Farmakologia Wykład 2

Transkrypt

1 Farmakologia Wykład 2

2 Postacie leków Postać leku (postać farmaceutyczna) to postać w jakiej przygotowuje się i podaje określony lek Substancji leczniczych, będących aktywnym składnikiem leku nie podaje się per se. W technologii produkcji leków, substancje lecznicze miesza się z odpowiednimi substancjami pomocniczymi nadając im odpowiednią, wymaganą dla danego leku postać. 1. Postaci leków według właściwości fizykochemicznych: postaci stałe postaci półstałe postaci płynne 2. Postaci leków według drogi podania: doustne doodbytnicze wziewne i in.

3 Stałe e postaci leków Granulaty mają kształt nieregularnych cząsteczek, łatwych do przyjmowania i do odmierzania przez pacjenta. Granulaty w lecznictwie są stosowane jako gotowy lek, do uŝytku wewnętrznego lub zewnętrznego, a takŝe jako półprodukt do produkcji tabletek. Granulaty do stosowania zewnętrznego słuŝą do sporządzania roztworu lub zawiesiny. Kapsułka (Capsula) stała postać leku, przeznaczona do stosowania doustnego. Substancja lecznicza w kapsułkach, w odróŝnieniu od tabletek, nie jest sprasowana, lecz w postaci proszku, granulatu, płynu zamknięta w kapsułce. Kapsułki mogą być zbudowane z Ŝelatyny, skrobi lub innych polimerów organicznych.

4 Tabletka (Tabuletta) stała postać leku, przeznaczona do stosowania doustnego, podjęzykowego lub podpoliczkowego. Tabletki składają się ze sprasowanego proszku, złoŝonego z substancji leczniczej oraz substancji pomocniczych. Tabletki zawierająściśle określoną ilość substancji aktywnej, jest to więc dawkowana postać leku. Tabletki o opóźnionym uwalnianiu Najpopularniejszym przykładem takich tabletek są tabletki dojelitowe. Są to tabletki powlekane substancją odporną na działanie kwasu Ŝołądkowego. Lek uwalnia się z tego rodzaju tabletek dopiero w dalszych częściach przewodu pokarmowego. Moment rozpoczęcia uwalniania leku jest skorelowany z miejscem, w którym znajduje się tabletka, lub czasem jej przebywania w danym miejscu. NaleŜy pamiętać, Ŝe są równieŝ tabletki do ssania, do wkładania do jam ciała (do odbytnicy, do pochwy), jak równieŝ do sporządzania roztworów, na przykład wody utlenionej do przemywania ran.

5 Zalety tabletek: Łatwość zaŝywania leku Gwarancja zuŝycia całości porcji, bez ryzyka, Ŝe jej część pozostanie w opakowaniu, łatwa kontrola ilości przyjętych dawek Precyzyjnie określona zawartość substancji leczniczej w tabletce MoŜliwość regulacji miejsca i szybkości uwalniania substancji leczniczej Stosunkowo tania i bardzo wydajna produkcja Zapewnienie maksymalnej trwałości substancji leczniczej Łatwość pakowania wielu porcji w jednym zbiorczym opakowaniu Tabletki powlekane cukrem nazywamy draŝetkami.

6 Mieszanki ziołowe owe zawierają surowce roślinne do sporządzania naparów lub odwarów. NaleŜy pamiętać, Ŝe jest to postać leku, w której pacjent ma duŝy wpływ na dawkę leku. Czopek (suppositorium) - stała postać leku, przeznaczona do stosowania doodbytniczego lub dopochwowego. Nazwę czopki uŝywa się głównie w odniesieniu do leków doodbytniczych. Leki dopochwowe częściej są nazywane globulkami. Czopki mogą działać miejscowo, tylko na odbytnicę (np. czopki glicerynowe) lub uwalniać substancję leczniczą do krąŝenia ogólnego (np. czopki z paracetamolem).

7 Postaci półstap stałe Maść (unguentum) - to półstała postać leku przeznaczona wyłącznie do uŝytku zewnętrznego. MoŜe być stosowana na skórę, błony śluzowe, do oczu, do uszu, do nosa, do odbytnicy. Składa się z substancji leczniczej, która jest rozpuszczona lub zawieszona w substancji zwanej podłoŝem maści. Maści mają postać i konsystencję umoŝliwiającą rozsmarowywanie oraz zapewniającą odpowiednią przyczepność. Maści mogą działać miejscowo, tylko na naskórek, lub ogólnoustrojowo (gdy substancja lecznicza dostaje się do krwi).

