Instalacje Odgromowe

Transkrypt

1 Instalacje Odgromowe

2 Podstawa Prawna budowy instalacji odgromowych 1. Ustawa z dn. 07 lipca 1994 r. Prawo Budowlane (Dz. U. nr. 156, poz z późn. zm.) 2. Rozp. Min. Infrastr. z dn. 12 kwietnia 2002 r. W sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie usytuowanie (DzU nr 75 z 2002 r., poz. 690; DzU nr 33 z 2003 r., poz. 270; DzU nr 109 z 2004 r., poz. 1156; DzU nr 201 z 2008 r., poz. 1238; DzU nr 228 z 2008 r., poz. 1514; DzU nr 56 z 2009 r., poz. 461; DzU nr 239 z 2010 r., poz.1597) stwierdzono, że: budynek należy wyposażyć w instalację chroniącą przed wyładowaniami atmosferycznymi (obowiązek ten odnosi się do budynków wyszczególnionych w Polskiej Normie dotyczącej ochrony odgromowej obiektów budowlanych ( 53 ust. 2), instalacja piorunochronna, o której mowa w 53 ust. 2, powinna być wykonana zgodnie z wymaganiami Polskich Norm dotyczących ochrony odgromowej obiektów budowlanych ( 184 ust. 3).

3 Podstawa Prawna budowy instalacji odgromowych c.d. 1. Rozp. Min. Infrastr. z dn. 03 lipca 2003 r. W sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz. U. nr. 120 poz. 1133, Dz.U. nr. 201/2008, poz. 1239). 2. PN EN :2008 Ochrona Odgromowa cz. 1 Ogólne zasady. 3. PN EN :2008 Ochrona Odgromowa cz. 2 Zarządzanie ryzykiem. 4. PN EN :2008 Ochrona Odgromowa cz. 3 Uszkodzenie fizyczne obiektu i zagrożenie życia. 5. PN EN :20089 Ochrona Odgromowa cz. 4 Urządzenia elektryczne i elektroniczne w obiektach. Oddziałujące na obiekt pioruny mogą powodować uszkodzenie samego obiektu oraz zagrożenie znajdujących się w nim osób i zawartości, włącznie z uszkodzeniami wewnętrznych systemów. Uszkodzenia i awarie mogą również rozszerzać się na otoczenie obiektu oraz lokalne środowisko. Zasięg tego rozszerzenia zależy od właściwości obiektu i wyładowania piorunowego.

4 Główne właściwości obiektów ze względu na skutki oddziaływania piorunowego dotyczą: materiałów konstrukcyjnych, funkcji, użytkowników i zawartości, przyłączonych linii elektroenergetycznych i telekomunikacyjnych oraz rurociągów, istniejących lub przewidywanychśrodków ochrony, zasięgu rozprzestrzeniania zagrożenia.

5 skutki oddziaływania pioruna na różne typy obiektów

6 rodzaje strat jakie mogą wystąpić w obiekcie Tab. Wartości prawdopodobieństwa PA, że wyładowanie w obiekt wywoła porażenie istot żywych wskutek napięć dotykowych i krokowych L1 utrata życia ludzkiego, L2 utrata usług publicznych, L3 utrata dziedzictwa kulturowego, L4 utrata wartości ekonomicznej obiektu i jego zawartości.

7 Tab. Wartości prawdopodobieństwa PB w zależności od środków do redukcji uszkodzenia fizycznego

8 Aby ustalić, czy ochrona odgromowa obiektu jest potrzebna, należy dokonać oceny ryzyka. Ryzyko R jest wartością prawdopodobnych średnich rocznych strat. Następujące ryzyka powinny być brane pod uwagę: R1 ryzyko utraty życia ludzkiego, R2 ryzyko utraty usługi publicznej, R3 ryzyko utraty dziedzictwa kulturowego Tab. Wartości prawdopodobieństwa PSPD w zależności od poziomu ochrony odgromowej (LPL), któremu zostały przyporządkowane urządzenia do ograniczania przepięć (SPD)

9 Tab. Typowe wartości tolerowanego ryzyka RT Aby wyznaczyć wartość ryzyka R, należy obliczyć jego komponenty. Każde ryzyko R jest sumą jego komponentów. Komponenty ryzyka dla obiektu: komponent związany z fizycznym uszkodzeniem obiektu, komponent związany z awarią wewnętrznego układu wywołaną przez piorunowy impuls elektromagnetyczny (LEMP) lub przez przepięcia indukowane w liniach wchodzących do obiektu, komponent związany z porażeniem istot żywych napięciami dotykowymi wewnątrz obiektu i napięciami krokowymi w strefach do 3 m na zewnątrz obiektu.

10 Tab. Maksymalnych wartości parametrów prądu pioruna

11 Tab. Minimalnych wartości parametrów prądu pioruna i odpowiadającego im promienia toczącej się kuli Tab. Prawdopodobieństwa dla granic parametrów prądu pioruna

12 Tab. Powiązania poziomów ochrony odgromowej (LPL) z klasami LPS Wszystkie obiekty narażone są na skutki występowania zwarć, przeciążeń i przepięć. Niektóre z tych zakłóceń mogą pochodzić z instalacji i urządzeń w budynkach, inne natomiast pochodzą z zewnątrz. Źródłami tych zakłóceń mogą być zarówno same urządzenia odbiorcze (własne lub obce), operacje łączeniowe, stany awaryjne ale również wyładowania atmosferyczne (pioruny).

13 To właśnie do ochrony obiektów przed tymi ostatnimi wykonuje się instalacje odgromowe. Wykonane zgodnie z normą PN-IEC61024, PN-IEC , PN-86/E-05003/01 oraz NFC Do ochrony odgromowej domów jednorodzinnych o powierzchni dachu do 500 m2 poleca się instalacje odgromowe aktywne. Ryc. 1 Instalacje odgromowe to ochrona przed skutkami wyładowań atmosferycznych. Rozróżniamy dwa typy instalacji odgromowych.

