Wiedza kobiet na temat porodów w wodzie

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ VI DOBROSTAN A EDUKACJA 1 Zakład Propedeutyki Położnictwa Katedra Zdrowia Kobiety Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach SUM Midwifery s Propaedeutics Department Women s Health Institute School of Health Sciences in Katowice Medical University of Silesia 2 Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach SUM Faculty of Health Sciences in Katowice SUM ANNA JENCZURA 1, MARTA DŁUGOŃ 2, MARIOLA CZAJKOWSKA 1, CELINA GOGOLA 1, IWONA GAŁĄZKA 1, MONIKA MAZUREK 1, KATARZYNA SPACHOWSKA 2 Knowledge of women about water birth Słowa kluczowe: poród w wodzie, immersja wodna, kobieta, ciąża Key words: water birth, water immersion, woman, pregnancy Woda to substancja, która jest ważnym składnikiem organizmów oraz jednym z głównych czynników środowiska zewnętrznego. Przyjmuje się, że jej unikalne właściwości odegrały niebagatelną rolę w zapoczątkowaniu i stopniowym rozwoju życia na Ziemi [1]. Ciepła woda może działać również jako lek. Woda od stuleci była wykorzystywana jako remedium w różnych dolegliwościach bólowych czy reumatycznych [12]. Terapia ciepłem zapewnia działanie analgetyczne, spazmolityczne oraz relaksujące [7]. Począwszy od starożytności woda była elementem łagodzącym ból podczas porodu. Od dawna doceniano jej działanie, dzięki któremu możliwe było rozluźnienie i zmniejszenie dolegliwości towarzyszących kobiecie w trakcie narodzin dziecka. Historia porodów wodnych jest fascynująca ze względu na jej globalny zasięg. Dzięki odnalezionym przez archeologów pismom wielkich starożytnych cywilizacji egipskiej, chińskiej, greckiej czy perskiej, istnieją dowody na to, że porody w wodzie były praktykowane [2]. Ludność Australii - Aborygeni mieli zwyczaj żeglowania przed oczekiwanym rozwiązaniem po morzu, by umożliwić ich partnerkom poród na plaży, czy do płytkiej wody [5]. Kobiety z plemion indiańskich zamieszkujących wybrzeża dzisiejszej Kalifornii, jako miejsce do rodzenia wykorzystywały oczka wodne powstające w wyniku przypływów morskich [2].

