Zastosowanie przysłów w pracy wychowawczej

Transkrypt

1 Literka.pl Zastosowanie przysłów w pracy wychowawczej Data dodania: :55:41 Pragnę podzielić się pomysłem wykorzystania przysłów w pracy wychowawczej. Często, w różnych sytuacjach życiowych podsumowujemy rozmowę przytoczeniem popularnego przysłowia. Jest ono bardzo przydatne, zastępuje bowiem wiele słów potrzebnych do opisania danego stanu rzeczy. Często, w różnych sytuacjach życiowych podsumowujemy rozmowę przytoczeniem popularnego przysłowia. Jest ono bardzo przydatne, zastępuje bowiem wiele słów potrzebnych do opisania danego stanu rzeczy. Co się kryje pod pojęciem przysłowie? Wyraz ten jako przekład łacińskiego provebium wprowadził do języka polskiego w r Andrzej Maksymilian Fredro. Przysłowie jest swoistym utworem literackim z pogranicza literatury i języka. Z reguły wyraża się w jednym zdaniu, lub czasami stanowi układ najwięcej czterech zdań.(1) Treść przysłowia wyróżnia je spomiędzy innych zdań kilkoma właściwościami: ma charakter metaforyczny, ma dwa znaczenia - dosłowne i przenośne, przy czym drugie góruje nad pierws np. Cicha woda brzegi rwie. jest obrazowe, wyraża obrazami o prostej, ale dobitnej wymowie artystycznej, stosunki międzyludzkie, społeczne, polityczne, religijne i.t.d. np. Kto bliźniego nienawidzi ten i w słońcu plamy widzi. ma charakter dydaktyczny; np. Co nagle to po diable. uczy nas, że przesadny pośpiech powoduje kłopoty. mała zmienność, w tej samej postaci występują one przez wiele wieków; np. ulubione porzekadło Władysława Jagiełły Bogu służ, a diabła nie gniewaj. (2) powszechność międzynarodowa, np. przysłowie znane w kilku językach: Dobre imię więcej warte niż bogactwo. A good name is better than riches.,,?o??a? c???????????????????. (3) Suma tych właściwości, czyli alegoryczność, obrazowość, dydaktyzm, trwałość i powszechność sprawia, że uznaje się przysłowie za zjawisko nie tylko językowe, ale również literackie. Obok tworów językowych posiadających wszystkie wymienione wyżej cechy czyli przysłów właściwych spotykamy zdania uznawane za przysłowia, ale pozbawione