14 Pierwsza zewnętrzna instalacja odgromowa tworzy ją siatka tzw. zwodów poziomych i pionowych z przewodami odprowadzającymi do ziemi i uziemiaczami, której zadaniem jest odprowadzenie prądu piorunowego od miejsca uderzenia do ziemi. Druga - to wewnętrzna instalacja odgromowa, którą stanowi instalacja przeciwprzepięciowa z szyną ekwipotencjalną wyrównującą potencjały pomiędzy poszczególnymi instalacjami domowymi np. wodociąg, gazociąg. Zadaniem takich instalacji jest ograniczenie poziomu przepięć występujących w instalacji i dochodzących do odbiorników. Współcześnie budowane i remontowane budynki mieszkalne i użyteczności publicznej powinny być wyposażone w obydwa typy instalacji. Klasyfikacja pożarowa obiektu Każdy obiekt, który ma zostać wyposażony w instalację odgromową winien zostać sklasyfikowany pod względem stopnia zagrożenia pożarowego. Aby zaliczyć budynek do konkretnej kategorii pożarowej ocenia się kilka podstawowych czynników. Bierze się pod uwagę przeznaczenie obiektu czy jest to obiekt mieszkalny, przemysłowy czy np. skład materiałów łatwopalnych. Oceniane są również: konstrukcja ścian (drewno, mur, konstrukcja stalowa, płyta warstwowa itd.), konstrukcja dachu (drewno, stal, beton itd.) oraz rodzaj pokrycia dachu blacha, papa, gont, dachówka.

15 Dokonanie oceny pożarowej budynku jest potrzebne by określić: a. wartość dopuszczalnej oporności uziomów, b. gęstość przewodów odprowadzających, c. długość osprzętu. Na określenie dopuszczalnej rezystancji uziomów ma wpływ rodzaj gleby. Jeśli jest to teren kamienisto-skalny dopuszczalna wartość wynosi 40Ω, a dla pozostałych 20Ω. Klasyfikacja tak przeprowadzona nie dotyczy obiektów zaliczonych do kategorii wybuchowych w których maksymalna wartość oporności dla uziomów wynosi 7Ω.

16 Ochrona odgromowa polega na wykonaniu urządzenia piorunochronnego, którego zadaniem jest: przejęcie uderzenia pioruna, a więc niedopuszczenie do wyładowania w obiekt z bezpiecznym odprowadzeniem prądu pioruna najkrótszą drogą do ziemi. Niedopuszczenie do powstania: niebezpiecznych napięć zagrażających bezpieczeństwu ludzi, niedopuszczenie do wyładowań iskrowych mogących spowodować pożar lub wybuch. Instalacja odgromowa składa się z elementów: a. zwodu, przeznaczonego do bezpośredniego przyjmowania wyładowań atmosferycznych, b. przewodów odprowadzających, łączących zwód z przewodem uziemiającym lub uziomem, c. zacisku probierczego rozłączalnego połączenia w przewodzie odprowadzającym umożliwiającego skontrolowanie poprawności funkcjonowania instalacji, d. przewodów uziemiających, łączących przewód odprowadzający z uziomem, e. uziomu o rezystancji <10 Ohm. Powszechnie stosuje się dwa podstawowe rodzaje uziomów: typ A - szpilkowy, typ B - otokowy, połączeń wyrównawczych, ochronników przeciwprzepięciowych.

17 Podstawowym zadaniem urządzenia piorunochronnego jest ochrona obiektu przed zagrożeniami występującymi podczas bezpośredniego wyładowania piorunowego w ten obiekt. Jednym z zagrożeń stwarzanych przez rozpływający się prąd piorunowy jest możliwość wywołania pożaru w obiekcie. Ryzyko wystąpienia pożaru wzrasta, jeśli w miejscach zagrożenia występują materiały lub urządzenia palne. Wzrost zagrożenia pożarowego wynika z możliwości wystąpienia: erozji termicznej metalu w miejscu jego bezpośredniego kontaktu z kanałem piorunowym (miejsce wpływania prądu piorunowego), wzrostu temperatury przewodów pod wpływem przepływającego przez nie prądu piorunowego, zapłon materiałów palnych w bezpośrednim sąsiedztwie kanału piorunowego lub przeskoku iskrowego, przeskok iskrowy w miejscach występowania materiałów lub urządzeń palnych, uszkodzenia lub błędne działania systemów ochrony przeciwpożarowej w obiekcie budowlanym.

18 Ostatni z czynników nie wywołuje bezpośredniego zagrożenia pożarem, ale może ograniczyć lub wyeliminować możliwości jego automatycznego gaszenia. zagrożenie stwarzane przez bezpośrednie działanie prądów piorunowych Przeprowadzenie oceny zagrożenia pożarowego wymaga posiadania podstawowych informacji o prądach piorunowych wyładowań doziemnych. Zalecane przez normy ochrony odgromowej wartości podstawowych parametrów charakteryzujących prądy piorunowe pierwszego i kolejnych wyładowań piorunowych w kanale zestawiono w tabeli.

19 Tab. Wartości podstawowych parametrów charakteryzujących prądy piorunowe wyładowań doziemnych [6, 12]; Objaśnienia: * ponieważ zasadnicza część całkowitego ładunku jest zawarta w pierwszym udarze, uznaje się, że podane wartości zawierają ładunek wszystkich udarów krótkotrwałych, ** ładunek całkowity suma ładunku krótkotrwałego i ładunku składowej długotrwałej prądu

20 W wielokrotnym doziemnym wyładowaniu piorunowym występuje również, bardzo istotny z punktu widzenia zagrożenia piorunowego, prąd składowej długotrwałej. Jest on charakteryzowany przez wartość maksymalną, czas T L trwania na poziomie 10 % wartości maksymalnej oraz ładunek całkowity Q L Tab. Wartości podstawowych parametrów charakteryzujących prąd piorunowy długotrwałej składowej wyładowania piorunowego [6, 12] Podstawowe informacje dotyczące skutków przepływu prądu pierwszego wyładowania piorunowego zestawiono w tabeli poniżej

21 Tab. Zestawienie podstawowych informacji umożliwiających ocenę zagrożenia pożarowego wywołanego przez prąd piorunowy

22 Temperatura wewnątrz pioruna to nawet 1500 stopni C. Zadaniem instalacji odgromowej jest przejęcie energii wyładowania atmosferycznego i odprowadzenie jej do ziemi. Do obliczeń przyrostu temperatury przewodów oraz objętości metalu wytopionego przez przepływający prąd należy wykorzystać dane przedstawione w tabeli poniżej. Tab. Wartości współczynników występujących w równaniach w tabeli powyżej

23 Informacje przedstawione w dwóch tabelach powyżej powinny pomóc w ocenie zagrożenia cieplnego, jakie wywołuje bezpośrednie wyładowanie piorunowe w przewodzące elementy (przewody lub pokrycia z blach) oraz przepływ prądu piorunowego. Może to być niezwykle istotne w ocenie: możliwości umieszczenia zwodów lub przewodów odprowadzających na ścianach wykonanych z materiału palnego. Taki sposób układania zaleca norma, jeśli temperatura przewodów przy przepływie prądu piorunowego nie przekroczy dopuszczalnej dla danego materiału, możliwości wystąpienia ewentualnych uszkodzeń naturalnych elementów przewodzących wykorzystywanych do odprowadzania prądu piorunowego (blachy pokrycia dachowego, elementy fasad itp.), zagrożeń wywołanych przez przepływ prądu piorunowego w połączeniach wyrównawczych. zagrożenia stwarzanego przez prąd piorunowy podczas bezpośrednich wyładowań piorunowych w urządzenia technologiczne poza budynkami (np. zbiorniki, rurociągi, aparaty wyposażone w zawory, kominki, złącza).

