względzie stabilność - pozbawione było gwałtownych wahań liczby nauczycieli akademickich, które wystąpiły na przykład w województwie łódzkim czy dolnośląskim (wykres 1.10). Począwszy od roku akademickiego 2006/07 tempo wzrostu liczby nauczycieli akademickich w Małopolsce jest najbardziej zbliżone do tempa ogólnokrajowego spośród wszystkich województw. 19

20 130 % Wykr Dynamikaa liczby nauczycieli akademickich (rok akademicki 2002/03 = 100) 127,1 127,6 127,6 123, ,0 117,8 114,4 112,3 109,2 109,2 110,0 106,2 108,2 106,1 105,2 105,4 103,2 119,3 118,5 117,5 117,1 117,8 116,8 116,7 114,7 115,1 114,1 114,9 113,0 114,8 113,4 113,2 111,8 112,1 112,8 111,7 113,1 111,0 108,0 110,8 108,7 107,8 120,7 117,3 116,8 115,5 113,5 112, ,0 96, łódzkie dolnośląskie małopolskie Polska wielkopolskie mazowieckie śląskie 2002/ / / / / / / / / /11 Tabl Liczba nauczycieli akademickich WYSZCZEGÓLNIENIE Polska w tym: małopolskie łódzkie mazowieckiee śląskie wielkopolskie dolnośląskie Liczba nauczycieli akademickich w roku akademickim 2002/03 w tys. osób 87,0 10,8 6,1 15,1 8,7 8,4 7,5 Liczba nauczycieli akademickich w roku akademickim 2010/11 101,6 12,7 7,6 17,2 9,8 9,7 9,0 Dynamika liczby nauczycieli akademickich w roku akademickimm 2010/11 rok akademicki 2002/03 = ,8 117,3 123,9 113,5 112,7 115,5 120,7 Struktura szkół wyższych w Małopolsce wykazuje istotne zróżnicowanie w porównaniu do Polski ogółem (wykres 1.11). W województwie małopolskim w roku akademickim 2010/11 szczególnie widoczny był większy od przeciętnego w kraju udział wyższych szkół artystycznych 20

21 (o 4,2 pkt proc.), wyższych szkół ekonomicznych (o 3,2 pkt proc.), a także wyższych szkół pedagogicznych (o 2,1 pkt proc.) i uniwersytetów medycznych (o 2,0 pkt proc.). Wykr Struktura szkół wyższych 4 w roku akademickim 2010/ % 0,4 1,3 POLSKA 4,2 5,1 1,5 17,4 4,0 4,9 3,1 56,1 2, 0 MAŁOPOLSKA 3,0 6,1 3,0 21,2 6,1 3,0 9,1 3,0 45,5 uniwersytety wyższe szkoły technicznee wyższe szkoły rolnicze wyższe szkoły ekonomiczne wyższe szkoły pedagogiczne wyższe szkoły morskie uniwersytety medyczne akademie wychowania fizycznego wyższe szkoły artystyczne wyższe szkoły teologicznee pozostałe szkoły wyższe o profilu uniwersyteckim W strukturze studentów (wykres 1.12) w roku akademickim 2010/11 wyraźnie odznaczał się w Małopolsce w porównaniu do Polski ogółem niższy udział uniwersytetóww (o 7,8 pkt proc.) i uniwersytetów medycznych (o 3,4 pkt proc.) oraz wyższy udział wyższych szkół technicznych (o 5,4 pkt proc.) i wyższych szkółł pedagogicznych (o 3,8 pkt proc.). 4 Wyjaśnienia dotyczące typów szkół wyższych znajdująą się w uwagach metodologicznych w pkt 2 na s

