Oznaczanie pojemników z materiałami niebezpiecznymi jako element zwiększający bezpieczeństwo ładunków przewożonych transportem lotniczym

Transkrypt

1 Płk dr Daniel Kucharek Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych Oznaczanie pojemników z materiałami niebezpiecznymi jako element zwiększający bezpieczeństwo ładunków przewożonych transportem lotniczym Streszczenie Transport powietrzny materiałów niebezpiecznych jest związany z dużą liczba procedur, które mają minimalizować zagrożenia, jakie stwarzają środki chemiczne, substancje promieniotwórcze i biologiczne czynniki zakaźne. Do jednych z istotniejszych wymagań transportowych, należy wymóg stosowania certyfikowanych opakowań, które są dostosowane do zagrożenia, jakie stwarzają dane materiały niebezpieczne dla życia i zdrowia ludzkiego oraz środowiska naturalnego. Autor niniejszego artykułu postawił sobie za cel przeprowadzanie analizy obowiązujących uregulowań proceduralnych, a następnie wskazanie błędów najczęściej popełnianych w oznakowaniu pojemników z materiałami niebezpiecznymi. Efektem prowadzonej analizy jest wskazanie czynności, które należy podjąć, aby ograniczyć prawdopodobieństwo wystąpienia błędów związanych z wykorzystaniem oznaczeń w transporcie powietrznym materiałów niebezpiecznych. Abstract Air transport of hazardous materials is always associated with a large number of procedures introduced in order to minimize the threat posed by chemical agents, radioactive materials and biological infectious agents. One of the most important requirements, is the usage of certified packaging which shoud be suited accordingly to the risks posed by transported dangerous materials. The main aim of the following article is to analyse the applicable procedural rules associated with transportation of such materials. Furthermore the author tries to identify the most common mistakes committed in the labeling of containers used during hazardous materials transportation. The result of analysis is to identify actions that should be taken to reduce the likelihood of occurence of errors associated with the use of labels in the air transportation of hazardous materials. Wstęp Uregulowania zawarte w Instrukcjach Technicznych ICAO dokładnie precyzują sposób w jaki materiały niebezpieczne powinny być opakowane oraz oznakowane w transporcie lotniczym, aby w warunkach przewozowych nie stanowiły zagrożenia dla ludzi oraz środowiska naturalnego. Przykładem bezwzględnego przestrzegania zasad bezpieczeństwa jest okresowe (co dwa lata) uaktualnianie zapisów Instrukcji Technicznych ICAO. W ramach Panelu ds. Materiałów Niebezpiecznych organizacji ICAO są uwzględniane propozycje przewoźników lotniczych, które dotyczą sposobu transportu materiałów niebezpiecznych, a głównie stosowanych zabezpieczeń (w tym przede wszystkim opakowań) 1. Przepisy określone w Instrukcjach Technicznych, 1 Instrukcje Techniczne Bezpiecznego Transportu Materiałów Niebezpiecznych Drogą Powietrzną, Wydanie , ICAO, Montreal, Quebec 2014, Przedmowa. 1

2 opracowane pod kątem właściwego przygotowania ładunków niebezpiecznych do przewozu transportem powietrznym, dotyczą głównie uregulowań obejmujących warunki techniczne stosowanych opakowań 2 oraz wykorzystywanych środków transportu, tj. czynników, które mają największy wpływ na bezpieczeństwo przewozów 3. Opakowania stosowane do przewozu materiałów niebezpiecznych stanowią jeden z najważniejszych elementów wpływających na poziom stwarzanego zagrożenia. Wykorzystywane w transporcie powietrznym pojemniki cechują się właściwościami, które w zależności od przewożonego materiału niebezpiecznego powinny zapewniać zwartość przesyłki podczas transportu oraz stanowić należytą ochronę przed wydostaniem się zawartości na zewnątrz. Rodzaj stosowanego opakowania, musi być uzależniony od rodzaju (klasy), ilości, objętości, postaci fizycznej i aktywności (toksyczności) przewożonego materiału. Właściwości, jakimi powinno się cechować opakowanie, precyzuje m.in. definicja zawarta w Instrukcjach Technicznych, która określa, że jest to: Jeden lub więcej pojemników wraz z innymi składnikami lub materiałami niezbędnymi do zapewniających szczelności i innych funkcji ochronnych w stosunku do zawartości 4. W niniejszym artykule zostanie przeprowadzona analiza obowiązujących uregulowań proceduralnych, której celem jest ocena istniejących rozwiązań oraz wskazanie błędów popełnianych w oznakowaniu pojemników z materiałami niebezpiecznymi. Przedmiot dokonanej analizy jest związany z bardzo restrykcyjnymi wymaganiami transportu niebezpiecznych substancji i przedmiotów statkami powietrznymi. W wyniku przeprowadzonych badań, będzie można wskazać błędy ludzkie popełniane w transporcie lotniczym, których konsekwencje mogą prowadzić do zdarzeń śmiertelnych lub skażenia środowiska naturalnego. Rodzaje opakowań w transporcie materiałów niebezpiecznych W transporcie lotniczym wyróżnia się wiele rodzajów opakowań służących przewozowi materiałów niebezpiecznych. Istniejący podział jest uzależniony od zagrożenia, jakie stwarzają przewożone w nich materiały niebezpieczne. Do najczęściej wykorzystywanych rodzajów opakowań należą: 1. Opakowania pojedyncze (Single Packagings). 2. Opakowania zbiorcze (Overpack). 3. Opakowania złożone (Combination Packagings). 4. Opakowania zewnętrzne (Outer Packagings). 5. Opakowania wewnętrzne (Inner Packagings). 6. Opakowania pośrednie (Intermediate Packagings). Najprostszą funkcję w transporcie lotniczym wypełniają opakowania pojedyncze, które ze względu na niewielkie zagrożenie przewożonych ładunków nie wymagają stosowania dodatkowych zabezpieczeń, aby zapewnić należytą ochronę ładunku podczas przewozu, np. w postaci opakowania wewnętrznego. Bardziej złożoną formę przyjmują natomiast opakowania zbiorcze, których konstrukcja umożliwia umieszczenie jednej lub większej liczby sztuk przesyłki dla usprawnienia jej obsługi oraz rozmieszczania ładunków. W transporcie lotniczym ist- 2 Obecnie działają dwa laboratoria upoważnione do prowadzenia badań opakowań służących przewozowi materiałów niebezpiecznych. Należą do nich: 1. Laboratorium Jakości Papieru Instytutu Biopolimerów i Włókien Chemicznych w Łodzi. 2. Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań (COBRO) Instytut Badawczy Opakowań w Warszawie. 3 J. Poliński, Problemy związane z transportem ładunków niebezpiecznych, Centrum Naukowo-Techniczne Kolejnictwa, [ ]. 4 Instrukcje Techniczne, op.cit.,

3 nieją przepisy nakazujące, aby pojedyncze opakowania o niewielkich rozmiarach, wynoszących nie więcej niż 2 litry pojemności, były łączone w opakowania zbiorcze. Ma to na celu ułatwienia obsługi logistycznej niebezpiecznych materiałów (np. załadunku) oraz zapewnienie ich należytego zabezpieczenia na pokładzie statku powietrznego. Z kolei opakowania złożone, składające się z jednego lub kilku opakowań wewnętrznych, umieszczonych w opakowaniu zewnętrznym, ułatwiają przewóz, a zarazem zabezpieczają materiały niebezpieczne w trakcie transportu. Obowiązek przewozu niebezpiecznych substancji i przedmiotów w opakowaniach złożonych jest regulowany przepisami określonymi w instrukcjach pakowania danej kategorii lub podkategorii materiału niebezpiecznego. Kolejną grupę opakowań stanowią opakowania zewnętrzne, które zapewniają zewnętrzną ochronę opakowania złożonego. W ich skład wchodzą również materiały chroniące przed wstrząsami, a także inne wypełnienia, niezbędne do uszczelnienia i ochrony opakowań wewnętrznych. Przygotowując przesyłkę do transportu, należy uwzględnić, że ilość poszczególnych materiałów niebezpiecznych, umieszczona w opakowaniu zewnętrznym, musi być taka, aby wielkość Q nie przekraczała wartości 