8 Podział maści ze względu na miejsce działania ania Maści działające na naskórek to maści epidermalne: a). maści przeciwgrzybicze z klotrimazolem, b). maści przeciwbakteryjne z antybiotykami, c). maści o działaniu ściągającym i wysuszającym z tlenkiem cynku d). maści keratolityczne z kwasem salicylowym. Maści przenikające do skóry właściwej w to maści endodermalne: e). maści sterydowe, np. z hydrokortyzonem,

9 Maści działające na warstwy połoŝone bezpośrednio pod skórą, np. mięśnie, to maści diadermalne: a). maści przeciwbólowe i przeciwzapalne zawierające: ibuprofen, diklofenak, i inne leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych Maści, których substancja lecznicza dociera do naczyń krwionośnych i uwalnia się do krąŝenia ogólnego to maści transdermalne: a). maści z lekami nasercowymi, np. nitrogliceryną, b). maści z hormonami płciowymi stosowane między innymi w łagodzeniu objawów menopauzy

10 Postaci płynnep Roztwory zawierają lek rozpuszczony w wodzie. Ze względu na zastosowanie dzielimy je na: roztwory do uŝytku wewnętrznego podawane są doustnie. Mają ograniczoną trwałość, do 7-10 dni. roztwory do stosowania zewnętrznego, na przykład środki do dezynfekcji rąk albo roztwory do płukania gardła, ran, jam ciała. Roztwory do wstrzykiwań (płyny infuzyjne) są zawarte w ampułkach lub zamkniętych buteleczkach - fiolkach. Stosuje się równieŝ leki w postaci doŝylnych wlewów kroplowych Płyny infuzyjne podawane są między innymi w celu: uzupełnienia płynów organizmu, np. krwi utraconej w wyniku krwotoku, leczenia zaburzeń gospodarki wodno elektrolitowej lub kwasowo zasadowej, Ŝywienia pozajelitowego.

11 Krople (guttae) - postać leków, słuŝąca do stosowania roztworów substancji leczniczych w znacznych stęŝeniach i z tego względu w niewielkich ilościach odmierzanych kroplami. Są stosowane wewnętrznie (doustnie) lub do worka spojówkowego, do jamy nosowej, do przewodu słuchowego zewnętrznego. Syrop - (sirupus) - płynna postać leku przeznaczona do podawania doustnego, charakteryzująca się słodkim smakiem oraz zwiększoną lepkością i gęstością. Syropy sporządza przez zawieszenie lub rozpuszczenie substancji leczniczej w stęŝonym ( %) roztworze sacharozy (ewentualnie innych cukrów). Rozpuszczalnikiem jest najczęściej woda, lub wyciągi roślinne, soki owocowe albo ich mieszaniny.

12 Dystrybucja leku w organizmie Po wniknięciu do krwioobiegu podany lek w ciągu minuty jest rozprowadzany w całej objętości osocza. Jednak większość leków ulega w mniejszym lub większym stopniu związaniu z białkami osocza, głównie albuminami (frakcja leku związanego z białkami osocza moŝe przekraczać nawet 99.9% leku!. Lek związany zany z białkami osocza jest nieaktywny farmakologicznie!! Dystrybucja leku w organizmie obejmuje: A. uwolnienie B. wchłanianie C. rozmieszczenie D. metabolizm E. wydalanie

13 Uwalnianie to proces przechodzenia substancji czynnej, zawartej w leku, do środowiska, z którego moŝe zostać wchłonięta do organizmu. Jest to inaczej uwalnianie się substancji czynnej z określonej postaci leku, w której została podana, np. przechodzenie kwasu acetylosalicylowego z tabletki aspiryny do Ŝołądka. Fazę uwalniania poprzedza rozpad (postaci leku np. kapsułki, czy tabletki etc.) Wchłanianie leku czyli przechodzenie substancji czynnej do krwiobiegu lub tkanek, polega na jej przenikaniu przez błony biologiczne. Bardzo niewiele leków wchłania się całkowicie, z reguły na tym etapie występują największe straty. Stopień wchłaniania leku zaleŝy od: drogi podania, właściwości fizykochemicznych leku, właściwości postaci leku wielkości podanej dawki. obecności pokarmu w przypadku podania per os powierzchni w przypadku podania na skórę Tylko leki podane drogą doŝylną nie podlegają procesom wchłaniania, poniewaŝ tak podane, bezpośrednio mieszają się z krwią. W tym przypadku nie zachodzą teŝ procesy uwalniania

14 Dystrybucja to inaczej rozprowadzanie leku w obrębie organizmu. Etap ten umoŝliwia substancji czynnej dotarcie do miejsca swojego działania. Proces dystrybucji polega na przenikaniu leków i ich metabolitów z krwi do tkanek, przez błony biologiczne na zasadzie biernego i aktywnego transportu. O procesie dystrybucji decyduje: szybkość przepływu krwi przez poszczególne tkanki i narządy szybkość transportu przez określone błony biologiczne wiązanie leku z białkami krwi i tkanek

15 Metabolizm (biotransformacja) leków jest biochemicznym procesem przemian leków w organizmie. Proces ten zachodzi głównie w mikrosomach wątroby, które zawierają aktywne układy enzymatyczne. Aktywność tych enzymów zaleŝy od wielu czynników, takich jak: temperatura ciała, płeć, wiek, a takŝe stany patologiczne ustroju, m.in. choroby miąŝszu wątroby. Reakcje metaboliczne z udziałem enzymów zachodzą w mniejszym stopniu równieŝ w błonie śluzowej przewodu pokarmowego, skórze oraz łoŝysku. Reakcje biochemiczne związane z metabolizmem leków zachodzą w dwóch fazach: Reakcje I fazy to procesy rozkładu, często prowadzące do zwiększenia chemicznej reaktywności cząsteczki leku Reakcje II fazy to procesy syntezy, do których zalicza się: acetylację, sprzęganie z aminokwasami, kwasem glukuronowym czy siarkowym