2 DOBROSTAN A EDUKACJA Poród w wodzie to alternatywa ukończenia ciąży w środowisku wodnym, gdzie temperatura zbliżona jest do ciepłoty ciała ludzkiego [10]. Każdy z nas od początku swojego życia ma kontakt z wodą. W trakcie rozwoju wewnątrzmacicznego płód rozwija się przez dziewięć miesięcy w środowisku płynu owodniowego. Hipokrates zakładał, że substancja ta ma umożliwić dziecku swobodną zmianę ułożenia ciała i nieskrępowane przemieszczanie się w macicy [6]. Zgodnie z rekomendacjami zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 dotyczącymi standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem, personel medyczny ma obowiązek akceptowania prawa do udziału kobiety w podejmowanych działaniach wiążących się z prowadzeniem porodu, obejmujących podejmowane interwencji i procedur medycznych [9]. Tekst rozporządzenia traktuje również o prawie rodzącej do wyboru miejsca porodu w szpitalu lub poza nim, gdzie kobieta ma zapewnione poczucie bezpieczeństwa i są jej udzielane świadczenia zdrowotne[9]. Rodząca ma prawo również do porodu w wodzie. Warunkiem jest brak przeciwwskazań do takiego sposobu rozwiązania ciąży i odpowiednie wyposażenie placówki ochrony zdrowia w jakiej przebywa pacjentka. W dokumencie, jakim jest Plan Porodu, kobieta ciężarna powinna zawrzeć informację dotyczącą chęci odbycia do wody i przedstawić go osobie przyjmującej na blok porodowy. Każda kobieta zdecydowana na poród do wody wymaga wcześniejszego zakwalifikowania przez personel położniczy. Lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad zdrowotny dotyczący przebiegu ciąży i chorób współistniejących. Niezbędnymi warunkami do spełnienia procedury kwalifikacyjnej umożliwiającej poród do wody są: ciąża pojedyncza, donoszona (od 37. tygodnia ciąży), niskiego ryzyka, płód w położeniu podłużnym, ułożeniu główkowym [14]. Konieczne jest wykonanie pełnego badania ultrasonograficznego, w celu wykluczenia patologii położniczych. Należy dokonać oceny profilu biofizycznego wg Manninga, szacunkowej masy ciała płodu, indeksu płynu owodniowego (AFI), lokalizacji łożyska i pępowiny [4]. Warunkiem do odbycia porodu drogą wodną jest przeprowadzenie i ocena badań laboratoryjnych: morfologii krwi, badania moczu, poziomu CRP, antygenu HBs, anty- HCV, badania w kierunku HIV, oceny biocenozy pochwy, posiewu w kierunku GBS [3]. Konieczne jest również badanie ginekologiczne przy pomocy wziernika ocena szyjki macicy, ścian pochwy i wydzieliny pochwowej [10]. Poród w immersji wodnej zapewnia rodzącej wiele korzyści. Ciepła woda powoduje rozluźnienie mięśni, uśmierza ból, relaksuje i odpręża [11,10,2]. Dzięki łagodzącemu nieprzyjemne dolegliwości bólowe działaniu wody zmniejszona jest konieczność stosowania zarówno farmaceutyków przeciwbólowych, jak i rozkurczowych [13]. Następuje zwiększenie przepływu maciczno-łożyskowego, a co za tym idzie, zwiększenie utlenowania krwi płodu w trakcie porodu [10]. Woda działa relaksująco na szyjkę macicy, powodując jej szybsze rozwieranie, przyspiesza postęp porodu [10]. Dzięki działaniu prawa Archimedesa, kobieta przebywająca w wodzie może swobodnie zmieniać pozycje, ze względu na siłę wyporu. Ta sama siła powoduje zmniejszenie ciężaru macicy, co skutkuje mniejszym naciskiem na kość krzy- 94

3 Anna Jenczura, Marta Długoń, Mariola Czajkowska, Celina Gogola, Iwona Gałązka, Monika Mazurek, Katarzyna Spachowska żową [2]. Ciśnienie hydrostatyczne, które wywierane jest na powierzchni ciała zanurzonej w wodzie, powoduje wzrost ciśnienia wewnątrzbrzusznego dzięki temu parcie w trakcie II okresu porodu wymaga mniejszego wysiłku [7]. Bodźce towarzyszące narodzinom, takie jak zmiana środowiska z wodnego na lądowe, czy zwiększenie natężenia światła może spowodować wystąpienie u noworodka stresu poporodowego. Działanie wody może zniwelować nieprzyjemne doznania towarzyszące narodzinom. Zmniejszone jest oddziaływanie bodźców takich jak dźwięk, światło, a dotyk jest odczuwany jako bardziej delikatny [2]. Temperatura ciała noworodka jest zbliżona do tej, jaką ma woda znajdująca się w wannie porodowej [2]. Na wyrzynającą się na zewnątrz główkę płodu jest wywierany mniejszy opór tkanek krocza, które dzięki działaniu wody stają się podatne na rozciąganie [2]. Dekompresja w trakcie II okresu porodu, spowodowana przez różnicę ciśnień zostaje zmniejszona [10]. Skrócenie czasu I i II okresu porodu związane jest ze zmniejszeniem ryzyka wystąpienia niedotlenienia śródporodowego [10]. Celem pracy badawczej była ocena poziomu wiedzy kobiet w wieku reprodukcyjnym na temat porodu do wody. Problem badawczy dotyczył zagadnień: 1. Sposobu zdobywania wiedzy na temat porodu do wody, 2. Wiedzy o możliwych korzyściach dla rodzącej i dziecka wynikających z porodu do wody, 3. Możliwych powikłań występujących w trakcie porodu do wody, 4. Bezpieczeństwa porodu w immersji wodnej dla rodzącej i noworodka, 5. Wiedzy na temat badań kwalifikujących rodzącą do porodu w wodzie. MATERIAŁ I METODY Przedmiotem badań niniejszej pracy badawczej była ocena poziomu wiedzy na temat porodu do wody wśród kobiet w wieku reprodukcyjnym. Grupę badaną stanowiło 100 kobiet w wieku reprodukcyjnym. Metodę badawczą stanowił sondaż diagnostyczny. Udział w badaniu ankietowym był dobrowolny i anonimowy. Badanie przeprowadzono w oparciu o autorski kwestionariusz ankiety, składający się z 29 pytań otwartych i zamkniętych. Ankiety rozprowadzono w następujących oddziałach placówek medycznych: Oddziale Położniczym Szpitala w Pszczynie, Oddziale Ginekologii, Położnictwa i Ginekologii Onkologicznej oraz Perinatologii i Ginekologii Centralnego Szpitala Klinicznego im. prof. Kornela Gibińskiego w Katowicach. Badania ankietowe przeprowadzono w terminie od r. do r. Ankieta dotyczyła wiedzy kobiet w wieku rozrodczym na temat porodu do wody. Kwestionariusz zawierał pytania na temat wieku ankietowanych, miejsca zamieszkania, wykształcenia, przeszłości położniczej, źródeł wiedzy na temat porodu do wody, korzyści dla matki i dziecka, wpływu wody na rodzącą oraz przebiegu porodu. 95