24 Analizując zagrożenie piorunowe w środowisku palnym należy uwzględnić przeskoki iskrowe. Podczas wyładowania piorunowego może wystąpić iskrzenie: a.termiczne, b.napięciowe. Iskrzenie termiczne występuje w miejscach przepływu prądów o dużych wartościach przez słabo wykonane połączenia pomiędzy dwoma przewodzącymi materiałami. Intensywność iskrzenia termicznego jest związana z energią właściwą i jest szczególnie groźna przy przepływie prądu pierwszego wyładowania głównego w kanale. W obiektach posiadających dachy wykonane z materiałów łatwozapalnych ochronę odgromową zapewniają zwody poziome podwyższone, zwody nieizolowane pionowe lub wysokie poziome nieizolowane. Zwody powinny być mocowane w sposób trwały. Niestety istnieją rozbieżności dotyczące zasad układania zwodów. Zgodnie z wymaganiami ciągle aktualnej normy i PN-89/E-05003/03 [2], zwody poziome powinny być umieszczone w odległości nie mniejszej niż 0,4 m od palnego pokrycia dachowego. Wymiary oka siatki w obiektach zagrożonych pożarem nie mogą być większe niż m. Dopuszcza się zwiększenie jednego boku sieci, jednak nie więcej niż o 3 m, przy jednoczesnym zmniejszeniu drugiego boku o ten sam wymiar.

25 Inne podejście do ochrony prezentują normy PN-IEC i PN-IEC Zgodnie z zaleceniami zawartymi w tych normach, odstęp między przewodami urządzenia piorunochronnego a dachem wykonanym z materiału palnego wynosi nie mniej niż 0,1 m. Pojawia się również zalecenie stosowania odstępu 0,15 m w przypadku dachów krytych strzechą jeśli nie są stosowane przy pokryciu elementy metalowe. Przykładowe rozwiązanie instalacji piorunochronnej na dachu krytym słomą przedstawiono na rysunku Ryc. 2 Zwody podwyższone na dachach krytych słomą fot. A. Sowa

26 Należy zauważyć, że łatwopalne części obiektu obejmowanego ochroną nie powinny pozostawać w bezpośrednim styku z elementami urządzenia piorunochronnego i pod jakąkolwiek metalową powłoką dachu, która może być przebita przez wyładowanie piorunowe. Jednocześnie sugerowana jest możliwość podejmowania różnorodnych działań w celu ochrony przed niebezpiecznymi skutkami nagrzewania się przewodów przy przepływie prądów piorunowych. Zalecane jest zwiększanie przekroju przewodów urządzenia piorunochronnego, zwiększanie odstępów pomiędzy tymi przewodami a dachem lub nawet zastosowanie izolacji niepalnej pomiędzy przewodami z prądem piorunowym a powierzchnią dachu. Zgodnie z interpretacją nr 55 dokonaną przez Normalizacyjną Komisję Problemową, konieczność stosowania zwodów podwyższonych ma uzasadnienie tylko w przypadku strzech ze słomy lub innych materiałów równoważnych pod względem łatwopalności i nie dotyczy drewnianych pokryć dachowych. Przyjęcie takiej interpretacji powoduje, że na dachach z gontów lub desek drewnianych można stosować zwody niskie ułożone w odległości nie mniejszej niż 2 cm nad powierzchnią dachu lub bezpośrednio na nim.

27 Ochrona przed zagrożeniami piorunowymi urządzeń systemów przeciwpożarowych Bezpośrednie działanie prądu piorunowego stwarza nie tylko możliwość wywołania pożaru w obiekcie budowlanym, ale również zagraża systemom ochrony przeciwpożarowej. Ocena zagrożenia i zasady doboru urządzeń ochrony przed narażeniami piorunowymi zostaną przedstawione na przykładzie elektronicznego systemu wykrywania i sygnalizacji pożaru. Podstawowym elementem takiego systemu jest centrala, do której dochodzą przewody od detektorów (czujki dymu, płomieni, przyciski alarmowe itp.) rozmieszczonych w obiekcie. W centrali następuje przetwarzanie danych i po wykryciu pożaru uruchomiona zostaje sygnalizacja alarmowa oraz rozpoczyna się zaprogramowana procedura alarmowa.

28 Przed doborem urządzeń do ograniczania przepięć dochodzących do centrali, należy zebrać informacje dotyczące: rozmieszczenia detektorów systemu sygnalizacji pożaru w analizowanym obiekcie i poza nim (jeśli takie występują), wartości sygnałów napięciowych, sposobów połączenia centrali z innymi systemami w obiekcie (inne systemy ochrony obiektu, sieć telekomunikacyjna), wymagań dotyczących zasilania centrali, ewentualnych sposobów ograniczania przepięć zastosowanych w centrali do ochrony przyłączy zasilania i sygnałowych, poziomów odporności udarowej przyłączy zasilania i central sygnałowych. Poziomy odporności udarowej przyłączy urządzeń systemów przeciwpożarowych Poziomy odporności udarowej poszczególnych urządzeń systemu przeciwpożarowego powinien przedstawić producent na podstawie wyników badań odwzorowujących występujące zagrożenie piorunowe.

29 W warunkach laboratoryjnych zagrożenie stwarzane przez przepięcia atmosferyczne odwzorowuje się narażając urządzenia na działanie udarów napięciowoprądowych o kształcie 1,2/50 µs/µs 8/20 µs/µs (odpowiednio kształt napięcia i prądu udarowego). Szczegółowe informacje dotyczące wymaganych poziomów odporności udarowej urządzeń systemów alarmowych, pożarowych i włamaniowych zawarte są w normach PN-EN Poziomy odporności urządzeń na działanie udarów napięciowoprądowych 1,2/50 8/20 wynoszą: przyłącza zasilania napięcia sieciowego przemiennego: linia linia: 0,5 kv i 1,0 kv (odpowiada badaniu odporności pomiędzy L a N), linia ziemia: 0,5; 1.0; 2,0 kv (odpowiada badaniu odporności pomiędzy L/N a PE). przyłączy innych linii zasilania oraz sygnałowych: linia ziemia: 0,5 kv i 1.0 kv (odpowiada badaniu odporności na zaburzenia wspólne).