1. Obliczenia wielkości Q dokonuje się wykorzystując do tego wartości zamieszczone w Instrukcjach Technicznych ICAO na liście materiałów niebezpiecznych 5. Przyjęte ograniczenia transportowe dotyczą prawie wszystkich substancji niebezpiecznych, za wyjątkiem gazów (klasa 2) 6 oraz różnych substancji i przedmiotów niebezpiecznych (klasa 9). W celu obliczenia wielkości Q jest wykorzystywany wzór 7 : Q = n 1 M 1 + n 2 M 2 + n 3 M 3 + Gdzie: n 1, n 2, n 3 - masa netto poszczególnych materiałów niebezpiecznych; M 1, M 2, M 3 - maksymalne masy netto różnych materiałów niebezpiecznych, wskazane w Instrukcjach Technicznych, dopuszczonych do transportu pasażerskiego lub towarowego statkiem powietrznym. Natomiast dla materiałów niebezpiecznych, których ilość transportowana w opakowaniach zewnętrznych została wyłączona z obliczania na podstawie przedstawionego wyżej wzoru, tj. dla gazów (klasa 2) oraz różnych substancji i przedmiotów niebezpiecznych (klasa 9), obowiązuje zasada, że masa brutto sztuki przesyłki nie może przekroczyć 30 kg. W przypadku pakowania materiałów wyłączonych razem z materiałami innych klas, masa brutto sztuki przesyłki nie może przekroczyć 30kg, a 5 W przypadku, gdy różne materiały niebezpieczne umieszczone w opakowaniu zewnętrznym obejmują wyłącznie materiały o takim samym numerze UN, Grupie Pakowania i stanie fizycznym (tj. stałe lub ciekłe), nie jest konieczne przeprowadzanie obliczenia wartości Q. 6 Z powyższych ograniczeń wyłączone są naboje gazowe (UN 2037) oraz kasety do ogniw paliwowych (UN 3478 i UN 3479). 7 Przy obliczaniu wartości Q można jednakże pominąć następujące materiały niebezpieczne: 1) dwutlenek węgla w stanie stałym (suchy lód - UN 1845); 2) materiały, dla których maksymalna ilość netto na sztukę przesyłki w samolotach pasażerskich i samolotach transportowych na liście materiałów niebezpiecznych zawartej w Instrukcjach Technicznych ICAO, wskazują bez ograniczeń ; 3) materiały o takim samym numerze UN, grupie pakowania i stanie skupienia (tj. stałe lub ciekłe), pod warunkiem, że są to jedyne materiały niebezpieczne w sztuce przesyłki i że łączna ilość netto materiałów w sztuce przesyłki nie przekracza maksymalnej masy netto podanej na liście materiałów niebezpiecznych w Instrukcjach Technicznych ICAO. 3

4 łączna ilość netto materiałów innych niż materiały klasy 2 lub klasy 9 w sztuce przesyłki, nie może być większa od wartości 1, zgodnie z obliczaną wartością Q 8. W trakcie pakowania materiałów niebezpiecznych, należy również wziąć pod uwagę możliwość powstania zagrożeń, związanych z nieodpowiednim zestawieniem poszczególnych materiałów w opakowaniu zewnętrznym. Substancje i przedmioty niebezpieczne nie mogą być pakowane razem z innymi materiałami niebezpiecznymi w tym samym opakowaniu zewnętrznym, jeżeli w normalnych warunkach dochodzi pomiędzy nimi do niebezpiecznej reakcji i w konsekwencji mogą spowodować 9 : a) zapłon lub wytworzenie wysokiej temperatury; b) wytworzenie palnych, trujących lub duszących gazów; c) powstawanie substancji żrących; d) powstawanie substancji niestabilnych. Wymagane jest zatem szczególnie ostrożne podchodzenie do zestawiania poszczególnych rodzajów materiałów niebezpiecznych w transportowanych opakowaniach zbiorczych. Analizując istniejące zagrożenia, powstania zdarzeń niebezpiecznych lub chociażby niewielkie prawdopodobieństwo ich wystąpienia, należy przyjmować skrajne warianty zapewnienia bezpieczeństwa transportowanej przesyłki. Niezbędne uzupełnienie, dla opakowań zewnętrznych, stanowią opakowania wewnętrzne (zwane również opakowaniami podstawowymi). Ten rodzaj opakowań wykorzystuje się, gdy transportowane w nich materiały są na tyle niebezpieczne dla ludzi lub środowiska naturalnego, że wymagają dodatkowego zabezpieczenia, uniemożliwiającego wydostanie się danego środka na zewnątrz. Warunkiem