STAN ZACHOWANIA, PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DO WYTYPOWANYCH POMNIKÓW NAGROBNYCH Z CMENTARZA WIELKOPOLAN W POZNANIU

Transkrypt

1 STAN ZACHOWANIA, PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DO WYTYPOWANYCH POMNIKÓW NAGROBNYCH Z CMENTARZA WIELKOPOLAN W POZNANIU Autor opracowania Ewa Palacz Opracowanie chronione prawem autorskim MARZEC 2016

2 I.. STAN ZACHOWANIA NAGROBKÓW Głównym i najtrudniejszym problemem jaki występuje na cmentarzach jest zanieczyszczenie z otaczającej zieleni, które w połączeniu z nalotem atmosferycznym i przekształcającymi się miejscami zanieczyszczeniami w gips tworzy zbitą, twardą, czarną lub zieloną skorupę. Zanieczyszczenie to jest nie tylko powierzchniowe, tworzy też wżery przypowierzchniowe oraz silne przebarwienia. Są nagrobki, przy których przez zwartą skorupę zanieczyszczeń trudno określić rodzaj kamienia, z jakiego są wykonane. Bardzo częstym zjawiskiem jest pękanie bloków spowodowane prętami żelaznymi będącymi pozostałością po wcześniejszym, a obecnie nieistniejącym elemencie składowym pomnika. Nagrobki posadowione bezpośrednio na ziemi bardzo często zapadają się coraz głębiej, przeważnie nierówno, co powoduje iż widoczna jest połowa nagrobka, a połowa zasłonięta jest ziemią i mchem. Cokoły pomników często są silnie zamoknięte oraz zanieczyszczone niskopienną zielenią terenu. Wymagają izolacji cokołów oraz osłony przycokołowej. Bardzo silne zanieczyszczenia spowodowane są także wodą odbitą a co się z tym wiąże ziemią gruntową. Pod tak zbitym nalotem powierzchniowym trudno bezbłędnie ocenić ilość kitów i fleków w kamieniach. Widoczne są jednak miejscami poprzednie uzupełnienia, spękania, fleki, najczęściej ze sztucznego kamienia zróżnicowane poprzez odmienny proces starzenia się niż kamień oryginalny. Kamienie są stale zawilgocone, poprzez utrzymującą się przez większość roku zacienienie terenu od drzew. Pomimo braki widocznego zasolenia ( nie jest widoczne ze względu na brak możliwości całkowitego wyschnięcia kamieni) należy założyć iż wszystkie pomniki są zasolone i wymagają odsolenia drogą swobodnej migracji soli do rozszerzonego środowiska. W wielu przypadkach ze względu na zwietrzenia kamienia porowatego jakim jest np.piaskowiec napisy inskrypcyjne stają się rozmyte, a miejscami całkowicie niewidoczne. Część pomników posadowiona jest na cokołach betonowych lub ze sztucznego kamienia które bardzo często są silnie zniszczone, spękane, wymagają pilnych napraw. Wiele wystających elementów metalowych stanowiących pręty łączące lub dyble wymaga jeżeli jest to możliwe wymiany lub przynajmniej oczyszczenia i zabezpieczenia antykorozyjnego. Przy granitach często widoczne są odpryski minerałów z powierzchni kamienia będące skutkiem nierównomiernego nagrzewania się poszczególnych minerałów. Częste są także uszkodzenia mechaniczne, np. utrącenia narożników. Wszystkie kamienie zbite zatraciły poler i jednorodność powierzchni którą podczas prac należy przywrócić. Podczas prac należy przy usuwaniu zanieczyszczeń i nalotów prowadzić badania na występowanie malatury lub złoceń na literach inskrypcyjnych. 2

