Przyroda rezerwatów Kurze Grzêdy i Staniszewskie B³oto na Pojezierzu Kaszubskim

Transkrypt

1 Przyroda rezerwatów Kurze Grzêdy i Staniszewskie B³oto na Pojezierzu Kaszubskim Praca zbiorowa pod redakcj¹ Jacka Herbicha i Mateusza Ciechanowskiego Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdañskiego Gdañsk 2009

2 (Czarnota, Kukwa 2008) oraz gatunków: Bacidia hemipola (Czarnota, Coppins 2007), Biatora globulosa (Printzen 2004) i Lecanora norvegica (Tønsberg 1992). W rozdziale 7 skrót KG oznacza rezerwat Kurze Grzêdy, natomiast SB rezerwat Staniszewskie B³oto. Wykaz stanowisk: Kurze Grzêdy: 100 (Fago-Quercetum i œwierczyna na siedlisku boru bagiennego); 100k (przesuszone Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis); 101d (œwierczyna na siedlisku brzeziny bagiennej); 102c (m³odniak œwierkowy z sosn¹ na przesuszonym torfie); 102w,x,y (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis); 102f (Vaccinio uliginosi-pinetum); 102h/102j pomiêdzy jeziorkami Bule Oczy (Vaccinio uliginosi-pinetum); 102h przy wiêkszym jeziorku Bule Oko (Vaccinio uliginosi-pinetum); 102j (Vaccinio uliginosi-pinetum); 103a (grupa buków i dêbów przy drodze na brzegu lasu œwierkowego oraz m³ody las œwierkowy); 115i (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis); 116g (Vaccinio uliginosi-pinetum); 116h (Vaccinio uliginosi-pinetum); 116n (Vaccinio uliginosi-pinetum); 117b (las œwierkowy); 119k (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis); 119o (Sphagnetum magellanici pinetosum oraz Vaccinio uliginosi-pinetum); 120 (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis); 133a (Fago-Quercetum); 133b (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis); 134i (sucha postaæ Vaccinio uliginosi-pinetum); 134k (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis z du ym udzia³em Sorbus aucuparia, Frangula alnus i Picea abies); 134l (Fago-Quercetum); 134m (Fago-Quercetum); 135h (Vaccinio uliginosi-pinetum); 135l (Fago-Quercetum); 136m,o,r (Luzulo pilosae-fagetum); Staniszewskie B³oto: 209 i 209/210 (Vaccinio uliginosi-pinetum brak dok³adnej lokalizacji, notowania z materia³ów zielnikowych); 209a (m³ody las œwierkowy na siedlisku Fago-Quercetum); 209d (Fago-Quercetum p³at nie uwidoczniony na mapie roœlinnoœci rzeczywistej, ryc , ze wzglêdu na zbyt ma³¹ powierzchniê); 209f (Vaccinio uliginosi-pinetum); 209j/210h (Sphagnetum magellanici pinetosum); 210a (las œwierkowy); 210c/210d (las œwierkowo-brzozowo-sosnowy na siedlisku Fago-Quercetum); 210d (Vaccinio uliginosi-pinetum); 210f (las z wierzbami, brzoz¹, m³odymi bukami i dêbami na siedlisku Fago-Quercetum); 210g (przy œcie ce w Vaccinio uliginosi-pinetum); 210g/228b (brzozy w Vaccinio uliginosi-pinetum z Sorbus aucuparia i Picea abies); 210h (Vaccinio uliginosi-pinetum); 228b/229g (Vaccinio uliginosi-pinetum z udzia³em m³odych œwierków); 229a (Vaccinio uliginosi-pinetum) Badania fauny Mateusz Ciechanowski, Pawe³ Buczyñski, Patrycja Dominiak, Dariusz Jakubas, Edyta Serafin, S³awomir Zieliñski W 2004 roku prowadzono systematycznie badania nad wybranymi grupami owadów wodnych: wa kami (Odonata), pluskwiakami ró noskrzyd³ymi (Heteroptera), chrz¹szczami (Coleoptera) i chruœcikami (Trichoptera). Opracowano te pojedyncze okazy wodnych motyli (Lepidoptera) z rodziny Pyralidae, które pozyskano 36