stosowania opakowań wewnętrznych jest konieczność umieszczania ich w większych pojemnikach (opakowaniach zewnętrznych), które muszą być zamocowane lub osłonięte materiałem wyściełającym w opakowaniu zewnętrznym w taki sposób, aby w normalnych warunkach przewozu nie uległy pęknięciu, przebiciu lub rozszczelnieniu w następstwie których może nastąpić wylanie się zawartości do opakowania zewnętrznego. Opakowania wewnętrzne zawierające ciecze, muszą być ustawione w ten sposób, aby ich zamknięcia znajdowały się w górnej części opakowania umieszczonego wewnątrz opakowania zewnętrznego, zgodnie z oznaczeniami kierunku 10. Specyficznym rodzajem stosowanych zabezpieczeń są opakowania pośrednie. Z jednej strony są one określane jako opakowania, gdyż wypełniają funkcję określoną w przytoczonej wcześniej definicji (zapewniają szczelność i inne funkcje ochronne w stosunku do zawartości). Z drugiej jednak strony stanowią wypełnienie, a w wielu przypadkach spełniają również funkcję wskazującą na szczególne zagrożenie, jakie stwarza transportowana przesyłka (np. transport materiałów zakaźnych kategorii A). Opakowania pośrednie umieszcza się z reguły pomiędzy opakowaniem wewnętrznym lub przedmiotami kwalifikowanymi jako niebezpieczne a opakowaniem zewnętrznym. Przedstawione rodzaje opakowań, wykorzystywanych w transporcie powietrznym, wypełniają najczęściej funkcję zabezpieczającą przed niekontrolowanym wydostaniem się materiałów niebezpiecznych. W istniejących publikacjach oraz opracowanych procedurach, określających transport substancji i przedmiotów niebezpiecznych, możemy spotkać się również innymi rodzajami opakowań, które są wykorzystywane do przewozu materiałów transportem lotniczym. Należą do nich m.in. opakowania pyłoszczelne (Sitproof Packagings), opakowania ponownie używane (Reu- 8 Instrukcje Techniczne, op. cit., Tamże, Regulations for the Safe Transport of Radioactive Material, 2012 Edition, IAEA, Vienna 2012, s

5 sed Packagings), opakowania regenerowane (Reconditioned Packagings) oraz opakowania awaryjne (Salvage Packagings) 11. Oznaczania ładunków z materiałami niebezpiecznymi Opakowania w transporcie lotniczym wymagają również stosowania odpowiednich oznaczeń, zgodnie z Instrukcjami Technicznymi ICAO (instrukcją IATA DGR). Oznakowania ładunków z materiałami niebezpiecznymi, muszą być: czytelne, naniesione w sposób trwały na powierzchni opakowania, w widocznym miejscu oraz mające rozmiary, które pozwalają na ich szybkie i jednoznaczne odczytanie. W przypadku powietrznego przewozu sztuk przesyłek o masie brutto przekraczającej 30 kg, oznakowanie lub jego duplikat, musi być zamieszczone z boku lub na górnej części opakowania. Wymagane jest również, żeby umieszczenie tam litery, cyfry oraz symbole, miały wysokość co najmniej 12 mm. W przypadku wykorzystywania opakowań o masie brutto 30 kg (pojemności 30 l) lub mniejszych, wysokość stosowanych oznaczeń musi wynosić przynajmniej 6 mm. Natomiast dla opakowań o masie brutto 5 kg (pojemności 5 l) lub mniejszych, wysokość użytych znaków powinna być dostosowana do rozmiaru opakowania 12. Podział materiałów niebezpiecznych, zamieszczony w Instrukcjach Technicznych ICAO, uwzględnia ich ogólne właściwości, zgodnie ze stopniem stwarzanego zagrożenia. Z tej przyczyny wszystkie opakowania, przeznaczone do lotniczego przewozu materiałów niebezpiecznych, powinny mieć umieszczone w widocznym miejscu znaki ostrzegawcze, informujące o zawartej w nich substancji lub przedmiocie. Procedury etykietowania opakowań, zawierających towary niebezpieczne, stanowią ważny element, zapewniający zwiększenie bezpieczeństwa w transporcie lotniczym towarów niebezpiecznych. Dzięki poprawnemu oznakowaniu opakowań, mogą być one łatwo zidentyfikowane i przemieszczane na pokładzie statku powietrznego. Wyróżnia się dwie grupy nalepek