Copyright by Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica

Transkrypt

1

2 Recenzja: prof. dr hab. Tomasz Gąsowski dr hab. Aleksander Smoliński, prof. UMK Redakcja i korekta: Jolanta Bartosik Copyright by Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica Publikacja dofinansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa nr 669/P-DUNdem/2013) ISBN Wydanie I, Nakład 300 egz. Projekt okładki: Anna Siermontowska-Czaja Kraków, tel Skład i łamanie: Studio Poligraficzne Dorota Słomińska Kraków, tel Druk i oprawa: Poligrafia Salezjańska ul. Michała Bałuckiego 8, Kraków, tel Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica z siedzibą w Instytucie Historii UJ ul. Gołębia 13, Kraków

3 SPIS TREŚCI: Wstęp Część I: studia z dziejów militarnych Jacek Jędrysiak, Niemieckie planowanie wojenne na froncie wschodnim w latach Jarosław Centek, Działania niemieckiej 47. Rezerwowej Dywizji Piechoty w bitwie pod Limanową Łapanowem w 1914 roku Michał Baczkowski, Szablą i łopatą. Kawaleria austro -węgierska w I wojnie światowej Tomasz Woźny, Działania 4. Armii austro -węgierskiej w czasie bitwy gorlickiej (2 8 maja 1915 r.) Ondřej Kolář, Austro -węgierski 54. pułk piechoty podczas Wielkiej Wojny Piotr Szlanta, Pod gasnącą gwiazdą Habsburgów. Doświadczenie frontu wschodniego polskich żołnierzy ck armii Część II: studia z dziejów polityczno -społecznych Sebastian Kukuczka, Pogranicze w ogniu. Konflikt polsko -niemiecki w Bielsku -Białej i jego przebieg w cieniu zamachu w Sarajewie Tomasz Kargol, Gospodarka wojenna w Galicji w latach Sławomir Kułacz, Germanizmy w języku polskich żołnierzy armii austro -węgierskiej Tomasz Krzemiński, Pogłoska jako przejaw komunikacji społecznej w okresie pierwszej wojny światowej (przykład Prus Zachodnich) Kamil Ruszała, Działalność polityków Koła Polskiego w Wiedniu na rzecz pomocy Polakom zesłanym w głąb Austro -Węgier podczas I wojny światowej (zarys problemu) Paweł Brudek, Cele okupacji niemieckiej w Królestwie Polskim podczas I wojny światowej w świetle oficjalnej propagandy Mateusz Werner, Ideologia i propaganda wojenna podczas oblężenia Twierdzy Przemyśl na łamach endeckiej Ziemi Przemyskiej (październik 1914 styczeń 1915) Mateusz Drozdowski, Naczelny Komitet Narodowy: pierwsza struktura nowego państwa czy przeżytek epoki zaborów? Uliana Klymiuk, Elity ukraińskie Galicji wobec polskich dążeń niepodległościowych ( ) Indeks osobowy

4

5 WSTĘP W 2014 r. obchodzić będziemy okrągłą, setną rocznicę wybuchu I wojny światowej. Konflikt ten, nazywany Wielką Wojną, zdecydowanie różnił się od poprzednich starć zbrojnych. W miejscach stanowiących teatr działań wojennych znaleźć można liczne pozostałości: zachowane w różnym stanie pozycje bojowe, fortyfikacje, linie okopów czy groby i cmentarze żołnierskie, przypominające o ogromnym pokłosiu toczonych walk. Te miejsca pamięci stanowią wspólne dziedzictwo dla wielu narodów, których żołnierze często pod innymi barwami zginęli na polu walki czy też w przyfrontowych lazaretach. Wiele osób prowadzi bardzo popularne od pewnego czasu badania genealogiczne, chcąc poznać losy swoich przodków, często napotykając się na problem niemożności ustalenia daty, okoliczności śmierci czy wreszcie miejsca pochówku swojego krewnego, który zmarł lub zginął w latach Dzięki temu zainteresowaniu pamięć o I wojnie światowej jest żywa, lecz należy ją systematyzować od strony badawczej. Konflikt ten stanowił zbiorowe doświadczenie całego pokolenia, które przeżyło wojnę. Niejednokrotnie przechodziło ono traumę tracąc swoich bliskich, będąc na uchodźstwie czy podlegając internowaniu, zmagając się z problemami dnia codziennego, problemami z aprowizacją, brakiem możliwości edukacji, zniszczeniami wojennymi, egzystowaniem na pobojowisku, starciem z wrogą armią, konfiskatami i życiem w ciągłym poczuciu strachu. Oczywiście, zupełnie inne nastroje wojenne panowały w wielkich metropoliach będących z dala od pola walk, inaczej zaś na terenach objętych walkami. Wielka Wojna w przededniu, trakcie jej trwania oraz po jej zakończeniu, przyniosła zdecydowane zmiany w każdej dziedzinie życia zarówno państwa jak i indywidualnego odczuwania wojny od strony militarnej, politycznej, gospodarczej czy społecznej. Te nowe doświadczenia odbiły ogromne piętno na ówczesnych mieszkańcach ziem polskich. Walki frontu wschodniego pozostały w cieniu innych terenów objętych działaniami wojennymi, szczególnie frontu zachodniego. W literaturze zdecydowanie więcej informacji znaleźć można o bitwach pod Verdun, walkach nad Sommą, we Flandrii, na półwyspie Gallipoli czy w dolinie rzeki Isonzo. Współcześnie wydawane opracowania, głównie historyków anglosaskich, omawiające front wschodni I wojny światowej czy wybrane operacje militarne najczęściej bardzo pobieżnie traktują ten problem, aby nie stwierdzić, że często występują w nich