16 Czynniki wpływaj ywające na działanie anie (metabolizm) leków Podanie tego samego leku róŝnym osobom moŝe wykazywać zróŝnicowane działanie terapeutyczne, które wynika ze zróŝnicowanej wraŝliwości organizmu na leki, a takŝe: wieku i masy ciała płci genotypu czynników środowiskowych stanu zdrowia interakcji z innymi lekami poŝywienia

17 Wiek chorego u noworodków i dzieci leki szybciej przechodzą przez bariery biologiczne; dzieci reagują szybciej na działanie terapeutyczne leków i są bardziej podatne na ich szkodliwe działanie Płeć badania potwierdzają, Ŝe organizm kobiety jest bardziej podatny na szkodliwe działanie leków; wynika to z faktu, Ŝe testosteron (hormon męski) aktywuje enzymy wątrobowe i przyspiesza metabolizm leków Czynniki genetyczne często reakcje na dany lek są uwarunkowane genetycznie Masa ciała u osób otyłych leki mogą działać słabiej, a u osób z niedoborem wagi - mogą działać silniej i częściej wywoływać działania niepoŝądane Czynniki środowiskowe efekt działania leku moŝe zmienić temperatura, ciśnienie atmosferyczne, równieŝ palenie tytoniu osłabia działanie wielu leków Choroba choroby Ŝołądka i jelit zmieniają stopień wchłaniania leku, choroby nerek i wątroby powodują silniejsze działanie leków i mogą wywoływać ich toksyczność.

18 Eliminacja wydalanie leków leki i ich metabolity mogą być wydalane z ustroju z moczem, z kałem, z Ŝółcią, ze śluzem przez drogi oddechowe z potem, z mlekiem matki, z wydychanym powietrzem. NajwaŜniejszą drogą eliminacji leku z organizmu są nerki. Tak wydalane są np.: doksycyklina czy streptomycyna. W stanie upośledzonej czynności nerek moŝe dochodzić do znacznego wzrostu stęŝenia leku we krwi, stąd konieczna jest modyfikacja jego dawkowania. Drugim waŝnym narządem odpowiedzialnym za eliminację leku jest wątroba. Leki są wydalane z Ŝółcią w postaci niezmienionej lub w formie metabolitów. Przykłady: propranolol, diazepam. Leki stosowane u matek karmiących mogą być wydalane z mlekiem, stąd mogą teŝ wpływać na noworodka.

19 Miejsca docelowe działania ania leków (punkty uchwytu) Miejscem docelowym leku mogą być: Receptory Enzymy Kanały jonowe Białka transportowe Inne białka Większość leków działa poprzez receptory, które wiąŝą róŝne substancje wydzielane przez organizm człowieka (np. hormony) i w ten sposób pośredniczą w przekazywaniu wewnętrznych sygnałów w organizmie. Leki takie, wiąŝąc się z odpowiednim receptorem wykazują określony efekt terapeutyczny.

20 Niektóre leki działają poprzez wpływ na niektóre enzymy, wzmagając lub blokując ich działanie. Aspiryna, będąca lekiem przeciwzapalnym oddziałuje na enzym cyklooksygenazę, uniemoŝliwiając syntezę prostaglandyn, co w konsekwencji prowadzi do zmniejszenia objawów stanu zapalnego. Inhibitorami cyklooksygenazy są takŝe inne niesteroidowe leki przeciwzapalne (ibuprofen, diklofenak, naproksen). Niektóre kanały jonowe związane z receptorem otwierają się tylko wtedy, gdy dany receptor zostanie pobudzony. Jednak część leków działa bezpośrednio na kanały jonowe, blokując je (miejscowe anestetyki kanał sodowy) Dla części leków miejscem docelowym są takŝe inne białka. Kolchicyna wiąŝe się z tubuliną uniemoŝliwiając powstanie wrzeciona podziałowego i prawidłowy przebieg mitozy.

21

22 Dawkowanie leków Skuteczność farmakoterapii oraz dobra tolerancja leku zaleŝy od jego dawki. Zbyt duŝe dawki mogą być szkodliwe, prowadząc do zatrucia, kaŝdy lek zastosowany w nieodpowiedniej dawce moŝe być trucizną. Leki stosuje się w dawkach jednorazowych oraz dobowych. RozróŜnia się dawkę: Progową subterapeutyczną, czyli najmniejszą ilość substancji wywołującą juŝ działanie terapeutyczne Leczniczą wpływającą na zmianę procesów fizjologicznych ustroju. Uderzeniową pierwsza dawka leku jest większa od następnych (podtrzymujących) Toksyczną wywołującą działanie trujące Śmiertelną powodującąśmierć organizmu przez poraŝenie oddychania lub czynności układu krąŝenia.