Instytut Ochrony Ro lin - Pa stwowy Instytut Badawczy, Zak ad Herbologii i Technik Ochrony Ro lin ul. W. W gorka 20, Pozna

Transkrypt

1 Tomasz SEKUTOWSKI 1, Kinga MATYSIAK 2, Sylwia KACZMAREK 2 1 Instytut Uprawy Nawo enia i Gleboznawstwa - Pa stwowy Instytut Badawczy w Pu awach Zak ad Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wroc awiu ul. Orzechowa 61, 5-54 Wroc aw t.sekutowski@iung.wroclaw.pl 2 Instytut Ochrony Ro lin - Pa stwowy Instytut Badawczy, Zak ad Herbologii i Technik Ochrony Ro lin ul. W. W gorka 2, Pozna STUDY ON THE POSSIBILITY OF APPLICATION OF COFFEE WATER DECOCTIONS FOR LIMITING THE GROWTH OF CORN CHAMOMILE (ANTHEMIS ARVENSIS) AND RED POPPY (PAPAVER RHOEAS) Summary In the laboratory experiments the influence of coffee decoction on the growth and biomass cumulation was evaluated in two common weed species: corn chamomile (A. arvensis) and red poppy (P. rhoeas). The research covered 3 independent laboratory series, 3 repetitions in each series. Water extracts (decoctions) were prepared from roasted and ground coffee beans (C. arabica), obtaining 1.%, 5.% and 2.5% concentration. In the experiment apart from control, comparative object was prepared, where synthetic herbicide Atlantis 4 WG in the rates: 25. g h -1, 125. g h -1 and 62.5 g h -1 was added. Obtained results showed that the strongest effect with reference to dry mass and plant height inhibition, both for corn chamomile (A. arvensis) and red poppy (P. rhoeas), was obtained from 1.% coffee decoction concentration. In comparison to herbicide Atlantis 4 WG (rate 25. g h -1 ), coffee decoction had lower efficacy of action (statistically confirmed) in ralation to dry corn chamomile (A. arvensis) biomass reduction. Whereas the efficacy of action of the 1.% coffee decoction concentration in relation to dry red poppy (P. rhoeas) biomass reduction was close to the efficacy of action of the herbicide Atlantis 4 WG used in the 25. g h -1 rate, that was statistically confirmed. Key words: decoction; coffee; herbicide Atlantis 4 WG; corn chamomile (Anthemis arvensis); red poppy (Papaver rhoeas) BADANIA NAD MO LIWO CI ZASTOSOWANIA ODWARU Z KAWY DO OGRANICZANIA WZROSTU RUMIANU POLNEGO (ANTHEMIS ARVENSIS) I MAKU POLNEGO (PAPAVER RHOEAS) Streszczenie W badaniach w asnych oceniano wp yw odwaru z kawy na wysoko i such mas dwóch pospolitych gatunków chwastów: rumianu polnego (A. arvensis) oraz maku polnego (P. rhoeas). Badania obejmowa y 3 niezale ne serie do wiadcze laboratoryjnych po 3 powtórzenia w ka dej serii. Wodne ekstrakty (odwary) sporz dzono z palonych i zmielonych ziaren kawy (C. arabica), uzyskuj c 1%, 5,% oraz 2,5% st enia roztworów. W do wiadczeniu oprócz kontroli absolutnej zastosowano równie jako obiekt porównawczy syntetyczny herbicyd Atlantis 4 WG w dawkach: 25, g h -1, 125, g h -1 oraz 62,5 g h -1. Uzyskane wyniki wykaza y, e najsilniejszy efekt inhibicyjny w odniesieniu do suchej masy oraz wysoko ci ro lin zarówno rumianu polnego (A. arvensis) jak i maku polnego (P. rhoeas) uzyskano stosuj c 1% odwar z kawy. W porównaniu do herbicydu Atlantis 4 WG (dawka 25, g h -1 ), 1% odwar z kawy odznacza si istotnie mniejsz skuteczno ci dzia ania w odniesieniu do redukcji suchej masy rumianu polnego (A. arvensis). Natomiast skuteczno dzia ania 1% odwaru z kawy w odniesieniu do redukcji suchej masy maku polnego (P. rhoeas) by a zbli ona do skuteczno ci dzia ania herbicydu Atlantis 4 WG w dawce 25, g h -1, co zosta o potwierdzone statystycznie. S owa