2 alegoryczności i obrazowości. Należą do nich gnomy, aforyzmy, anegdoty.(1) Przeglądając czterotomowe dzieło stworzone pod redakcją Juliana Krzyżanowskiego pt. Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich nasuwa stwierdzenie: przysłowia to wielowiekowa skarbnica wskazówek i porad na różne okoliczności życia. Jakie jest źródło ponad 250 tysięcy przysłów i zwrotów przysłowiowych drukowanych i rękopiśmiennych? Jedne z nich powstały anonimowo, tak jak pieśń ludowa, bajka, czy zagadka i pochodzą z dawnych obyczajów, wierzeń, zabobonów, z zapomnianych formułek prawniczych i medycznych, z obserwacji przyrodniczych i meteorologicznych, z praktyki różnych zawodów, z anegdot i dowcipów sławnych ludzi; inne rodzą się pod piórem wybitnych pisarzy i myślicieli. Przysłowia znane były i cenione od niepamiętnych czasów we wszystkich niemal językach świata. Są tak stare, jak nasz język. Pierwsze ich rękopisy pochodzą z piętnastowiecznych kazań. Żywiołowy rozwój paremiografii polskiej, czyli przysłowioznawstwa drukowanego, datuje się od lat dwudziestych XVI wieku, gdy język polski wyzwolony spod hegemonii łaciny, zaczął wywalczać należne sobie miejsce w literaturze narodowej. Pierwszym polskim paremiografem nazwać można Biernata z Lublina, autora najwcześniejszych książek drukowanych w języku polskim. Największe zasługi w upowszechnianiu przysłów polskich XVI wieku mają dwaj najwybitniejsi pisarze tych czasów Mikołaj Rej i Jan Kochanowski. Ich twórczość jest mocno nasycona przysłowiami staropolskimi, ponadto część drobnych utworów, jak Fraszki, Figliki, ze względu na swa zwięzłą, lapidarną formę i charakter dydaktyczny, wzbogaciła z czasem zasób przysłów polskich zwanych przypowieściami. Dorobek przysłowioznawstwa polskiego wieku XV i XVI zebrał dworzanin Krzysztofa Radziwiłła, Salomon Rysiński i wydał do w 1618 roku w zbiorze obejmującym około 1850 przysłów i zwrotów przysłowiowych. Proverbia Rysińskiego spotkały się z gorącym przyjęciem wśród społeczeństwa. Paremiografia stała się ulubioną dziedziną naszej literatury. Nieoceniony wkład do przysłowioznawstwa polskiego wniósł Wacław Potocki, niesłychanie płodny pisarz drugiej połowy XVII wieku. W swoich utworach zawarł kilka tysięcy przysłów opartych nawet na rubasznej polszczyźnie wszystkich stanów. Pierwsza polowa XVIII wieku czasy największego upadku kultury polskiej była i dla przysłów czasem zastoju. Ożywienie na tym polu przyniosło dopiero bajkopisarstwo Ignacego Krasickiego, które wzbogaciło naszą paremiografię o kilkadziesiąt nowych przysłów. W latach trzydziestych XIX wieku obok paremiografii czyli zbieractwa przysłów pojawiła się nowa dziedzina paremiologia, nauka o przysłowiach. Zapoczątkował ją w Warszawie Kazimierz Władysław Wójcicki serią prac w rodzaju: Przysłowia narodowe, z wyjaśnieniem źródła, początku oraz sposobu ich użycia (1830r.), Starożytne przypowieści XV, XVI, i XVII wieku (1836r.), Przysłowia polskie czyli nauka starych a rozumnych naszych ludzi (1862r.) Przysłowia stały się w owe czasy bardzo popularne, a nawet modne i weszły na stałe do

3 literatury romantycznej. Dla przykładu warto podać, że Pan Tadeusz Adama Mickiewicza zawiera ponad 300 przysłów i zwrotów przysłowiowych, a to samo można by powiedzieć o Beniowskim czy Balladynie Juliusza Słowackiego.(1) Wszystkie opublikowane w ciągu wieków zbiory przysłów ogólnonarodowych czy regionalnych, jak również przysłowia rozsiane w literaturze pięknej domagały się generalnego opracowania. Próbę taką podjął w latach siedemdziesiątych XIX wieku Józef Konopka. Zgromadził poważny zbiór rękopiśmienny, obejmujący ponad 8 tysięcy przysłów polskich i drugie tyle obcych. Niestety, przedwczesna śmierć udaremniła te zamiary. Dzieła tego dokonał dopiero Samuel Adelberg ( ), który po dziesięcioletniej pracy wydał w Warszawie w latach Księgę przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, obejmującą 30 tysięcy zapisów głównych i około 40 tysięcy wariantów. Monumentalny zbiór przysłów Adalberga nie zamknął jednak dziejów przysłowioznawstwa polskiego. Na przełomie wieku XIX i XX rozpoczął się bujny okres gromadzenia licznych uzupełnień do drugiego, kompletnego wydania Księgi. Ale nie doszło do tego z powodu I wojny światowej. Do zrealizowania zamierzenia powrócono dopiero w 1954 roku. W Państwowym Instytucie Wydawniczym powstał specjalny zespół redakcyjny Nowej księgi przysłów polskich. Redaktorem naczelnym został profesor Julian Krzyżanowski. Opracowano ponad półmilionową kartotekę, która była podstawą nowego dzieła. Czy wszystkie przysłowia można uznać za mądrość narodów? - z pewnością nie. Wśród bardzo wartościowych znajdują się frazesy i pustosłowia, ale tych ostatnich jest niewiele. Jaką rolę pełnią przysłowia? Część z nich podpowiada, co warto czynić, inne czego unikać, aby wieść pomyślny żywot. Niektóre przysłowia zawierają w sobie słowa aprobaty, inne mają charakter przestrogi. Kto dobrze orze, ma chleb w oborze. XVII w. Nie żądaj złego nikomu, byś tego nie doznał w domu. VII w. Kto gra w karty, miewa łeb obdarty. XVIII w. Kto nie broi, ten się milicji nie boi. XX w. Treść przysłów odnosi się do wszelkich aspektów funkcjonowania człowieka nauki, pracy, domu i.t.p. Dziedzina życia Treść przysłowia Data druku Nauka Na naukę nigdy nie jest za XX w. późno. Praca Kto pracować się nie leni, XIX w. znajdzie zawsze grosz w kieszeni. Rodzina Nie ma domu bez gonomu, XX w. nie ma chatki bez zwadki. Religia Nieba za pieniądze nie XVIII w. kupisz. Rozrywka Kto śpiewa, dwa razy się XVIII w.