22 Wykr Struktura studentów według typów szkół wyższych 5 w roku akademickim 2010/ % 0,6 0,9 POLSKA 29,0 17,5 4,4 15,3 5,6 3,4 21,3 1,5 0,,4 2,0 1,3 MAŁOPOLSKA 21,1 22,9 5,8 17,3 9,5 0,0 19,1 1,0 uniwersytety wyższe szkoły technicznee wyższe szkoły rolnicze wyższe szkoły ekonomiczne wyższe szkoły pedagogiczne wyższe szkoły morskie uniwersytety medyczne akademie wychowania fizycznego wyższe szkoły artystyczne wyższe szkoły teologicznee pozostałe szkoły wyższe (w tym państwowe wyższe szkoły zawodowe) 5 Wyjaśnie enia dotyczące typów szkół wyższych znajdująą się w uwagach metodologicznych w pkt 2 na s

23 Rozdział 2. Zmiany demograficzne W tej części raportu omówione zostały przemiany demograficzne zachodzące w strukturze ludności, które bezpośrednio wpływają na rozwój szkolnictwa wyższego w Polsce. W celu zaprezentowania kierunków zmian liczby potencjalnych kandydatów na studia przeanalizowane zostały zmiany liczby osób w wieku 19 lat, ponieważ młodzież z tej grupy wiekowej stanowi największy odsetek osób rozpoczynających naukę na uczelniach wyższych. Dodatkowo przedstawiono zmiany liczby urodzeń żywych, ponieważ analiza tego współczynnika pozwala z dużym wyprzedzeniem czasowym oszacować, jak w przyszłości będzie zmieniać się liczba ludności. Zaprezentowane dane pochodzą z różnych okresów czasowych od 1950 r. w przypadku danych ogólnopolskich oraz od 1995 r. w przypadku danych dotyczących poszczególnych województw 6. W celu zaprezentowania długookresowych tendencji dane historyczne zostały uzupełnione o wyniki prognozy demograficznej Głównego Urzędu Statystycznego na lata tys. 763,1 793,8 Wykr Liczba urodzeń żywych oraz zgonów w Polsce 723, , ,2 417,6 450,6 288, ,2 351,1 384, ,6 249,1 272, urodzenia żywe zgony Na przestrzeni ostatnich 60 lat największą liczbę urodzeń żywych odnotowano w 1955 r., wyniosła ona wówczas 793,8 tys. urodzeń (wykres 2.1). Był to okres powojennego wyżu demograficznego. W latach późniejszych omawiany wskaźnik stopniowo się obniżał aż do 1967 r. (521,8 tys.), w kolejnych latach nastąpiło odwrócenie trendu spadkowego. Szczyt echa wyżu 6 Z powodu reformy administracyjnej wprowadzonej w 1999 roku, która ustanowiła nowy podział terytorialny kraju dane dotyczące województw nie zostały przedstawione w tak szerokim zakresie czasowym jak dane ogólnopolskie. Zaprezentowane informacje obejmują tylko lata następujące od wprowadzenia reformy ( ) oraz okres 4 ostatnich lat, które ją poprzedzały ( ) dane te powstały poprzez agregacje informacji o obszarach, z których zostały utworzone nowo powstałe województwa. 7 Szczegółowe wyniki prognozy demograficznej zostały zamieszczone na stronie internetowej GUS: 23