kluczowe: odwar; kawa; herbicyd Atlantis 4 WG; rumian polny (Anthemis arvensis); mak polny (Papaver rhoeas) 1. Wst p Przed 5 laty walka z chwastami w uprawach rolniczych, opiera a si g ównie na mechanicznym ich usuwaniu. Znacz ce zmiany nast pi y dopiero w pó nym okresie lat 5. ubieg ego wieku, po wcze niejszym odkryciu, a nast pnie wykorzystaniu na skal przemys ow syntetycznych substancji chemicznych, niszcz cych ró ne gatunki chwastów [1, 2]. W kolejnych latach obserwowano dynamiczny rozwój chemicznych metod zwalczania chwastów, opartych na rodkach okre lanych mianem herbicydów. Niestety wieloletnie stosowanie tych rodków, doprowadzi o do wyst pienia zjawiska kompensacji, odporno ci oraz przedostawania si do gleby, wód gruntowych oraz produktów ywno ciowych [3-12]. Wydaje si, e na dzie dzisiejszy, prze omem w walce z tymi problemami mo e by zastosowanie rodków biologicznych, opartych na np. metabolitach wtórnych mikroorganizmów czy ro lin wy szych, których efekt chwastobójczy by by co najmniej taki sam lub lepszy, jak herbicydów syntetycznych [13-19]. Obecnie liczba ro linnych metabolitów wtórnych szacowana jest na blisko 2 tys., a tym czasem znanych jest oko o 4 tys. gatunków ro lin wy szych. Dotychczas jedynie 1% z nich zosta o przebadanych fitobiochemicznie. Zdecydowana wi kszo badaczy uwa a, e metabolity wtórne nie odgrywaj istotnej roli w podstawowych procesach yciowych samych ro lin, tj. wzrost czy rozmna anie, ale mog spe nia inne bardzo wa ne funkcje, np. oddzia- ywania allelopatyczne (juglon, kamfora) czy obronne (flawonoidy, alkaloidy) [2-22]. T. Sekutowski, K. Matysiak, S. Kaczmarek Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering 212, Vol. 57(4) 92

2 Bardzo interesuj c grup zwi zków pod wzgl dem ró norodnej aktywno ci biologicznej stanowi alkaloidy. Jednym z najbardziej znanych i rozpowszechnionych alkaloidów purynowych s u cych do otrzymywania u ywek o dzia aniu analeptycznym jest kofeina, któr uzyskuje si z nasion Paullinia cupana, Coffea spp., Theobroma cacao, Cola spp., czy z li ci Thea sinensis i Ilex paraguarensis. Stwierdzono, e poza dzia aniem pobudzaj cym o rodkowy uk ad nerwowy ssaków, kofeina mo e wykazywa dzia anie bakteriostatyczne, fungicydowe czy nawet herbicydowe [22, 23]. W dobie coraz wi kszej presji spo ecznej, wynikaj cej z ekologizacjii wspó czesnego ycia spo ecznego, wydaje si, e poszukiwanie nowych naturalnych zwi zków, które wchodz c w sk ad np. alleloherbicydów, mog yby by wykorzystane do regulacji zachwaszczenia upraw rolniczych. Czy jedn z takich substancji mo e sta si kofeina uzyskana z nasion Coffea spp.? Celem przeprowadzonych bada by a ocena herbicydowego dzia ania kofeiny uzyskanej z kawy na wzrost i gromadzenie biomasy przez dwa pospolite chwasty segetalne: rumian polny (A. arvensis) oraz mak polny (P. rhoeas). 2. Materia y i metoda Do wiadczenia przeprowadzono w roku 211 w warunkach szklarniowych, u ywaj c do tego celu zmodyfikowanego fitotestu pierwszej generacji [24]. Badania obejmowa- y trzy niezale ne serie do wiadcze laboratoryjnych po trzy powtórzenia w ka dej serii. W do wiadczeniu tym akceptorami by y dwa pospolite gatunki chwastów, tj. rumian polny (A. arvensis) oraz mak polny (P. rhoeas), natomiast naturalnym donorem by y ziarna kawy (Coffea arabica), a syntetycznym herbicyd Atlantis 4 WG. W pierwszym etapie prowadzenia do wiadczenia sporz dzono pod o e, które stanowi a specjalnie przygotowana uniwersalna mieszanka torfowo-mineralna o ph=6,5 oraz piasek