Odrobaczanie bydła: co zagraża zwierzętom?

Transkrypt

1 .pl Odrobaczanie bydła: co zagraża zwierzętom? Autor: mgr inż. Dorota Kolasińska Data: 19 lipca 2016 Odrobaczanie bydła jest niedocenianą formą profilaktyki. Pasożyty potajemnie wyniszczają organizm, korzystając z dobrodziejstw, które tam znajdują oraz rozmnażają się i zarażają kolejne osobniki w stadzie. Pasożyty są niebezpieczne zarówno dla cieląt i dorosłego bydła mlecznego oraz mięsnego. Jakie szkody w organizmie wyrządzają, jak z nimi walczyć i jakie są tego koszty? Pastwisko jest pewnym rodzajem ekosystemu, w którym występuje ogromna różnorodność gatunków roślin i zwierząt. Niestety w tym samym ekosystemie można spotkać również postacie pasożytów (formy inwazyjne) stwarzające ryzyko zarażenia obecnych tam zwierząt w tym również i bydła. W zależności od rodzajów pasożytów stwierdza się je bezpośrednio w środowisku lub są obecne w innych organizmach będących żywicielami pośrednimi. Rozwój i przeżywalność postaci inwazyjnych pasożytów uzależniona jest najczęściej od optymalnej temperatury otoczenia i wilgoci. Dlatego najbardziej narażone na inwazje pasożytnicze są pastwiska podmokłe, o wysokim poziomie wód gruntowych. Pasożyty wewnętrzne u bydła stanowią istotny problem wpływający na ekonomikę produkcji. Często choroba pasożytnicza przebiega subklinicznie, nie daje typowych 1 / 12

2 .pl objawów, a jednak zmniejsza się wydajność mleczna i mięsna, a hodowca szuka przyczyn, które tkwią głęboko ukryte w organizmie. Koszt odrobaczenia zależy od zastosowanego preparatu, który oczywiście kupujemy u lekarza weterynarii. Choroby pasożytnicze i ich objawy Bydło mleczne i mięsne coraz rzadziej przebywa na pastwiskach. Jednak są jeszcze rolnicy, którzy korzystają z takiego systemu żywienia letniego. Warto dowiedzieć się z jakimi gatunkami pasożytów pastwiskowych mamy do czynienia. Najbardziej niebezpieczne pasożyty wewnętrzne przedstawi dr hab. Krzysztof Tomczuk prof. nadzwyczajny, kierownik Zakładu Parazytologii i Chorób Inwazyjnych, Wydziału Weterynaryjnego, Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. 2 / 12

3 .pl Pierwotniaki Kryptosporydioza jest chorobą pierwotniaczą, istotną w szczególności dla cieląt. W obrębie przewodu pokarmowego pierwotniaki namnażają się w komórkach nabłonka jelit. Powodują zmiany kliniczne, głównie biegunki, prowadzące do wyniszczenia organizmów, zwłaszcza młodych cieląt. Czynnikiem zarażenia są oocysty zanieczyszczające wodopoje na pastwiskach, gdzie trafia kał innych osobników zarażonych, często bezobjawowych nosicieli inwazji. Kryptosporydiozie sprzyja duże zagęszczenie zwierząt mówi Profesor. Nicienie żołądkowo-jelitowe Są to nicienie niewielkich rozmiarów, należące do wielu rodzajów, których inwazja szerzy się drogą pastwiskową. Nie ma w tym przypadku żywiciela pośredniego. Zwierzęta, które wychodzą wiosną z obór wydalają z kałem jaja pasożytów, zanieczyszczając pastwiska. Następnie w ciągu kilku-kilkunastu dni z jaj wykluwają się larwy, osiągając postać inwazyjną larwę L3. Występują na roślinach pastwiskowych, szczególnie tam gdzie jest trochę wilgoci. Są szczególnie wrażliwe na wysychanie. Zwierzęta, zjadając rośliny, zarażają się nicieniami. Nicienie żołądkowojelitowe cechują się zróżnicowaną patogennością. Niektóre z nich, przy znacznym nasileniu inwazji, mogą prowadzić do wyniszczenia organizmu i upadków. Są szczególnie niebezpieczne dla cieląt. Zwierzęta utrzymywane alkierzowo nie są również wolne od ryzyka zarażenia. Dotyczy to jednak innych rodzajów nicieni. W warunkach oborowych częściej stwierdzana jest inwazja węgorków lub włosogłówek, które wywołują biegunki u cieląt oraz starszych osobników. Nicienie żołądkowo-jelitowe. (fot. prof. Krzysztof Tomczuk) Nicienie płucne 3 / 12