24 demograficznego wystąpił w 1983 r. (723,6 tys.). Był on głównie wynikiem wchodzenia w dorosłość i zakładania rodzin przez osoby z pokolenia urodzonego w latach 50-tych. Po 1983 r. ponownie nastąpił niż demograficzny, do którego mogła przyczynić się trudna sytuacja społeczno-gospodarcza w jakiej znalazła się Polska. W latach 90-tych tendencję spadkową pogłębiały dodatkowo zmiany w zakresie zachowań prokreacyjnych mieszkańców Polski charakteryzujące się głównie spadkiem liczby urodzeń i zawieranych małżeństw, przesuwaniem średniego wieku rodzenia pierwszego dziecka oraz wzrostem liczby rozwodów i związków nieformalnych. Trend spadkowy urodzeń utrzymywał się aż do 2003 r. (351,1 tys.). W latach liczba urodzeń systematycznie, choć w niewielkim stopniu, wzrastała. Pomimo tendencji wzrostowej lata były pierwszym w powojennej historii Polski okresem, w którym odnotowano ujemny przyrost ludności. Od 2010 r. liczba urodzeń ponownie zaczęła maleć. Prognoza demograficzna przeprowadzona na lata przewiduje dalszy spadek omawianego wskaźnika. Sytuacja demograficzna Małopolski oraz najbliższych województw (śląskiego, świętokrzyskiego, podkarpackiego, lubelskiego) w niewielkim stopniu odbiegała od tendencji zaobserwowanej dla obszaru całej Polski. We wszystkich analizowanych województwach zaobserwowano systematyczny spadek liczby urodzeń. Prognoza demograficzna nie przewiduje zmiany tego trendu tys. 155,5 Wykr Liczba urodzeń żywych w wybranych województwach 141,9 136,7 137,3 126,6 124,2 107, ,2 90, ,8 35,1 32,5 37,0 36,0 33,5 29,7 26,5 25, woj. małopolskie razem a Suma dla województw: małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego, świętokrzyskiego i lubelskiego. a Spadek liczby urodzeń poza przyczynianiem się do zmniejszania liczby ludności Polski, przy jednoczesnym wydłużaniu się długości życia, prowadzi również do stopniowego starzenia się społeczeństwa. Struktura ludności Polski ze względu na wiek na przestrzeni ostatnich 25 lat ulegała 24

25 stopniowym zmianom (wykres 2.3). Od 1980 r. odsetek ludności w wieku akademickim (19-24 lata) stopniowo malał. Według prognozy demograficznej w okresie przewidywany jest dalszy spadek odsetka osób w tej kategorii wiekowej średnio o 4% w skali roku. 100 Wykr Struktura wiekowa ludności Polski 90 13,2 14,0 15,0 15,9 16,8 17,2 19,7 22,7 25,4 26,8 28,0 30, ,1 16,3 14,8 16,2 19,0 28,5 30,1 31,2 29,7 28,2 10,8 8,6 7,9 9,1 9,8 30,4 31,0 31,1 29,2 26,1 22,2 21,5 19,7 19,0 20,7 23,4 24,2 28,1 30,0 31,0 30,1 27,5 24,0 22,3 10,3 8,9 7,4 6,1 5,7 6,4 6,7 22,1 20,0 19,3 19,3 19,2 18,1 16, lat lat i więcej Zdecydowana większość osób rozpoczynających studia pierwszego stopnia znajduje się w wieku 19 lat. Młodzież w tym wieku stanowi więc docelową grupę osób, o przyciągnięcie której zabiegają uczelnie wyższe. Liczba ludności w omawianej kategorii wiekowej w Polsce spada (wykres 2.4). W okresie liczba 19-latków obniżyła się o 21,3% (o 160 tys. osób). Zmianę tego trendu przewiduje się dopiero w 2023 r. Przewidywany wzrost będzie jednak niewielki i krótkotrwały. W 2031 r. prognozuje się ponowny spadek liczby 19-latków. 25

26 800 tys. Wykr Liczba osób w wieku 19 lat w Polsce ,9 636,4 612, , ,4 359,6 370,3 408,1 394, Przedstawiona powyżej tendencja spadkowa charakteryzuje również Małopolskę oraz pozostałe analizowane województwa. Podobnie jak w przypadku całego kraju we wszystkich omawianych województwach największa liczba osób w wieku 19 lat wystąpiła w 2002 r. (wykres 2.5). Od tamtego momentu do 2010 roku liczba osób znajdujących się w omawianej kategorii wieku zmniejszyła się w województwie małopolskim o 15,8% (9,3 tys. osób), lubelskim o 21,4% (8,8 tys. osób), śląskim o 28,1% (23,5 tys. osób), podkarpackim o 16,5% (6,6 tys. osób) oraz świętokrzyskim o 22,4% (5,2 tys. osób), co dla wszystkich pięciu analizowanych województw łącznie daje spadek liczby 19-latków o 21,6% (53,3 tys. osób). Prognoza demograficzna przewiduje utrzymanie się tendencji spadkowej aż do 2024 roku. 250 Wykr Liczba osób w wieku 19 lat w wybranych województwach tys. 225,4 226,4 219, , ,6 125,9 125,4 137,8 133, ,9 56,1 53,5 49,5 40,5 35,6 35,0 38,8 38, woj. małopolskie razem a Suma dla województw: małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego, świętokrzyskiego i lubelskiego. a 26