o rednicy,6-,8 mm w proporcji 2:1. W nast pnej kolejno ci wysiewano nasiona rumianu polnego (A. arvensis) oraz maku polnego (P. rhoeas) w ilo ci 8 szt./doniczk o rednicy 15 cm. Po up ywie 14 dni od momentu wysiewu wykonano przerywk, pozostawiaj c w ka dej doniczce po 5 ro lin akceptorowych. Po kolejnych 7 dniach ro liny rumianu polnego (A. arvensis) oraz maku polnego (P. rhoeas) osi gn y zak adan faz rozwojow w skali BBCH [25]. W drugim etapie (dzie oprysku), prowadzenia do- wiadczenia sporz dzono wodne odwary, z 1, 5 oraz 25 g palonych i zmielonych ziaren kawy (C. arabica), zalanych 1 cm 3 wody destylowanej. Przygotowany w ten sposób ekstrakt wodny podgrzewano w temperaturze 1 C, przez okres 5 min w taki sposób, aby nie doprowadzi do wrzenia. Nast pnie otrzymany odwar przes czono przez bibu filtracyjn, uzyskuj c w ten sposób ciecz robocz. Jako rodek porównawczy (obok kontroli absolutnej) u yto syntetyczny herbicyd o nazwie handlowej Atlantis 4 WG, który w swoim sk adzie zawiera dwie substancje aktywne: jodosulfuron metylosodowy oraz mezosulfuron metylowy. Herbicyd ten zastosowano w dawce pe nej (1%) 25, g h -1, zredukowanej o 5% 125, g h -1 oraz o 75% 62,5 g h -1. Wed ug zalece producenta herbicyd Atlantis 4 WG powinien by stosowany nalistnie, gdy jest pobierany g ównie przez li cie i odyg oraz w minimalnym stopniu przez korzenie chwastów. Przeznaczony jest do zwalczania chwastów jednoli ciennych oraz dwuli ciennych (np. rumianu polnego czy maku polnego) w zasiewach zbó ozimych. Oprysk odwarem z kawy oraz herbicydem wykonano w fazie 3-4 li ci (13-14 w skali BBCH) rumianu polnego (A. arvensis) oraz maku polnego (P. rhoeas) w komorze opryskowej Aporo. Kontrol absolutn stanowi y doniczki z wysianymi nasionami rumianu polnego (A. arvensis) oraz maku polnego (P. rhoeas) na które naniesiono jedynie wod destylowan. W tab. 1 przedstawiono oraz obja niono skróty nazw cieczy roboczych, które zastosowano w omawianym do wiadczeniu. W trzecim etapie prowadzenia do wiadczenia, fitotest umieszczono w laboratorium biologicznym w warunkach kontrolowanych, w temperaturze 25 C (±5 C) i wilgotno ci 7 % (±5%) przy o wietleniu 14 luxów. Cykl do wietlania (dzie /noc) w okresie trwania eksperymentu wynosi 14 h dzie i 1 h noc. Po 28 dniach od momentu aplikacji, ustalono wysoko ro lin oraz okre lono such mas nadziemnych cz ci rumianu polnego (A. arvensis) i maku polnego (P. rhoeas) (wysuszenie w suszarce w temperaturze 15 C). Nast pnie obliczano procentowy ubytek w wysoko ci oraz w suchej masie w stosunku do ro lin rumianu polnego oraz maku polnego wysianych na obiekcie z kontrol absolutn. Wyniki opracowano statystycznie, okre laj c istotno ró nic testem Tuckey a, na poziomie istotno ci =,5. Tab. 1. Kombinacje odwaru z kawy oraz herbicydu Atlantis 4 WG zastosowane w do wiadczeniu Table 1. Experimental variant of coffee water decoction and herbicide Atlantis 4 WG Obiekty / Treatments Dawka/St enie Dose/Concentration A Kontrola absolutna Check B Atlantis 4 WG herbicyd syntetyczny 25, g h -1 C Atlantis 4 WG herbicyd syntetyczny 125, g h -1 D Atlantis 4 WG herbicyd syntetyczny 62,5 g h -1 E F G 1, g zmielonej kawy na 1 cm 3 wody destylowanej 1. g ground coffee on 1 cm 3 distilled water 5, g zmielonej kawy na 1 cm 3 wody destylowanej 15. g ground coffee on 1 cm 3 distilled water 25, g zmielonej kawy na 1 cm 3 wody destylowanej 25. g ground coffee on 1 cm 3 distilled water 1% 5% 2,5% Faza wzrostu akceptora (skala BBCH) Growth stage of acceptor (BBCH scale) (3-4 li cie) (3-4 leaves) T. Sekutowski, K. Matysiak, S. Kaczmarek Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering 212, Vol. 57(4) 93