3 przy okazji poboru prób czerpakowych. Prace terenowe mia³y formê kilkudniowych wypraw, które pokry³y najwa niejsze aspekty fenologiczne entomofauny: wiosenny ( ), letni ( ) i jesienny ( ). G³ówn¹ metod¹ badawcz¹ by³ po³ów stadiów wodnych owadów czerpakiem hydrobiologicznym; ogó³em pobrano oko³o 100 prób pó³iloœciowych. Larwy chruœcików wyszukiwano te na upatrzonego na przedmiotach zanurzonych w wodzie, doros³e chruœciki ³owiono na upatrzonego i siatk¹ entomologiczn¹. W przypadku imagines wa ek prowadzono obserwacje przy yciowe, notuj¹c: liczebnoœæ, przeobra enia i zachowania zwi¹zane z rozrodem (terytorializm, tandemy, kopulacje, sk³adanie jaj, przenoszenie spermy). Metod¹ uzupe³niaj¹c¹ by³o zbieranie wylinek. W czerwcu i sierpniu od³awiano doros³e chrz¹szcze i chruœciki w pu³apki œwietlne, a na stadia wodne wszystkich badanych rzêdów w pu³apki butelkowe z przynêt¹ (karma dla kotów). W³asnoœci fizyczno-chemiczne wody mierzono: termometrem Slandi TM204, pehametrem Slandi PH204, konduktometrem Slandi CM204 i tlenomierzem Hanna Instruments HI9145. Lokalizacjê stanowisk okreœlono przyrz¹dem Garmin GPS72. Badaniami objêto 25 stanowisk: 12 w rezerwacie Kurze Grzêdy i 13 w rezerwacie Staniszewskie B³oto (ryc ). By³y to: na Kurzych Grzêdach cztery jeziora, torfowisko mszarne z zanikaj¹cymi oczkami wodnymi i 7 odcinków rowów odwadniaj¹cych; na Staniszewskim B³ocie 11 odcinków rowów, dwa brochowiska (babrzyska) Ryc Lokalizacja stanowisk badawczych podczas inwentaryzacji entomofauny wodnej (z lewej Kurze Grzêdy, z prawej Staniszewskie B³oto). Symbole: 1. teren leœny, 2. teren otwarty, 3. szosy, 4. drogi leœne, 5. linie oddzia³owe, 6. jeziora, 7. rowy odwadniaj¹ce, 8. granice rezerwatu, 9. stanowiska (numery zgodne z tab. 1), 10. miejsca od³owu owadów w pu³apkê œwietln¹. Fig Location of the study sites during survey of aquatic insects (left Kurze Grzêdy, right Staniszewskie B³oto). 1. forest area, 2. open area, 3. asphalt roads, 4. forest roads, 5. borders of forest sections, 6. lakes, 7. ditches, 8. borders of the nature reserve, 9. study sites (numbers conformable with tab. 1), 9. light traps 37

4 i jeden drobny zbiornik na terenie otwartym (poza rezerwatem, tu przy jego granicy). Wszystkie jeziora w rez. Kurze Grzêdy by³y polihumusowe i otoczone p³em (splej¹) o charakterze torfowiska przejœciowego, przynajmniej czêœciowo otwartego. Te torfowiska, zawsze dobrze zachowane, otacza³y bory œwie e i bagienne lub œwierczyny. Z rowów w rez. Kurze Grzêdy, wyraÿny przep³yw wody cechowa³ tylko stan. 10 i 11. Na stanowisku nr 9 woda stagnowa³a. Stan. 1, 3, 6 i 8, mia³y charakter ci¹gu niewielkich, okresowych zbiorników na dnie wykopów. Wiêkszoœæ stanowisk by³a silnie zatorfiona i przynajmniej czêœciowo przeroœniêta torfowcami Sphagnum. Tylko