4 .pl W Polsce jest to niedoceniana rodzina pasożytów. Do niedawna sądzono, że tego problemu już u nas nie ma. Okazuje się, że obecne ocieplenie klimatu stworzyło sprzyjające warunki rozprzestrzeniania się inwazji, w wielu rejonach kraju. Ciepłe i wilgotne środowisko, a zwłaszcza łagodne zimy, umożliwiają długą przeżywalność inwazyjnych larw na pastwisku, gdzie może dochodzić do zarażeń nicieniami płucnymi, podobnie jak w przypadku nicieni żołądkowojelitowych. Nicienie z rodzaju Dictyocaulus umiejscawiają się w płucach, powodując robacze zapalenie płuc. Młode zwierzęta są szczególnie wrażliwe. Objawy u bydła są dość typowe kaszel, duszność, gorączka, wyniszczenie organizmu. Często choroba ta bywa mylona z bakteryjnym lub wirusowym zapaleniem płuc. Przywry Duże znaczenie dla zdrowia przeżuwaczy ma również choroba motylicza. Fascjoloza występuje u zwierząt wypasanych głównie na terenach podmokłych. Niekoniecznie muszą to być bagna czy rozlewiska. Wystarczy, że jest niski poziom wód gruntowych co sprzyja występowaniu żywicieli pośrednich (ślimaków wodno-lądowych najczęściej Błotniarki moczarowej Galba truncatula). Zarażone ślimaki noszą w sobie formy larwalne, które wykluwają się i otorbiają na roślinach terenów podmokłych i zalewowych pod postacią metacerkarii. Bydło zaraża się zjadając te rośliny. Część larw uwolnionych ze ślimaków unosząc się na powierzchni wody przybiera postać adoleskari. Są one również inwazyjne, pobierane wraz z wodą przez bydło z wodopoju. Inwazja występuje na terenach zanieczyszczonych jajami, wydalanymi z kałem zarażonych przeżuwaczy. Dodatkowo czynnikiem szerzenia się inwazji mogą być również dzikie przeżuwacze (sarny, jelenie), które wychodzą z lasu lub żyją na otwartych przestrzeniach. U bydła choroba motylicza przebiega najczęściej przewlekle. Pasożyty przeżywają w wątrobie do 11 lat, zaburzając funkcjonowanie narządu, co najczęściej przejawia się wychudzeniem, słabymi przyrostami lub obniżoną produkcją mleka. Inwazja motylicy wątrobowej. (fot. prof. Krzysztof Tomczuk) 4 / 12

5 .pl Tasiemce Kolejne zagrożenie na pastwisku wynika z ryzyka zarażenia tasiemcami, które wywołują Moniezjozę, czyli tasiemczycę przeżuwaczy. W cyklu rozwojowym tego pasożyta również występuje żywiciel pośredni, związany z pastwiskiem. W tym przypadku są to drobne roztocza mechowce. Żywiciel ten zawierający inwazyjne larwy cysticerkoidy, jest zjadany wraz z trawą przez wypasające się przeżuwacze i w ten sposób dochodzi do zarażenia. Tasiemce bytują w jelicie cienkim, są szczególnie niebezpieczne dla młodych zwierząt, czyli cieląt. Objawy mogą być bardzo różne. Poza biegunkami, przy intensywnym zarażeniu, dochodzić może do intoksykacji organizmu i do powstania objawów nerwowych. Rodzaje preparatów odrobaczających, karencja na mleko i ceny Na naszym rynku dostępnych jest wiele preparatów zawierających dość ograniczoną liczbę substancji czynnych, dzięki którym skutecznie można zwalczyć większość robaczyc. Jednak zawsze największym problemem jest zachowanie karencji po zabiegu. Jest to nie tylko karencja na mleko, ale również na mięso. Substancje czynne, mające zastosowanie w zwalczaniu inwazji nicieni u bydła, należą do 3 grup związków chemicznych: Benzimidazole Makrocykliczne laktony Imidazotiazole (Lawamizol) Okazuje się, że tylko jedna z tych substancji aktywnych charakteryzuje się zerową karencją na mleko, jest to eprinomektyna należąca do grupy makrocyklicznych laktonów. Niestety posiada karencję 10-dniową na tkanki jadalne. 5 / 12