27 Według przedstawionych danych najbliższe 5 lat będzie szczególnie trudnym okresem dla szkół wyższych w całej Polsce. Liczba osób w wieku 19 lat (potencjalnych studentów) będzie się zmniejszała we wszystkich zaprezentowanych przekrojach terytorialnych średnio o 5% rocznie. W województwie małopolskim największy spadek liczby osób wchodzących w wiek akademicki wystąpił w Krakowie (wykres 2.6). W okresie od 2000 do 2010 r. liczba 19-latków zmniejszyła się tu o 39,6% (6,4 tys. osób). W pozostałych podregionach również odnotowano spadek, chociaż był on znacznie niższy. We wszystkich podregionach województwa małopolskiego największa liczba młodzieży w omawianej kategorii wiekowej przypadała na 2002 rok. Wyjątek stanowi podregion m. Kraków, w którym najwyższą liczbę 19-latków odnotowano w 2000 roku. W 2010 roku w stosunku do roku 2002 zaobserwowano następujący spadek liczby 19-latków: w podregionie nowosądeckim o 7,8% (1,1 tys. osób); krakowskim o 9,7% (1,1 tys. osób); oświęcimskim o 15,7% (1,7 tys. osób); tarnowskim 11,5% (1,0 tys. osób). Według prognozy demograficznej odwrócenie tendencji spadkowej ma nastąpić w 2022 roku w Krakowie, a w 2 kolejnych latach trend wzrostowy ma objąć również pozostałe podregiony województwa małopolskiego. Liczba 19-latków ma systematycznie choć powoli wzrastać do 2034 roku tys. Wykr Liczba osób w wieku 19 lat w województwie małopolskim 16, ,0 13,1 12,7 12,2 12,1 12,0 10,6 10,7 10,4 10,4 10,3 10,2 10,4 9,4 10,1 9,7 9,2 9,2 10,0 8,9 9,1 9,9 9,3 8,3 8,2 8,4 8,7 7,4 7,3 6,9 8,2 7,8 7,4 6,2 7,2 7,4 5,8 6,0 5,7 5,9 4,7 4,3 4,7 4, Podregion krakowski Podregion m. Kraków Podregion oświęcimski Podregion tarnowski Podregion nowosądecki 27

28 Rozdział 3. Potencjalni kandydaci na studia Potencjalnymi kandydatami na studia są głównie absolwenci szkół ponadgimnazjalnych dla młodzieży 8, którzy otrzymali świadectwo maturalne (potencjalnymi kandydatami na studia w roku akademickim 2004/05 są absolwenci, którzy otrzymali świadectwo maturalne w roku szkolnym 2003/04). Zdecydowana większość potencjalnych kandydatów na studia to absolwenci liceów ogólnokształcących i ponadgimnazjalnych szkół zawodowych (technika, licea profilowane). W celu dokładniejszego oszacowania liczby potencjalnych kandydatów na studia należy przyjrzeć się tej właśnie grupie. Nadchodzący niż demograficzny powoduje spadek liczby osób w kolejnych grupach wiekowych (kolejnych rocznikach). Dodatkowo zauważyć można, iż spada również udział osób otrzymujących świadectwo maturalne w liczbie ludności w określonej grupie wiekowej (19-latków). Na początku analizowanego okresu, czyli w roku szkolnym 2003/04, osoby otrzymujące świadectwo maturalne stanowiły 67,5% ludności w wieku 19 lat, a w roku 2009/10 odsetek ten spadł do 57,4%. Według przeprowadzonej prognozy do roku szkolnego 2014/15 odsetek ten utrzyma się na zbliżonym poziomie (wykres 3.1), ale malejąca liczba osób w kolejnych rocznikach spowoduje spadek ogólnej liczby osób otrzymujących świadectwo maturalne, czyli potencjalnych kandydatów na studia Wykr Odsetek absolwentów otrzymujących świadectwo maturalne w ludności w wieku 19 lat w wybranych województwach % 67,5 63,2 70,9 66,5 65,9 63,8 63,5 62,9 61,5 62,3 60,5 62,2 57,8 57,4 60,1 59,8 59,5 59,3 59,0 59,6 59,0 58,4 57,9 57, / / / / / / / / / / / /15 woj. małopolskie razem a a Suma dla województw: małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego, świętokrzyskiego i lubelskiego. Według prognozy liczba absolwentów otrzymujących świadectwo maturalne na terenie analizowanych województw łącznie spadnie ze 158,5 tys. w roku szkolnym 2003/04 do 87,6 tys. w roku szkolnym 2014/15, co daje spadek o 44,7%. W samym województwie małopolskim nastąpi 8 Prezentowane w niniejszym rozdziale dane o absolwentach szkół ponadgimnazjalnych obejmują szkoły dla młodzieży bez specjalnych, dotyczą liceów ogólnokształcących oraz szkół zawodowych, w których ujęte zostały wyłącznie technika i licea profilowane. 28