stanowiska nr 10 i 11 mia³y dno mineralne, choæ i tu miejscami wystêpowa³y kêpy torfowców. Wody mszarów sfagnowych w po³udniowej enklawie rez. Kurze Grzêdy s¹ zró nicowane. S¹ tu obecne oczka wisz¹ce w ple sfagnowym oraz drobne zbiorniki ( ka³u e sfagnowe ) na splei i na okrajku. Siedliska owadów wodnych w rez. Staniszewskie B³oto by³y ma³o zró nicowane. Z nielicznymi wyj¹tkami, by³y to rowy melioracyjne w lesie iglastym, niewysychaj¹ce, przeroœniête torfowcami, z wod¹ stagnuj¹c¹ lub z bardzo powolnym przep³ywem (jedynie stan. 11). Ich brzegi by³y torfowe, dno czêœciowo mineralne, z tyrfopelem i miejscami du ¹ iloœci¹ igie³. Roœlinnoœæ jest bardzo uboga jakoœciowo, czêsto te iloœciowo. Poza Sphagnum stanowi³y j¹ g³ównie turzyce Carex spp. i sit rozpierzch³y Juncus effusus. Ma³o liczne, rozproszone na terenie rezerwatu by³y brochowiska. Cechuje je brak otwartego lustra wody i roœlinnoœci wodnej. Drobny zbiornik ³¹kowy na skraju rezerwatu mia³ charakter eutroficzny. Lokalizacjê i wybrane w³asnoœci wody badanych stanowisk, przedstawiono w tab (dla czêœci zbiorników danych brak ze wzglêdu na awariê sprzêtu w czasie wyjazdu terenowego). Badane stanowiska cechowa³a woda: zimna, bardzo kwaœna (ph zwykle <4), ma³o yzna (przewodnictwo elektrolityczne 61184) i uboga w tlen (z wyj¹tkiem trzech rowów w rezerwacie Kurze Grzêdy). Zebrany materia³ liczy 4367 okazów owadów wodnych: Odonata 706 larw, 128 wylinek; Heteroptera 129 larw, 523 imagines; Coleoptera 1602 imagines; Trichoptera 354 larwy, 12 poczwarek, 742 imagines, 163 domki; Lepidoptera 2 imagines, 3 larwy. Zgromadzono te 164 obserwacje imagines Odonata (dzieñ/stanowisko/gatunek). Wykazane gatunki wa ek podzielono na trzy kategorie: 1. rozwój stwierdzony (gdy zebrano larwy i wylinki, odnotowano osobniki juwenilne lub obserwowano intensywny behawior rozrodczy), 2. rozwój prawdopodobny (gdy obserwowano sporadyczny behawior rozrodczy lub przynajmniej liczne osobniki w odpowiednim dla gatunku œrodowisku); 3. rozwój mo liwy (gdy obserwowano tylko nieliczne, dojrza³e imagines). W analizie sozologicznej entomofauny wodnej wykorzystano metodê zaproponowan¹ przez Buczyñskiego i in. (2007) dla chrz¹szczy wodnych oraz Buczyñskiego (2008) dla wa ek. Polega ona na wyró nieniu z zebranego materia³u gatunków specjalnej troski i wskaÿnikowych oraz przyznaniu im nastêpuj¹cej punktacji: gatunki krytycznie zagro one w Europie 6; zagro one w skali kraju, wysokiej rangi (VU-CR) 5; zagro one w skali kraju, niskiej rangi (LC i NT) 4, zagro one tylko w skali regionu, wysokiej rangi 3; zagro one tylko w skali regionu, niskiej rangi 2; chronio- 38