30 Możliwość prowadzenia badań udarami o różnych wartościach szczytowych powoduje, że przed przystąpieniem do doboru urządzeń do ograniczania przepięć należy sprawdzić, jaki poziom odporności udarowej deklaruje producent urządzeń systemu przeciwpożarowego. Ograniczanie przepięć dochodzących do urządzeń systemów przeciwpożarowych W systemie ochrony przeciwpożarowej, podczas wyładowania piorunowego w obiekt lub w jego sąsiedztwie centrala jest narażona na bezpośrednie oddziaływanie pola elektromagnetycznego oraz przepięć dochodzących z instalacji zasilającej i z torów sygnałowych. Obecnie ochrona systemów przeciwpożarowych przed bezpośrednim oddziaływaniem pola elektromagnetycznego nie jest praktycznie rozpatrywana, gdyż brakuje wymagań dotyczących badań odporności centralek lub całych systemów na działanie impulsowego pola magnetycznego.

31 Ograniczanie przepięć w instalacji elektrycznej Ochrona przed uszkodzeniem centrali systemu przeciwpożarowego przez rozpływający się prąd piorunowy oraz przepięciami atmosferycznymi dochodzącymi z instalacji elektrycznej wymaga: posiadania jednoznacznej informacji od producenta centrali o przeprowadzonych badaniach kompatybilności elektromagnetycznej oraz poziomach odporności przyłączy zasilania central na działanie udarów 1,2/50-8/20. zastosowania dwu- lub trójstopniowego systemu ograniczania przepięć w instalacji elektrycznej zasilającej centralę w obiekcie budowlanym posiadającym urządzenie piorunochronne, ze względu na zakres badań central i potrzebę zapewnienia niezawodnego ich działania, należy określić zagrożenie piorunowe instalacji elektrycznej i zastosować odpowiednio dobrane iskiernikowe urządzenie do ograniczania przepięć SPD (ang. Surge Protective Device) typu 1, w przypadku braku analizy zagrożenia piorunowego instalacji elektrycznej, należy zastosować iskiernikowe SPD typu 1 chroniące przed prądami impulsowymi o wartościach szczytowych nie mniejszych niż 12,5 ka na fazę,

32 w przypadku obiektu bez urządzenia piorunochronnego i braku możliwości bezpośredniego oddziaływania części prądu piorunowego na instalację elektryczną, można zastosować jednostopniowy system warystorowych SPD typu 2 lub dwustopniowy system układów SPD typu 2 i 3. Ograniczanie przepięć dochodzących z linii przesyłu sygnałów W obwodach przesyłu sygnałów odpowiednio dobrane i zainstalowane elementy i układy ograniczające przepięcia powinny zapewnić bezawaryjne działanie chronionych central i nie wpływać na jakość ich pracy. W przypadku ograniczania przepięć dochodzących do centrali z linii przesyłu sygnałów (np. linie czujek, linie telekomunikacyjne), mogą być wykorzystywane SPD zawierające elementy gazowyładowcze lub elementy gazowyładowcze i diody badane zgodnie z wymaganiami kategorii C lub D (tabela poniżej.

33 Tab. Zakresów badań różnych kategorii SPD Zapewnienie ochrony wymaga zamontowania urządzeń do ograniczania przepięć we wszystkich liniach dochodzących od detektorów do centrali. Podstawowe układy SPD kategorii C, ograniczających przepięcia w torach sygnałowych, przedstawiono na rysunkach poniżej.

34 Ryc. 3 Podstawowy układ połączeń elementów gazowyładowczych zapewniających napięciowe poziomy ochrony V (SPD kategorii C lub D) fot. A. Sowa

35 Ryc. 4 Schematy SPD kategorii C lub D przeznaczone do ograniczania napięć i prądów udarowych dochodzących do przyłączy sygnałowych centrali. Napięciowe poziomy ochrony układy: a i b) V pomiędzy Y1,Y2 a C kilkadziesiąt woltów pomiędzy Y1 i Y2, c i d) kilkadziesiąt woltów pomiędzy Y1,Y2 a C, kilkadziesiąt kilkaset woltów pomiędzy Y1 i Y2, e i f) kilkadziesiąt woltów pomiędzy Y1,Y2 a C oraz pomiędzy Y1 i Y2 fot. A. Sowa

36 Układy iskierników gazowych przedstawione na ryc. 3. ograniczają przepięcia do poziomu V i mogą być stosowane do ochrony przyłączy sygnałowych o poziomie odporności udarowej ok V. W przypadku urządzeń, których przyłącza charakteryzuje mniejsza odporność udarowa, należy zastosować układy składające się z iskierników i diod ryc. 4.. Jeśli zachodzi potrzeba instalacji czujek lub elementów sygnalizacji alarmu poza obiektem budowlanym, należy dobierając parametry SPD uwzględnić możliwość zagrożenia stwarzanego przez rozpływający się prąd piorunowy. W takim przypadku SPD powinny zapewnić ochronę przed prądem o kształcie 10/350 (SPD kategorii D). Schematy takich SPD są analogiczne do przedstawionych na ryc. 3. i ryc. 3 Dobierając właściwości SPD oraz ich rozmieszczenie, należy wykorzystać zalecania strefowej koncepcji ochrony odgromowej i przepięciowej [7, 12, 13]. Przykładowe rozwiązanie kompleksowego systemu ograniczania przepięć w instalacji elektrycznej oraz w liniach przesyłu sygnałów przedstawiono na ryc.5.

37 Rys. 4. Przykład kompleksowego systemu ograniczania przepięć dochodzących do centrali przeciwpożarowej fot. A. Sowa

38 Analiza ryzyka szkód piorunowych Nowym zagadnieniem wprowadzonym przez normę ochrony odgromowej PN- EN jest metodyka analizy ryzyka oraz oceny uszkodzeń powodowanych przez wyładowania piorunowe. Zastosowanie zaleceń zawartych w tej normie umożliwia określenie nie tylko wymaganego poziomu ochrony urządzenia piorunochronnego, ale również potrzeby zastosowania innych środków ochrony, łącznie z oceną ich opłacalności. Norma PN-EN wprowadza rozgraniczenie na dwa przypadki, w których zagrożone są i podlegają ochronie: obiekt budowlany, urządzenie usługowe (tj. linia lub instalacja doprowadzona do obiektu budowlanego). Ryzyko definiowane jest jako wartość prawdopodobnych średnich rocznych strat (istot żywych i dóbr) powstałych wskutek oddziaływania pioruna, w stosunku do całkowitej wartości istot żywych i dóbr w obiekcie poddawanym ochronie.