umieszczanych na ładunkach z materiałami niebezpiecznymi, należą do nich: nalepki zagrożenia (ostrzegawcze) oraz nalepki handlingowe. Nalepki ostrzegawcze Nalepki ostrzegawcze, zamieszczane na sztukach przesyłki (opakowaniach zbiorczych, kontenerach transportowych), w celu skutecznego wypełniania funkcji informowania (ostrzegania) o istniejącym zagrożeniu, powinny odznaczać się niepowtarzalnymi cechami, które pozwolą jednoznacznie wskazać na ich rolę w transporcie materiałów niebezpiecznych. Stosowane na sztukach przesyłki nalepki ostrzegawcze muszą zatem spełniać wymagania techniczne, do których należą 13 : a) znaki muszą być umieszczone na tle o kontrastującym kolorze oraz muszą mieć przerywaną bądź ciągłą linię graniczną; b) jeżeli pozwalają na to wymiary sztuki przesyłki wówczas nalepki muszą zostać umieszczone na tej samej powierzchni lub w pobliżu oznakowania zawierającego prawidłową nazwę przewozową; c) znaki muszą być umieszczone na sztuce przesyłki w taki sposób, aby nie były zakryte (zasłonięte) przez jakąkolwiek część sztuki przesyłki lub elementy do niej dołączane, a także inną etykietę lub oznakowanie; 11 Regulations for the Safe, op. cit., s Instrukcje Techniczne, op. cit., Tamże,

6 d) w przypadku, gdy przepisy wymagają jednoczesnego umieszczenia etykiety ryzyka podstawowego i dodatkowego, to powinny być one zamieszczone obok siebie; e) znaki powinny mieć kształt rombu (kwadratu obróconego o kąt 45 o ) o wymiarach minimalnych 100 mm x 100 mm, natomiast minimalna szerokość linii wewnętrznej krawędzi, okalającej romb, musi mieć co najmniej 2 mm. Rys. 1. Przykłady nalepek ostrzegawczych (klas 2,6,8,9) materiałów niebezpiecznych W przypadku, gdy przewożony materiał niebezpieczny stwarza kilka różnych zagrożeń (kwalifikowane do trzech różnych klas lub podklas), to wówczas trzy najważniejsze zagrożenia powinny być uwidocznione w postaci nalepek ostrzegawczych na opakowaniu. Dotyczą one np. palności, toksyczności i właściwości żrących danej substancji (klasa 2, klasa 6 oraz klasa 8). Nalepki handlingowe Większość przesyłek zawierających materiały niebezpieczne wymaga umieszczania obok nalepek ostrzegawczych również oznaczeń handlingowych. Stosowane w transporcie nalepki handlingowe charakteryzują się określonym wzorem oraz ustalonymi zasadami umieszczania ich na sztukach przesyłki (opakowaniach zbiorczych, kontenerach transportowych). Do najczęściej stosowanych w transporcie lotniczym nalepek handlingowych, należą 14 : a) etykieta Cargo Aircraft Only, musi być umieszczana: - gdy sztuka przesyłki, zawierająca materiały niebezpieczne, może być przewożona wyłącznie towarowym statkiem powietrznym; - na każdej sztuce przesyłki materiału radioaktywnego typu B(M) oraz na każdym kontenerze towarowym zawierającym sztukę przesyłki typu B(M); - na tej samej powierzchni co etykieta zagrożenia. Rys. 2. Naklejka handlingowa Tylko towarowy statek powietrzny b) etykieta Package Orientation (kierunek ustawienia przesyłki), musi: 14 Regulations for the Safe, op. cit., s

7 - być przyklejona lub nadrukowana na przynajmniej dwóch przeciwległych pionowych bokach sztuki przesyłki; - być zorientowana w taki sposób, aby strzałki wskazywały właściwy kierunek jej ustawienia. Rys. 3. Naklejka handlingowa Kierunek ustawienia przesyłki c) etykieta Cryogenic Liquid (ciecz kriogeniczna), jest umieszczana w przypadku sztuk przesyłki zawierających schłodzone skroplone gazy. Rys. 4. Naklejka handlingowa Ciecz kriogeniczna Nalepki ostrzegawcze oraz handlingowe, zamieszczana na każdej sztuce przesyłki (opakowaniu zbiorczym, kontenerze transportowym), stanowią jeden z ważniejszych elementów służących zabezpieczeniu przed możliwością przypadkowego wydostania się zawartości na zewnątrz opakowania. Pomimo wypełniania funkcji informującej (ostrzegającej) o zagrożeniu stwarzanym przez jeden lub