DETERMINANTY MOTYWACYJNE STYLU ANGAŻOWANIA SIĘ W PRACĘ SPOŁECZNĄ WOLONTARIUSZY PRACUJĄCYCH PODCZAS TURNIEJU UEFA EURO 2012

Transkrypt

1 Chlebosz Karolina, Brdak Marek, Laudańska Krzemińska Ida. Determinanty motywacyjne stylu angażowania się w pracę społeczną wolontariuszy pracujących podczas turnieju UEFA EURO 2012 = Motivational determinants of engagement style in to social work by volunteers working during UEFA EURO 2012 tournament. Journal of Health Sciences. 2014;04(04): ISSN / X. The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item ( ). The Author (s) 2014; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Conflict of interest: None declared. Received: Revised Accepted: DETERMINANTY MOTYWACYJNE STYLU ANGAŻOWANIA SIĘ W PRACĘ SPOŁECZNĄ WOLONTARIUSZY PRACUJĄCYCH PODCZAS TURNIEJU UEFA EURO 2012 Motivational determinants of engagement style in to social work by volunteers working during UEFA EURO 2012 tournament mgr Karolina Chlebosz Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Studium doktoranckie mgr Marek Brdak Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Studium doktoranckie dr Ida Laudańska Krzemińska Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Zakład Podstaw Wychowania Zdrowotnego Corresponding author: mgr Marek Brdak Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu ul. Prądzyńskiego 10/ Poznań tel.: mbrdak@awf.poznan.pl Streszczenie Wstęp: Najczęściej wybieraną formą pracy społecznej w Europie jest praca przy organizacji imprez sportowych. Specyfika motywacji do takiej pracy wynika z dobrowolności jej podejmowania oraz braku wynagrodzenia za jej wykonanie. Cel badań: Celem badań jest określenie różnic pomiędzy motywami podejmowania pracy społecznej przez osoby, które w różnym stylu angażują się w tego rodzaju pracę. W analizie uwzględniono częstość, regularność oraz zróżnicowanie doświadczenia wynikające z pracy społecznej na rzecz różnego typu. Materiał i metody: Badania przeprowadzono na przełomie maja i czerwca 2012 roku. Uczestnikami byli wolontariusze (n=326) pracujący podczas turnieju UEFA EURO Zastosowano metodę sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety. Istniała możliwość wzięcia 55

2 udziału w badaniu poprzez Internet. Porównano motywy wykonywania pracy społecznej przez respondentów, którzy z różną częstością i regularnością podejmują pracę społeczną na rzecz wybranych typów (związanych z opieką zdrowotną osób potrzebujących, organizujących imprezy sportowe, rozwijających umiejętności zawodowe lub własne zainteresowania wolontariuszy oraz w innych wymienianych przez samych respondentów). Klasyfikacji motywów dokonano w oparciu o wielowymiarowy model motywacji. Wyniki: Nie wykazano różnic istotnie statystycznych w motywach podejmowania pracy społecznej przez respondentów, deklarujących regularne lub nieregularne wykonywanie tego rodzaju aktywności na rzecz jednej bądź kilku. Wnioski: Rodzaj motywu sklasyfikowany na podstawie kryteriów wielowymiarowej teorii motywacji Gil Clary nie ma związku z różnym stylem angażowania się w pracę społeczną. Słowa kluczowe: sport, wolontariat, motywacja, praca społeczna. Abstract Introduction: Social work is the most popular in sport and is widely used to support organization of that events. Motivation to that kind of work is specific because of free of charge and free will character of this kind of work. Aim: The aim of the study is to determine the types of motives, based on classification of Gil Clary s concept of motivation, at people engaging in a different style in to social work. The analysis included the following social work style features: frequency, regularity and variety of experience in the social work coming out from working for a selected types of institutions. Materials and methods: Research was conducted in May