Rewitalizacji i odnowa wsi doświadczenia w opracowaniu Gminnych Programów Rewitalizacji na obszarach wiejskich

Transkrypt

1 Konwent Burmistrzów i Wójtów Śląskiego Związku Gmin i Powiatów Rewitalizacji i odnowa wsi doświadczenia w opracowaniu Gminnych Programów Rewitalizacji na obszarach wiejskich Gmina Lipowa 3 lutego 2017 r. Łukasz Sykała Katarzyna Kudłacz Marta Ziółkowska Instytut Rozwoju Miast Kraków, ul. Cieszyńska 2

2 Jak prawidłowo opracować GPR dla obszarów wiejskich? Jaka jest logika opracowywania Gminnego Programu Rewitalizacji dla obszarów wiejskich? Jak prawidłowo wyznaczyć obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji w przestrzeni gminy? Jaka jest rola interesariuszy w tworzeniu dokumentu? Skąd pozyskiwać środki na realizację projektów?

3 Proces rewitalizacji Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji. Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji

4 Podstawa prawna rewitalizacji Do 31 grudnia 2023 roku Od 1 stycznia 2024 roku Ustawa z dnia 9 października 2001 r. o rewitalizacji Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (art. 18)

5 Podstawa prawna rewitalizacji Co określa ustawa o rewitalizacji? Czego nie określa ustawa o rewitalizacji? Sposobu prowadzenia rewitalizacji Ustawa określa zasady oraz tryb przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji (Art. 1) Finansowania rewitalizacji Operatora rewitalizacji Ustawa rewitalizacji. Praktyczny komentarz

6 Proces odnowy wsi Odnowa wsi to proces kształtowania warunków życia ludzi na obszarach wiejskich, którego animatorem i podmiotem jest społeczność lokalna. Proces ten dostosowuje wieś do wymogów współczesności oraz do pełnienia nowych funkcji na rzecz całego społeczeństwa. Wywołuje zmiany strukturalne w wymiarze społecznym i gospodarczym. Wilczyński R., 2003, Odnowa wsi perspektywą rozwoju obszarów wiejskich w Polsce

7 Rewitalizacja a odnowa wsi Cechy charakterystyczne procesu Rewitalizacja Odnowa wsi Odpowiedź na kryzys Koncentracja terytorialna Kompleksowy charakter Partycypacja społeczna Dokument kierunkowy Różne źródła finansowania

8 Realizacja procesu rewitalizacji Główne założenia dotyczące rewitalizacji w latach Kompleksowe projekty dotyczące rewitalizacji w wymiarze: społecznym, fizycznym (technicznym), gospodarczym, środowiskowym i przestrzennym. Działania rewitalizacyjne (w tym przestrzenne) mają być podporządkowane celom społecznym (redukcja ubóstwa i wykluczenia społecznego). Działania infrastrukturalne służyć mają poprawie jakości życia mieszkańców oraz ożywieniu społeczno-gospodarczemu obszarów problemowych. Punktem wyjścia dla tworzenia programów rewitalizacji powinno być nasilenie problemów społecznych powiązane z degradacją przestrzeni.

9 Logika Gminnego Programu Rewitalizacji DIAGNOZA (IDENTYFIKACJA ZJAWISK KRYZYSOWYCH) CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ REWITALIZACYJNYCH PROJEKTY REWITALIZACYJNE

10 DELIMITACJA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI Instytut Rozwoju Miast Kraków, ul. Cieszyńska 2

11 Delimitacja obszarów zdegradowanych Wyzwania delimitacji obszarów zdegradowanych Podział gmin na mniejsze jednostki funkcjonalnoprzestrzenne (jednostki analizy) Brak ogólnodostępnej statystyki wewnątrzmiejskiej (wewnątrzgminnej) Brak spójnych systemów gromadzenia i agregacji danych dla potrzeb rewitalizacji Rozproszenie źródeł informacji i danych

12 Procedura delimitacji obszaru rewitalizacji Etap I. Wyznaczenie zamieszkałych jednostek urbanistycznych Etap II. Identyfikacja negatywnych zjawisk i problemów społecznych Etap III. Wyznaczenie obszarów zdegradowanych w sferze społecznej Etap IV. Identyfikacja negatywnych zjawisk w pozostałych sferach Etap V. Wyznaczenie obszaru rewitalizacji