3 Przy płytach nagrobnych położonych bezpośrednio na ziemi należy pomyśleć o wykonaniu cokołu betonowego izolowanego, tak, aby możliwie najlepiej ochronić nagrobek. Należy przeanalizować wszelkie dokumenty i archiwalia umożliwiające odtworzenie uszkodzonych elementów w możliwie najwierniejszy sposób. W przypadku braku dokumentów odtworzenie elementów należy wykonać z czystych bloków bez dekoracji i inskrypcji. Program prac konserwatorskich podzielono wg. materiałów, z jakich wykonano pomniki. Wykonawca przystępujący do prac musi dysponować maszyną na gorącą wodą typu Karcher lub podobną oraz mikropiaskarką najlepiej z osłoną wodną. 3

4 II. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DO POMNIKÓW Z PIASKOWCA 1. Przed przystąpieniem do prac obiekty poddać dezynfekcji preparatem biobójczym np. Lihenicida 246 prod. Bresciani, lub gotowe preparaty firm Remmers, Optholith, Keim. 2. Miejsca osłabione wzmocnić preparatem hydrofilnym jak KSE 100 a w przypadkach koniecznych dosycić KSE 300 i 500. Sezonować w warunkach podwyższonej wilgotności. 3. Umyć gorącą wodą pod ciśnieniem z dodatkiem gotowych preparatów czyszczących np. Remmers. Czynność powtarzać kilkakrotnie do momentu widocznego usuwania nawarstwień. 4. W miejscach, gdzie nawarstwienia nie schodzą metodą chemiczną przeprowadzić czyszczenie ścierne pod osłoną wodną. Wykonać próbę w celu określenia stopnia zdjęcia powierzchni zanieczyszczonej. Omijać partie z inskrypcjami. 5. Poddać obiekty zabiegowi odsalania metodą swobodnej migracji soli do rozszerzonego środowiska w okładach z pulpy, bentonitu i piasku w proporcjach 1:1:1. Pozostawić do całkowitego wyschnięcia. Przy wyplamieniach na powierzchni okładów czynność powtarzać w kładach z ligniny nasyconej wodą demineralizowaną. 6. Poddać kamień zabiegom odplamiania po zakażeniech biologicznych w okładach z 4-5% podchlorynu wapnia. Zabieg powtarzać przy jego efektywności. Po zakończeniu odplamiania obiekty obłożyć ligniną z wodą demineralizowaną i pozostawić do całkowitego wyschnięcia. 7. Szczeliny i mikropęknięcia wypełnić preparatem krzemoorganicznym w systemie modułowym KSE 500 z wypełniaczem KSE Fulstoff A i B. 8. Wszystkie zbędne pręty i zbrojenia usunąć, a konieczne do pozostawienia w miarę możliwości zastąpić nierdzewnymi, lub istniejące poddać oczyszczaniu najlepiej ściernemu i zabezpieczeniu antykorozyjnemu. 9. Pomniki posiadające cokoły odkopać i zaizolować fundament od ziemi gruntowej na głębokości ok.0,5m izolacją mineralną np. 10. Przy pomnikach leżących bezpośrednio na ziemi wykonać pod nie minimalny konieczny fundament betonowy, izolowany. Na przygotowany fundament mocować płytę lub pomnik, najlepiej na dyble nierdzewne. 11. Popękane kamienie sklejać klejem na bazie żywic poliestrowych lub żywic epoksydowych. Osłabić klej dodatkiem piasku szklarskiego. 12. Pomniki poprzekrzywiane wyprostować na gruncie. 13. Dookoła pomników wysypać na szerokość ok. 30 cm gres w kolorze czarnym, lub szarym, aby uchronić cokoły od zabrudzeń ziemi odbitej. 4