4 Zdrowie modli. Zdrowie i dobre sumienie waż sobie nad dobre mienie. XVII w. Odbiorcami przysłów są wszyscy ludzie, w każdym wieku, z różnych grup społecznych, wszystkich zawodów. Płeć Treść przysłowia Data druku Kobiety Jaka pani, taka koszula na XX w. niej. Mężczyźni Mężczyźni mówią do rozumu, niewiasty do serca. XVIII w. Okres w życiu człowieka Treść przysłowia Data druku Dzieciństwo Wodę czerpie przetakiem, kto bez ksiąg chce być żakiem. XVII Młodość Wiek dojrzały Starość Dawna to przypowieść, a nader prawdziwa: na koniu wiosna, a w pannie ślub wady odkrywa." Gdy rodzina żyje w zgodzie to jej bieda nie dobodzie". Starość nie sama przychodzi, kupę z sobą chorób wodzi. XVII XIX XVII Grupa społeczna Treść przysłowia Data druku Inteligencja Znał kto kiedy poetę trzeźwego?- nie czynił taki nic dobrego. Jan Kochanowski XVI w. Robotnicy Jaka robota taka nagroda. XIX w. Rzemieślnicy Chłopi W jakim cechu siędzisz, XVI w. takim sam będziesz. Mikołaj Rej Lepiej być dobrym chlopem, XVI w. niż złym popem. Nazwa zawodu Treść przysłowia Data druku

5 Garncarz Krawiec Garncarz z błota narobi złota. Tak krawiec kraje, jak mu materiału staje. Franciszek Zabłocki XX w. XVIII w. Literat U literata pusta chata. XIX w. Piekarz Sędzia Najlepszemu piekarzowi czasem chleb się nie uda. Sędzia sprawiedliwy nie ma być skwapliwy. XVIII w. XVII w. Przysłowia są wdzięczne dla ucha, niezwykle sugestywne i łatwe do zapamiętania. Dlatego chętnie używa się ich zarówno w mowie żywej, jak i pisanej. Stały się swoistą skarbnicą wskazówek i porad na różne okoliczności życia. Przysłowia powstały przed wiekami i powstają obecnie, bo takie jest prawo języka, wiecznie żywego i wiecznie reagującego na wszelkie przemiany. Bibliografia 1. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, pod red. J.Krzyżanowskiego, od 1976 Cz. Hernasa. PWN, Wa wa Mały słownik języka pod red. E. Sobol. PWN, WA wa Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, pod red. J.Krzyżanowskiego, t. I II. PIW Wa wa 1969, 1970, 1972, W. Kopaliński: Koty w worku czyli z dziejów pojęć i rzeczy. Wiedza Powszechna, Wa wa D. A. Świerczyńscy: Przysłowia w sześciu językach. PWN, Wa wa Quiz o przysłowiach - GRANNA Wiele czasu poświęciłam na gromadzenie przysłów, szczególnie ważnych w rozwiązywaniu problemów wychowawczych. Zebrane przysłowia podzieliłam na poziom klasy I, II, III, odpowiednio w kolorach. Klasa 1 1. Wyszło szydło z worka Zgoda buduje, niezgoda rujnuje. 3