6 .pl Nicienie żołądkowo-jelitowe są szczególnie niebezpieczne dla cieląt. Bezkarencyjne stosowanie eprinomektyny u bydła mlecznego jest wielką zaletą leku umożliwiającą jego powszechne stosowanie, bez narażenia na straty spowodowane zatrzymaniem mleka. Niestety preparat ten działa wyłącznie na nicienie i ektopasożyty (u bydła najbardziej istotne gzy). Preparaty zawierające lewamizol są stosowane od wielu lat, ale obarczone karencją. Przy ich stosowaniu należy precyzyjnie określić dawkę z uwagi na dosyć niski indeks toksyczności, co stwarza przy przedawkowaniu ryzyko zatrucia zwierzęcia. Preparaty z grupy benzimidazoli zasługują na zainteresowanie z uwagi na dość szerokie spektrum działania częściowo na tasiemce, nicienie przewodu pokarmowego i niektóre pierwotniaki. Wybrane benzimidazole jak albendazol i triklabendazol mają zastosowanie w zwalczaniu motylicy wątrobowej. Pozostałe preparaty stosowane w zwalczaniu motylicy wątrobowej należą do innych grup związków. Wymagają zatem odrębnego stosowania i są obarczone okresem karencji. Przystępując do odrobaczania zwierząt należy mieć na uwadze aby stosować preparaty naprzemiennie, używając leków zawierających substancje czynne należące do różnych grup związków chemicznych. Zapobiega to indukowaniu lekooporności pasożytów, która jest już problemem w niektórych krajach zaleca prof. Krzysztof Tomczuk. 6 / 12

7 .pl Mając na uwadze optymalizację zwalczania inwazji, przed przystąpieniem do odrobaczania należy wykonać badanie parazytologiczne i dostosować lek do wyniku badania. Preparaty można również podzielić ze względu na sposób podawania. Środki podaje się doustnie, w postaci iniekcji lub polewając substancją aktywną kark zwierzęcia (spot on). Leki podawane spot on są dużym udogodnieniem, zwłaszcza takie preparaty, które zabarwiają kark bydłu po przeprowadzonym odrobaczaniu. Koszt odrobaczenia zależy od zastosowanego preparatu, który oczywiście kupujemy u lekarza weterynarii. Odrobaczenie preparatem na bazie eprinomektyny, bydła o masie ok. 600 kg będzie kosztowało 35 zł na sztukę/120 zł na rok, natomiast preparatami z grupy benzimidazoli ok. 10 zł na sztukę/30 zł na rok. Różnica jest taka, że preparaty zawierające eprinomektynę mają zerową karencję i szerokie spektrum działania (nawet gzy oraz muchy), ale nie zlikwidują motylicy wątrobowej. Z kolei benzimidazole mają określony okres karencji na mleko, ale niektóre z nich działają również na motylicę i większość pasożytów wewnętrznych. Trzeba przekalkulować co nam się bardziej opłaca, a przede wszystkim zbadać z jakim pasożytem mamy zamiar walczyć. Mając na uwadze optymalizację zwalczania inwazji, przed przystąpieniem do odrobaczania należy wykonać badanie parazytologiczne i dostosować lek do wyniku badania. Odrobaczamy 3 razy w roku Stado wychodzące na pastwisko ma już zwykle w sobie pewien potencjał pasożytniczy. Odrobaczenie przed wyjściem na pastwisko jest niezwykle ważne, gdyż zabezpiecza pastwisko przed zanieczyszczeniem (kontaminacją) jajami pasożytów. Bydło wychodząc na wypas wydala z siebie formy pasożytów (jaja lub larwy) zanieczyszczające pastwisko. Zasadą ogólną jest to, że zwierzęta powinny być odrobaczone zanim wyjdą z obory, co najmniej tydzień. Nawet jeśli zabijemy dzisiaj tego pasożyta, to jeszcze przez tydzień martwy pasożyt wraz z jajami będzie wydalany z kałem. Przez ten tydzień kał powinien zostać w oborze i być kompostowany, co powoduje inaktywację jaj lub larw. Po tygodniu możemy wypuścić zwierzęta wolne od pasożytów na pastwisko. Kolejne odrobaczanie zaleca się wykonać w szczycie sezonu pastwiskowego. Celem tego zabiegu jest uwolnienie zwierząt od pasożytów, którymi od wiosny zdążyły się zarazić. Minimalizuje to również ryzyko kontaminacji pastwiska. Trzecie odrobaczenie wykonuje się po zakończonym sezonie pastwiskowym mówi specjalista. 7 / 12