13 Wyznaczenie zamieszkałych jednostek urbanistycznych JEDNOSTKA URBANISTYCZNA (ANALITYCZNA) Zamieszkały obszar homogeniczny pod względem fizjonomicznym, funkcjonalnym i społecznym. Materiały kartograficzne Dokumenty planistyczne Ewidencja Gruntów i Budynków Baza Danych Obiektów Topograficznych Mapy topograficzne Ortofotomapy Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego

14 Problemy delimitacji jednostek na obszarach wiejskich Problem z wyznaczaniem granic jednostek urbanistycznych z uwagi na rozproszenie zabudowy Duża rozbieżność w kształcie i wielkości działek Konieczność połączenia terenów poprzez drogi Najczęściej materiały do analiz udostępniane są tylko dla sołectw, brak większego uszczegółowienia uniemożliwia dokładniejszy podział

15 Proponowane rozwiązania przykłady GMINA WIEJSKA POLANKA WIELKA GMINA WIEJSKA OŚWIĘCIM

16 Identyfikacja negatywnych zjawisk w sferze społecznej Zgodnie z ustawą z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji obszar zdegradowany charakteryzuje się koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności: bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niskiego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym) (art. 9). UBÓSTWO (GOPS, GOPR) BEZROBOCIE (PUP) PRZESTĘPCZOŚĆ (POLICJA) UCZESTNICTWO W ŻYCIU PUBLICZNYM (PKW) POZIOM EDUKACJI (OKE, SZKOŁY)

17 Problemy przy pozyskiwaniu danych PRZYKŁAD: GMINNY OŚRODEK POMOCY SPOŁECZNEJ Zwracamy się z prośbą do GOPS o udostepnienie danych dotyczących osób korzystających z pomocy społecznej Otrzymujemy odpowiedź: Dane dotyczące osób korzystających z pomocy społecznej podlegają ochronie danych osobowych, zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. o ochronie danych osobowych Otrzymujemy dane zbiorcze dla obszaru całej gminy

18 Proponowane rozwiązania PONOWIENIE WNIOSKU DO GOPS Zwrócenie uwagi, by dane nie odnosiły się do punktów adresowych. Prośba o sporządzenie zestawienia dla ulic (wariant najlepszy) lub przynajmniej dla sołectw (wymagane minimum) Zdarza się, że w obszarach wiejskich nie ma wyznaczonych ulic. W takim wypadku prosimy o zestawienie danych dla grup adresów, np. od nr 1-50, , itd. W tym przypadku należy wcześniej dokonać delimitacji jednostek urbanistycznych, by pozyskane dane były dopasowane do ich granic.

19 Wyznaczenie obszarów zdegradowanych społecznie ZRÓŻNICOWANE WSKAŹNIKI SPOŁECZNE Wskaźniki opisują niepowiązane ze sobą zjawiska (np. bezrobocie, ubóstwo, przestępczość), co znacznie utrudnia ich porównywanie. NORMALIZACJA Zgodnie ze wzorem statystycznym, wskaźniki cząstkowe należy poddać procesowi normalizacji, w celu ich dalszego porównywania. WSKAŹNIK SYNTETYCZNY Należy zsumować obliczone wartości wskaźników cząstkowych, we wszystkich jednostkach urbanistycznych (analitycznych). SKALA PIĘCIOSTOPNIOWA Wyliczona wartość średniej arytmetycznej oraz odchylenia standardowego pozwala na określenie pięciostopniowej skali koncentracji negatywnych zjawisk. Ujemna wartość wskaźnika syntetycznego wskazuje na kryzys w sferze społecznej.

20 Metoda Perkala GMINA WIEJSKA POLANKA WIELKA Ujemna wartość wskaźnika syntetycznego wskazuje na kryzys w sferze społecznej

21 Identyfikacja negatywnych zjawisk w innych sferach W celu wyznaczenia obszaru zdegradowanego, a następnie obszaru rewitalizacji analizie poddaje się negatywne zjawiska w pozostałych sferach: gospodarczej, środowiskowej, przestrzennofunkcjonalnej i technicznej. KRS Krajowy Rejestr Sądowy Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej Małopolska Infrastruktura Informacji Przestrzennej System Osłony Przeciwosuwiskowej Informatyczny System Osłony Kraju Przedszkola i Żłobki

22 Wyznaczenie obszaru rewitalizacji (OBSZARY ZAMIESZKAŁE) Na podobszary zdegradowane składają się te jednostki zamieszkałe, które wykazują kryzys w sferze społecznej oraz w przynajmniej jednej z pozostałych sfer (gospodarczej, środowiskowej, technicznej, przestrzenno-funkcjonalnej). Zgodnie wytycznymi ustawowymi obszar rewitalizacji nie może zajmować więcej niż 20% powierzchni gminy i być zamieszkiwany przez więcej niż 30% ogółu ludności gminy. Drugą z przesłanek wskazania części obszaru zdegradowanego jako obszaru rewitalizacji jest jego istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego (art. 10 ust. 1. ustawy o rewitalizacji).