5 ne lub maj¹ce znaczenie wy³¹cznie wskaÿnikowe (o ile wystêpowa³y w odpowiednim œrodowisku) 1. Dany gatunek uwzglêdnia siê tylko raz, w najwy szej mo liwej kategorii. Sumuj¹c uzyskane punkty, otrzymuje siê dane o znaczeniu sozologicznym poszczególnych obiektów, œrodowisk czy stanowisk. Tab Lokalizacja stanowisk badawczych entomofauny wodnej i wybrane w³asnoœci ich wody Tab Location of aquatic insect study sites and some properties of water Stanowisko Study Site Wspó³rzêdne Coordinates T* ph* C* O Kurze Grzêdy 1. rów ditch ,9 N ,7 E 2. jeziorko w oddz. 102g lake in forest compartment 102g ,1 N ,3 E 19,9 3, ,7 3. rów ditch ,9 N ,3 E 4. jeziorko w oddz. 102i lake in forest compartment 102i 5. jeziorko w oddz. 116i lake in forest compartment 116i ,0 N ,0 E 21,6 3, , ,0 N ,2 E 22,0 4, rów ditch ,0 N ,9 E 1,5 7. Jez. Wielkie Lake Wielkie ,1 N ,9 E 21,4 4, ,8 8. rów ditch 9. rów ditch ,3 N ,0 E 15,9 3, ,7 10. rów ditch 7,3 11. rów ditch ,2 N ,0 E 13,4 4, ,9 12. torfowisko mszarne Sphagnum bog ,1 N ,4 E Staniszewskie B³oto 1. rów ditch ,7 N ,1 E 11,2 3, rów ditch ,2 N ,5 E 16,5 3, rów ditch ,3 N ,5 E 15,3 3, rów ditch ,3 N ,0 E 14,6 3, rów ditch ,3 N ,0 E 16,4 3, rów ditch ,6 N ,0 E 13,7 3, rów ditch ,5 N ,0 E 10,7 3, rów ditch ,1 N ,7 E 14,8 3, rów ditch ,1 N ,7 E 10. rów ditch ,0 N ,0 E 11. rów ditch ,0 N ,2 E 12. zbiornik ³¹kowy small meadow pond ,2 N ,8 E 13. brochowiska wallows ,4 N ,6 E ,2 N ,4 E Objaœnienia: * czerwiec, # sierpieñ). T temperatura [ C], C przewodnictwo elektrolityczne [µs cm -1 ], O 2 tlen rozpuszczony [mg dm -3 ]. Explanations: * June, # August. T temperature [ C], C conductivity [µs cm -1 ], O 2 dissolved oxygen [mg dm -3 ]. 39

6 Muchówki z rodziny kuczmanów (Ceratopogonidae) zebrano g³ównie przy u yciu siatki entomologicznej, zastosowano równie przynêtê kantarydynow¹. Od³owy kuczmanów prowadzono ³¹cznie 17 razy (Kurze Grzêdy: 26.05, 27.05, 28.05, 10.06, 18.07, 05.08, 06.08, 18.08, 06.09, , ; Staniszewskie B³oto: 08.06, 09.06, 05.08, 17.08, , 06.06, 09.07, ). Wykorzystano tak e materia³ z³owiony w pu³apki Barbera do od³owu bezkrêgowców epigeicznych. Kilkanaœcie okazów wyhodowano z larw i poczwarek, które zebrano wraz z torfowcami lub te bezpoœrednio z wody w rowach odwadniaj¹cych i w jeziorach na torfowiskach. Wszystkie doros³e muchówki, zarówno od³owione w terenie jak i te pochodz¹ce z hodowli, konserwowano w 75% alkoholu etylowym. Materia³y przeœwietlano w mieszaninie fenolu i 98% etanolu po czym oznaczano do gatunku. Z wybranych okazów sporz¹dzono preparaty mikroskopowe wed³ug metody Wirth a i Marston a (1968). Poszukiwania chrz¹szczy z rodziny kózkowatych Cerambycidae prowadzono w dniach , , (tylko Staniszewskie B³oto) i Wykorzystano równie publikowane i niepublikowane materia³y z lat , zgromadzone w pracach Zieliñskiego (1999, 2004). Penetrowano teren obu rezerwatów, poszukuj¹c imagines, poczwarek oraz larw i ich erowisk, spisywano te gatunki roœlin pokarmowych larw. uki koprofagiczne zbierano metod¹ na upatrzonego podczas badañ nad kuczmanami. Przegl¹dane by³y odchody sarny Capreolus capreolus i dzika Sus scrofa oraz gleba znajduj¹c¹ siê bezpoœrednio pod nimi. W roku 2005 w badaniach zastosowano tak e metodê cylindrów glebowych (Bunalski 1991), gdzie substratem wabi¹cym by³y œwie e ekskrementy konia Equus caballus. Przy oznaczaniu gatunków z tej grupy pos³u ono siê kluczami Stebnickiej (1976, 1978). W dniach przeprowadzono od³owy epigeicznych bezkrêgowców w pu³apki Barbera wype³nione glikolem