39 Dla każdego typu straty, jaka może wystąpić w obiekcie, powinna być wyznaczona stosowna wartość ryzyka R. Rozpatrywane są następujące rodzaje ryzyka: Ryzyka związane z obiektem budowlanym: R 1 ryzyko utratyżycia ludzkiego, R 2 ryzyko utraty usługi publicznej, R 3 ryzyko utraty dziedzictwa kulturowego, R 4 ryzyko utraty wartości ekonomicznej. Ryzyka związane z urządzeniem usługowym: R 2 ryzyko utraty usługi publicznej, R 4 ryzyko utraty wartości ekonomicznej. Każde z wymienionych rodzajów ryzyka R jest sumą jego komponentów R X, tj. ryzyka częściowego, powiązanego z określonymi źródłami i rodzajami uszkodzeń. Wartości poszczególnych komponentów ryzyka zależą od charakterystyk obiektu poddawanego ochronie oraz zastosowanych w nim środków ochrony.

40 Określenie potrzeby zastosowania dodatkowychśrodków ochrony odgromowej w obiekcie odbywa się na podstawie porównania obliczonej wartości ryzyka R z wartością ryzyka tolerowanego R T. Reprezentatywne wartości ryzyka tolerowanego proponowane przez normę oraz zalecane w przypadku obiektów telekomunikacyjnych przedstawiono w tabeli. Tab. 1 Typowych wartości ryzyka tolerowanego RT

41 W celu określenia potrzeby zastosowania ochrony odgromowej, należy rozpatrzyć ryzyka R 1, R 2 i R 3 w przypadku obiektu, lub ryzyko R 2 w przypadku urządzenia usługowego. W każdym przypadku rozpatrywania ryzyka należy: zidentyfikować komponenty R X, które składają się na ryzyko R, obliczyć zidentyfikowane komponenty ryzyka R X, obliczyć ryzyko całkowite R, zidentyfikować ryzyko tolerowane R T, porównać wyznaczoną wartość ryzyka R z wartością ryzyka tolerowanego R T. Jeżeli R R T, to ochrona odgromowa nie jest konieczna. Jeżeli R>R T, to należy zastosowaćśrodki ochrony w celu redukcji ryzyka R poniżej wartości R T. Niekiedy przydatna jest analiza ekonomiczna korzyści z zastosowania dodatkowych środków ochrony w celu redukcji straty materialnej. W takim przypadku należy obliczyć ryzyko R 4 (lub R 4 ), całkowity roczny koszt strat C L pod nieobecnośćśrodków ochrony, całkowity roczny koszt strat resztkowych C RL, w przypadku zastosowania wybranychśrodków ochrony, oraz roczny koszt C PM wybranych środków ochrony, a następnie porównać koszty.

42 Wyboru najbardziej odpowiednich środków ochrony powinien dokonać projektant na podstawie udziału każdego komponentu ryzyka w całkowitym ryzyku R tak, aby możliwe było określenie najskuteczniejszego środka redukującego to ryzyko. Szacując komponenty ryzyka, obiekt budowlany można podzielić na strefy charakteryzujące się jednakowymi właściwościami. Pozwala to na zwiększenie efektywności ekonomicznej proponowanych środków ochrony. Należy oszacować komponenty ryzyka dla każdej ze stref w obiekcie (każdego z odcinków linii). Obliczenie ryzyka R w obiekcie lub urządzeniu usługowym wymaga obliczenia wszystkich jego komponentów R X, za pomocą ogólnej zależności: gdzie: N X średnia roczna liczba wyładowań oddziałujących na obiekt, urządzenia i/lub wychodzące z niego instalacje, P X prawdopodobieństwo wywołania przez pojedyncze wyładowanie określonej szkody lub zakłócenia, które nie jest tolerowane przez urządzenia lub instalacje w obiekcie, L X współczynnik pozwalający oszacować rozmiary powstałej szkody. W normie szczegółowo opisano procedurę i podano wzory pozwalające na obliczenie poszczególnych komponentów ryzyka.

43 Średnia roczna liczba groźnych zdarzeń Podstawą do wyznaczenia średniej rocznej liczby groźnych zdarzeń NX powstających wskutek wyładowań piorunowych jest znajomość aktywności burzowej w rejonie, w którym zlokalizowany jest obiekt. Aktywność burzowa określona jest gęstością doziemnych wyładowań piorunowych (tj. liczbą wyładowań piorunowych na km 2 na rok) lub liczbą dni burzowych w roku w danym rejonie. Informacje dotyczące gęstości piorunowych wyładowań doziemnych są dostępne w postaci map gęstości wyładowań lub map izokeraunicznych. W przybliżeniu można przyjąć, że gęstość wyładowań piorunowych dla obszaru Polski powyżej szerokości geograficznej wynosi 1,8, a poniżej tej szerokości 2,5. Średnia roczna liczba groźnych zdarzeń zależy także od fizycznych właściwości obiektu poddawanego ochronie. Należy do nich przede wszystkim równoważna powierzchnia zbierania wyładowań przez obiekt, zależna od jego wymiarów geometrycznych. W normie podano wzory matematyczne pozwalające na wyznaczenie powierzchni zbierania dla przypadku obiektów odosobnionych, o nieskomplikowanym kształcie, zlokalizowanych na płaskim terenie. Powierzchnię zbierania wyładowań przez obiekt o złożonym kształcie można wyznaczyć metodą graficzną.

44 Przykład wyznaczenia takiej powierzchni dla przypadku wolno stojącego domu wiejskiego przedstawiono na rysunku Ryc. 2 Graficzne wyznaczanie równoważnej powierzchni zbierania wyładowań przez obiekt o złożonym kształcie dom wiejski parterowy

45 Poszczególnym częściom obiektu o różnych wysokościach przyporządkowano określone powierzchnie cząstkowe. Wypadkowa, równoważna powierzchnia zbierania wyładowań odpowiada największemu obszarowi pokrywanemu przez powierzchnie cząstkowe. Przy szacowaniu liczby groźnych zdarzeń, cechy lokalizacyjne obiektu (wpływ obiektów otaczających lub eksponowanego położenia) uwzględniane są poprzez wprowadzenie współczynników położenia i środowiskowego. Dodatkowo, w urządzeniu usługowym dołączonym do obiektu należy uwzględnić obecność transformatora SN/nn, położonego pomiędzy punktem uderzenia pioruna a obiektem. Przykładowe informacje niezbędne do wyznaczenia liczby groźnych zdarzeń dla analizowanego obiektu, przedstawiono w tabeli poniżej.