6 8 WSTĘP błędy merytoryczne. Dlatego też celem niniejszego tomu studiów jest przedstawienie rezultatu najnowszych badań w zakresie historii ziem polskich w okresie Autorzy przygotowali łącznie piętnaście artykułów w oparciu o materiały archiwalne, zgromadzone zarówno w polskich jak i zagranicznych instytucjach naukowych, z reguły dotychczas niepublikowane. Wszystkie rozprawy ujęte zostały w dwa wiodące bloki tematyczne: studia z dziejów militarnych, na które składa się sześć prac, oraz studia z dziejów polityczno -społecznych, liczące łącznie dziewięć prac. Dotychczasowe badania nad problematyką frontu wschodniego I wojny światowej nie są w pełni zadowalające. Temat był w pewnym stopniu eksplorowany w okresie międzywojennym, miedzy innymi ze względu na żyjących świadków tamtych wydarzeń. Niemniej jednak, z powodów czysto praktycznych, spowodowanych chociażby trudnościami z dostępem do wielu materiałów archiwalnych, szczególnie tych poza granicami kraju, prace te nie mogły być przeprowadzone w pełni zadowalającym stopniu. Niezaprzeczalnym jest fakt, iż najbardziej popularnym tematem z tego okresu były Legiony Polskie Józefa Piłsudskiego i sprawa polska w latach wojny. Jakkolwiek, przeglądając fachowe czasopisma wojskowe wydawane w dwudziestoleciu międzywojennym można odnaleźć rozprawy z zakresu historii wojskowości przygotowane często przez weteranów wojny (Franciszka Kleeberga, Jerzego Kirchmayera etc.). Niezaprzeczalnie pomnikową pracę stanowi dwutomowe dzieło prof. Jana Dąbrowskiego poświęcone I wojnie światowej, które przygotowane zostało dla wielotomowej Wielkiej Historii Powszechnej wydawnictwa Trzaski, Everta i Michalskiego. Do pracy tej po dzień dzisiejszy odnoszą się poważni badacze jak również pasjonaci zainteresowani historią. Lata II wojny światowej zupełnie odmiennego konfliktu zbrojnego, co jest oczywiste i okres po jej zakończeniu, przyćmiły wydarzenia z lat Historiografia polska w tym zakresie jest stosunkowo skromna, wymienić natomiast można kilku badaczy (Marian Zgórniak, Michał Klimecki, Janusz Pajewski etc.), którzy dogłębniej podjęli tę problematykę. W przeciągu ostatnich dwóch dekad nieco wzrosło zainteresowanie tematem, co nierozerwalnie wiąże się z refleksją nad miejscami przypominającymi ten konflikt zbrojny. Niniejszy tom studiów stanowi spojrzenie na wybrane problemy z zakresu fontu wschodniego I wojny światowej w przededniu setnej rocznicy jej wybuchu. W żadnym stopniu nie wyczerpuje on podjętego tematu, lecz dodaje kolejną cegiełkę do uzupełnienia wiedzy. Jego wydanie wpisuje się w coraz bardziej zintensyfikowane badania nad okresem , prowadzone nie tylko w Europie, ale na całym świecie. Coraz więcej przygotowywanych jest sesji tematycznych, poważnych projektów badawczych, artykułów czy rozpraw zarówno przez naukowców jak i środowiska lokalne. Należy liczyć, iż lata przyniosą ich jeszcze więcej i życzyć sobie należy, aby prezentowały one odpowiedni poziom merytoryczny. Michał Baczkowski Kamil Ruszała