3 3. Wyniki i dyskusja W badaniach w asnych, które przeprowadzono w warunkach laboratoryjnych z wykorzystaniem testu pierwszej generacji (fitotestu), analizowano skuteczno dzia ania odwaru z kawy w odniesieniu do dwóch gatunków chwastów: rumianu polnego (A. arvensis) oraz maku polnego (P. rhoeas). Wydaje si, e w tego typu badaniach wi kszo badaczy pope nia ten sam b d, gdy porównuje uzyskane wyniki bada tylko do kontroli absolutnej [18, 26, 27]. Zdaniem autorów niniejszej pracy w a ciwsze wydaje si porównywanie rezultatów z tego typu bada nie tylko do kontroli absolutnej, ale równie do substancji aktywnych syntetycznych herbicydów. Dlatego w do wiadczeniu zastosowano jako drugi obiekt porównawczy (oprócz oczywi- cie kontroli absolutnej) syntetyczny herbicyd Atlantis 4 WG. Na podstawie zale no ci dawka efekt ko cowy, który wyra ono poprzez redukcj suchej masy oraz wysoko ci ro lin dwóch gatunków chwastów w porównaniu do obiektu kontrolnego, wyznaczono warto ci wska ników b d cych ilo ciow miar fitotoksyczno ci odwaru z kawy oraz herbicydu Atlantis 4 WG. Fitotoksyczne oddzia ywanie donorów wzgl dem akceptorów, okre lono przy u yciu wska nika IC 5 (ang. inhibition concentration) Rumian polny (A. arvensis) Zabieg nalistny wykonany w fazie 3-4 li ci, odwarem z kawy (niezale nie od zastosowanego st enia) spowodowa redukcj suchej masy rumianu polnego (A. arvensis). Najsilniejszy fitotoksyczny efekt stwierdzono po zastosowaniu 1% odwaru, gdy sucha masa akceptora zosta a zredukowana a o 69,1% w porównaniu do kontroli absolutnej. (rys. 1). Skuteczno dzia ania 1% odwaru z kawy w porównaniu do pe nej dawki (25, g h -1 ) syntetycznego herbicydu Atlantis 4 WG by a istotnie ni sza (o 11,4%), jednak z rolniczego punktu widzenia efekt uzyskany na tym poziomie jest zadawalaj cy. Na uwag zas uguje równie 5% odwar z kawy, który po naniesieniu na li cie rumianu polnego (A. arvensis) zredukowa jego such mas o 56,9% w porównaniu do kontroli absolutnej. Natomiast herbicyd Atlantis 4 WG w dawce obni onej o po ow (125, g h -1 ), zredukowa such mas rumianu polnego (A. arvensis) o 54,5%. W porównaniu do skuteczno ci dzia ania 5% odwaru, jest to rezultat nieco s abszy jednak nie zosta potwierdzony statystycznie. Zarówno 2,5% odwar z kawy, jak i zredukowana o 75% dawka (62,5 g h -1 ) herbicydu Atlantis 4 WG nie osi gn a 5% poziomu redukcji suchej masy akceptora. Odmienny przebieg stwierdzono dla krzywej obrazuj cej wp yw ró nych st e odwaru z kawy oraz trzech dawek herbicydu Atlantis 4 WG na wysoko rumianu polnego (A. arvensis) (rys. 2). Z wykresu wynika, e tylko 1,% st enie odwaru z kawy osi gn o wska nik IC 5, redukuj c wysoko akceptora na poziomie 5,4%. Natomiast pozosta e dwa st enia: 5,% i 2,5%, zredukowa y wysoko rumianu polnego (A. arvensis) jedynie o 41,7% i 33,9%, wzgl dem kontroli absolutnej. Tylko herbicyd Atlantis 4 WG (niezale nie od zastosowanej dawki) przekroczy warto wska nika IC 5. Najsilniejszy efekt inhibicyjny objawiaj cy si a 65,1% redukcj wysoko ci rumianu polnego (A. arvensis) odnotowano po zastosowaniu pe nej dawki syntetycznego herbicydu. W literaturze mo na spotka wiele doniesie dotycz cych wykorzystania potencja u alleloptycznego ró nych ro lin w postaci wyci gów, odwarów, wywarów czy gotowych preparatow [28-32]. Z bada przeprowadzonych przez Kiecia i Wieczorek [27] dotycz