46 Tab. 2 Informacje niezbędne do wyznaczenia liczby groźnych zdarzeń dla domu wiejskiego Prawdopodobieństwa uszkodzeń Prawdopodobieństwa uszkodzeń powstałych w obiekcie wskutek wyładowań piorunowych zależą od jego właściwości konstrukcyjnych oraz zastosowanych środków ochrony.

47 Wartości tych prawdopodobieństw wyznacza się na podstawie proponowanych w normie prawdopodobieństw cząstkowych i odpowiednich współczynników związanych z zastosowanymi środkami ochrony przed porażeniem napięciami dotykowymi i krokowymi, instalacją piorunochronną, układami ograniczników przepięć, ekranowaniem przestrzennym, rodzajem oprzewodowania, wyposażeniem obiektu itp. Przykładowe informacje niezbędne do oszacowania Przykładowe informacje niezbędne do oszacowania prawdopodobieństw strat powodowanych wyładowaniami piorunowymi dla rozważanego domu wiejskiego zestawiono w tabeli poniżej

48 Tab. 3 Informacje niezbędne do obliczenia prawdopodobieństwa strat dla domu wiejskiego

49 Wstępnie przyjęto, że obiekt nie posiada urządzenia piorunochronnego. Straty w obiekcie W celu wyznaczenia średniej rocznej straty w obiekcie, wprowadza się rozróżnienie na straty powstające wskutek : porażenia napięciami dotykowymi i krokowymi L t, uszkodzeń fizycznych L f, awarii układów wewnętrznych L o. W normie zaproponowano sposób wyznaczenia wartości L t, L f i L o dla poszczególnych rodzajów strat w powiązaniu z wywołującymi je uszkodzeniami za pomocą odpowiednich zależności matematycznych. Podano również typowe średnie wartości L t, L f i L o dla każdego rodzaju straty, w zależności od przeznaczenia obiektu poddawanego ochronie. Przy szacowaniu strat, specyficzne właściwości obiektu poddawanego ochronie uwzględnia się za pomocą współczynników zmniejszających lub zwiększających wspomniane wyżej wartości L t, L f i L o. Współczynniki te zależą od rodzaju gruntu i/lub powierzchni podłogi, zastosowanychśrodków przeciwpożarowych, ryzyka pożarowego obiektu i występowania w obiekcie zagrożeń specjalnych.

50 Informacje niezbędne do wyznaczenia strat dla przykładu domu wiejskiego zestawiono w tabeli Tab. 4 Informacje niezbędne do wyznaczenia wartości strat dla przypadku domu wiejskiego

51 Komponenty ryzyka Po wyznaczeniu wszystkich wymaganych wielkości (liczby groźnych zdarzeń, prawdopodobieństw uszkodzeń oraz wielkości strat) można przejść do obliczenia właściwych komponentów ryzyka, korzystając ze szczegółowych wzorów przedstawionych w normie. W rozważanym przykładzie domu wiejskiego występują ryzyko utraty życia ludzkiego R 1 oraz ryzyko strat materialnych R 4. Odpowiednie wartości ryzyka R1 i R4 obliczone dla tego przypadku z wykorzystaniem opisanej procedury zestawiono w tabeli Tab. 5 Obliczone wartości ryzyka R1 i R4 dla domu wiejskiego

52 Z zestawienia wynika, że ryzyko utraty życia lub zdrowia R1 jest niższe niż ryzyko tolerowane tab. 1. Budynek nie wymaga żadnych dodatkowych środków zmniejszających to ryzyko. Przyjmując tolerowane ryzyko strat materialnych na poziomie 10 3 tab. 1, obiekt nie wymaga również dodatkowych środków ochrony zmniejszających ryzyko takich strat. W celu ułatwienia przeprowadzenia obliczeń poszczególnych komponentów ryzyka oraz doboru środków ochrony, opracowano program komputerowy RAC (Risk Assessment Calculator). Program ten jest dołączany do normy PN-EN W normie pojawia się jednak wyraźny zapis, że narzędzie to nie wdraża pełnej funkcjonalności normy i jest przeznaczone jedynie do uzyskania wstępnych oszacowań dla przypadków nieskomplikowanych obiektów. Okno dialogowe programu, zawierające uproszczone dane wejściowe zastosowane dla rozpatrywanego przypadku domu wiejskiego, przedstawiono na rysunku 2. Wyznaczone wartości ryzyka otrzymane za pomocą tego programu rys. 2. wynoszą: utrata życia ludzkiego R 1 =7, , utrata wartości ekonomicznej (straty materialne) R 4 =5, ,

53 Rys. 2. Widok okna dialogowego programu do szacowania ryzyka zgodnie z PN-EN wyniki obliczeń dla domu wiejskiego

54 Otrzymane wartości różnią się od obliczonych przy zastosowaniu procedury opisanej w normie tab. 5. Badania okresowe instalacji odgromowej Obiekty wyposażone w instalacje elektryczne, instalacje niskonapięciowe oraz urządzenia techniczne narażone są na występowanie przepięć, wywołanych wyładowaniami atmosferycznymi czyli piorunami. Aby chronić obiekt stosowane są instalacje ochrony odgromowej uniemożliwiające bezpośrednie wyładowania piorunowe w budynek lub jego minimalizowanie. Badania okresowe instalacji odgromowej to czynności oceny stanu technicznego, parametrów eksploatacyjnych, jakości regulacji i sprawności energetycznej urządzeń instalacji i sieci. Osoby obsługujące i konserwujące powinny posiadać kwalifikacje potwierdzone zaświadczeniem kwalifikacyjnym wydanym przez organ właściwej jednostki dozoru technicznego. Badania i pomiary okresowe mają na celu sprawdzenie, czy stan techniczny instalacji w trakcie eksploatacji nie uległ pogorszeniu w stopniu powodującym zagrożenie dla dalszego bezpiecznego użytkowania.