23 Wyznaczenie obszaru rewitalizacji (OBSZARY NIEZAMIESZKAŁE) Zgodnie z zapisami ustawy (art. 10) do obszaru rewitalizacji można włączyć tereny niezamieszkałe tereny poprzemysłowe, w tym poportowe i powydobywcze, tereny powojskowe albo pokolejowe, na których występują negatywne zjawiska gospodarcze, techniczne, środowiskowe i przestrzennofunkcjonalne, wyłącznie w przypadku gdy działania możliwe do przeprowadzenia na tych terenach przyczynią się do przeciwdziałania negatywnym zjawiskom społecznym. Dworzec PKP Stary Sącz

24 Obszar rewitalizacji PODOBSZAR REWITALIZACJI GMINA WIEJSKA BABICE

25 Obszar rewitalizacji PODOBSZAR REWITALIZACJI I - MIASTO I GMINA STARY SĄCZ

26 PARTYCYPACJA SPOŁECZNA W PROCESIE REWITALIZACJI I ODNOWY WSI Instytut Rozwoju Miast Kraków, ul. Cieszyńska 2

27 Partycypacja społeczna Interesariusze procesu rewitalizacji Mieszkańcy obszaru rewitalizacji oraz właściciele i zarządcy nieruchomości Pozostali mieszkańcy gmin Podmioty prowadzące działalność gospodarczą Podmioty prowadzące działalność społeczną (NGO i grupy nieformalne) Jednostki samorządu terytorialnego oraz ich jednostki organizacyjne Organy władzy publicznej Pozostałe podmioty realizujące uprawnienia Skarbu Państwa

28 Partycypacja społeczna Partycypacja społeczna obejmuje przygotowanie, prowadzenie i ocenę rewitalizacji w sposób zapewniający aktywny udział interesariuszy, w tym poprzez uczestnictwo w konsultacjach społecznych oraz w pracach Komitetu Rewitalizacji (Art. 5). Komitet Rewitalizacji stanowi forum współpracy i dialogu interesariuszy z organami gminy w sprawach dotyczących przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji oraz pełni funkcję opiniodawczo-doradczą wójta, burmistrza albo prezydenta miasta (Art. 7). Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji

29 Partycypacja społeczna Cechy kluczowe mechanizmu RLKS Podejście partnerskie Podejście oddolne Podejście terytorialne Zintegrowane i wielosektorowe działania Współpraca Tworzenie powiązań Innowacyjność

30 POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA REWITALIZACJI I ODNOWY WSI Instytut Rozwoju Miast Kraków, ul. Cieszyńska 2

31 Finansowanie procesu rewitalizacji i odnowy wsi Fundusze Europejskie (EFRR, EFS, FS) Budżet Państwa (programy i fundusze krajowe) REWITALIZACJA (kompleksowe oraz zintegrowane działania) Budżet Gminy Środki prywatne

32 Źródła finansowania rewitalizacji i odnowy wsi Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata Działanie Rewitalizacja obszarów zdegradowanych RODZAJE WSPIERANYCH PROJEKTÓW: (1) Roboty budowlane (za wyjątkiem budowy nowych obiektów) w obiektach poprzemysłowych / powojskowych / popegeerowskich / pokolejowych wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia (2) Zagospodarowywanie przestrzeni miejskich, w tym roboty budowlane (za wyjątkiem budowy nowych obiektów) w obiektach wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia (3) Roboty budowlane (za wyjątkiem budowy nowych obiektów) w zdegradowanych budynkach wraz z zagospodarowaniem przyległego otoczenia.