etylowym. W ka dym z rezerwatów wyznaczono po 3 linie (Ryc ), na których rozmieszczono po 10 pu³apek (co 10 metrów). Na Kurzych Grzêdach linie te zosta³y wytyczone na ple torfowcowym otaczaj¹cym najmniejsze jeziorko dystroficzne (oddzia³ 120f), w dojrza³ym, przesuszonym borze bagiennym nad Jeziorem Wielkim (oddzia³ 136a) oraz w p³atach mszaru zaroœniêtego luÿn¹, nisk¹ sosn¹ (oddzia³ 119mo). Na Staniszewskim B³ocie linie pu³apek wyznaczono na pó³otwartym torfowisku (mszar z luÿn¹, nisk¹ sosn¹) w oddziale 209i, oraz w dojrza³ym, dobrze uwilgotnionym borze bagiennym i w rowie zaroœniêtym torfowcami w oddziale 209j. Zbierano równie wpadaj¹ce do pu³apek Barbera owady lataj¹ce b³onkówki, muchówki i motyle, a tak e chrz¹szcze biegaczowate znajdowane w pu³apkach sto kowych i ywo³ówkach podczas od³owów drobnych ssaków (patrz ni ej). Ponadto, gromadzono przypadkowe informacje o wybranych grupach owadów podczas badañ terenowych nad owadami wodnymi, chrz¹szczami kózkowatymi i ssakami. Sk³ad awifauny badanych rezerwatów okreœlono w 2004 i 2005 roku. W rezerwacie Kurze Grzêdy przeprowadzono 10 kontroli (wiosn¹ 13.04, 27.04, 10.05, (kontrola wieczorna i nocna), 22.05, 29.05, , , latem

7 Ryc Rozmieszczenie powierzchni badawczych z pu³apkami Barbera do od³owu epigeicznych bezkrêgowców (z lewej Kurze Grzêdy, z prawej Staniszewskie B³oto). Symbole: 1. teren leœny, 2. teren otwarty, 3. szosy, 4. drogi leœne, 5. linie oddzia³owe, 6. jeziora, 7. rowy odwadniaj¹ce, 8. granice rezerwatu, 9. powierzchnie badawcze. Numery powierzchni: II bór bagienny, III pó³otwarty mszar z luÿn¹ sosn¹, IV p³o wokó³ jeziorka dystroficznego (oddz. 102g), VI rów zaroœniêty Sphagnum. Fig Distribution of plots with Barber traps for epigeic invertebrates (left Kurze Grzêdy, right Staniszewskie B³oto). Symbols: 1. forest area, 2. open area, 3. asphalt roads, 4. forest roads, 5. borders of forest sections, 6. lakes, 7. ditches, 8. borders of the nature reserve, 9. study plots. Numbers of plots: II pine bog wood, III semi-open bog with loose pine, IV floating mat around a dystrophic lake (forest section 102g), VI ditch overgrown with Sphagnum. i (kontrola nocna); jesieni¹ , zim¹ ). Rezerwat Staniszewskie B³oto skontrolowano 12 razy (wiosn¹ 13.04, 27.04, (kontrola wieczorna i nocna), 10.05, 22.05, 29.05, , latem i (kontrola nocna); zim¹ ). Obserwacje przeprowadzano g³ównie w godzinach porannych. Po jednej kontroli w ka dym z rezerwatów przeprowadzono w godzinach wieczornych oraz nocnych (ze stymulacj¹ g³osow¹ sów z u yciem magnetofonu). Zagêszczenie par lêgowych okreœlono na transektach o pow. 46,1 ha (Kurze Grzêdy) i 29,1 ha (Staniszewskie B³oto) zgodnie z zaleceniami kombinowanej metody kartograficznej (Tomia³ojæ 1980). G³ównym kryterium lêgowoœci by³o co najmniej trzykrotne stwierdzenie œpiewaj¹cego samca w tym samym miejscu b¹dÿ odnalezienie gniazda. Ptaki kartowano w pasie o szerokoœci 100 m (2 50 m) wzd³u pokonywanego pieszo transektu liniowego. Transekt w rezerwacie Kurze Grzêdy przebiega³ wzd³u g³ównych rowów melioracyjnych oraz g³ównych zbiorników wodnych rezerwatu. Na wiêkszoœci odcinków transektu dominuj¹cym zespo³em roœlinnym by³ bór bagienny. Podczas ka dej wizyty kontrolowane by³y wszystkie zbiorniki wodne rezerwatu. Transekt w rezerwacie Staniszewskie B³oto zosta³ wyznaczony 41