55 Badanie okresowe obejmuje: 1. Sprawdzenie urządzenia piorunochronnego - sprawdzenie przewodów, elementów łączeniowych, wsporników, mocowania. 2. Sprawdzenie ciągłości elektrycznej urządzenia piorunochronnego. 3. Wykonanie pomiaru rezystancji uziomu. 4. Sprawdzenie stanu urządzeń ograniczających przepięcia w instalacji elektrycznej i systemach przesyłu sygnałów. W przypadku zmian w obiekcie, instalacjach lub systemach należy sprawdzić skuteczność ochrony urządzenia piorunochronnego. 5. Stan wszystkich połączeń oraz mocowań elementów urządzenia piorunochronnego. 6. Stan korozji, zwłaszcza na poziomie ziemi 7. Zachowanie wymaganych bezpiecznych odstępy pomiędzy elementami urządzania piorunochronnego a chronionymi urządzeniami lub elementami konstrukcji obiektu.

56 Badanie okresowe obejmuje c.d. : 8. Stan połączeń wyrównawczych wewnątrz obiektu. 9. Stan urządzeń ograniczających przepięcia oraz chroniących je bezpieczników. 10. W przypadku zmian, prawidłowość wykonania nowych części instalacji zewnętrznej oraz wewnętrznej w obiekcie. Konserwację i sprawdzenie instalacji piorunochronnej powinien dokonywać specjalista z dziedziny ochrony odgromowej. Pomimo że prawo budowlane nie nakłada na właścicieli małych domów obowiązku wyposażenia budynku w instalację odgromową, nie powinniśmy rezygnować z jej zamontowania. Instalacja odgromowa konieczna jest w przypadku domów wykonanych z materiałów łatwopalnych. W przypadku pozostałych budynków ważna jest jednak nie tylko ich wysokość, ale i lokalizacja. Jeśli bowiem dom usytuowany został z dala od innych zabudowań, samotnie na otwartej przestrzeni lub na wzgórzu koniecznie powinniśmy wyposażyć go w instalację odgromową.

57 Decydując się na takie rozwiązanie pamiętajmy o kilku ważnych zasadach. Instalacja odgromowa powinna obejmować nie tylko szczyt dachu, ale całą jego konstrukcję (montuje się ją wzdłuż kalenicy i na bocznych krawędziach połaci dachowej). Z instalacją należy połączyć wszystkie znajdujące się na dachu przedmioty wystające ponad jego powierzchnię anteny, wierzchy i nasady kominowe, wywietrzniki itp. Przewody odprowadzające, które zapewniają przepływ prądu w przypadku uderzenia piorunem, należy montować po przekątnej w narożnikach budynku. Powinny być przynajmniej dwa takie przewody na obiekcie chronionym instalacją odgromową. W typowej chmurze burzowej w jej górnych warstwach gromadzą się ładunki W typowej chmurze burzowej w jej górnych warstwach gromadzą się ładunki dodatnie, natomiast u podstawy chmury tworzą się ładunki ujemne. Dalszy wzrost ładunku powoduje wzrost pola elektrycznego. W miejscu gdzie natężenie pola przekracza krytyczną wartość rozwija się w kierunku ziemi - wyładowanie doziemne (wyładowanie może być także zainicjowane od wierzchołka obiektu znajdującego się na ziemi wówczas takie wyładowanie nazywa się wyładowaniem oddolnym) lub w kierunku sąsiedniej chmury - wyładowanie międzychmurowe.

58

59

60 Na podstawie obserwacji i posiadanych doświadczeń na polu ochrony odgromowej, niezależnie od stopnia zagrożenia piorunowego, zalecamy umieszczenie na obiekcie ochrony odgromowej. Wybór poziomu ochrony ma pozwolić zredukować ryzyko szkody wywołanej przez wyładowanie atmosferyczne trafiające w obiekt lub chronioną powierzchnię. Im wyższa skuteczność urządzenia piorunochronnego tym mniejsze ryzyko szkód spowodowanych przez uderzenie pioruna. Wybór poziomu ochrony zależy od przeznaczenia budynku, jego konstrukcji, wartości (na podstawie Pr PN-IEC oraz PN-86 E-05003/01). Skuteczność urządzenia piorunochronnego i odpowiadające im poziomy ochrony: Poziom ochrony Skuteczność urządzenia piorunochronnego E I 0,98 II 0,95 III 0,90 IV 0,80

61 Podsumowanie Poprawnie zaprojektowane i wykonane urządzenie piorunochronne jest szczególnie ważne w obiektach zagrożonych pożarem oraz wyposażonych w elektroniczne systemy ochrony przeciwpożarowej. Zapewnienie bezawaryjnego działania takich systemów wymaga ograniczenia do odpowiednich poziomów przepięć w instalacji elektrycznej. Należy również rozważyć potrzebę stosowania urządzeń do ograniczania przepięć dochodzących do przyłączy sygnałowych central. Zastosowane SPD nie mogą wpływać na jakość pracy systemu ochrony przeciwpożarowej, a ich dobór i rozmieszczenie powinno być wykonane przez specjalistę współpracującego z producentem systemu przeciwpożarowego oraz jednostkami atestującymi takie systemy. Przedstawione sposoby ograniczania przepięć chronią system przeciwpożarowy przed uszkodzeniem, ale nie eliminują całkowicie możliwości zakłócenia w jego poprawnym działaniu. W najgorszym przypadku, w wyniku takich zakłóceń piorunowych może zadziałać system gaszący, co może być bardzo kłopotliwe i kosztowne. Dodatkowo w czasie błędnego zadziałania zużywane są środki gaszące, co może spowodować brak możliwości gaszenia systemu w przypadku wystąpienia rzeczywistego zagrożenia pożarowego.

62 Instalacje odgromowe muszą spełniać warunki odpowiedniej normy. Dobrze jest również sprawdzić jakie warunki gwarancji oferuje dany wykonawca. Instalację odgromową muszą posiadać obiekty użyteczności publicznej m. in.: szpitale, sanatoria, szkoły, przedszkola, kina, teatry, muzea, biblioteki, hale targowe i in. Szczegółowe kryteria stosowania ochrony odgromowej podane są w Polskiej Normie PN-86/E-05003/01 i 02. Instalacje przeciwprzepięciowe (wewnętrzne instalacje odgromowe) to zabezpieczenie urządzeń elektrycznych i elektronicznych. Dobrze wykonana instalacja odgromowa chroni obiekt przed skutkami uderzenia pioruna, jednak nie chroni ona bezpośrednio urządzeń elektrycznych i elektronicznych znajdujących się wewnątrz budynku. Dotyczy to głównie urządzeń elektronicznych ( telewizor, magnetowid, zestaw do odbioru TV SAT, komputer, telefon) gdyż właśnie elektronika jest najbardziej narażona na skutki przepięć spowodowanych prądami piorunowymi. Wynikiem przepływu takiego prądu przez instalację elektryczną może być ich poważne uszkodzenie lub zupełne zniszczenie. Do ochrony wewnętrznej urządzeń elektronicznych i elektrycznych stosuje się zabezpieczenia przeciwprzepięciowe, które chronią zarówno przed przepięciami atmosferycznymi jak i łączeniowymi.