4 DOBROSTAN A EDUKACJA Zebrany materiał badawczy został poddany analizie opisowej. Analiza danych uzyskanych z kwestionariusza ankiet została opracowana przy pomocy arkusza kalkulacyjnego Microsoft Excel. WYNIKI I OMÓWIENIE Najliczniejszą grupę respondentek (34%) stanowiły kobiety w przedziale wiekowym od lat. Wśród ankietowanych 33% było w wieku powyżej 30 lat. W przedziale wiekowym od lat znajdowało się 32% badanych kobiet. Tylko 1% respondentek określiło swój wiek poniżej 20 lat. Średnia wieku kobiet ankietowanych wynosiła 28 lat (Wykres 1). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 32% 34% 33% 1% Poniżej 20 lat lat lat Powyżej 30 lat Wykres 1. Wiek kobiet ankietowanych Wszystkie ankietowane posiadały wiedzę na temat możliwości porodu do wody (wykres 2). Wykres 2. Wiedza kobiet na temat możliwości porodu siłami natury do wody 96

5 Anna Jenczura, Marta Długoń, Mariola Czajkowska, Celina Gogola, Iwona Gałązka, Monika Mazurek, Katarzyna Spachowska Najliczniejszą grupę ankietowanych stanowiło 28% kobiet, które informacje na temat porodu do wody czerpały z Internetu. Grupa 18% respondentek dowiedziała się o tej formie porodu z telewizji. Spośród ankietowanych 17% czerpało wiedzę z czasopism i książek. Po 10% kobiet stwierdziło, że osobą będącą źródłem informacji w omawianym zagadnieniu oraz znajome, a dla Według 9% ankietowanych była to położna. W szkole rodzenia wiadomości na temat możliwości porodu do wody uzyskało 6% ankietowanych. Inne formy zdobywania wiedzy na temat porodu do wody zadeklarowało 2% badanych (wykres 3). Wykres 3. Źródła wiedzy na temat porodu do wody Wykres 3. Źródła wiedzy na temat porodu do wody W opinii 33% ankietowanych woda zapewnia rodzącej relaksację i rozluźnienie. Kolejne 29% respondentek stwierdziło, że woda wpływa na zmniejszenie odczuwania bólu porodowego. Według 12% respondentek woda ułatwia zmianę pozycji w trakcie porodu. Grupa 11% kobiet uważała, że działanie wody przyspiesza poród. Dla 8% ankietowanych korzyścią porodu do wody było mniejsze ryzyko pęknięcia czy nacięcia krocza, natomiast dla 7% - ten sposób porodu spowodował ograniczenie podaż leków przeciwbólowych (Wykres 4). 97