33 Źródła finansowania rewitalizacji i odnowy wsi Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata WSPARCIE POŚREDNIE: Działanie 1.3. Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym (Fundusz Spójności) Działanie 2.5. Poprawa jakości środowiska miejskiego (Fundusz Spójności) Działanie 6.1. Rozwój publicznego transportu zbiorowego w miastach (Fundusz Spójności) Działanie 8.1. Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego)

34 Źródła finansowania rewitalizacji i odnowy wsi Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Działanie M07. Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich RODZAJE WSPIERANYCH PROJEKTÓW: (1) Gospodarka wodno-ściekowa (2) Budowa lub modernizacja dróg lokalnych (3) Ochrona zabytków i budownictwa tradycyjnego (4) Inwestycje w obiekty pełniące funkcje kulturalne (5) Kształtowanie przestrzeni publicznej (6) Inwestycje w targowiska lub obiekty budowlane przeznaczone na cele promocji lokalnych produktów

35 Źródła finansowania rewitalizacji i odnowy wsi Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata podejście LEADER Działanie M19. Wsparcie dla rozwoju lokalnego w ramach inicjatywy LEADER (RLKS rozwój lokalny kierowany przez społeczność) Wzmocnienie kapitału społecznego Zakładanie działalności gospodarczej i rozwój przedsiębiorczości Dywersyfikacja źródeł dochodu Rozwój kapitału ludzkiego Edukacja ekologiczna mieszkańców Rozwój produktów lokalnych Rozwój rynków zbytu (z wyłączeniem targowisk) Zachowanie dziedzictwa lokalnego Rozwój infrastruktury turystycznej, rekreacyjnej lub kulturalnej Budowa lub przebudowy publicznych dróg gminnych lub powiatowych

36 Źródła finansowania rewitalizacji i odnowy wsi Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Programy z zakresu dziedzictwa kulturowego (1) Program Ochrona zabytków (cel programu: zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, realizowane poprzez konserwację i rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych oraz ich udostępnianie na cele publiczne ) (2) Program Kultura ludowa i tradycyjna (cel programu: wspieranie zjawisk związanych ze spuścizną kultur tradycyjnych, transformacjami (przekształceniami i przemianami) poszczególnych elementów oraz współczesnymi kontekstami ich występowania ) Programy infrastrukturalne (1) Program Infrastruktura kultury (cel programu: stworzenie optymalnych warunków dla prowadzenia działalności kulturalnej, poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury instytucji kultury, a także innych podmiotów działających w tym obszarze ) (2) Program Infrastruktura domów kultury (cel programu: zapewnienie optymalnych warunków dla działalności domów i ośrodków kultury oraz centrów kultury i sztuki w zakresie edukacji kulturalnej i animacji kultury poprzez modernizację i rozbudowę ich infrastruktury )

37 Źródła finansowania rewitalizacji i odnowy wsi Program MALUCH+ Moduł 1 (dla gmin) utworzenie nowych miejsc w instytucjach opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 i zapewnienie ich funkcjonowania. Moduł 2 (dla gmin): zapewnienie funkcjonowania miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 tworzonych przez gminy z udziałem programu MALUCH; (dla podmiotów niegminnych): zapewnienie funkcjonowania miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 działających na podstawie ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. Moduł 3 (dla uczelni i współpracujących z uczelniami podmiotów) utworzenie nowych miejsc w instytucjach opieki i zapewnienie funkcjonowania nowych miejsc opieki nad dziećmi studentów, doktorantów oraz osób zatrudnionych przez uczelnię lub wykonujących zadania na rzecz uczelni na podstawie umów cywilno-prawnych. Moduł 4 (dla podmiotów niegminnych) utworzenie nowych miejsc w instytucjach opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 i zapewnienie ich funkcjonowania. Źródło:

38 Źródła finansowania rewitalizacji i odnowy wsi Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata Cel Programu: Zwiększenie zaangażowania obywateli i organizacji pozarządowych w życie publiczne PRIORYTETY PROGRAMU: (1) Małe inicjatywy (Zwiększanie roli inicjatyw nieformalnych, Animowanie działań samopomocowych, Wspieranie młodych organizacji pozarządowych) (2) Aktywne społeczeństwo (m.in. Aktywizacja obywateli w sprawach wspólnotowych, Aktywizacja Współpracy wspólnot lokalnych i instytucji publicznych, Wspieranie aktywnych form integracji społecznej, Rozwój przedsiębiorczości społecznej) (3) Aktywni obywatele (m.in. Zwiększanie wpływu obywateli na polityki publiczne, Rozwijanie edukacji obywatelskiej i kompetencji społecznych) (4) Silne organizacje pozarządowe (m.in. Zwiększanie kompetencji organizacji obywatelskich)