grupę materiałów niebezpiecznych, stanowią również istotne narzędzie ułatwiające logistyczną działalność ze sztukami przesyłki (opakowaniami zbiorczymi, kontenerami transportowymi) w lotniczym transporcie materiałów niebezpiecznych. Błędy popełniane w oznaczaniu opakowań z materiałami niebezpiecznymi Wśród przewożonych transportem powietrznym materiałów niebezpiecznych, to właśnie baterie litowe, były najczęściej przyczyną zdarzeń lotniczych, które w ostateczności prowadziły do wypadków lotniczych. Do zdarzeń lotniczych dochodzi w przypadku, gdy nastąpi wydostanie się elektrolitu, tj. wodnego roztworu złożonych chemicznie soli litowych. Wówczas wystarczy kontakt z powietrzem, aby pojawiły się płomienie. Przepisy lotnicze zabraniają, ze względu na wysokie zagrożenia pożarowe, przesyłać drogą lotniczą baterii wycofanych z obrotu 15. Wprowadzono również bardziej restrykcyjne przepisy, dotyczące transportu baterii litowo-jonowych, w tym 15 Guidance on the air transport of Batteries, nickel metal hydride UN 3496, IATA 2014, s. 1. Air Accident Investigation Report, Uncontained Cargo Fire Leading to Loss of Control Inflight and Uncontrolled Descent Into Terrain General Civil Aviation Authority of the United Arab Emirates, Dubai 2010, s

8 zakaz transportu baterii litowo-jonowych, jako ładunku w pasażerskich statkach powietrznych 16. Należy jednak zaznaczyć, że duże znaczenie dla bezpieczeństwa transportu lotniczego materiałów niebezpiecznych odgrywają oznaczania zamieszczane na pojemnikach mieszczących niebezpieczne substancje i przedmioty. Przedstawione na rys. 5 opakowanie z materiałami niebezpiecznymi w którym nalepka ostrzegawcza została zakryta przez inne elementy opakowania (taśmę kontroli bezpieczeństwa na lotnisku), stanowi przykład błędnego stosowania oznaczeń. Zaprezentowane oznaczenie ładunku, może w konsekwencji prowadzić do błędnego odczytania zawartości opakowania, a tym samym zastosowania procedur postępowania nieodpowiednich dla danego rodzaju ładunku. Rys. 5. Ładunek z materiałami niebezpiecznymi w którym nalepka ostrzegawcza została zakryta przez inne elementy opakowania Źródło: P. Krawczyszyn, Bezpieczeństwo w transporcie materiałów niebezpiecznych drogą powietrzną, Logistyka 3/2015, s Bardzo często błędem, popełnianym w transporcie powietrznym materiałów niebezpiecznych, jest niewłaściwe naklejenie lub nieodpowiednie ustawianie przesyłek, które posiadają naklejkę handlingową Kierunek ustawienia przesyłki (rys. 3). Załadunek materiałów niebezpiecznych na pokład statku powietrznego, musi się sprowadzać do takiego ustawienia pojemników, zawierających materiały szczególnie niebezpieczne, aby możliwie najbardziej zminimalizować ryzyko ich wycieku, a tym samym powstania reakcji chemicznych. Kolejnym przykładem popełnianych błędów jest zamieszczanie niewłaściwych naklejek ostrzegawczych lub naklejek handlingowych, co może prowadzić do składowania w bezpośrednim sąsiedztwie niebezpiecznych substancji lub przedmiotów, które wzajemnie na siebie reagują. W praktyce oznacza to, że materiały niebezpieczne, do których należą na przykład substancje wytwarzające gazy palne w kontakcie z wodą (podklasa 4.3), nie zostaną oddzielone od wodnych substancji korodujących, należących do klasy 8. Z kolei ciecze palne (klasa 3) i substancje samozapalne, podatne na spontaniczne nagrzewanie w normalnych warunkach przewozu lub rozgrzewanie się w kontakcie z powietrzem (podklasa 4.2), w przypadku braku ich izolacji od utleniaczy (podklasa 5.1), mogą przyczyniać się do spalania substancji z klasy 3 i podklasy 4.2. Ponadto, większość materiałów wybuchowych, musi być oddzielona od innych niebezpiecznych substancji i przedmiotów, natomiast materiały 16 Projekt z dnia r. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju, zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków wykonywania lotów międzynarodowych z materiałami niebezpiecznymi. 8