cych przydatno ci ró nych wyci gów i wywarów do zwalczania komosy bia- ej (Chenopodium album) wnika, e niektóre z tych ro lin mog by z powodzeniem stosowane jako naturalne alleloherbicydy. Najsilniejsz redukcj wysoko ci oraz wie ej masy komosy bia ej (Ch. album), Autorzy ci stwierdzili po zastosowaniu wodnych wyci gów z li ci orzecha w oskiego (Juglans regia), yta zwyczajnego (Secale cereale) oraz korzenia chrzanu pospolitego (Armoracia lapatifolia). Równie zadawalaj ce efekty uzyskali po zastosowaniu wodnych wywarów z li ci gorczycy bia ej (Sinapis alba) oraz naw oci kanadyjskiej (Solidago canadensis), jednak nie zosta y one potwierdzone statystycznie. Podobnie Anwar i in. [32], oceniaj c wodne wyci gi z odyg i li ci sorga zwyczajnego (Sorghum vulgare) pod k tem ich herbicydowej przydatno ci stwierdzili, e badane ekstrakty w sposób istotny ogranicza y liczb oraz such mas chwastów wyst puj cych w anie pszenicy w porównaniu do kontroli absolutnej. 1 Redukcja suchej masy A. arvensis (%) Reduction in dry weight A. arvensis (%) IC 5 8,5 54,5 4,8 69,1 56,9 29,9 Obja nienia patrz rozdzia Materia y i metoda, tab. 1 / Explanations see chapter Materials and method, Table 1 Rys. 1. Wp yw odwaru z kawy oraz herbicydu Atlantis 4 WG na such mas rumianu polnego (A. arvensis) Fig. 1. Effect of coffee water decoction and herbicide Atlantis 4 WG on the dry mass of corn chamomile (A. arvensis) T. Sekutowski, K. Matysiak, S. Kaczmarek Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering 212, Vol. 57(4) 94

4 1 Redukcja wysoko ci ro lin A. arvensis (%) Reduction high of plants A. arvensis (%) IC 5 65,1 57,2 52,5 5,4 41,7 33,9 Obja nienia patrz rys. 1 / Explanations see Fig. 1 Rys. 2. Wp yw odwaru z kawy oraz herbicydu Atlantis 4 WG na wysoko ro lin rumianu polnego (A. arvensis) Fig. 2. Effect of coffee water decoction and herbicide Atlantis 4 WG on the height of plants of corn chamomile (A. arvensis) 1 9 Redukcja suchej masy P. rhoeas (%) Reduction in dry weight P. rhoeas (%) IC 5 62,1 55,9 41,1 58,5 45,6 1 11,8 Obja nienia patrz rys. 1 / Explanations see Fig. 1 Rys. 3. Wp yw odwaru z kawy oraz herbicydu Atlantis 4 WG na such mas maku polnego (P. rhoeas) Fig. 3. Effect of coffee water decoction and herbicide Atlantis 4 WG on the dry mass of red poppy (P. rhoeas) 3.2. Mak polny (P. rhoeas) Równie i w tym przypadku zabieg nalistny wykonany w fazie 3-4 li ci akceptora, odwarem z kawy (niezale nie od zastosowanego st enia) spowodowa istotn redukcj suchej masy maku polnego (P. rhoeas) w porównaniu do kontroli absolutnej (rys. 3). Najsilniejszy efekt inhibicyjny odnotowano po zastosowaniu najwy szego (1%) st enia odwaru z kawy. Pozosta e dwa st enia: 5,% oraz 2,5% nie osi gn y redukcji suchej masy akceptora na poziomie wska nika IC 5. Po aplikacji herbicydu Atlantis 4 WG, wska nik IC 5 zosta istotnie przekroczony przez pe n dawk (25, g h -1 ) oraz zredukowan o po ow (125, g h -1 ). Jedynie dawka najni sza tego preparatu (62,5 g h -1 ) nie osi gn a warto ci wska nika IC 5. Porównuj c wyniki uzyskane po zastosowaniu pe nej dawki (25, g h -1 ) syntetycznego herbicydu Atlantis 4 WG oraz 1% odwaru z kawy mo na zauwa y, e redukcja suchej masy akceptora, jakim by mak polny (P. rhoeas) po zastosowaniu obu tych donorów nie ró ni a si statystycznie. W zwi zku z tym nasuwa si pytanie czy 1% odwar z kawy jest tak skuteczny jak herbicyd Atlantis 4 WG zastosowany w pe nej dawce? Odpowiedz brzmi tak, ale z jednym zastrze eniem, e tylko i wy cznie w odniesieniu