6 3. Co się stało, to się nie odstanie Kto późno przychodzi, sam sobie szkodzi Kto z kim przestaje takim się staje Nie wszystko złoto, co się świeci Nie śmiej się dziadku z cudzego upadku Nie od razu Kraków zbudowano Nie suknia zdobi człowieka, ale człowiek suknię Kuj żelazo, póki gorące Co za dużo, to nie zdrowo Wyskoczył jak Filip z konopi Co dwie głowy, to nie jedna Nie ma róży bez kolców Na złodzieju czapka gore Kruk krukowi oka nie wykole Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść Dzieci i ryby głosu nie mają Kto mieczem wojuje, od miecza ginie Ten się śmieje, kto się śmieje ostatni Gość w dom, Bóg w dom I wilk syty i owca cała Indyk myślał o niedzieli, a w sobotę łeb ucięli Nie to ładne, co ładne, ale co się komu podoba Fortuna kołem się toczy Do trzech razy sztuka Co kraj, to obyczaj Małe dzieci mały kłopot, duże dzieci duży kłopot Miłe złego początki, lecz koniec żałosny Pokorne cielę dwie matki ssie Co nagle, to po diable Kto pierwszy ten lepszy Co się odwlecze, to nie uciecze Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie Apetyt rośnie w miarę jedzenia Nie wywołuj wilka z lasu Z wielkiej chmury mały deszcz Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz Złej tanecznicy przeszkadza i rąbek u spódnicy Pieczone gołąbki nie lecą same do gąbki Paluszek i główka to szkolna wymówka Strach ma wielkie oczy Złość piękności szkodzi Mądry Polak po szkodzie Póty dzban wodę nosi, póki się ucho nie urwie Jak cię widzą, tak cię piszą Nie chwal dnia przed zachodem slonca Dobrymi chęciami piekło wybrukowane Prawda w oczy kole Niedaleko pada jabłko od jabłoni Nie czyń drugiemu, co tobie niemiło. 71

7 53. Myszy tańcują, gdy kota nie czują Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał Krowa, która dużo ryczy, mało mleka daje Lepiej z mądrym zgubić niż z głupim znaleźć Kto pyta, nie błądzi Biednemu zawsze wiatr w oczy wieje Prawda jak oliwa na wierzch wypływa Kto się na gorącym sparzył, ten na zimne dmucha. 89 Klasa 2 1. Natura ciągnie wilka do lasu Od przybytku głowa nie boli Czas leczy rany Kto się lubi, ten się czubi Nie mów HOP, póki nie przeskoczysz Kto szuka ten znajdzie Nie taki diabeł straszny, jak go malują Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło Cudze chwalicie, swego nie znacie, sami nie wiecie, co posiadacie Ten się nie myli, kto nic nie robi Góra z górą się nie zejdzie, ale człowiek z człowiekiem zawsze Trafiła kosa na kamień Jeszcze się taki nie urodził, co by wszystkim dogodził Nie święci garnki lepią Słyszał, że dzwonią, ale nie wie, w którym kościele Jaka praca, taka płaca Koń ma cztery nogi i też się potknie Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta Gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą Dwa razy daje, kto prędko daje Każdy sobie rzepkę skrobie Mądry głupiemu zawsze ustępuje Tak krawiec kraje, jak mu materii staje Na pochyłe drzewo i kozy skaczą Tonący brzytwy się chwyta Pies szczeka, karawana idzie dalej Gdzie diabeł nie może, tam babę pośle Człowiek strzela, Pan Bóg kule nosi Powiedziały jaskółki, że niedobre jaskółki Gdzie cienko, tam się rwie Słowo wyleci wróblem, a wraca wołem Daj kurze grzędę, a ona: wyżej siędę Każdy święty ma swoje wykręty Każdy ma swojego mola, co go gryzie Wybiera się jak sójka za morze Co ma piernik do wiatraka Baba z wozu, koniom lżej Cel uświęca środki Co z oczu, to i z serca. 58

8 40. Czego oko nie widzi, tego sercu nie żal Z tej mąki chleba nie będzie O wilku mowa, a wilk tu Przyszła koza do woza Wiara góry przenosi Trafić z deszczu pod rynnę Nie ma reguły bez wyjątków Nauka nie poszła w las Uczył Marcin Marcina Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje Ciekawość to pierwszy stopień do piekła Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada Jedna jaskółka nie czyni wiosny Co ma wisieć, nie utonie Gdyby kózka nie skakała, to by nóżki nie złamała Im dalej w las, tym więcej drzew Kłamstwo ma krótkie... Dostęp do pełnej treści możliwy po zalogowaniu. Literka.pl Literka.pl