5 14. Fundamenty silnie popękane, mocno zniszczone ze sztucznego kamienia uformować i wylać na ich bazie nowy fundament betonowy. Izolować powierzchnię przed położeniem płyty lub postawieniem pomnika. Fundament wykonać w kolorze neutralnym, ciemno szarym lub szarym. 15. Przy cokołach odsłoniętych ze względu na ubytki gruntu wylać osłonę fundamentu w betonie. 16. W miejscach dużych ubytków wstawić fleki. 17. Usunąć stare kity i wypełnienia. 18. Wszystkie drobne ubytki uzupełnić w zaprawach mineralnych barwionych w masie pod kolor uzupełnienia. Opracowywać powierzchnię ubytku. 19. W przypadku stwierdzenia koloru lub złocenia na literach odtworzyć je w materiale lub kolorze jak oryginalny. Zabezpieczyć malatury. 20. W przypadkach, gdzie występują wyplamienia nie poddające się zabiegom chemicznym oraz mikropiaskowaniu wykonać laserunki na bazie preparatów zolokrzemianowych Keim Restauro Lasur + Keim Restauro Fixativ. Wytypować komisyjnie punkty konieczne do przelaserowania. 21. Pomniki poddać hydrofobizacji zabezpieczającej w przypadku małych elementów w kąpieli pozwalającej na hydrofobizację strukturalną, a w przypadku większych pomników hydrofobizacji powierzchniowej trzykrotnej mokre w mokre preparatem na bazie żywic silikonowych np. firmy Remmers Funcosil SNL lub analogiczny. W przypadku stwierdzenia zasolenia na jakimkolwiek pomniku obiekt poddać ponownemu odsalaniu wielokrotnemu i badaniom na odsalanie. Hydrofobizować tylko obiekty niezasolone. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA na końcu opracowania w zestawieniu z obmiarem 5

6 III. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DO NAGROBKÓW GRANITOWYCH 1. Oczyszczenie powierzchni gorącą wodą pod ciśnieniem z dodatkiem chemii czyszczącej typu Fassadereinigerpaste firmy Remmers. 2. Tam, gdzie to konieczne doczyszczenie przez mikropiaskowanie z osłoną płaszcza wodnego pyłem piasku szklarskiego. 3. Dezynfekcja biologiczna powierzchni preparatem np. Lichenicida 246 prod Bresciani lub gotowym preparatem np. Remmers, Optholith. 4. Odplamienie powierzchni okładami z 5% podchlorynu wapnia. Powtórzenia okładów w przypadku ich widoczne skuteczności. Po zakończeniu odplamiania założenie okładów z ligniny nasyconej wodą demineralizowaną. Pozostawienie do całkowitego wyschnięcia. 5. Uzupełnienie ubytków masami z żywic poliestrowych lub gotowych mas np. Akemi. Dobranie kolorów kitów do powierzchni uzupełnianej. Opracowanie powierzchni kitu. 6. Uzupełnienie większych ubytków przez flekowanie. Wykonanie badania petrograficznego kamienia i na podstawie badania dobranie właściwego kamienia do uzupełnienia. 7. Uzupełnienie większych ubytków przez flekowanie. Wykonanie badania petrograficznego kamienia i na podstawie badania dobranie właściwego kamienia do uzupełnienia. 8. Wyprostowanie bloków naruszonych i poprzekrzywianych. 9. Uczytelnienie liter w przypadku stwierdzenia pierwotnej malatury jak w oryginale. 10. Bloki rozsuwające się zadyblować na pręty nierdzewne i klej epoksydowy. 11. Wylanie cokołu przy nagrobkach leżących bezpośrednio na ziemi. 12. Zabezpieczenie powierzchni granitu woskiem mikrokrystalicznym na gorąco. Wypolerowanie powierzchni. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA na końcu opracowania w zestawieniu z obmiarem 6

7 IV. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DO NAGROBKÓW MARMUROWYCH 1. Oczyszczenie powierzchni gorącą wodą pod ciśnieniem. 2. Doczyszczenie powierzchni szczotkami nylonowymi. 3. Wzmocnienie osypujących się powierzchni preparatem hydrofilnym KSE Doczyszczenie elementów na płaskich, nieopracowanych rzeźbiarsko powierzchniach ścierne z osłoną wody. 5. Dezynfekcja biologiczna preparatami typu Aseptina lub Lichenicida 246 Bresciani, lub gotowymi preparatami firm konserwatorskich np. Remmers. 6. Odplamienie powierzchni okładami z 5-10% podchlorynu wapnia. Powtarzanie okładów. Po zakończeniu odplamiania założenie okładu z ligniny nasyconej wodą demineralizowaną i pozostawienie do całkowitego wyschnięcia. 7. Usunięcie starych kitów. 8. Uzupełnienie ubytków masami poliestrowymi np. Akemi pod kolor kamienia. Opracowanie powierzchni. 9. Uczytelnienie liter w przypadku stwierdzenia obecności malatur lub złoceń. 10. Wykonanie wylewek cokołowych w przypadku posadowienia nagrobka bezpośrednio na gruncie. 11. Usunięcie niepotrzebnych dybli i prętów. Zabezpieczenie prętów do pozostawienia. 12. Zabezpieczenie powierzchni marmuru woskiem mikrokrystalicznym na gorąco. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA na końcu opracowania w zestawieniu z obmiarem 7