6 DOBROSTAN A EDUKACJA Wykres 4. Korzyści porodu do wody dla rodzącej Grupa 59% wyraziła chęć porodu do wody. Kolejne 33% ankietowanych kobiet nie potrafiło jednoznacznie ustosunkować się do alternatywy porodu do wody, a 8% respondentek stwierdziło, że nie zdecydowałoby się na poród do wody (Wykres 5). Wykres 5. Decyzja dotycząca chęci odbycia porodu do wody w przyszłości Decyzję o porodzie do wody ze względu na korzyści jakimi są: rozluźnienie i łagodzenie bólu porodowego podjęłoby 50% ankietowanych. Grupa 23% badanych uważała, że woda przyspiesza poród. Pozytywne opinie kobiet, które rodziły do wody były zachęcające dla 22% respondentek. Grupa 5% ankietowanych rodziła już wcześniej do wody i uważała, że jest to dobra alternatywa porodu naturalnego (Wykres 6). 98

7 Anna Jenczura, Marta Długoń, Mariola Czajkowska, Celina Gogola, Iwona Gałązka, Monika Mazurek, Katarzyna Spachowska Wykres 6. Powód/powody, zachęcające do odbycia porodu w wodzie Wśród 8% badanych, które nie zdecydowałyby się na poród do wody, najliczniejsza grupa (33%) wyraziła lęk o możliwość wystąpienia komplikacji u dziecka. O możliwość wystąpienia komplikacji podczas porodu do wody obawę wyraziło 25% ankietowanych, a 17% z nich kierowało się niekorzystnymi opiniami znajomych, które rodziły do wody. Ze względu na przeciwskazania zdrowotne do wody nie mogło rodzić 17% ankietowanych, a 8% respondentek miało lęk przed wodą (Tabela I). Tabela I. Powód/powody zniechęcające kobiety do odbycia porodu do wody Powód/powody, dla których ankietowane nie zdecydowałyby się na poród do wody n % Lęk przed wodą 1 8 Niekorzystne opinie znajomych, które rodziły do wody 2 17 Rodziłam już wcześniej do wody i uważam to za złą alternatywę 0 0 Przeciwskazania zdrowotne 2 17 Lęk przed wysokimi kosztami 0 0 Lęk o możliwość wystąpienia komplikacji u mnie 3 25 Lęk o możliwość wystąpienia komplikacji u dziecka 4 33 Inne 0 0 Suma

8 DOBROSTAN A EDUKACJA W opinii 34% kobiet żadne z wymienionych w pytaniu ankietowym powikłań okołoporodowych nie występuje w trakcie porodu do wody. Zdaniem 31% respondentek powikłaniem porodu do wody jest zakażenie okołoporodowe dróg rodnych u rodzącej. Grupa 16% badanych uważała, że powikłaniem mogącym pojawić się w trakcie porodu do wody jest krwotok poporodowy. Według 14% ankietowanych możliwym do wystąpienia powikłaniem jest opóźnienie odklejania się łożyska. Spośród badanych 3% uważało, że możliwe jest wzmożone ryzyko pęknięć krocza u rodzącej, natomiast 2% twierdziło, że to zwiększone ryzyko nacięć krocza jest sytuacją wikłającą poród. Wykres 7. Powikłania związane z porodem do wody Najliczniejsza grupa kobiet badanych (54%) nie wiedziała, że poród do wody może zwiększyć ryzyko wystąpienia zakażeń u kobiety w trakcie połogu. W opinii 31% ankietowanych nie zwiększa on prawdopodobieństwa wystąpienia powikłań w okresie połogowym. Według 15% kobiet poród do wody może zwiększyć ryzyko wystąpienia poporodowych zakażeń u położnic (Wykres 8). 100

9 Anna Jenczura, Marta Długoń, Mariola Czajkowska, Celina Gogola, Iwona Gałązka, Monika Mazurek, Katarzyna Spachowska Wykres 8. Poród do wody a zwiększone ryzyko występowania zakażeń w połogu Spośród ankietowanych 39% odpowiedziało, że korzyścią związaną z porodem do wody jest złagodzenie stresu poporodowego u noworodka. Według 24% badanych, poród do wody wpływa korzystnie u noworodka na bodźce zewnętrzne: wytłumione dźwięki, zmniejszoną ostrość światła. Grupa 22% respondentek uważała, że dochodzi do skrócenia czasu porodu. Dla 14% kobiet korzyścią dla noworodka jest mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia niedotlenienia okołoporodowego. W opinii 1% ankietowanych poród do wody nie wiąże się z żadnymi korzyściami dla dziecka (Wykres 9). 101