do tego jednego gatunku!. Nale y równie zdawa sobie spraw z tego, e mak polny (P. rhoeas) wed ug etykiety instrukcji-stosowania herbicydu Atlantis 4 WG jest rednio wra liwy na ten preparat, czyli jego skuteczno dzia ania w warunkach polowych oscyluje na poziomie 7-8% w odniesieniu do tego gatunku. W takim razie nasuwa si kolejne pytanie czy nie warto zastanowi si nad komercyjnym wykorzystaniem mieszaniny zbiornikowej allelopatiny (np. kofeiny) i syntetycznego herbicydu w formie oprysku nalistnego czy doglebowego? Takie rozwi zanie mo e z jednej strony poprawi skuteczno dzia ania allelopatiny, a z drugiej strony obni y dawk syntetycznego her- T. Sekutowski, K. Matysiak, S. Kaczmarek Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering 212, Vol. 57(4) 95

5 1 9 Redukcja wysoko ci ro lin P. rhoeas (%) Reduction high of plants P. rhoeas (%) IC 5 59,1 53,4 51,1 5,5 4,3 1 9,1 Obja nienia patrz rys. 1 / Explanations see Fig. 1 Rys. 4. Wp yw odwaru z kawy oraz herbicydu Atlantis 4 WG na wysoko ro lin maku polnego (P. rhoeas) Fig. 4. Effect of coffee water decoction and herbicide Atlantis 4 WG on the high of plants of red poppy (P. rhoeas) bicydu, co nie jest bez znaczenia dla rodowiska rolniczego. Bardzo ciekawe badania w tym wzgl dzie w ramach rozprawy doktorskiej, prowadzone by y przez Jamila [34], który ocenia skuteczno dzia ania ekstraktu uzyskanego z gryki zwyczajnej (S. vulgare), samodzielnie oraz w po czeniu z obni onymi dawkami herbicydów oraz z kwasem benzoesowym w odniesieniu do ró nych chwastów. Z bada tych wynika, e wyci gi z gryki zwyczajnej (S. vulgare), przy wy szych st eniach, w po czeniu z obni onymi dawkami syntetycznych substancji, tj. 2,4 D i sulfosulfuron ogranicza y wyst powanie chwastów w granicach 68-78%, natomiast redukcja suchej masy tych chwastów kszta towa- a si na poziomie 54% i 85%. Ponadto Autor ten ocenia mo liwo zastosowania wyci gów z gryki zwyczajnej (S. vulgare) w po czeniu z obni onymi dawkami izoproturonu. Najlepsze efekty uzyska stosuj c wyci gi z najwy sz dawk izoproturonu (6 g ha -1 ), gdy redukcja suchej masy chwastów zawiera a si w przedziale 8-99%. Wyniki uzyskane dla trzech st e odwaru z kawy oraz trzech dawek herbicydu Atlantis 4 WG w odniesieniu do redukcji wysoko ci maku polnego (P. rhoeas) zobrazowano na rys. 4. Z przebiegu wykresu wynika, e tylko 1,% st - enie odwaru z kawy osi gn o wska nika IC 5, redukuj c wysoko akceptora na poziomie 5,5%. Natomiast pozosta e dwa st enia: 5,% i 2,5%, nie osi gn y wska nika IC 5, gdy zredukowa y wysoko maku polnego (P. rhoeas) na poziomie 4,3% oraz 9,1%, w porównaniu do kontroli absolutnej. Jedynie syntetyczny herbicyd Atlantis 4 WG (niezale nie od zastosowanej dawki) przekroczy warto wska nika IC 5. Najsilniejszy efekt inhibicyjny (aczkolwiek nie potwierdzony statystycznie) objawiaj cy si 59,1% redukcj wysoko ci maku polnego (P. rhoeas) odnotowano dla dawki pe nej, wynosz cej 25, g h -1. Obiecuj ce wyniki uzyska Nimbal i in. [35] stosuj c do zwalczania chwastów, wodne wyci gi z odyg i li ci sorga zwyczajnego. Okaza o si, e g ówna allelopatyna sorga - sorgoleon, zarówno w warunkach laboratoryjnych oraz polowych ogranicza a wzrost chwastów jedno jak i dwuli- ciennych. Ju w st eniu 1 M hamowa a w blisko 8% wzrost psianki czarnej (Solanum nigrum), szar atu szorstkiego (Amaranthus retroflexus) i ambrozji bylicolistnej (Ambrosia atrtemisiflora), a w oko o 4% str czy ca w skolistnego (Cassia obtusifolia), palusznika krwawego (Digitaria sanguinalis) i za laza pospolitego (Abutilon theophrasti). Zbli one rezultaty uzyska Czarnota i in. [36] stosuj c sorgoleon nalistnie w dawce,6 g h -1, gdy dawka ta hamowa a wzrost psianki czarnej (S. nigrum) w 9%, ambrozji bylicolistnej (A. atrtemisiflora) w 88%, a szar atu szorstkiego (A. retroflexus) w 82%. 