8 V. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DO POMNIKÓW ZE SZTUCZNEGO KAMIENIA 1. Przed przystąpieniem do prac obiekty poddać dezynfekcji preparatem biobójczym np. Lihenicida 246 prod. Bresciani, lub gotowe preparaty firm Remmers, Optholith, Keim. 2. Miejsca osłabione wzmocnić preparatem hydrofilnym jak KSE 100 a w przypadkach koniecznych dosycić KSE 300 i 500. Sezonować w warunkach podwyższonej wilgotności. 3. Umyć gorącą wodą pod ciśnieniem z dodatkiem gotowych preparatów czyszczących np. Remmers. Czynność powtarzać kilkakrotnie do momentu widocznego usuwania nawarstwień. 4. W miejscach, gdzie nawarstwienia nie schodzą metodą chemiczną przeprowadzić czyszczenie ścierne pod osłoną wodną. Wykonać próbę w celu określenia stopnia zdjęcia powierzchni zanieczyszczonej. Omijać partie z inskrypcjami. 5. Poddać obiekty zabiegowi odsalania metodą swobodnej migracji soli do rozszerzonego środowiska w okładach z pulpy, bentonitu i piasku w proporcjach 1:1:1. Pozostawić do całkowitego wyschnięcia. Przy wyplamieniach na powierzchni okładów czynność powtarzać w kładach z ligniny nasyconej wodą demineralizowaną. 6. Poddać kamień zabiegom odplamiania po zakażeniech biologicznych w okładach z 4-5% podchlorynu wapnia. Zabieg powtarzać przy jego efektywności. Po zakończeniu odplamiania obiekty obłożyć ligniną z wodą demineralizowaną i pozostawić do całkowitego wyschnięcia. 7. Po zabiegach odsalania wykonać badania na jakościowe i ilościowe zasolenie obiektu: przynajmniej po jednej próbce z każdego pomnika. 8. Szczeliny i mikropęknięcia wypełnić preparatem krzemoorganicznym w systemie modułowym KSE 500 z wypełniaczem KSE Fulstoff A i B. 9. Wszystkie zbędne pręty i zbrojenia usunąć, a konieczne do pozostawienia w miarę możliwości zastąpić nierdzewnymi, lub istniejące poddać oczyszczaniu najlepiej ściernemu i zabezpieczeniu antykorozyjnemu. 10. Pomniki posiadające cokoły odkopać i zaizolować fundament od ziemi gruntowej na głębokości ok.0,5m izolacją mineralną np. Optholith, Remmers. 11. Przy pomnikach leżących bezpośrednio na ziemi wykonać pod nie minimalny konieczny fundament betonowy, izolowany. Na przygotowany fundament mocować płytę lub pomnik, najlepiej na dyble nierdzewne. 12. Popękane kamienie sklejać klejem na bazie żywic poliestrowych lub żywic epoksydowych. Osłabić klej dodatkiem piasku szklarskiego. 13. Pomniki poprzekrzywiane wyprostować na gruncie. 8