10 DOBROSTAN A EDUKACJA Wykres 9. Korzyści porodu do wody dla dziecka 102 Wykres 10. Wpływ wody na rodzącą w opinii ankietowanych Wśród ankietowanych 43% respondentek uważało, że woda powoduje u kobiety rodzącej spadek napięcia mięśniowego. Grupa 21% ankietowanych nie wiedziało, jakie korzyści ma woda na organizm rodzącej. W opinii 18% respondentek woda powoduje spadek ciśnienia tętniczego. Według 6% badanych woda sprawia, że wzrasta wydzielanie potu. Po 5% respondentek uważało, że woda powoduje tachykardię oraz tachypnoe (Wykres 10).

11 Anna Jenczura, Marta Długoń, Mariola Czajkowska, Celina Gogola, Iwona Gałązka, Monika Mazurek, Katarzyna Spachowska DYSKUSJA Badania dotyczące wpływu wody na organizm rodzącej i noworodka są prowadzone i publikowane w literaturze medycznej na całym świecie. Opinie na temat bezpieczeństwa porodu w wodzie czy możliwych do wystąpienia komplikacji są wciąż podzielone. Jedną z głównych przesłanek skłaniających kobiety do porodu w wodzie jest wpływ wody na przyspieszenie akcji porodowej. Według 22% ankietowanych jest to korzyść wynikająca z możliwości porodu do wody. Opinia ta ma odzwierciedlenie w licznych badaniach naukowych skupiających się na wpływie wody na przebieg porodu. Według Puskarza i wsp., czas trwania II okresu porodu w przypadku porodu do wody jest znacznie krótszy w porównaniu do porodu metodą tradycyjną. Badania przeprowadzone przez Thoni A. i wsp. również potwierdzają tendencję do skrócenia czasu porodu- zarówno I jak i II okresu [8,13]. Według przeprowadzonych badań własnych 59% respondentek chciałoby skorzystać z możliwości porodu do wody. W badaniach Judy i wsp. aż 94% ankietowanych, które w przeszłości położniczej odbyły poród do wody, chciałoby ponownie skorzystać z tego typu alternatywy. Można więc uznać, że ta forma porodu jest chętnie wybierana przez kobiety. Wpływ wody na zmniejszenie liczby nacięć krocza to temat frapujący personel położniczy na całym świecie. Badania zaprezentowane w podręczniku akademickim Prowadzenie porodu potwierdzają doniesienia medyczne, że poród w wodzie zmniejsza ryzyko nacięć krocza zarówno u pierwiastek jak i wieloródek. Poród w formie tradycyjnej wiążę się z 40% ryzykiem wystąpienia obrażeń krocza u pierwiastek. Immersja wodna zmniejsza ten odsetek do niecałych 18%. Według przeprowadzonych badań własnych, tylko 2% ankietowanych było zdania, że powikłaniem porodu do wody jest zabieg nacięcia krocza. Kobiety są świadome wpływu wody o określonej temperaturze na adaptację tkanek krocza podczas przebiegu porodu [1]. WNIOSKI 1. Do źródeł wiedzy dotyczących zagadnienia porodu do wody należą: internet, telewizja, czasopisma i książki a także rozmowa z lekarzem i położną. 2. Największą korzyścią płynącą z porodu do wody dla noworodka jest złagodzenie stresu poporodowego, natomiast dla rodzącej relaksacja i rozluźnienie. 3. Możliwe do wystąpienia powikłania w trakcie porodu do wody to: zakażenia u rodzącej, krwotok poporodowy a także opóźnienie rodzenia się łożyska. 4. Większość ankietowanych uważa, że poród w immersji wodnej jest bezpieczny zarówno dla rodzącej, jak i dziecka. 5. W skład najważniejszych badań koniecznych do zakwalifikowania ciężarnej do porodu w wodzie zaliczamy: morfologię krwi, badanie USG płodu oraz badanie KTG. 103