63

64

65 Przepisy wykonawcze do PB to : Dziennik Ustaw z 1999 r. Nr 74 poz. 836 ; Przy remontach budynku należy zapewnić: 1) realizację robót w kolejności wynikającej z opracowanego planu remontów, 2) bezpieczeństwo użytkowników i osób trzecich w trakcie prowadzenia robót, 3) stosowanie rozwiązań technicznych, materiałowych i technologicznych ograniczających uciążliwość użytkowania lokali oraz podnoszących walory użytkowe lokali Wszelkie zmiany w stosunku do istniejących rozwiązań, dokonywane w związku z wykonywaniem robót remontowych, nie powinny powodować pogorszenia stanu technicznego i właściwości użytkowych elementów budynku oraz naruszać interesów użytkowników lokali lub osób trzecich.

66 Przepisy wykonawcze do PB to : Rozdział 16, par. 56 i 57 : Użytkowanie instalacji piorunochronnej 56. Obowiązek zapewnienia właściwego stanu technicznego instalacji piorunochronnej i ochrony wewnętrznej budynku obciąża właściciela budynku. 57. Do obowiązków właściciela budynku w zakresie utrzymania właściwego stanu technicznego instalacji piorunochronnej należy: 1) badanie tej instalacji w szczególności w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń od korozji oraz uziemienia, 2) zapewnienie realizacji napraw i wymian przez osoby posiadające kwalifikacje zawodowe wymagane przy świadczeniu usług oraz wykonywaniu napraw lub dozoru nad eksploatacją urządzeń i instalacji elektrycznych, 3) zapewnienie nadzoru nad realizacją robót konserwacyjnych, napraw i wymian, 4) zapewnienie realizacji zaleceń pokontrolnych wydawanych przez upoważnione organy, 5) w razie zagrożenia życia lub zdrowia użytkowników albo środowiska lub mienia - przeprowadzenie kontroli stanu technicznego tej instalacji.

67 Przepisy wykonawcze do PB to : Rozdział 15 paragraf 53.1 : Właściciel budynku jest obowiązany do dokonywania okresowych kontroli stanu sprawności technicznej urządzeń i instalacji elektrycznych w budynku. 2. Stan sprawności technicznej urządzeń i instalacji elektrycznych w budynku powinien być kontrolowany tak, aby zapewnione było właściwe ich funkcjonowanie, w tym sprawność połączeń, osprzętu, sprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, uziemień oraz oporności izolacji przewodów. Wszystko to może wiązać się z pogorszeniem stanu technicznego obiektu, i wówczas, zgodnie z PB art 70 :

68 Przepisy wykonawcze do PB to : Art Właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu budowlanego, na którym spoczywają obowiązki w zakresie napraw, określone w przepisach odrębnych lub umowach, są obowiązani w czasie lub bezpośrednio po przeprowadzonej kontroli stanu technicznego obiektu budowlanego lub jego części, usunąć stwierdzone uszkodzenia oraz uzupełnić braki, które mogłyby spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska, a w szczególności katastrofę budowlaną, pożar, wybuch, porażenie prądem elektrycznym albo zatrucie gazem. 2. Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, powinien być potwierdzony w protokole z kontroli obiektu budowlanego. Osoba dokonująca kontroli jest obowiązana bezzwłocznie przesłać kopię tego protokołu do właściwego organu.

69 literatura PN-86/E-05003/01 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Wymagania ogólne. PN-89/E-05003/03 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Ochrona obostrzona. PN-IEC :2001 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Zasady ogólne. PN-IEC :2001 Ochrona odgromowa obiektów budowanych. Zasady ogólne. Wybór poziomów ochrony dla urządzeń piorunochronnych. PN-IEC :2002 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Zasady ogólne. Przewodnik B. Projektowanie, montaż, konserwacja i sprawdzanie urządzeń piorunochronnych. PN-IEC :2001 Ochrona przed piorunowym impulsem elektromagnetycznym. Zasady ogólne. PN-IEC/TS :2002 Ochrona przed piorunowym impulsem elektromagnetycznym (LEMP). Część 2: Ekranowanie obiektów, połączenia wewnątrz obiektów i uziemienia.

70 PN-IEC/TS :2003 Ochrona przed piorunowym impulsem elektromagnetycznym. Część 3: Wymagania urządzeń do ograniczania przepięć (SPD). PN-IEC begin_of_the_skype_highlighting PN-EN :1998 Kompatybilność elektromagnetyczna (EMC). Metody badań i pomiarów. Badania odporności na udary. PN-EN :2002 (U) Niskonapięciowe urządzenia ograniczające przepięcia. Część 21: Urządzenia ograniczające przepięcia w sieciach telekomunikacyjnych i sygnalizacyjnych. Wymagania eksploatacyjne i metody badań. PN-EN :2006/AC:2007 (oryg.) Ochrona odgromowa. Część 1: Wymagania ogólne. PN-EN :2006 (oryg.) Ochrona odgromowa. Część 3: Uszkodzenie fizyczne obiektów budowlanych i zagrożenie życia.

71 PN-EN :2003 Stałe urządzenia gaśnicze. Podzespoły do urządzeń gaśniczych gazowych. Część 1: Wymagania i metody badań elektrycznych central automatycznego sterowania PN-EN Systemy alarmowe. Kompatybilność elektromagnetyczna. Norma dla grupy wyrobów. Wymagania dotyczące odporności urządzeń alarmowych, pożarowych, włamaniowych i osobistych. PN-EN 54-5:2003 Systemy sygnalizacji pożarowej. Część 5: Czujki ciepła. Czujki punktowe. PN-EN 54-7:2004 Systemy sygnalizacji pożarowej. Część 7: Czujki dymu. Czujki punktowe działające z wykorzystaniem światła rozproszonego, światła przechodzącego lub jonizacji. PN-EN 54-11:2004 Systemy sygnalizacji pożarowej. Część 11: Ręczne ostrzegacze pożarowe. ITU-T Recommendation K.39. (10/96) Protection against interference, Risk assessment of damages to telecommunication sites due to lightning discharges. Interpretacja postanowień norm PN-86/E-05003/01 i PN-86/E /02 dokonana przez NKP nr 55 w dniu r.