8 w centralnej czêœci rezerwatu w borze bagiennym i przebiega³ wzd³u linii dziel¹cych oddzia³y leœne oraz g³ównego rowu odwadniaj¹cego (Ryc ). Gniazdowanie dwóch gatunków ptaków na terenie rezerwatu Kurze Grzêdy ustalono na podstawie nieco innych kryteriów ni w przypadku pozosta³ych ptaków. W przypadku krzy odzioba œwierkowego by³a to obserwacja pary ptaków zbieraj¹cych materia³ gniazdowy. U czy a mia³o to miejsce na podstawie trzykrotnego stwierdzenie œpiewaj¹cego samca oraz obserwacji ptaków w tym miejscu pod koniec czerwca (pozosta³e œpiewaj¹ce samce, obserwowane w kwietniu i maju mog³y tylko na chwilê zatrzymaæ siê w rezerwacie podczas rozci¹gniêtej w czasie wiosennej migracji). Ssaków naziemnych, p³azów i gadów na terenie ka dego z rezerwatów poszukiwano podczas 18 kontroli (Kurze Grzêdy: , , , , , ; Staniszewskie B³oto: , , , , , ). Oprócz zaobserwowanych osobników notowano obecnoœæ tropów, odchodów i œladów erowania. P³azy i du e ssaki notowano równie podczas wiosennych badañ awifauny (marzec-maj). W dniach przeprowadzono od³owy drobnych ssaków w pu³apki (Kurze Grzêdy: 30 sto ków, 29 ywo³ówek, 174 pu³apkodni; Staniszewskie B³oto: 30 sto - ków, 30 ywo³ówek, 150 pu³apkodni). ywo³ówki na Kurzych Grzêdach rozmieszczono w linii przecinaj¹cej zaroœniête wierzbami torfowisko oraz mineralne wzniesienie poroœniête lasem dêbowo-bukowym w oddzia³ach 133ab oraz 134fghk, zaœ pu³apki sto kowe w linii przecinaj¹cej bór bagienny i p³aty otwartego torfowiska, czêœciowo nad Jeziorem Wielkim, w oddzia³ach 119mok oraz 120a. Na Staniszewskim B³ocie linie sto ków i ywo³ówek wytyczono po obu stronach g³ównego kana³u w oddziale 210gh (ryc ). Oprócz z³owionych owado ernych i gryzoni rejestrowano te znalezione w pu³apkach sto kowych p³azy. Drug¹ seriê od³owów drobnych ssaków wykonano w dniach (po 28 ywo³ówek i 249 pu³apkodni w ka dym z rezerwatów). Na Kurzych Grzêdach w 2005 pu³apki rozstawiono w oddzia³ach 134fhlk, 119k oraz 120c. Natomiast na Staniszewskim B³ocie jedna linia zosta³a wytyczona ponownie w borze bagiennym w oddziale 210h, zaœ druga na mineralnym wzniesieniu pokrytym dojrza³ymi chojniakami œwierkowymi i porêbami w oddziale 210ab (ryc ). Przynêtê w ywo³ówkach stanowi³ chleb zasma any na oleju. Zbierano tak e drobne ssaki i p³azy z pu³apek Barbera do od³owu epigeicznych bezkrêgowców. Dnia w ka dym z czterech jezior na terenie rezerwatu Kurze Grzêdy prowadzono od³owy ryb za pomoc¹ trzech pu³apek tunelowych (karasiowo-strzeblowych) z chlebem jako przynêt¹ oraz na wêdkê; dodatkowymi od³owami pu³apkowymi objêto Jezioro Wielkie i jeziorko w oddziale 120l. Wieczorami przeprowadzono rejestracjê aktywnych nietoperzy za pomoc¹ detektora ultradÿwiêków Pettersson D-980 (Szwecja) i magnetofonu analogowego SONY WMD-6C. Sygna³y echolokacyjne i g³osy godowe rejestrowano na taœmie magnetofonowej, po czym analizowano za pomoc¹ programu komputerowego BatSound 3.3 i oznaczano do gatunku. Rejestracjê tak¹ wykonano , 42