and June 2012 year. Respondents were volunteers (n = 326) working during UEFA EURO 2012 in Poland. Diagnostic survey questionnaire was used. Six groups of motives (personal and professional development, social interaction and assistance, free time and stimulation) were compared at respondents declaring different frequency, regularity and variety of experience in voluntary work resulting from engagement for health care organizations, sports organizations, institutions where they could developed professional skills and their own interests and others institutions mentioned by the themselves. Results: There was no indication of significant differences between analyzed groups of motives by respondents who report different style of social work. Conclusion: Type of motives, classified on the criteria of Gil Clary s theory of motivation has no relation to a style of engagement in to voluntary work. Key words: sports, volunteers, motivation, social work. 56

3 WSTĘP: Istotą pracy społecznej opartej na zasadach wolontariatu jest dobrowolność jej podejmowania oraz brak wynagrodzenia finansowego. Zakres świadczenia wykraczający poza więzi rodzinno koleżeńsko przyjacielskie [1] sprawia, że beneficjentem może być każdy kto potrzebuje ochotniczych rąk do pomocy. Do niedawna społecznicy (wolontariusze) najczęściej pracowali w organizacjach pozarządowych takich jak stowarzyszenia i fundacje, zajmujące się organizacją pomocy dla osób potrzebujących opieki zdrowotnej. Współcześnie ich praca może wspierać każdą dziedzinę życia społecznego i zawodowego dzięki nowo rozwijającej się gałęzi e- wolontariatu oraz pracy społecznej w miejscu zatrudnienia [2]. Jednak nie tylko beneficjenci zyskują na bezpłatnie wykonywanej dla nich pracy ponieważ jednym z profitów angażowania się w pracę społeczną jest pozytywny wpływ na zdrowie samych wolontariuszy [3]. Najczęściej wybieraną formą pracy społecznej w krajach Unii Europejskiej jest pomoc przy organizacji imprez sportowych [4]. W Polsce z roku na rok ta forma pracy cieszy się coraz większą renomą głównie za sprawą nowo powstających organizacji pozarządowych zajmujących się krzewieniem sportu i rekreacji [5]. Do dużej popularności tej gałęzi pracy społecznej przyczyniają się również organizatorzy największych imprez sportowych na świecie, którzy zachęcają do udziału w swoich programach w ogólnodostępnych mediach. Angażują do pracy od kilku do kilkudziesięciu tysięcy osób, [6] którzy w różnym stylu wykonują pracę prospołeczną. Biorąc pod uwagę częstotliwość jej podejmowania może być ona regularna bądź okresowa tzw. akcyjna a beneficjentem może być małe lokalne stowarzyszenie jak i duża firma komercyjna. Równocześnie wolontariusze sportowi mogą angażować się w pracę na rzecz innych organizacji, na przykład związanych z opieką zdrowotną, przygotowaniem zawodowym czy rozwojem osobistym. W podejmowaniu decyzji o sposobie angażowania się w działalność prospołeczną kluczową rolę odgrywa motywacja, zespół procesów psychologicznych u podstawy którego leżą motywy - bodźce pobudzające lub też powstrzymujące określone zachowanie lub jego zmiany. Specyfika motywacji wolontariuszy w podejmowaniu pracy społecznej wynika z braku otrzymywania wynagrodzenia finansowego za jej wykonanie, podczas gdy stanowi on jeden z najsilniejszych motywów podejmowania pracy w ogóle. W różnych koncepcjach teoretycznych procesów motywacyjnych wolontariuszy, motywy są różnie klasyfikowane. Teoria motywacji Gil Clary [7, 8] oparta o model wielowymiarowy, identyfikuje i klasyfikuje sześć różnych czynników motywacyjnych (potrzeb), dla których wolontariusze podejmują tego rodzaju pracę: 1. Wartość potrzeba umożliwiająca wolontariuszom wyrazić głęboko zakorzenione wartości, takie jak altruizm i humanitaryzm. Wolontariusze kierujący się takimi wartościami angażują się w wolontariat, ze względu na chęć pomocy innym. 