29 spadek z 35,9 tys. do 22,9 tys. osób, czyli o 36,2%. Najbardziej dotkliwy, bo o ponad 21 tys. osób (43,8%), spadek odczuje województwo śląskie z 47,9 tys. do 26,9 tys. osób. W podregionie m. Kraków odsetek osób otrzymujących świadectwo maturalne w ogólnej liczbie ludności w wieku 19 lat oscylował na poziomie 80% (wykres 3.2). W pozostałych podregionach województwa małopolskiego obserwowano spadek udziału osób otrzymujących świadectwo maturalne w danej grupie wiekowej. Najniższy odsetek utrzymywał się w podregionie krakowskim. Wykr Odsetek absolwentów otrzymujących świadectwo maturalne w ludności w wieku 19 lat w województwie małopolskim % 90 81,5 80,9 81,6 78,7 79,9 79,9 79,9 79,9 79,9 79, ,2 76, ,4 68,1 68,8 64,7 63,4 59,1 60,1 63,2 65,2 65,4 63,6 62,2 59,0 60,1 60,8 61,0 60,0 58,4 59,1 58,3 58,3 58,2 58,1 56,2 58,7 57,6 58,6 57,9 55,6 57,3 56,8 56, ,6 43,3 41,5 36,1 39,9 36,1 36,0 35,3 34,7 34,1 33, / / / / / / / / / / /15 Podregion krakowski Podregion m. Kraków Podregion nowosądecki Podregion oświęcimski Podregion tarnowski Po uwzględnieniu rodzaju szkoły średniej można zauważyć zróżnicowanie trendu liczby absolwentów otrzymujących świadectwo maturalne (wykres 3.3). Dla ponadgimnazjalnych szkół zawodowych (technika i licea profilowane) występował znaczny spadek udziału osób otrzymujących świadectwo maturalne w ogólnej liczbie ludności, z kolei w przypadku liceów ogólnokształcących odsetek osób z maturą utrzymywał się na poziomie 40%. W województwie małopolskim udział osób otrzymujących świadectwo maturalne w liceach ogólnokształcących w ogóle ludności w wieku 19 lat zwiększył się z 34,4% w roku szkolnym 2003/04 do poziomu 39,1% w roku szkolnym 2009/10. Natomiast analogiczny odsetek w przypadku ponadgimnazjalnych szkół zawodowych spadł z 28,8% w roku szkolnym 2003/04 do 18,7% w roku szkolnym 2009/10. 29