9 14. Dookoła pomników wysypać na szerokość ok. 30 cm gres w kolorze czarnym, lub szarym, aby uchronić cokoły od zabrudzeń ziemi odbitej. Usunąć zbyt wysoką, zakażającą obiekt zieleń. 15. Fundamenty silnie popękane, mocno zniszczone ze sztucznego kamienia uformować i wylać na ich bazie nowy fundament betonowy. Izolować powierzchnię przed położeniem płyty lub postawieniem pomnika. Fundament wykonać w kolorze neutralnym, ciemno szarym lub szarym. 16. Przy cokołach odsłoniętych ze względu na ubytki gruntu wylać osłonę fundamentu w betonie. 17. Usunąć stare kity i wypełnienia. 18. Ubytki uzupełnić w zaprawach mineralnych barwionych w masie pod kolor uzupełnienia. Opracowywać powierzchnię ubytku. 19. W przypadku stwierdzenia koloru lub złocenia na literach odtworzyć je w materiale lub kolorze jak oryginalny. Zabezpieczyć malatury. 20. W przypadkach, gdzie występują wyplamienia nie poddające się zabiegom chemicznym oraz mikropiaskowaniu wykonać laserunki na bazie preparatów zolokrzemianowych Keim Restauro Lasur + Keim Restauro Fixativ. Wytypować komisyjnie punkty konieczne do przelaserowania. 21. Pomniki poddać pomniki hydrofobizacji zabezpieczającej w przypadku małych elementów w kąpieli pozwalającej na hydrofobizację strukturalną, a w przypadku większych pomników hydrofobizacji powierzchniowej trzykrotnej mokre w mokre preparatem na bazie żywic silikonowych np. firmy Remmers Funcosil SNL lub analogiczny. W przypadku stwierdzenia zasolenia na jakimkolwiek pomniku obiekt poddać ponownemu odsalaniu wielokrotnemu i badaniom na odsalanie. Hydrofobizować tylko obiekty niezasolone. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA na końcu opracowania w zestawieniu z obmiarem 9

10 VI. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DO POMNIKÓW METALOWYCH 1. Oczyszczenie powierzchni gorącą woda pod ciśnieniem. 2. Odlanie brakujących elementów metalu w żywicy z wiórami metalu, lub dorobienie całego brakującego elementu w żeliwie. 3. Uczytelnienie liter tam, gdzie pierwotnie była malatura. 4. Wymiana skorodowanych śrub i elementów łączących na nowe. 5. Sklejenie popękanych elementów klejem na bazie żywicy epoksydowej ze zbrojeniem na tylnej powierzchni. 6. Zabezpieczenie powierzchni metalu farbą antykorozyjną 7. Pomalowanie farbą do metalu powierzchni w kolorze czarnym lub grafitowym jak oryginał. 8. Odtworzenie złoceń lub dołożenie płatków złota w miejscach, gdzie zostały uszkodzone lub naruszone. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA na końcu opracowania w zestawieniu z obmiarem 10

11 Zestawienie nazwisk osób spoczywających na cmentarzu, w grobach objętych opracowaniem 1. Czesław Preiss * Józef Arendt * Józefa Fibich Teofila Gniatkowska Romana z Kurcewskich Horst Teodor Kweizer Robert Berger * Andrzej Malus Tekla z Nowowiejskich Łazarewiczowa * Samuel Gottlieb Berger * Karol Salkowsk * Ludwika z Gernerów Fibich Augusta Pasini * Joanna Pasini * Teodor Pasini * Wawrzyniec Betnarkiewicz Piotr Willant Maria Zakrzewicz * Maria Zakrzewicz * Teresa Mielęcka Salomea Fryza Tomasz Obrębowicz * Onufry Ostrowski vel Mrowiński Jan Smukowski *

12 25. Stefan Koźlicki Maria z Kurowskich Braun Tomasz Kaźmierowski * Józefa z Jankowskich Szaal familia Leśniewiczów Aurelia Simon - - Józefa Simon - - Julianna Simon - - Wojciech Simon Antonina Dobiejewska * dr Bolesław Kłossowski * Jan Kuczyński * Franciszek Jagielski * Brygida z Kokoczyńskich Jagielska * Stanisław Jagielski * Antoni Bonawentura Jagielski Wilhelmine Swert