8 .pl Bydło mleczne i mięsne coraz rzadziej przebywa na pastwiskach. Jednak są jeszcze rolnicy, którzy korzystają z takiego systemu żywienia letniego. Jak zbadać poziom inwazji pasożytów w stadzie? Najlepszą metodą jest badanie parazytologiczne zwierząt. Polega ono na badaniu próbek kału i może być wykonane w okresie całego roku. Badanie powinno być wykonywane kilka razy w roku, ponieważ możliwość wykazania obecności pasożytów uzależniona jest od ich dojrzałości płciowej. Pasożyty tylko w określonym stadium rozwoju wydalają jaja lub larwy z kałem. Laboratoria zajmujące się badaniem parazytologicznym dokonują analizy określonych gatunków, podają ich listę oraz nasilenie inwazji. Jest to podstawą do odpowiedniego doboru leków przeciwpasożytniczych. Inną metodą sprawdzenia stanu zarobaczenia stada może być informacja z rzeźni w której dokonuje się uboju zwierząt należących do stada. W wynikach sekcyjnych powinny znaleźć się informacje o liczbie pasożytów i ich gatunkach. Sposób ten ma jednak swoje ograniczenia. Dotyczy tylko wybranych pasożytów (np. motylica wątrobowa, nicienie płucne, wągry bydlęce), które są uwzględniane w badaniu poubojowym.obecność innych pasożytów nie podlega rejestracji, a inwazje istotne dla zdrowia bydła nie są diagnozowane. Jelita przeżuwaczy poubojowo nie są otwierane, w całości 8 / 12

9 .pl podlegają utylizacji. Pasożyty kieszeni hodowcy Odrobaczenie jest zabiegiem profilaktycznym lub leczniczym. Oczywistym jest, że zawsze lepiej zapobiegać niż leczyć, ale nie wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego dlaczego jest to takie ważne. Lekarze weterynarii często mówią podczas wywiadów, że hodowcy nie chcą stosować jakiejkolwiek profilaktyki. Jeśli nie ma objawów klinicznych to właściwie po co wydawać pieniądze. Wyjaśniając logikę profilaktyki trzeba pamiętać o tym, że pasożyt to cichy zabójca i jeszcze do tego złodziej. Inwazje pasożytów tylko w niektórych przypadkach objawiają się widoczna chorobą. Natomiast najczęściej objawy są słabo zauważalne, szczególnie jeśli zwierzęta są na stałe na pastwisku. Pierwsze, które odczujemy finansowo to spadek apetytu i obniżenie masy ciała, wynikające z rozprzestrzenienia pasożytów w układzie pokarmowym. Masa ciała przecież wpływa na cenę tuszy jaką uzyskamy w skupie żywca, a więc jesteśmy okradani po cichu, bo nawet możemy sobie z tego nie zdawać sprawy, co dzieje się w organizmie naszych zwierząt. Kolejne często spotykane objawy to kaszel, katar i duszność, które będą traktowane jak bakteryjne lub wirusowe zapalenie płuc i leczone antybiotykiem. Inwazja nicieniami żołądkowo-jelitowymi wpływa bezpośrednio na zmniejszenie wydajności mlecznej i mięsnej. (fot. prof. Krzysztof Tomczuk) Objawowy przebieg inwazji to przysłowiowy czubek góry lodowej. Obserwując zarażone stado poza pojedynczymi sztukami, wydaje się, że wszystko jest w porządku. Krowy prawie normalnie pobierają pokarm, prawie normalnie wyglądają, natomiast dziennie może być nawet kilka litrów mleka od każdej sztuki mniej ostrzega prof. Tomczuk. Pasożyty potajemnie zubożają zysk właściciela w postaci tej zmniejszonej produkcji mleka bądź mięsa. To jest bardzo często niedoceniane zjawisko, ponieważ skoro zwierzęta pasą się to znaczy, że nie są klinicznie chore, ale produkcję mają niższą niż potencjalnie mogłoby mieć. W związku z tym można postawić tezę, że 9 / 12