30 Wykr Odsetek absolwentów otrzymujących świadectwo maturalne w ludności w wieku 19 lat w wybranych województwach według typów szkół 45 % 39,3 39,9 40,2 40,8 39, ,0 35,2 36,3 38,3 39,0 39,6 40,3 39, ,4 32,3 33, ,6 30,1 28,8 23, ,3 21,5 25,1 23, ,2 21,9 20,9 18, / / / / / / /10 Szkoły zawodowe a b razem woj. małopolskie Licea ogólnokształcące razem woj. małopolskie a Technika i licea profilowane. b Suma dla województw: małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego, świętokrzyskiego i lubelskiego. b Znaczne zmniejszenie liczby liceów profilowanych w ostatnim pięcioleciu (wykres 3.4) spowodowało, że absolwenci gimnazjów, stanowiący potencjalnych kandydatów do tego typu szkół, zasilali zarówno licea ogólnokształcące, jak i technika. W omawianych pięciu województwach łącznie ogólna liczba liceów profilowanych zmalała z 515 w roku szkolnym 2005/06 do 142 w roku szkolnym 2010/11, w samym województwie małopolskim ich liczba zmniejszyła się ze 113 do 30 szkół. 30

31 Wykr Liczba szkół ponadgimnazjalnych w wybranych województwach według typów szkół licea profilowane razem w tym woj. małopolskie ponadgimnazjalne technika razem w tym woj. małopolskie licea ogólnokształcące razem w tym woj. małopolskie a a a / /11 a Suma dla województw: małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego, świętokrzyskiego i lubelskiego. Likwidacja liceów profilowanych pozwoliła utrzymać w roku szkolnym 2010/11 średnią liczbę uczniów przypadającą na jedną szkołę, zarówno w liceach ogólnokształcących jak i technikach, na poziomie zbliżonym do roku szkolnego 2005/06 pomimo malejącej liczby ludności w kolejnych rocznikach. Zgodnie z nowelizacją ustawy o systemie oświaty 9 od września 2012 roku nastąpi stopniowe wygaszenie liceów profilowanych poprzez odstąpienie od rekrutacji do klasy pierwszej z równoczesnym zagwarantowaniem możliwości ukończenia szkoły uczniom klas drugich i trzecich. Tabl Liczba uczniów przypadających na 1 szkołę ponadgimnazjalną w wybranych województwach według typów szkół WYSZCZEGÓLNIENIE Licea ogólnokształcące Technika Licea profilowane 2005/ / / / / /11 woj. małopolskie razem a a Suma dla województw: małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego, świętokrzyskiego i lubelskiego. Szkoły ponadgimnazjalne dla młodzieży zaczną odczuwać skutki niżu demograficznego, czyli spadającą liczbę uczniów dopiero po 2013 roku. W perspektywie kilku lat w obszarze średnich szkół zawodowych to technika będą głównym źródłem przyszłych kandydatów na studia. Warto również zwrócić uwagę na malejący odsetek absolwentów uzyskujących świadectwo maturalne w ponadgimnazjalnych szkołach zawodowych (wykres 3.5). W województwie małopolskim odsetek ten w roku szkolnym 2003/04 wynosił 92,0%, natomiast w roku szkolnym 2009/10 spadł 9 Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 205, poz. 1206). 31

32 do poziomu 71,2%. Dla porównania w przypadku liceów ogólnokształcących zmniejszył się z 97,2% w roku 2003/04 do 93,7% w roku 2009/10. Wykr Odsetek absolwentów otrzymujących świadectwo maturalne w ogólnej liczbie absolwentów w wybranych województwach według typów szkół ,2 92,4 95,1 97,3 95,0 96,4 % 93,7 97,2 95,5 95,6 94,4 95, ,7 92,0 86,4 92,5 89,0 82,8 81,6 75,6 79, ,0 78,5 71,2 76, ,6 71,0 64, / / / / / / /10 Szkoły zawodowe a b razem woj. małopolskie Licea ogólnokształcące b razem woj. małopolskie a Technika i licea profilowane. b Suma dla województw: małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego, świętokrzyskiego i lubelskiego. Malejący odsetek absolwentów otrzymujących świadectwo maturalne był nie tylko wynikiem samej zdawalności egzaminu maturalnego, ale również świadomego wyboru dokonywanego przez uczniów o nieprzystępowaniu do egzaminu maturalnego (wykres 3.6). W roku szkolnym 2003/04 2,3% absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych w Małopolsce nie przystąpiło do egzaminu maturalnego, w roku szkolnym 2009/10 odsetek ten wyniósł 9,8%. W innych województwach zjawisko to było bardziej niekorzystne niż w Małopolsce. W analizowanych województwach łącznie w roku szkolnym 2003/04 3,5% absolwentów nie przystąpiło do egzaminu maturalnego, natomiast w roku szkolnym 2009/10 wskaźnik ten wzrósł do 17,2%. 32