2. Zrozumienie potrzeba nauki nowych umiejętności i wykorzystania ich w praktyce. Wolontariusze motywowani w taki sposób dążą do odkrywania własnych możliwości i poszerzania swojej wiedzy. 3. Społeczne czynnik angażujący wolontariuszy w działalność w celu zwiększenia interakcji społecznych, wzmocnienia istniejących relacji i zyskania aprobaty innych osób. Wolontariusze pracujący w oparciu o takie motywy biorą udział w programach, w których mają możliwość nawiązania kontaktu z innymi osobami również poprzez pracę w zespole. 4. Kariera czynnik, który leży u podłoża potrzeby rozwinięcia swojego doświadczenia zawodowego oraz poszerzenia obszaru możliwości zatrudnienia. Celem działalności społecznej jest w tym wypadku rozwijanie swoich możliwości związanych z przyszłą pracą zawodową. 57

4 5. Ochrona czynnik motywacyjny, który pełni funkcję ochronną i służy zmniejszeniu negatywnego wpływu poczucia winy w obliczu nieszczęścia innych osób oraz zapobieganiu poczucia samotności. Osoby takie angażują się do pracy społecznej ze względu na potrzebę bycia przydatnym co ma pozytywny wpływ na ich poczucie własnej wartości. 6. Wzmocnienie potrzeba mająca związek z kreowaniem pozytywnego obrazu siebie poprzez zapewnienie sobie samodzielnego rozwoju. Wolontariusze motywowani tym czynnikiem angażują się w pracę prospołeczną, aby czuć się osobami bardziej wartościowymi i potrzebnymi. CEL PRACY: Celem niniejszej pracy badań jest rozpoznanie i zróżnicowanie determinant motywacyjnych różnego stylu angażowania się w pracę społeczną przez wolontariuszy, którzy z różną częstością i regularnością angażują się w pracę społeczną na rzecz związanych z opieką zdrowotną, organizujących imprezy sportowe, rozwijających umiejętności zawodowe oraz zainteresowania własne respondentów lub na rzecz innych wymienianych przez samych respondentów. Klasyfikacji motywów dokonano w oparciu o model wielowymiarowy motywacji Gil Clary. Postawiono następujące pytania badawcze: 1. Jakie determinanty motywacyjne charakteryzują osoby, które po raz pierwszy oraz po raz czwarty i kolejny raz zaangażowały się w pracę społeczną? 2. Jakie determinanty motywacyjne charakteryzują osoby deklarujące regularne i nieregularne angażowanie się w pracę społeczną? 3. Jakie determinanty motywacyjne charakteryzują osoby z doświadczeniem w pracy społecznej, wynikającym z zaangażowania na rzecz związanych z opieką zdrowotną, organizujących imprezy sportowe, rozwijających umiejętności zawodowe oraz zainteresowania własne wolontariuszy lub w innych wymienianych przez samych wolontariuszy? 4. Czy są różnice istotne statystycznie pomiędzy motywami wymienianymi przez wolontariuszy regularnie i nieregularnie angażującymi się w tego rodzaju pracę, pomiędzy wolontariuszami sportowymi z różną częstością wykonującymi pracę prospołeczną oraz pomiędzy wolontariuszami sportowymi posiadającymi zróżnicowane doświadczenie w tego rodzaju pracy wynikające z pracy na rzecz różnego typu? MATERIAŁ I METODA: Grupę badawczą stanowili uczestnicy (n=326) dwóch Oficjalnych Programów Wolontariatu UEFA EURO Respondenci pracowali w polskich miastach gospodarzach (Poznań, Warszawa, Wrocław, Gdańsk). Charakterystykę społeczno-demograficzną respondentów przedstawia tabela 1. Do oceny motywów podejmowania pracy społecznej zastosowano pytanie otwarte. Opierając się na wielowymiarowym modelu motywacji, udzielone odpowiedzi sklasyfikowano w sześć kategorii motywów: rozwój osobisty (doskonalenie umiejętności językowych, nauka nowych rzeczy, rozwój własnych zainteresowań) rozwój zawodowy (zdobycie doświadczenia zawodowego, doskonalenie kompetencji zawodowych), społeczna interakcja (poznanie nowych osób, nowych znajomości, chłopaka, dziewczyny, osób z innego kraju), niesienie pomocy (pomoc drugiej osobie, poczucie radości z pomagania, pomoc osobom słabszym), czas wolny (wypełnienie czasu wolnego ciekawym zajęciem, pożyteczne jego spożytkowanie) oraz stymulacja (możliwość obejrzenia meczów, przeżycie ciekawego doświadczenia, ciekawej przygody, poczucia wewnętrznej satysfakcji, dla zabawy). W przypadku wskazania więcej niż jednego motywu podejmowania pracy społecznej o klasyfikacji respondenta do jednej z grup decydowała 58