4. Wnioski 1. Najsilniejszy efekt inhibicyjny w odniesieniu do redukcji suchej masy oraz wysoko ci ro lin rumianu polnego (A. arvensis), a tak e maku polnego (P. rhoeas) uzyskano po zastosowaniu 1% odwaru z kawy. Pozosta e dwa st enia: 5,% oraz 2,5% odznacza y si zdecydowanie mniejsz skuteczno ci dzia ania. 2. Odwar z kawy 1% w porównaniu do pe nej dawki herbicydu Atlantis 4 WG (dawka 25, g h -1 ), odznacza si mniejsz skuteczno ci dzia ania w odniesieniu do redukcji suchej masy i wysoko ci ro lin rumianu polnego (A. arvensis). 3. Skuteczno dzia ania 1% odwaru z kawy w odniesieniu do redukcji suchej masy oraz wysoko ci ro lin maku polnego (P. rhoeas) by a zbli ona do skuteczno ci dzia- ania herbicydu Atlantis 4 WG w pe nej dawce (25, g h -1 ). 5. Bibliografia [1] Adamczewski K., Wo nica Z.: Nowe mo liwo ci zwalczania chwastów. Progr. Plant Protect./ Post. Ochr. Ro lin, 1991, 31(1), s [2] Adamczewski K.: Rozwój metod zwalczania i perspektywy ograniczania chwastów. Prog. Plant Protect/Post. Ochr. Ro lin, 2, 4(1), s [3] Rola J.: Przyczyny i skutki zjawisk kompensacji chwastów w ro- linach uprawnych. Biul. IOR Pozna, 1969, 44, s T. Sekutowski, K. Matysiak, S. Kaczmarek Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering 212, Vol. 57(4) 96

6 [4] Rola J.: Zjawisko uodparniania si niektórych gatunków chwastów na herbicydy. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., 1988, 349, s [5] Beckie H.J., McKercher R.B.: Mobility of two sulfonylurea herbicides in soil. J. Agric. Food Chem., 199, 38, p [6] Rola H., Rola J.: Problemy zwalczania chwastów we wspó czesnym rolnictwie. Zesz. Nauk. AR Wroc aw, 1996, 29, s [7] Rola H., Rola J.: Wp yw wieloletniego stosowania herbicydów triazynowych na sukcesje ro lin segetalnych i ruderalnych. Prog. Plant Protect./Post. Ochr. Ro lin, 1999, 39(1), s [8] Rola H., Rola J.: Badania nad wyst powaniem chwastów odpornych na triazyny na Dolnym l sku. Progr. Plant Protect./ Post. Ochr. Ro lin, 1999, 39(1), s [9] Rola H, Marczewska K.: Biotypy chwastów odporne na chlorosulfuron w rejonie Wroc awia. Progr. Plant Protect./ Post. Ochr. Ro lin, 22, 42(2), s [1] Sadowski J., Kucharski M.: Zagro enia powodowane pozosta o- ciami herbicydów w wodach powierzchniowych i gruntowych. X Krajowe Seminarium Stosowanie ciek ych agrochemikaliów, cz. 2 Upowszechnianie Zasad Dobrej Praktyki Rolniczej, Pu awy: Wyd. IUNG, 22, s [11] Sadowski J., Kucharski M.: Pozosta o ci herbicydów w ro linach zbo owych. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Ro lin, 23, 43(1), s [12] Sadowski J., Kucharski M.: Monitoring of herbicidal pollution in ground and surface water on arable land of South-West Poland. J. Plant Prot. Res., 23, 43(3), p [13] Duke S.O.: Naturally occurring chemical compounds as herbicides. Rev. Weed Sci., 1986, 2, p [14] Duke S.O., Dayan F.E., Rimando A.M., Schrader K.K., Aliotta G., Oliva A.: Chemicals from nature for weed management. Weed Sci., 22, 5, p [15] Putnam A.R.: Allelochemicals from plants as herbicides. Weed Technol., 1988, 2, p [16] Sobótka W.: Rola allelopatii w poszukiwaniach proekologicznych rodków ochrony ro lin. Mat. Konf. Teoretyczne i praktyczne aspekty allelopatii. Pu awy: Wyd. IUNG, 1996, K(1), s [17] Hallett S.G.: Where are the bioherbicides? Weed Sci., 25, 53, p [18] Khan M.A., Marwat K.B., Hassan G., Hussain Z.: Bioherbicidal effects of tree extracts on seed germination and growth of crops and weeds. Pak. J. Weed Sci. Res., 25, 11(3-4), p [19] Stok osa A.: Bioherbicydy i alleloherbicydy w walce z chwastami. Post. Nauk Rol., 26, 6, s [2] Sobótka W.: Alleloherbicydy - wczoraj i dzi. Progr. Plant Protect./ Post. Ochr. Ro lin, 1997, 37(1), s [21] Wójcik-Wojtkowiak D., Potylicka B., Weyman-Kaczmarkowa W.: Allelopatia. Pozna : Wyd. AR, 91, ss [22] Jasicka-Misiak I.: Allelopatyczne w a ciwo ci metabolitów wtórnych ro lin uprawnych. Wiad. Chem., 29, 63(1-2), s [23] W odarczyk M.: Fitochemia struktury substancji pochodzenia naturalnego. W: Skrypt do nauki farmakognozji dla studentów farmacji. Wroc aw: Wyd. AM, 25, s [24] Sekutowski T.: Application of bioassays in studies on phytotoxic herbicide residues in the soil environment. W: Herbicides and Environment, Andreas Kortekamp (Ed.), Pub. InTech, Rijeka, Croatia, 211, p [25] Adamczewski K., Matysiak K.: Klucz do okre lania faz rozwojowych ro lin jedno- i dwuli ciennych w skali BBCH [t um. z j. angielskiego K. Adamczewski i K. Matysiak]. Instytut Ochrony Ro lin, Pa stwowa Inspekcja Ochrony Ro lin i Nasiennictwa, G ówny Inspektorat. Pozna, 25, 134 ss. [26] Masny S., Mikicinski A., Berczy ski S.: Efektywno ekstraktów ro linnych w ograniczaniu kie kowania zarodników konidialnych grzyba Venturia inaequalis (Cooke) G. Wint. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Ro lin, 26, 46(2), s [27] Kie J., Wieczorek D.: Badania nad przydatno ci wyci gów i wywarów ro linnych do zwalczania komosy bia ej. Progr. Plant Protect./ Post. Ochr. Ro lin, 29, 49(1), s [28] Sobótka W.: Rola allelopatii w poszukiwaniach proekologicznych rodków ochrony ro lin. Mat. Konf. Teoretyczne i praktyczne aspekty allelopatii. Pu awy: Wyd. IUNG, 1996, K(1), s [29] Khan M.A., Marwat K.B., Hassan G., Hussain Z.: Bioherbicidal effects of tree extracts on seed germination and growth of crops and weeds. Pak. J. Weed Sci. Res., 25, 11(3-4), s [3] Stok osa A.: Bioherbicydy i alleloherbicydy w walce z chwastami. Post. Nauk Rol., 26, 6, s [31] Duke, S.O., Copping L.G.: Review natural products that have been used commercially as crop protection agents. Pest Manage. Sci., 27, 63, p [32] Anwar S., Shah W.A., Shafi M., Bakht J., Khan M.A.: Efficiency of Sorgaab (Sorghum water extract) and herbicide for weed control in wheat (Triticum aestivum L.) crop. Pak. J. Weed Sci. Res., 23, 9 p [33] Duke, S.O., Copping L.G.: Review natural products that have been used commercially as crop protection agents. Pest Manage. Sci., 27, 63, p [34] Jamil M.: Weed management in wheat through allelopathic water extracts in combination with lower dosers of organic compounds. Ph.D. Thesis. Department of Agronomy, Faculty of Agriculture, University of Agriculture Faisalabad, Pakistan, 24, 199 pp. [35] Nimbal C.I., Yerkes C.N., Weston L.A., Weller S.C.: Herbicidal activity and site of action of the natural product sorgoleone. Pest. Biochem. Physiol., 1996, 54, p [36] Czarnota M.A, Paul R.N., Dayan F.E, Nimbal H.I, Weston L.A.: Mode of action, localization of production, chemical nature, and activity of sorgoleone: a potent PSII inhibitor in Sorghum spp. root exudates. Weed Tech., 21, 15, p T. Sekutowski, K. Matysiak, S. Kaczmarek Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering 212, Vol. 57(4) 97