39 Źródła finansowania rewitalizacji i odnowy wsi Program SENIOR+ Cel Programu: Wsparcie seniorów poprzez dofinansowanie działań jednostek samorządu terytorialnego w rozwoju na ich terenie sieci Dziennych Domów Senior+ WSPARCIE FINANSOWE PRZEZNACZANE NA: (1) Utworzenie i/lub wyposażenie Dziennego Domu Senior+ (2) Zapewnienie funkcjonowania istniejącym placówkom (3) Utworzenie i/lub wyposażenie Klubu Senior+ Źródło:

40 Źródła finansowania rewitalizacji i odnowy wsi Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata Cel Programu: Poprawa jakości i poziomu życia osób starszych dla godnego starzenia się poprzez aktywność społeczną PRIORYTETY PROGRAMU: (1) Edukacja osób starszych (2) Aktywność społeczna promująca integrację wewnątrz- i międzypokoleniową (3) Partycypacja społeczna osób starszych (4) Usługi społeczne dla osób starszych (usługi zewnętrzne) BENEFICJENCI PROGRAMU: Organizacje pozarządowe, Kościoły i związki wyznaniowe, Spółdzielnie socjalne, Stowarzyszenia JST, Spółki i kluby sportowe

41 Źródła finansowania rewitalizacji i odnowy wsi Program Działaj Lokalnie (Polsko- Amerykańska Fundacji Wolności) Cel Programu: Aktywizowanie lokalnych społeczności wokół różnych celów o charakterze dobra wspólnego WSPARCIE PRZEZNACZANE NA PROJEKTY, KTÓRE: (1) aktywizują lokalne społeczności wokół różnych celów o charakterze dobra wspólnego (2) przyczyniają się do rozwiązania określonego lokalnego problemu lub zaspokojenia pewnej potrzeby mieszkańców (3) mają jasno określony cel, dobrze zaplanowane działania, mierzalne rezultaty i rozsądne koszty realizacji (4) są realizowane wspólnymi siłami mieszkańców i instytucji lokalnych (5) w przemyślany sposób angażują zasoby lokalne (naturalne, społeczne, ludzkie i finansowe) Źródło:

42 Źródła finansowania rewitalizacji i odnowy wsi Program Działaj Lokalnie (Polsko- Amerykańska Fundacji Wolności) Źródło:

43 Źródła finansowania rewitalizacji i odnowy wsi Program Równać Szanse (Polsko- Amerykańska Fundacji Wolności) Celem Programu jest wyrównanie szans młodych ludzi na dobry start w dorosłe życie. Chodzi o sytuację, w której młody człowiek z małej miejscowości potrafi samodzielnie i świadomie osiągać wyznaczone przez siebie cele myśląc perspektywicznie o własnej przyszłości. Programem Równać Szanse objęliśmy młodych ludzi w wieku lat z miejscowości, w których mieszka nie więcej niż 20 tys. osób. Istotą programu Równać Szanse są lokalne projekty, które dla młodych ludzi mają być ciekawym wyzwaniem i szansą współpracy z innymi, by razem osiągnąć wspólny cel, ucząc się po drodze, jak radzić sobie z zupełnie nową rolą i jak wykorzystywać zupełnie nowe kontakty, które nawiązują. Źródło:

44 Źródła finansowania rewitalizacji i odnowy wsi Pozostałe potencjalne źródła finansowania rewitalizacji i odnowy wsi POZOSTAŁE POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA: (1) Bank Gospodarstwa Krajowego: Fundusz Termomodernizacji i Remontów, Program Wsparcia Budownictwa Socjalnego i Komunalnego (2) Programy Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej / Programy Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach (3) Program Rozwoju Dróg Gminnych i Powiatowych (4) Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej (5) Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

45 Konwent Burmistrzów i Wójtów Śląskiego Związku Gmin i Powiatów Rewitalizacji i odnowa wsi doświadczenia w opracowaniu Gminnych Programów Rewitalizacji na obszarach wiejskich Dziękujemy za uwagę Łukasz Sykała Katarzyna Kudłacz Marta Ziółkowska Instytut Rozwoju Miast Kraków, ul. Cieszyńska 2