9 namagnesowane powinny być umieszczane w ten sposób, aby ich magnetyzm nie oddziaływał na urządzenia statku powietrznego (szczególnie służące nawigacji) 17. Podsumowanie i wnioski Rozpatrując całokształt problematyki dotyczącej roli jaką spełniają opakowania w transporcie materiałów niebezpiecznych, a szczególnie wskazanie błędów popełnianych w oznakowaniu pojemników z materiałami niebezpiecznymi. Można stwierdzić, że stosowane obecnie rozwiązania w dużym stopniu zabezpieczają przewożone ładunki. Oczywiście nigdy nie będzie sytuacji w której zostanie zapewnione całkowite bezpieczeństwo w transporcie powietrznym materiałów niebezpiecznych. Przeprowadzona analiza poziomu oznaczania opakowań z materiałami niebezpiecznymi wykazała, że obowiązujące wymagania w zakresie istniejących procedur oznaczania opakowań, należycie zabezpieczają ładunki przed uwolnieniem znajdującej się w nich zawartości. Nie można również pomijać możliwości wystąpienia błędów ludzkich, nawet w przypadku obowiązywania najbardziej restrykcyjnych przepisów. Rutyna wykonywanych obowiązków, zmęczenie lub niedostateczne wyszkolenie, mogą skutkować zachowaniami, które będą prowadzić do zagrożeń w transporcie. W celu minimalizowania zagrożeń w zakresie nieprawidłowego oznaczania pojemników z materiałami niebezpiecznymi, powinna być przyjęta zasada ograniczonego zaufania. Wielokrotne sprawdzanie prawidłowości umieszczania wymaganych oznaczeń oraz ich prawidłowego stosowania, przyczyni się do wyeliminowania lub w dużym stopniu ograniczy możliwość wystąpienia wskazanych błędów. Proces kontroli powinien zacząć się już na etapie dostarczanych dokumentów przewozowych, następnie musi objąć sprawdzenie ładunku przed jego załadowaniem na pokład samolotu, by zakończyć się ponowną kontrolą prawidłowości rozmieszczenia opakowań w ładowniach statku powietrznego. Zagrożenia wynikające z błędów popełnianych w oznakowaniu opakowań z niebezpiecznymi substancjami i przedmiotami są jednymi z wielu zagrożeń związanych z powietrznym transportem materiałów niebezpiecznych. Uwzględniając fakt, że lot samolotu w przestrzeni powietrznej, podlega odziaływaniu szeregu zagrożeń, np. atmosferycznych, infrastrukturalnych, terrorystycznych itp., to transport materiałów niebezpiecznych dodatkowo zwiększa niebezpieczeństwo wystąpienia zdarzenia lotniczego. Zatem tylko ścisłe przestrzeganie obwiązujących procedur jest podstawowym warunkiem zapewnienia bezpieczeństwa transportu lotniczego. Literatura Dangerous Goods Regulations International Air Transport Association, 52. edycja, IATA, Montreal, Quebec Dangerous Goods Shipping Guide, Oregon Health & Science University (OHSU), Oregon Instrukcje Techniczne Bezpiecznego Transportu Materiałów Niebezpiecznych Drogą Powietrzną, Wydanie , ICAO, Montreal, Quebec Kalda G., Gospodarka odpadami promieniotwórczymi, Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, Nr 283/2012. Krawczyszyn P., Bezpieczeństwo w transporcie materiałów niebezpiecznych drogą powietrzną, Logistyka 3/ Materiały niebezpieczne stanowią głównie zagrożenie w momencie, kiedy wydostają się z opakowania i wchodzą w reakcję z inną substancją. Ogromne zagrożenie niosą ze sobą kwasy (m.in. elektrolit) oraz zasady (np. soda kaustyczna), które reagują z lekkimi metalami, z których wykonane są np. samoloty. [ ]. 9

10 Poliński J., Problemy związane z transportem ładunków niebezpiecznych, Centrum Naukowo-Techniczne Kolejnictwa, pdf/138_2.pdf [ ]. Regulations for the Safe Transport of Radioactive Material, 2012 Edition, IAEA, Vienna Shipping & Receiving Biological Materials. Biological Substance, Category B on Dry Ice Fact Sheet, New York, [ ]. Shipping Biological Materials, The University of Oklahoma, Environmental Health and Safety Office, Norman. 10