10 .pl to pasożyty okradają właściciela zwierząt ze złotówek z jego kieszeni. Korzyści wynikające z odrobaczania Korzyści potrafi wymienić każdy, kto kiedyś walczył z robaczycami w stadzie: Lepsze przyrosty Większe spożycie paszy Lepsza wydajność mleczna Lepsza wydajność mięsna Silne i zdrowe cielęta Skoro można uzyskać takie efekty, to chyba nie warto ryzykować i należy zabezpieczyć swoje stado. Inne sposoby walki z pasożytami na pastwisku Odrobaczanie jest jednym z wielu sposobów walki z pasożytami. Pozostałe z pewnością też, nie są one tak efektywne jak sam zabieg odrobaczania, ale na pewno pomagają ograniczyć rozprzestrzenianie się pasożytów w stadzie. Ważnym elementem profilaktyki jest odpowiednio skuteczne przerwanie łańcucha inwazjologicznego, poprzez eliminację niektórych postaci pasożytów. dr hab. Krzysztof Tomczuk prof. nadzwyczajny, kierownik Zakładu Parazytologii i Chorób Inwazyjnych, wydział weterynaryjny, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Ważnym elementem profilaktyki jest odpowiednio skuteczne przerwanie łańcucha inwazjologicznego, poprzez eliminację niektórych postaci pasożytów. Często są to proste zabiegi zmniejszające zagrożenie inwazją. Niektóre z nich dotyczą higieny obór, kompostowania obornika, inne samego pastwiska. Chodzi o minimalizację kontaminacji jajami pasożytów. W niektórych krajach propaguje się coś takiego jak odkurzacze pastwiskowe. Z ich pomocą zbiera się odchody, działa to w przypadku kału koni, u bydła będzie trochę inaczej, bo trzeba to robić ręcznie. Ważne, żeby po prostu pozbierać odchody, które mogą zawierać jaja lub larwy i być źródłem inwazji. Karygodnym błędem będzie rozrzucenie kału po całym pastwisku, co sprzyja tylko szerszemu zanieczyszczeniu środowiska tłumaczy prof. Krzysztof Tomczuk. Jaja większości pasożytów są odporne na działanie podstawowych środków dezynfekcyjnych w bezpiecznych dla środowiska dawkach. Natomiast agresywnie działające preparaty nie mogą znaleźć zastosowania na pastwisku, ponieważ zabieg ten mógłby zagrażać bioróżnorodności gatunków nieinwazyjnych. 10 / 12

11 .pl Odrobaczenie pozwoli uzyskać o kilka litrów mleka dziennie więcej i o kilka kilogramów większą masę żywca. Skuteczną metodą ograniczenia inwazji pasożytniczych może być zmiana sposobu użytkowania pastwisk na łąki kośne. Chcąc zminimalizować ryzyko zarażenia na terenach zagrożonych, można tereny podmokłe użytkować jako łąkę. Wysuszone siano, które podlega procesowi sezonowania, przetrzymane jeden, dwa miesiące nie będzie źródłem pasożytów, podobnie jak wytworzona kiszonka, w której zachodzą procesy fermentacyjne. Niskie ph również będzie czynnikiem bójczym dla form inwazyjnych. W rejonach o wysokim ryzyku inwazji, raczej nie powinno się wypasać zwierząt. Bezpieczniej jest użytkować tereny zielone kośnie i zadawać paszę w formie siana lub sianokiszonki mówi prof. Krzysztof Tomczuk. Bardzo ważne jest również kompostowanie obornika przez odpowiednio długi czas na płycie i wykorzystanie go dopiero wtedy, gdy dojdzie to termicznej dezaktywacji form pasożytów. Najgorszą rzeczą jaką można zrobić to wywieźć świeży, dopiero co wybrany obornik 11 / 12

12 .pl i rozsypać go po użytkach. Poza rozsianymi nasionami chwastów, znacznie bardziej ryzykowne jest rozsianie jaj i larw pasożytów. Wiemy już wszyscy, że nastały ciężkie czasy dla producentów mleka. Szukajmy mądrych rozwiązań i skorzystajmy z dostępnej profilaktyki, aby zaoszczędzić na lekach i wizytach lekarzy weterynarii w naszych oborach. Odrobaczenie pozwoli uzyskać o kilka litrów mleka dziennie więcej i o kilka kilogramów większą masę żywca. U pojedynczej sztuki nie odczuje się tego bardzo, ale w skali całego roku i całego stada już owszem. Przeczytaj też: Bydło na wypasie: choroba motylicza Bydło na wypasie: przygotuj krowy do wyjścia na pastwisko 12 / 12 Powered by TCPDF (