5 ilościowa przewaga wskazywanych motywów. Obliczeń statystycznych dokonano z wykorzystaniem testu Chi2. Tabela 1. Cechy społeczno demograficzne respondentów Table 1. Social and demographic characteristics of respondents PŁEĆ N % mężczyźni kobiety WIEK do 20 r. ż r. ż powyżej 25 r. ż STAN CYWILNY wolny w związku WYKSZTAŁCENIE podstawowe 14 4 zawodowe 0 0 średnie pomaturalne wyższe MIEJSCE ZAMIESZKANIA wieś 29 9 miasto do 10 tys miasto tys miasto pow. 250 tys SYTUACJA MATERIALNA zła, ciężka 18 6 średnia, znośna dobra, bardzo dobra W związku z brakami danych w kwestionariuszach odsetki nie sumują się do 100 % Ocenę częstości angażowania się w pracę prospołeczną dokonano na podstawie odpowiedzi na pytanie jednokrotnego wyboru. Respondenci proszeni byli o wskazanie jednej z podanych odpowiedzi: jeden, dwa, trzy lub więcej razy. Utworzono cztery grupy, które porównano pod względem wskazywanych motywów podejmowania pracy społecznej zgodnie z przyjętą klasyfikacją. Analogicznie została oceniona regularność angażowania się w pracę prospołeczną. 59

6 Badane osoby wybierały jedną z dwóch możliwych deklaracji, tak lub nie a utworzone grupy na podstawie udzielonej odpowiedzi porównano pod względem motywów podejmowania pracy prospołecznej. Obliczeń statystycznych dokonano z wykorzystaniem testu Chi2. Do oceny doświadczenia respondentów w pracy społecznej wykorzystano pytanie wielokrotnego wyboru. Ankietowani wskazywali na miejsca wykonywania takiej pracy związanych z rozwijaniem własnych zainteresowań, przygotowaniem zawodowym, opieką nad osobami chorymi oraz organizacją imprez sportowych. Umożliwiono również wskazanie innych miejsc, które nie zostały wymienione w kwestionariuszu. Respondentów podzielono na 5 grup w zależności od stopnia zróżnicowania posiadanego doświadczenia w pracy prospołecznej i porównano wskazywane przez nich motywy podejmowania tego rodzaju działalności. Wyróżniono grupy, które wskazały na pracę społeczną w jednym, dwóch, trzech, czterech i pięciu różnych instytucjach. Obliczeń statystycznych dokonano z wykorzystaniem testu Chi2. Na potrzeby niniejszej pracy przyjęto poziom istotności statystycznej p<0.05. Obliczeń dokonano w programie STATISTICA wersja 10. WYNIKI: Analiza powodów wykazała, że u podstaw motywacji respondentów najczęściej leżą potrzeby związane ze stymulacją (27%), rozwojem zawodowym (24,5%), ciekawym spędzaniem czasu wolnego (22,7%), interakcją społeczną (10%), potrzebami rozwoju osobistego (6,7%) oraz potrzebą niesienia pomocy innym (2,5%). Zestawienie wskazywanych przez wolontariuszy motywów przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2. Motywy podejmowania pracy społecznej przez respondentów Table 2. Summary of the respondents motives for voluntary and social work N % Stymulacja Rozwój zawodowy 80 24,5 Ciekawe spędzanie czasu wolnego 74 22,7 Interakcja społeczna Rozwój osobisty 22 6,7 Niesienie pomocy innym 8 2,5 Analiza dotychczasowej częstości angażowania się respondentów w nieodpłatną pracę wykazała, że ponad połowa badanych wolontariuszy (69%) była zaangażowana w tego rodzaju pracę co najmniej 4 razy. Zestawienie częstotliwości angażowania się w pracę społeczną respondentów przedstawia tabela 3. Table 3. Frequency of engagement in to social work by respondents. N % Jeden raz Dwa razy 27 8 Trzy razy 20 6 Cztery razy