9 Ryc Rozmieszczenie linii pu³apek do od³owu drobnych ssaków i miejsc od³owu nietoperzy w sieci (z lewej Kurze Grzêdy, z prawej Staniszewskie B³oto). Symbole: 1. teren leœny, 2. teren otwarty, 3. szosy, 4. drogi leœne, 5. linie oddzia³owe, 6. jeziora, 7. rowy odwadniaj¹ce, 8. granice rezerwatu, 9. linie pu³apek, 10. miejsca od³owu nietoperzy. Numery powierzchni: I mozaika lasu dêbowo-bukowego i przesuszonej brzeziny bagiennej, II bór bagienny (A sto ki, B ywo³ówki), III pó³otwarty mszar z luÿn¹ sosn¹, V chojniaki œwierkowe i porêba na mineralnym wzniesieniu. Fig Distribution of trap lines for small mammal trapping and sites where mist netting of bats was performed (left Kurze Grzêdy, right Staniszewskie B³oto). Symbols: 1. forest area, 2. open area, 3. asphalt roads, 4. forest roads, 5. borders of forest sections, 6. lakes, 7. ditches, 8. borders of the nature reserve, 9. trap lines, 10. sites of bat mist netting. Numbers of plots: I mosaic of oak-beech forest and dried-up birch bog forest, II pine bog wood (A pitfalls, B live traps), III semi-open bog with loose pine, V spruce monoculture and clearing on a mineral hill i na Kurzych Grzêdach, zaœ i na Staniszewskim B³ocie. Nietoperze od³awiano tak e w 2-4 sieci chiropterologiczne rozpiête w poprzek dróg leœnych i linii oddzia³owych (Kurze Grzêdy: miêdzy oddzia³ami 100k i 116g, i w oddziale 119, w oddziale 134g; Staniszewskie B³oto: , i na centralnej grobli, miêdzy oddzia³ami 210 i 228, na styku oddzia³ów 210/211/229, w oddziale 229ik). W 2004 roku od³owy takie prowadzono do godziny 24:00, zaœ w 2005 ca³¹ noc. U schwytanych nietoperzy oznaczano gatunek, p³eæ, wiek, status rozrodczy, mierzono d³ugoœæ przedramienia, wa ono, po czym niezw³ocznie wypuszczano. W miejscach od³owów prowadzono równie obserwacje przelatuj¹cych nietoperzy z pomoc¹ detektora ultradÿwiêków Pettersson D-100. Nazewnictwo ³aciñskie dla wiêkszoœci bezkrêgowców przyjêto za kolejnymi tomami Fauny Polski (Bogdanowicz 2004, 2007, 2008). W przypadku owadów wodnych korzystano z nomenklatury zestawionej w nastêpuj¹cych opracowaniach: wa ki Toñczyk i Mielewczyk (2007); pluskwiaki Toñczyk (2004); chrz¹szcze 43

10 Hansen (2004), Mazzoldi (2003), Nilsson (2006, 2008), Vondel (2003); chruœciki Szczêsny i Majecki (2007); motyle Winiarska i Marciniak (2004). Nazewnictwo ssaków przyjêto za Wilson i Reeder (2005), zaœ ptaków za Mielczarkiem i Cichockim (1999), zaktualizowane w oparciu o najnowsze zmiany w taksonomii tej grupy (Stawarczyk 2004, 2005). Wiêkszoœæ polskich nazw owadów przyjêto za s³ownikiem Ruszkowskiego i Ruszkowskiego (1998, 2006 nie obejmuje muchówek i motyli). Tylko polsk¹ nomenklaturê dla wa ek podano za Wendzonk¹ (2005), zaœ dla chrz¹szczy kózkowatych arbitralnie wybrano nazwy z kilku Ÿróde³ (Dominik i in. 1998, Dominik i Starzyk 2005), uzupe³niaj¹c je propozycjami Ruszkowskiego i Ruszkowskiego (2006). 44