12 DOBROSTAN A EDUKACJA 104 PIŚMIENNICTWO 1. Chapman V., Charles C. Zastosowanie wody w czasie porodu. W: Chapman V., Charles C. Prowadzenie porodu. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, s Chołuj I. Porody wodne. W: Chołuj I. Urodzić razem i naturalnie. Fundacja Źródło Życia, Warszawa 2008, s Guzikowski W. Immersja wodna w czasie porodu i poród w wodzie. Family Medicine & Primary Care Reviev 2009, s Iwanowicz-Palus G. i wsp.: Nowe techniki porodowe. W: Iwanowicz-Palus G. red. Alternatywne metody opieki okołoporodowej. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2012, s Kubicki J. Historia porodów w wodzie. Archiwum Historii i Filozofii Medycyny, 2007:70, s Pawelczyk L., Serdyńska M. Ciąża o przebiegu prawidłowym. Zapłodnienie. W: Bręborowicz G.H. red. Położnictwo i ginekologia, tom 1 Położnictwo. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, s Pawelec M. Water Birth and Water Immersion an Important Step Towards More Patient Oriented Health Care or a New Way for Obstetrical Wards to Make Profits? Advances in Clinical and Experimental Medicine, 2011,20,3, s Puskarz R. Porównanie przebiegu porodu drogą pochwową w wodzie oraz porodu drogą naturalną metodą tradycyjną. Przegląd Ginekologiczno-Położniczy 2006:6 (2), s Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 roku w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem (Dz. U nr 0 poz. 1100). 10. Sipiński A., Sipińska K. Nowe techniki porodowe. W: Sipiński A. red. Opieka w położnictwie. Wyd. Naukowe Śląsk, Katowice 2012, s Sipiński A., Poręba R. Zasady prowadzenia porodu w wodzie. Twój Magazyn Medyczny, 2000, s Solomon E. i wsp.: Obraz życia. W: Solomon E., Berg L., Martin D. Biologia. Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 2009, s Thoni A., Sioma Markowska U. Poród w wodzie doświadczenia z oddziału położniczego w Vipiteno we Włoszech. Kliniczna Perinatologia i Ginekologia, tom 43, zeszyt 2, 2007, s Weaver H.M. Water Birth in the Hospital Settling. Nursing for Woman s Health, Volume 18, Issue 5, October/November 2014, s

13 Anna Jenczura, Marta Długoń, Mariola Czajkowska, Celina Gogola, Iwona Gałązka, Monika Mazurek, Katarzyna Spachowska STRESZCZENIE Woda to substancja konieczna do przeżycia na naszej planecie. Dzięki jej unikalnym właściwościom możliwy był rozwój życia na Ziemi. Woda może być zastosowana jako środek terapeutyczny, również w trakcie porodu. Praca ma na celu ocenę wiedzy kobiet w wieku reprodukcyjnym na temat porodu do wody. Ten sposób porodu daje wiele korzyści zarówno dla rodzącej, jak i noworodka. Ciepła woda łagodzi ból towarzyszący kobiecie w trakcie skurczów i parcia. Taka alternatywa porodu mimo wielu zalet niesie ze sobą ryzyko możliwych do wystąpienia komplikacji u matki i noworodka. Prowadzenie porodu do wody wymaga zapewnienia odpowiednich warunków na sali porodowej. Konieczna jest również obecność przeszkolonego w tym kierunku personelu. ABSTRACT Water is a substance which is necessary to survive on our planet. It might be used as a therapeutic remedy-also during labour. This kind of labour is a way to give birth in the surrounding of water, where the temperature of this fluid is congenial to the temperature of human s body. Purpose of this work is to estimate knowledge of women in reproductive age about the labour in water immersion, in respect of many aspects related with this issue. Water birth gives many benefits both for mother and newborn. Thanks to the properties of warm water, the pain which assists the patient during labour and pushing is relieved. This alternative of birth, despite of many advantages carries risk of complications which may occure. Leading the birth in water immersion requires proper circumstances, which must be controlled on Labour Ward. Presence of trained staff is required. Artykuł zawiera znaki ze spacjami + grafika 105