33 Wykr Odsetek absolwentów nieprzystępujących do egzaminu maturalnego w ogólnej liczbie absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych w wybranych województwach 20 % 17, ,2 10,1 10,4 7,8 9,8 5,0 7,7 6,6 3,5 5,9 4,9 3,6 2,3 2003/ / / / / / /10 woj. małopolskie razem a a Suma dla województw: małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego, świętokrzyskiego i lubelskiego. Malejący odsetek osób przystępujących do matury może oznaczać, że wśród młodzieży wybierającej średnie szkoły zawodowe, rosło zainteresowanie przede wszystkim zdobyciem zawodu i wejściem na rynek pracy bez podejmowania studiów. Największa zmiana w okresie ostatnich pięciu lat dotyczy woj. świętokrzyskiego, gdzie odsetek nieprzystępujących do matury wśród uczniów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych wzrósł trzykrotnie (z 12,9% w roku szkolnym 2004/05 do 38,5% w roku 2009/10). W przypadku szkół ogólnokształcących odsetek nieprzystępujących do matury oscylował w okolicach 2% z wyjątkiem woj. lubelskiego, gdzie w roku szkolnym 2009/10 wyniósł 6,6%. W przeciwieństwie do liceów ogólnokształcących (wysoka zdawalność i niski odsetek nieprzystępujących do matur) w przypadku szkół zawodowych w województwie małopolskim widoczne były zmiany odsetka absolwentów, którzy nie uzyskali świadectwa maturalnego. W związku z wygaszaniem liceów profilowanych warto przyjrzeć się jak kształtowało się to zjawisko w samych technikach, w których w roku szkolnym 2009/10 świadectwo maturalne uzyskało średnio o 20 pkt proc. absolwentów mniej w stosunku do roku szkolnego 2003/04. Największy odsetek absolwentów kończących szkołę bez uzyskania świadectwa maturalnego odnotowano w technikach podregionu tarnowskiego (wykres 3.7). 33

34 40 35 Wykr Odsetek absolwentów techników, którzy nie uzyskali świadectwa maturalnego w ogólnej liczbie absolwentów w województwie małopolskim % 30 Podregion krakowski Podregion m. Kraków 25 Podregion nowosądecki Podregion oświęcimski 20 Podregion tarnowski / / / / / / /10 Spadek liczby absolwentów otrzymujących świadectwo maturalne, którzy są potencjalnymi kandydatami na studia, był wynikiem zarówno spadku liczebności kolejnych roczników, jak i malejącej liczby uczniów przystępujących do matury (szczególnie w ponadgimnazjalnych szkołach zawodowych) oraz spadającą zdawalnością egzaminu maturalnego. Spadek zdawalności egzaminu maturalnego szczególnie widoczny był w ponadgimnazjalnych szkołach zawodowych, ponieważ dla liceów ogólnokształcących zarówno liczba absolwentów przystępujących do matury, jak i zdawalność utrzymywała się na wysokim poziomie odsetek przystępujących do matury w analizowanych województwach łącznie w roku szkolnym 2009/10 wynosił 97,2%, natomiast zdawalność 95,1%. Dla porównania w przypadku techników odsetek przystępujących do matury w roku szkolnym 2009/10 wyniósł 84,7%, a zdawalność 74,6%. 34