7 Analiza regularności angażowania się w pracę społeczną respondentów wykazała, że połowa z badanych osób regularnie angażuję się w pracę prospołeczną. Analiza zróżnicowania doświadczenia w pracy społecznej respondentów wykazała iż najwięcej (37% i 35%) wolontariuszy pracowało na rzecz odpowiednio jednej lub dwóch typów. Zestawienie doświadczenia respondentów w pracy społecznej przedstawia tabela 4. Tabela 4. Zestawienie doświadczenia w pracy społecznej respondentów Table 4. Summary of respondent s experience in social work N % Praca na rzecz jednego typu Praca na rzecz dwóch typów Praca na rzecz trzech typów Praca na rzecz czterech typów Praca na rzecz pięciu typów , ,5 Respondenci regularnie i nieregularnie podejmujący pracę społeczną nie różnili się istotnie (p=0,09) pod względem wskazywanych motywów podejmowania tego rodzaju pracy. Podobnie respondenci, którzy z różną częstością angażowali się w pracę społeczną, nie różnili się istotnie statystycznie (p=0,1) we wskazywanych motywach podejmowania tego rodzaju pracy. Zróżnicowanie doświadczenia w pracy społecznej nie okazało się czynnikiem różnicującym wolontariuszy pod względem motywów podejmowania pracy prospołecznej (p=0,07). DYSKUSJA: Badania dotyczące motywacji wolontariuszy sportowych opierają się na różnorodnych teoriach motywacji i wykazują ich istotny związek z motywacja zewnętrzną [7, 9], szczególnie uwzględniając znaczenie satysfakcji z wykonywania pracy społecznej, która jest uzależniona od motywów jej podejmowania. Wykazano również, że zewnętrzną motywację w podejmowaniu działalności społecznej stanowi chęć poznawania nowych ludzi [7] a wolontariusze, których celem jest poszerzanie sieci społecznej nie tworzą z innymi wolontariuszami relacji o szczególnym stopniu bliskości jak np. nawiązywanie nowych przyjaźni. W prezentowanych badaniach chęć nawiązania kontaktu społecznego wymieniana była przez 10% respondentów. Inne badania [10, 11] również wskazują na ważność czynnika społecznego w podejmowaniu działalności społecznej podczas dużych imprez sportowych oraz wskazują na wspólne cechy wszystkich wolontariuszy jakimi są poczucie dumy narodowej oraz chęć udziału w czymś znaczącym. Istnieją jednak badania, w których nie wykazano związku pomiędzy wykonywaniem pracy społecznej a motywacją zewnętrzną [7]. W tych badaniach czynnikiem zachęcającym ludzi do podejmowania działalności społecznej była wzbudzona w nich radość oraz możliwość rozwijania własnych zainteresowań. 61

8 Potrzeby stymulacji, najczęściej wymieniane przez badanych respondentów wskazywane są również przez wolontariuszy sportowych w innych badaniach, w których autorzy [9] wskazują, na to że wyjątkowość tej grupy wolontariuszy polega na egoistycznych potrzebach (branie udziału w znaczącej imprezie sportowej) angażowania się w taki rodzaj pracy. Potwierdza to również lista pięciu determinant motywacyjnych wolontariuszy sportowych, która została stworzona przez Iwaski i Havit [12]. Na jej czele znalazł się czynnik egoistyczny, dla którego działalność bez wynagrodzenia podejmowano w celu zaspokojenia swoich własnych potrzeb. Drugi czynnik (celowy) w proponowanej liście pięciu determinant motywacyjnych podejmowania pracy społecznej w opiera się na konkretnym celu, dla którego wolontariusz podejmuje taką aktywność. Trzeci czynnik (materialny) opiera się na chęci materialnego zysku i nagrodach rzeczowych. Czwarty czynnik (spędzania czasu wolnego) opiera się na potrzebie organizowania sobie czasu w różnorodny sposób. Piąty czynnik (zewnętrzny) związany jest z determinantami będącym poza kontrolą wolontariuszy takimi jak tradycja czy opinia społeczna. Kolejnym znaczącym czynnikiem w podejmowaniu pracy społecznej jest zatrudnienie. Osoby pracujące w pełnym wymiarze godzin, częściej podejmują działalność społeczną na rzecz swojej społeczności [13, 14]. Inne badania wskazują, że podstawowym determinantem motywacyjnym u osób, które podejmują działalność społeczną był rozwój zawodowy lub sposób wolnego czasu [15, 16]. Badania dotyczące stylu angażowania się wolontariuszy w pracę społeczną wykazują, że motywy nie mają związku z częstością oraz rodzajem podejmowanej aktywności społecznej [17], co potwierdzają również niniejsze badania. W związku z rozmaitymi funkcjami pełnionymi przez wolontariuszy podczas zawodów sportowych [18] wskazane jest, aby przeprowadzić badania wolontariuszy w kontekście pełnionej przez nich roli podczas określonych zawodów sportowych. Pozwoli to na wskazanie determinant motywacyjnych u wolontariuszy pełniących specyficzne funkcje podczas zawodów sportowych. WNIOSKI 1. Rodzaj motywu podejmowania pracy społecznej nie ma związku z regularnością, ani częstością jej podejmowania przez wolontariuszy sportowych. 2. Rodzaj motywu podejmowania pracy społecznej nie ma związku z posiadanym doświadczeniem w tego rodzaju pracy. 3. Badani wolontariusze sportowi najczęściej podejmują aktywność społeczną ze względu na potrzebę stymulacji, rozwoju zawodowego oraz możliwość atrakcyjnego spędzania czasu wolnego. Badania sfinansowano ze środków własnych. LITARATURA: 1. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Dziennik Ustaw 2003 nr 96 poz Przewłocka J Zaangażowanie społeczne polaków w roku 2010: Wolontariat, Filantropia, 1%. Raport z badań. Stowarzyszenie Klon/Jawor Warszawa 2011: [Use of the Internet] Konkluzje Rady w sprawie roli wolontariatu sportowego w propagowaniu aktywności obywatelskiej. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej [Conclusions in a case of role at sport volunteering in propagation of civil activity. Daily Public of European Union] C 372, 20/12/2011,

9 lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:c:2011:372:0024:01:pl:html [accessed on: ] Polish 4. [Use of the Internet] Eurobarometr Report [accessed on: ] 5. Herbst J, Przewłocka J Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych raport z badania Warszawa 2011: Baum T, Lockstone L Volunteers and mega sporting events: Developing a research framework. Int J of Event Management Research 2007; 3; 1: Clary E, Snyder M, Ridge R. et al. Understanding and assessing the motivations of volunteers: A functional approach. J of Personality and Social Psychology 1998: Clary E, Snyder M The motivations to volunteer: Theoretical and practical considerations. Current Directions in Psychological Science 1999; 8; 5: Gagne M, Forest J, Gilbert M et al. The motivation at work scale: Validation in two languages. Concordia University 2007; Gagne M, Senecal C, Koestner R, Proximal job characteristics, feelings of empowerment, and intrinsic motivation: A multidimensional model. J of Applied Psychology 1997; 27: Giacomodegli A Getting a job through voluntary associations: The role of network and human capital creation. Econometica Working Papers. Economica 2008: Iwasaki Y. Havitz M Examining relationship between leisure involvment, psychological commitment, and loyalty to a recreation agency. J of Leisure Research 2004; 36: Lysakowski L The importance of volunteers in a capital campaign. Int J of Nonprofit and Voluntary Sector Marketing 2012; 7: Millette V, Gagne M Designing volunteers tasks to maximize motivation, satisfaction and performance: The impact of job characteristics on volunteer engagement. Motivation and Emotion 2008; 32: Strigas A, Jackson E Volunteering as Leisure/ Leisure as Volunteering: An International Assessment. Cambridge 2003, MA; CABI: Stebbins R Obligation as an aspect of leisure experience. J of Leisure Reserach 2000; 32: [Use of Internet] Study on Volunteering in the European Union: Country Report Poland [accessed on: ] 10. [Use of Internet] [accessed on: