Raport z analizy danych zastanych w ramach projektu badawczego:

Transkrypt

1 Raport z analizy danych zastanych w ramach projektu badawczego: Potrzeby kadrowe przedsiębiorców aglomeracji poznańskiej na tle kierunków społeczno-gospodarczego rozwoju regionu diagnoza, prognoza, monitoring Projekt realizowany na zlecenie Centrum Doradztwa Zawodowego dla Młodzieży w Poznaniu Poznań, wrzesień 2014

2 SPIS TREŚCI Wstęp Sytuacja demograficzna aglomeracji poznańskiej w latach Struktura ludności według płci i wieku w aglomeracji poznańskiej Problem starzenia się populacji w aglomeracji poznańskiej Zagadnienie reprodukcji ludności w aglomeracji poznańskiej Potencjał demograficzny aglomeracji poznańskiej w 2013 roku ujęcie taksonomiczne Aktywność gospodarcza aglomeracji poznańskiej w latach Gospodarka aglomeracji poznańskiej w latach Potencjał gospodarczy aglomeracji poznańskiej w 2013 roku ujęcie taksonomiczne Rynek pracy w aglomeracji poznańskiej w latach Rynek pracy w aglomeracji poznańskiej w latach najważniejsze wskaźniki Sytuacja na rynku pracy w aglomeracji poznańskiej ujęcie taksonomiczne Rynek edukacyjny w aglomeracji poznańskiej w latach Zasadnicze szkoły zawodowe Licea ogólnokształcące Szkoły średnie techniczne Szkolnictwo policealne Szkolnictwo wyższe Podsumowanie Literatura

3 Wstęp Dokonujące się na co dzień przeobrażenia o charakterze społeczno-gospodarczym wymagają od władz państwa, województwa, powiatu, gminy czy miasta posiadania kompleksowej informacji statystycznej na temat zachodzących z różną intensywnością zmian. Dane takie są niezbędne z punktu widzenia prowadzenia właściwej polityki rynku pracy, polityki oświatowej, czy też zwiększania atrakcyjności inwestycyjnej danego regionu. Dotyczy to również aglomeracji miejskich, które zazwyczaj obejmują centralne miasto oraz otaczające - zurbanizowane je gminy i stanowią specyficzny obszar terytorialny pełniący bardzo ważne funkcje w ramach większych jednostek terytorialnych takich jak województwo. Przedmiotem prezentowanego raportu jest analiza danych zastanych dla aglomeracji poznańskiej za lata W raporcie aglomeracja poznańska utożsamiana jest z gminami powiatu poznańskiego oraz centralnego miasta Poznania. Głównym celem raportu jest przedstawienie zmian zachodzących w aglomeracji poznańskiej w latach z wykorzystaniem analizy danych zastanych w czterech zasadniczych wymiarach, które tworzą: sytuacja demograficzna, sytuacja na rynku pracy, aktywność gospodarcza oraz szkolnictwo, w odniesieniu do najważniejszych wskaźników i miar statystycznych. W odniesieniu do niektórych ważnych wskaźników i zmiennych rozszerzono przy tym zakres czasowy analizy co było podyktowane głównie potrzebą konstrukcji odpowiednich modeli prognostycznych wymagających dłuższych szeregów czasowych. W takich przypadkach zakres czasowy rozszerzono również chcąc ukazać dokonujące się zmiany w nieco szerszej perspektywie. Realizacji postawionego celu odpowiada układ raportu, który podzielony został na cztery rozdziały. W rozdziale pierwszym dokonano opisu zmian zachodzących w aglomeracji poznańskiej z demograficznego punktu widzenia. Rozdział drugi poświęcony jest aktywności gospodarczej aglomeracji poznańskiej w latach W rozdziale trzecim uwaga została skupiona na sytuacji panującej na rynku pracy w aglomeracji poznańskiej, z kolei w rozdziale czwartym przedstawiono najważniejsze informacje na temat szkolnictwa ponadgimnazjalnego i wyższego. Szczegółowe informacje na temat zawartości poszczególnych rozdziałów prezentowanego raportu przedstawiono każdorazowo na ich początku. 3

4 Należy podkreślić, że celem raportu nie jest analiza i opis wszystkich danych statystycznych, które można znaleźć w różnych źródłach, publikacjach czy bazach a odnoszących się do aglomeracji poznańskiej. Starano się raczej skupić uwagę na opisie najważniejszych wskaźników, które pozwolą na bieżąco monitorować zmiany zachodzące w obszarze demografii, rynku pracy, gospodarki czy szkolnictwa. Opis wskaźników podyktowany był również w dużej mierze dostępnością danych statystycznych, które na tak niskim poziomie agregacji przestrzennej, jaką stanowi gmina, nie zawsze są możliwe do uzyskania. W raporcie skonstruowano również pewne syntetyczne miary i wskaźniki stanowiące wypadkową różnych zmiennych cząstkowych, które zazwyczaj opisują dane zjawisko jednowymiarowo. Tego typu wskaźniki pozwolą spojrzeć szerzej na aglomerację poznańską przez pryzmat wielu cech jednocześnie i traktować procesy zachodzące na jej obszarze z wielowymiarowego punktu widzenia. Konstrukcja miar syntetycznych w prezentowanym raporcie dotyczyła potencjału demograficznego, potencjału gospodarczego oraz sytuacji na rynku pracy w aglomeracji poznańskiej. Miary te pozwalały nie tylko stworzyć swego rodzaju ranking gmin ze względu na analizowane zjawisko złożone ale również poznać jego przestrzenne zróżnicowanie. W raporcie zrezygnowano ze stworzenia rankingu i klasyfikacji gmin ze względu na potencjał edukacyjny. Było to podyktowane brakiem odpowiednich zmiennych w tym zakresie mierzonych na poziomie NUTS 5 a także faktem, że w tym obszarze Poznań na tle całej aglomeracji ma w dużej mierze pozycję monopolisty. Każdy z czterech rozdziałów prezentowanego raportu poprzedzony jest kwerendą źródeł zawierających najważniejsze dane statystyczne o aglomeracji poznańskiej, miasta Poznania, powiatów województwa wielkopolskiego oraz samego województwa. Ma to ułatwić w przyszłości, w miarę dezaktualizowania się informacji zawartych w raporcie, samodzielne odnalezienie potrzebnych danych statystycznych do przeprowadzanych analiz i badań. Należy podkreślić, że kwerenda ta nie obejmuje wszystkich publikacji, raportów, opracowań na temat aglomeracji poznańskiej a jedynie wskazać miejsca, w których należy poszukiwać odpowiednich informacji statystycznych. 4

5 1. Sytuacja demograficzna aglomeracji poznańskiej w latach Zachodzące współcześnie przeobrażenia demograficzne związane ze zmniejszaniem się ludności, spadkiem płodności oraz starzeniem się społeczeństwa, mogą stanowić zagrożenie dla jakości życia mieszkańców i stanowić istotne wyzwanie dla prowadzenia właściwej polityki społeczno-gospodarczej. Procesy te uwidaczniają się przede wszystkim w dużych miastach i otaczających je gminach, w tym obserwowane są również z dużą intensywnością na terenie aglomeracji poznańskiej. W rozdziale tym przedstawione zostaną najważniejsze informacje na temat aglomeracji poznańskiej z demograficznego punktu widzenia (w latach ). Wskazane zostały podstawowe źródła danych, bazy oraz publikacje, które zawierają szereg informacji statystycznych o aglomeracji poznańskiej, w kontekście zachodzących w niej procesów demograficznych. Zaproponowane zostały również najważniejsze, funkcjonujące w literaturze przedmiotu wskaźniki demograficzne, które mogą być przydatne do bieżącego monitorowania zmian w zakresie struktur ludnościowych. W szczególności zwrócono uwagę na strukturę ludności według wieku i płci, opisano problem starzenia się ludności za pomocą indeksu starości, indeksu obciążenia ludnością w wieku starszym, indeksu obciążenia populacją dzieci i młodzieży i indeksu obciążenia ogólnego. W kontekście zagadnienia reprodukcji ludności wyznaczono podstawowe wskaźniki w postaci współczynnika dzietności teoretycznej i współczynnika reprodukcji brutto. Przedstawiono również najważniejsze prognozy demograficzne sformułowane przez Główny Urząd Statystyczny a odnoszące się do podstawowych struktur ludności w najważniejszych grupach wiekowych, dokonano projekcji najważniejszych miar starzenia się ludności dla aglomeracji poznańskiej do 2035 roku oraz dokonano typologizacji gmin ze względu na tzw. potencjał demograficzny Struktura ludności według płci i wieku w aglomeracji poznańskiej Aglomeracja poznańska w 2013 roku, według sprawozdawczości bieżącej, liczyła mieszkańców, w tym miasto Poznań liczyło , co stanowi 60,9% liczby mieszkańców całej aglomeracji. Liczba ludności w aglomeracji w latach systematycznie, choć powoli, rosła (por. wykres 1.1). Średniookresowe tempo zmian zaludnienia aglomeracji w analizowanych latach wynosiło 100,7%, zaś liczba ludności w roku 5

6 Tysiące 2013 w porównaniu z rokiem 2009 była o 3,08% większa. Kobiet w analizowanym okresie było średnio o 11% więcej niż mężczyzn, przy czym wskaźnik ten jest zróżnicowany w zależności od wieku. Przykładowo, w grupie wiekowej 0-4 lat mężczyzn było średnio o 5,5% więcej aniżeli kobiet, zaś w wieku 85 lat i więcej kobiety stanowiły już 165% liczby mężczyzn (por. wykres 1.2). Najbardziej liczną gminą w aglomeracji w 2013 roku było miasto Poznań liczące mieszkańców. Najmniej zaś liczną była gmina Kleszczewo (por. tabela 1.1). Wykres 1.1. Dynamika liczby ludności aglomeracji poznańskiej w latach ,4 895,5 891,4 885,9 873, Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ewidencji Ludności Tabela 1.1. Liczba ludności w gminach aglomeracji poznańskiej w latach Gmina Rok Buk Czerwonak Dopiewo Kleszczewo Komorniki Kostrzyn Kórnik Luboń Mosina Murowana Goślina Pobiedziska Poznań Puszczykowo Rokietnica Stęszew Suchy Las Swarzędz Tarnowo Podgórne Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ewidencji Ludności 6

7 Struktura ludności w aglomeracji poznańskiej była typowa dla struktury ludności Polski. Dominują pokolenia rodzące się co każde 30 lat, przy czym pokolenie najmłodsze (0-4 lata) jest mniej liczne niż pokolenie urodzone trzy dekady wcześniej (por. wykres 1.2). Ma to związek z ogólnopolskim trendem zmniejszającego się współczynnika dzietności, o którym będzie mowa w niniejszym opracowaniu. Należy również zwrócić uwagę, że z wykresu 1.2. wynika, że struktura wiekowa ludności jest bardziej korzystna w powiecie poznańskim, niż mieście Poznaniu. Osoby młode w gminach powiatu poznańskiego stanowią większą frakcję ludności, niż w Poznaniu. Wykres 1.2. Piramida ludności w powiecie poznańskim, Poznaniu i aglomeracji poznańskiej w 2013 roku 7

8 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS Według prognoz ludności sporządzonej przez Główny Urząd Statystyczny do roku 2035 liczba ludności w całej aglomeracji zwiększy się do 969,5 tys. Warto zaznaczyć, że liczba ludności samego miasta Poznania będzie systematycznie spadać do 489,5 tys. w roku 2035, zaś w gminach otaczających liczba ludności ma wzrosnąć aż o ponad 112 tys. (por. tabela 1.2). Wpisuje się w to tworzący się trend suburbanizacyjny dotyczący większości polskich aglomeracji [por. Gołata 2014]. Tabela 1.2. Prognoza ludności na lata dla aglomeracji poznańskiej Prognoza na rok Powiat m. Poznań Powiat poznański Ogółem Źródło: Główny Urząd Statystyczny 8

9 1.2. Problem starzenia się populacji w aglomeracji poznańskiej Starzenie się społeczeństwa jest coraz częściej podnoszonym problemem [Kowalewski, Majdzińska 2012; Okólski, Fihel 2012]. Dotyczy ono niekorzystnych z punktu widzenia ekonomicznego i społecznego zmian w strukturze wiekowej ludności oraz spadku płodności i wydłużania się przeciętnego trwania życia. Jako ludność starą najczęściej definiuje się osoby w wieku 65 lat i więcej [Kurkiewicz (red.) 2010]. W całej aglomeracji, jak i w tworzących ją powiatach liczba ludności starej systematycznie rośnie (por. tabela 1.3.). Proces ten jest szczególnie dynamiczny w gminach otaczających Poznań, gdzie w porównaniu z rokiem 2009 liczba ludności starej wzrosła w roku 2013 aż o 24,7%. W Poznaniu wskaźnik ten wyniósł 14,2%, zaś dla całej aglomeracji wyniósł 17%. Przeciętnie z roku na rok w okresie liczba ludności starej wzrastała: w powiecie poznańskim o 5,7%, w Poznaniu o 3,4%, w całej aglomeracji o 4%. Tabela 1.3. Liczba ludności w wieku 65 lat i więcej w aglomeracji poznańskiej w latach Rok Powiat poznański Poznań Aglomeracja Źródło: Ewidencja Ludności Ludność w wieku 65 lat i więcej najczęściej jest bierna zawodowo (na przykład w województwie wielkopolskim według BAEL ludność bierna zawodowo w wieku 50 lat i więcej stanowiła 65,8% ludności w tej grupie wiekowej; można przypuszczać, że po osiągnięciu wieku emerytalnego wskaźnik ten może osiągać wartości powyżej 90%). Osoby takie mogą stanowić obciążenie, społeczne i ekonomiczne, dla niższych kohort wiekowych. Ma to znaczenie zwłaszcza w kontekście zmniejszającej się dynamiki przyrostu liczby osób w wieku przedprodukcyjnym i spadku w całej aglomeracji liczby ludności w wieku produkcyjnym (por. tabela 1.4.). 9

10 Tabela 1.4. Ludność w wieku przedprodukcyjnym (14 lat i mniej) oraz produkcyjnym (15 64 lat) w aglomeracji poznańskiej w latach Wiek przedprodukcyjny produkcyjny Lata Powiat poznański Poznań Aglomeracja Źródło: Ewidencja ludności Liczby bezwzględne wskazują jedynie ogólne trendy w zmianie struktury ludności. Demografowie stosują syntetyczne miary procesów starzenia się ludności, wśród których wymienia się [Kurkiewicz 2010]: gdzie: 1. Indeks starości (I 1 ) I(x x s, t 0 ) = L(x x s,t 0 ) 100, (1.1) L(x x m,t 0 ) L(x x s, t 0 ) liczebność populacji starej (jako x s przyjmuje się najczęściej 65 lat) w momencie t 0, L(x x m, t 0 ) liczba dzieci i młodzieży (jako x m przyjmuje się najczęściej 14 lat) w momencie t 0. Twórca indeksu A. Sauvy zaproponował interpretację przyjmując, że populacja w liczniku to populacja dziadków, a w mianowniku wnuków. Indeks starości podaje więc liczbę dziadków przypadających na 100 wnuków. gdzie: 2. Indeks obciążenia ludnością w wieku starszym (I 2 ) I(x x s, t 0 ) = L(x x s,t 0 ) 100 (1.2) L(x m <x<x s,t 0 ) 10

11 L(x x s, t 0 ) liczebność populacji starej (jako x s przyjmuje się najczęściej 65 lat) w momencie t 0, L(x m < x < x s, t 0 ) liczba osób dosrosłych (jako x m przyjmuje się najczęściej 14 lat) z wyłaczeniem ludności starej (jako x s przyjmuje się najczęściej 65 lat) w momencie t Indeks obciążenia populacją dzieci i młodzieży (I 3 ) I(x x m, t 0 ) = L(x x m,t 0 ) 100 (1.3) L(x m <x<x s,t 0 ) gdzie: L(x x m, t 0 ) liczba dzieci i młodzieży (jako x m przyjmuje się najczęściej 14 lat) w momencie t 0, L(x m < x < x s, t 0 ) liczba osób dosrosłych (jako x m przyjmuje się najczęściej 14 lat) z wyłączeniem ludności starej (jako x s przyjmuje się najczęściej 65 lat) w momencie t Indeks obciążenia ogólnego (I 4 ) I(x x m x x s, t 0 ) = L(x x m,t 0 )+L(x x s,t 0 ) L(x m <x<x s,t 0 ) 100 (1.4.) gdzie: L(x x m, t 0 ) liczba dzieci i młodzieży (jako x m przyjmuje się najczęściej 14 lat) w momencie t 0, L(x x s, t 0 ) liczebność populacji starej (jako x s przyjmuje się najczęściej 65 lat) w momencie t 0, L(x m < x < x s, t 0 ) liczba osób dosrosłych (jako x m przyjmuje się najczęściej 14 lat) z wyłaczeniem ludności starej (jako x s przyjmuje się najczęściej 65 lat) w momencie t 0. Indeks obciążenia ogólnego wyznacza się zatem jako stosunek liczby ludności w wieku nieprodukcyjnym do liczby ludności w wieku produkcyjnym. Indeks starości (I 1 ) zarówno w Poznaniu, powiecie poznańskim, jak i całej aglomeracji od 1995 roku systematycznie rośnie (por. tabela 1.5). Najgorsza sytuacja jest w Poznaniu, 11

12 gdzie w 2013 roku na 100 wnuków przypadało aż 129,6 dziadków. W nadchodzących latach znacznie wzrośnie odsetek ludzi starszych, co będzie implikować konieczność zapewnienia odpowiedniej infrastruktury (na przykład zwiększenia liczby miejsc w oddziałach geriatrycznych, budowa udogodnień dla osób z ograniczonymi możliwościami fizycznymi windy, podjazdy, autobusy i tramwaje niskopodłogowe itp.). Indeks obciążenia ludnością w wieku starszym (I 2 ) będący stosunkiem liczby ludności 65+ do liczby ludności w wieku produkcyjnym w mieście Poznaniu charakteryzuje się stałą tendencją wzrostową (por. tabela 1.5). W 1995 roku na jedną osobę starą przypadało około 5,5 osoby w wieku produkcyjnym, w , a w 2013 już 4. W powiecie poznańskim współczynnik I 2 w latach wykazywał tendencję spadkową, natomiast od 2011 zaczął wzrastać. Dla całej aglomeracji do roku 2010 współczynnik utrzymywał się na mniej więcej tym samym poziomie 17 17,6, później zaczął wykazywać tendencję rosnącą. Indeks obciążenia populacją dzieci i młodzieży (I 3 ) będący analogicznym do indeksu obciążenia ludnością w wieku starszym do 2007 roku wykazywał się tendencją spadkową (w każdej jednostce terytorialnej), później zaczął rosnąć (por. tabela 1.5). Wzrost wynika bardziej ze spadku liczby ludności w wieku produkcyjnym, niż ze wzrostu liczby urodzeń. W 2013 roku na jedno dziecko w powiecie poznańskim przypadało nieco poniżej 4 osób w wieku produkcyjnym, w Poznaniu nieco powyżej 5, zaś w całej aglomeracji między 4 a 5. Indeks obciążenia ogólnego (I 4 ) będący miarą obciążenia pracujących 1 przez niepracujące dzieci i dziadków w 2013 roku był na podobnym poziomie (w powiecie poznańskim nawet niższym) jak w 1995 roku. Jednak w poprzednim stuleciu jego główną składową była liczba dzieci, natomiast w 2013 jest nią liczba dziadków. Obrazuje to starzenie się społeczeństwa aglomeracji większego w Poznaniu, niż otaczających go gminach. Młodsze społeczeństwo w gminach okalających Poznań może świadczyć o migracji mieszkańców miast na przedmieścia (tzw. procesy suburbanizacyjne [Gołata 2014]), która charakteryzuje w większym stopniu osoby młode (w wieku rozrodczym) niż starsze. Potwierdzenie tej tezy wymaga przeprowadzenia jednak szczegółowych badań. 1 Choć nie wszystkie osoby w wieku pracującym są aktywne zawodowo, można przyjąć, że współczynnik aktywności w aglomeracji poznańskiej jest większy niż dla całego województwa (74,6% w 2013 roku). 12

13 w tys. osób Tabela 1.5. Miary starzenia się ludności dla aglomeracji poznańskiej w latach Rok Powiat poznański Poznań Aglomeracja I 1 I 2 I 3 I 4 I 1 I 2 I 3 I 4 I 1 I 2 I 3 I ,2 14,5 37,0 51,6 67,9 17,9 26,4 44,3 57,7 17,0 29,4 46, ,5 14,4 35,6 50,1 72,0 18,2 25,3 43,5 60,6 17,1 28,3 45, ,0 14,3 34,1 48,4 76,7 18,5 24,1 42,6 64,0 17,3 27,0 44, ,0 14,2 32,3 46,6 81,9 18,6 22,7 41,4 67,8 17,3 25,6 42, ,5 13,9 31,3 45,3 87,6 18,3 20,9 39,2 70,9 17,0 24,0 41, ,3 13,8 29,9 43,7 92,6 18,5 19,9 38,4 74,4 17,1 22,9 40, ,2 13,8 28,6 42,3 97,8 18,7 19,2 37,9 78,0 17,2 22,0 39, ,4 13,7 27,3 41,0 102,9 19,0 18,4 37,4 81,8 17,3 21,2 38, ,4 13,7 26,2 40,0 107,4 19,2 17,9 37,1 85,0 17,5 20,5 38, ,8 13,7 25,5 39,2 112,3 19,6 17,4 37,0 88,0 17,6 20,0 37, ,8 13,6 24,7 38,3 115,8 19,8 17,1 36,9 90,1 17,7 19,6 37, ,9 13,3 24,2 37,5 117,4 19,9 16,9 36,8 90,8 17,6 19,4 37, ,0 13,1 23,9 37,1 118,9 20,0 16,9 36,9 91,1 17,6 19,3 37, ,8 12,9 24,0 36,9 119,1 20,2 17,0 37,1 90,3 17,6 19,5 37, ,0 12,7 24,1 36,8 118,4 20,3 17,2 37,5 89,1 17,5 19,7 37, ,7 12,7 25,2 37,9 116,1 20,5 17,6 38,1 86,0 17,6 20,4 38, ,7 13,5 25,6 39,1 121,8 21,9 18,0 39,9 89,6 18,7 20,9 39, ,4 14,2 26,1 40,2 125,8 23,2 18,4 41,6 92,1 19,7 21,4 41, ,2 14,9 26,5 41,3 129,6 24,5 18,9 43,4 94,6 20,7 21,9 42,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Prognozy liczby ludności sporządzone przez GUS w 2012 roku przewidują wzrost liczby ludności w wieku do 14 lat do 2020 roku, później systematyczny spadek do roku 2035 (por. wykres 1.3). Liczba ludności w wieku produkcyjnym do 2020 roku będzie spadać, by później do roku 2035 notować nieduży wzrost (głównie dzięki wzrostowi w powiecie poznańskim; w Poznaniu spodziewa się ustawicznego spadku; por. wykres 1.4.). Wykres 1.3. Prognoza liczby ludności w wieku do 14 lat na lata Poznań Powiat poznański Aglomeracja Źródło: Główny Urząd Statystyczny 13

14 w tys. osób w tys. osób wykres 1.5). Liczba ludności 65+ będzie stale wzrastać, przy czym będzie to wzrost gasnący (por. Wykres 1.4. Prognoza liczby ludności w wieku 15 do 64 lat na lata Poznań Powiat poznański Aglomeracja Źródło: Główny Urząd Statystyczny Wykres 1.5. Prognoza liczby ludności w wieku 65 lat i więcej na lata Powiat poznański Poznań Aglomeracja Źródło: Główny Urząd Statystyczny 14

15 w tys. osób Niekorzystne zmiany demograficzne będą utrzymywać się w przyszłości. Spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym oraz niekompensujący wzrost liczby osób starszych wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym spowoduje wzrost wartości indeksu starości (I 1 ) (wykres 1.6). W 2030 roku w powiecie poznańskim wskaźnik ten przekroczy wartość 100, natomiast w roku 2035 w Poznaniu na 100 wnuków będzie już prawie 190 dziadków. Indeks obciążenia ludnością w wieku starszym (I 2 ) do 2035 roku będzie rósł, choć pod koniec tego okresu ustabilizuje się na mniej więcej stałym poziomie (w Poznaniu na jedną osobę w wieku starszym będą przypadały 3 osoby w wieku produkcyjnym, zaś w powiecie poznańskim 4). Indeks obciążenia populacją dzieci i młodzieży (I 3 ) będzie spadał, co wynika z przewidywanego zmniejszania się liczby osób do 14 lat do 2035 roku. Indeks obciążenia ogólnego (I 4 ) do 2025 roku będzie wzrastał, następnie zaś nieco zmaleje. Jednak spadek ten wynika z większego spadku liczby ludności do 14 lat. Wykres 1.6. Miary starzenia się ludności i ich prognozy dla całej aglomeracji poznańskiej w latach I1 I2 I3 I4 Prognoza I1 Prognoza I2 Prognoza I3 Prognoza I Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 15

16 Dokonując podsumowania zawartych w tym punkcie rozważań można stwierdzić, że populacja aglomeracji poznańskiej starzeje się. Do 2035 roku będzie przybywać ludności starszej, przy spadku liczby dzieci. Będzie to powodować spadek liczby uczniów i studentów, przy jednoczesnym wzroście obciążenia świadczeniami społecznymi dla osób starszych (emerytury, renty, konieczność dostosowania infrastruktury, czy wręcz uruchomienia kierunków kształcenia związanych z opieką nad ludźmi starszymi) Zagadnienie reprodukcji ludności w aglomeracji poznańskiej Reprodukcja ludności jest zjawiskiem polegającym na ciągłym odnawianiu się populacji w rezultacie zachodzących w niej zjawisk [Paradysz 2010]. Reprodukcja ma związek nie tylko z urodzeniami i zgonami mieszkańców, ale również zalicza się do niej migracje. Struktura wiekowa, ale również zdolność populacji do odtworzenia się wpływa nie tylko na gospodarkę (tzw. ręce do pracy ), ale również na społeczeństwo jako takie (na przykład zwiększenie finansowania opieki nad osobami starszymi kosztem innych dziedzin). Tabela 1.6. Urodzenia żywe, zgony ogółem i przyrost naturalny w aglomeracji poznańskiej w latach Rok Powiat poznański Poznań Aglomeracja Urodzenia żywe Zgony ogółem Przyrost naturalny Urodzenia żywe Zgony ogółem Przyrost naturalny Urodzenia żywe Zgony ogółem Przyrost naturalny Źródło: Ewidencja Ludności 16

17 Przyrost naturalny (saldo urodzeń i zgonów) zarówno w powiecie poznańskim, jak i mieście Poznaniu charakteryzuje się zmienną dynamiką, przy czym w całym analizowanym okresie ( ) w powiecie poznańskim zanotowano dodatni przyrost naturalny; w Poznaniu do 2004 roku był on ujemny, następnie do 2012 charakteryzował się saldem dodatnim, natomiast w 2013 roku liczba zgonów znów przewyższyła o 101 liczbę urodzeń (por. tabela 1.6). Dzięki bardzo korzystnemu saldu przyrostu naturalnego w powiecie poznańskim, w całej aglomeracji od 2004 roku notuje się przewagę liczby urodzeń nad zgonami (choć trend jest malejący). W ujęciu względnym, Poznań ma niższy wskaźnik urodzeń i wyższy wskaźnik zgonów na 1000 mieszkańców niż gminy powiatu poznańskiego (por. tabela 1.7). Prawdopodobnie wynika to ze struktury wiekowej w ramach poszczególnych jednostek przestrzennych (por. wykres 1.2), gdzie powiat poznański ma względnie więcej osób w wieku rozrodczym i mniej osób starszych niż Poznań. Niski współczynnik narodzin i niski współczynnik zgonów wpisuje aglomerację poznańską do grupy społeczeństw zaawansowanych (tzw. trzecie przejście demograficzne, Okólski [2012]). Tabela 1.7. Urodzenia, zgony i przyrost naturalny na 1000 mieszkańców w aglomeracji poznańskiej w latach Rok Powiat poznański Powiat m. Poznań Aglomeracja przyrost przyrost przyrost urodzenia zgony urodzenia zgony urodzenia zgony naturalny naturalny naturalny ,5 8,2 1,4 7,7 9,8-2,2 8,1 9,1-1, ,0 8,0 2,0 8,6 10,0-1,4 8,9 9,2-0, ,8 7,7 3,1 8,7 9,9-1,2 9,2 9,0 0, ,9 7,7 3,3 9,5 9,5 0,0 9,8 8,7 1, ,6 7,9 3,8 10,0 10,0 0,0 10,4 9,1 1, ,1 7,6 4,5 10,1 10,1 0,0 10,6 9,0 1, ,4 7,5 5,8 11,0 10,3 0,7 11,7 9,2 2, ,1 7,2 5,9 11,3 10,1 1,2 11,8 8,9 2, ,3 7,0 6,3 10,9 10,1 0,7 11,7 8,9 2, ,7 6,9 5,8 10,5 9,7 0,8 11,3 8,6 2, ,3 7,1 5,2 10,5 10,3 0,2 11,2 9,0 2, ,8 7,2 4,7 10,3 10,5-0,2 10,9 9,2 1,7 Źródło: Główny Urząd Statystyczny Trend przyrostu naturalnego w ujęciu względnym od 2009 roku jest spadkowy (por. wykres 1.7) i przy jego utrzymaniu się za kilka - kilkanaście lat można spodziewać się ujemnego salda. 17

18 Wykres 1.7. Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców w aglomeracji poznańskiej w latach Pow. poznański Poznań Aglomeracja 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3, Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS W demografii, głównymi miarami reprodukcji ludności są współczynnik dzietności teoretycznej i współczynnik reprodukcji brutto [Paradysz 2010]. Współczynnik dzietności teoretycznej (WDT) jest miarą intensywności płodności w ujęciu przekrojowym [Kurkiewicz 2010]. Definiowany jest jako średnia liczba dzieci, jakie urodziłaby kobieta w ciągu całego swojego okresu rozrodczego (w demografii okres ten jest ustalony na lat) i wyraża się wzorem: 49 WDT(t) = x=15 h x W[U(x, t)] (1.5) gdzie: h x długość przedziału wieku 2, W[U(x, t)] surowy współczynnik urodzeń 3 kobiet w wieku x w okresie t. Zakłada się, że do zachowania prostej zastępowalności pokoleń w długim okresie (liczby urodzeń równoważącej liczbę zgonów), współczynnik dzietności teoretycznej powinien wynosić około 2,05 [Paradysz 2010]. Współczynnik dzietności teoretycznej zakłada 2 Na przykład dla jednorocznych grup wieku h x = 1, dla pięcioletnich h x = 5, itp. 3 Stosunek liczby urodzeń do średniej liczby ludności. 18

19 niewystępowanie umieralności, jednak Paradysz [2010] zauważa, że przy niskim poziomie zgonów kobiet w wieku rozrodczym, można pominąć tę kwestię. Współczynnik reprodukcji brutto (WRB) obliczany jest analogicznie do WDT z tą różnicą, że w jego obliczeniu bierze się pod uwagę wyłącznie narodzenia dziewczynek. Stąd, w uproszczeniu, współczynnik ten oblicza się ze wzoru: WRB(t) = k WDT(t) (1.6) gdzie: k frakcja urodzeń dziewczynek. Współczynnik reprodukcji brutto interpretowany jest jako miara zastępowalności matek przez ich córki. Innymi słowy w jakim stopniu generacja matek zostanie zastąpiona przez generację córek. Wartości poniżej jedności oznaczają, że generacja córek będzie mniej liczna niż generacja matek, co może owocować w przyszłości spadkiem liczby urodzeń i przyrostu naturalnego. Tabela 1.8. Współczynniki dzietności i reprodukcji brutto w podregionie poznańskim i m. Poznaniu w latach Rok Podregion 61 - poznański dzietność Podregion 62 - m. Poznań Podregion 61 - poznański reprodukcja brutto Podregion 62 - m. Poznań ,288 0,967 0,627 0, ,303 1,049 0,634 0, ,321 1,035 0,625 0, ,355 1,104 0,657 0, ,396 1,153 0,683 0, ,474 1,146 0,706 0, ,577 1,248 0,764 0, ,527 1,281 0,750 0, ,578 1,242 0,761 0, ,463 1,196 0,713 0, ,462 1,185 0,708 0, ,409 1,167 0,683 0,577 Źródło: Główny Urząd Statystyczny Współczynnik dzietności teoretycznej w okresie charakteryzował się zmienną dynamiką i obecnie tendencja jest ujemna, zarówno w Poznaniu, jak i podregionie poznańskim (por. wykres 1.8). Dodatkowo, znajduje się on znacznie poniżej poziomu 19

20 zapewniającego prostą zastępowalność pokoleń (2,05). Dodatkowo, współczynnik reprodukcji brutto potwierdza tezę o starzeniu się społeczeństwa, gdyż generacja córek w przyszłości nie zastąpi generacji matek (por. tabela 1.8). Należy również zaznaczyć, że sytuacja prezentuje się lepiej w podregionie poznańskim, niż w mieście Poznaniu. Wykres 1.8. Dzietność i reprodukcja brutto w Poznaniu i podregionie poznańskim w latach dzietność - Podregion 61 - poznański dzietność - Podregion 62 - m. Poznań reprodukcja brutto - Podregion 61 - poznański 2 reprodukcja brutto - Podregion 62 - m. Poznań 1,5 1 0, Źródło: Główny Urząd Statystyczny Obliczone powyżej współczynniki dzietności i reprodukcji nie uwzględniają migracji. Spadający przyrost naturalny i starzenie się ludności mogą choć w części zrekompensować migracje. Znajdujący się w szczególnie niekorzystnej sytuacji demograficznej Poznań traci rocznie ludności w związku z emigracją (krajową i zagraniczną, por. tabela 1.9). Można przypuszczać, że znaczna część tej migracji odbywa się do gmin okalających Poznań (procesy suburbanizacyjne). Dodatnie saldo migracji w powiecie poznańskim jest wyższe, niż ujemne saldo dla Poznania. Stąd wniosek, że gminy powiatu poznańskiego są atrakcyjnym miejscem dla osiedlania się ludności. Przypuszczając, że ludność skłonna do migracji jest w większości w wieku produkcyjnym, jej napływ będzie częściowo rekompensować niekorzystne procesy rozrodczości i starzenia się społeczeństwa w mieście. Nie należy jednak przypuszczać, że migracje będą stanowić panaceum na bolączki demograficzne aglomeracji. 20

21 Tabela 1.9. Saldo migracji w powiecie poznańskim, Poznaniu i aglomeracji poznańskiej w latach Rok Powiat poznański Poznań Aglomeracja Źródło: Ewidencja Ludności 1.4. Potencjał demograficzny aglomeracji poznańskiej w 2013 roku ujęcie taksonomiczne Podsumowaniem rozważań w rozdziale poświęconym sytuacji demograficznej będzie próba typologizacji gmin wchodzących w skład aglomeracji poznańskiej ze względu na tzw. potencjał demograficzny. Analiza obejmować będzie 2013 rok i odnosić się będzie do zestawu najważniejszych - dostępnych na tym poziomie zmiennych, które go determinują. Na potrzeby typologizacji stworzony zostanie ranking gmin z wykorzystaniem syntetycznego miernika rozwoju (porządkowanie liniowe) oraz utworzone zostaną z jego wykorzystaniem odpowiednie grupy gmin podobnych do siebie ze względu na to zjawisko. W literaturze przedmiotu pod pojęciem potencjału demograficznego rozumie się,,siłę napędową tkwiącą w zasobach ludzkich, a więc przede wszystkim w liczbie ludności i jej strukturze wiekowej, która jest kluczowym czynnikiem determinującym rozwój regionu [Mazowiecki Ośrodek Badań Regionalnych 2013]. Podobnie definiuje potencjał demograficzny Krupowicz [2008], według której jest to ogół możliwości, zdolności i mocy tkwiący w populacji (jej stanie, strukturze i natężeniu procesów ludnościowych) regionu. Ze względu na fakt, że tak zdefiniowane pojęcie jest kategorią złożoną, wnioskowanie o sytuacji gmin wchodzących w skład aglomeracji poznańskiej ze względu na ich potencjał demograficzny z punktu widzenia tylko jednej zmiennej byłoby niepełne. Dlatego kluczowym problemem pozostaje odpowiedni dobór zmiennych diagnostycznych determinujących potencjał demograficzny. Ich wybór podyktowany powinien być nie tylko merytoryczną analizą badanego zjawiska ale również dostępnością odpowiednich danych statystycznych. Można również wykorzystać formalne kryteria statystyczne, jednakże na potrzeby porządkowania i klasyfikacji gmin ograniczono się do merytorycznego uzasadnienia 21

22 poszczególnych zmiennych diagnostycznych oraz dostępności odpowiednich danych statystycznych. Należy bowiem pamiętać, że gmina jako niski poziom agregacji przestrzennej, jest opisywana mniejszym zestawem cech statystycznych w porównaniu do powiatu czy województwa, dla których zdecydowanie szerszy jest zestaw potencjalnych zmiennych diagnostycznych, które można wykorzystać w analizach taksonomicznych. W badaniu polegającym na stworzeniu rankingu gmin aglomeracji poznańskiej w 2013 roku i ich klasyfikacji wykorzystano 9 zmiennych diagnostycznych, które postulowane były w literaturze przedmiotu [Krupowicz 2008]. Podobny zestaw zmiennych, które można wykorzystać w klasyfikacji jednostek przestrzennych ze względu na ich potencjał demograficzny można znaleźć w pracy Szwarca [2012] oraz w publikacji Urzędu Statystycznego w Poznaniu [2008]. X 1 Zmiana liczby ludności w 2013 roku w stosunku do roku 2012 (wzrost lub spadek w %) stymulanta, X 2 Indeks starości - stosunek liczby ludności w wieku 65+ do liczby ludności w wieku do 14 lat destymulanta, X 3 Udział osób w wieku produkcyjnym mobilnym 4 (w % ludności ogółem) stymulanta, X 4 Współczynnik urodzeń (na 1000 ludności) stymulanta, X 5 Współczynnik zgonów niemowląt (na 1000 urodzeń żywych) destymulanta, X 6 Współczynnik przyrostu naturalnego (na 1000 ludności) stymulanta, X 7 Współczynnik napływu migracyjnego (na 1000 ludności) stymulanta, X 8 Współczynnik odpływu migracyjnego (na 1000 ludności) destymulanta, X 9 Efektywność migracji (na 100 migrujących) stymulanta. Wartości liczbowe wszystkich zmiennych diagnostycznych dla poszczególnych gmin aglomeracji poznańskiej w 2013 roku zawarte zostały w tabeli Wiek produkcyjny mobilny to kategoria osób wieku produkcyjnego obejmująca ludność w wieku lata, definicja podana za GUS: dostęp

23 Tabela Wartości zmiennych diagnostycznych opisujących potencjał demograficzny gmin aglomeracji poznańskiej w 2013 roku Gmina X 1 X 2 X 3 X 4 X 5 X 6 X 7 X 8 X 9 m. Luboń 101,3 71,7 42,7 11,7 5,6 3,8 20,9 14,6 17,7 m. Puszczykowo 100,3 104,7 37,2 8,5 0,0-0,9 18,2 12,5 18,5 Buk 100,0 70,2 41,7 10,6 0,0 2,5 11,8 12,6-3,3 Czerwonak 100,8 53,5 42,6 11,2 3,4 4,5 19,0 13,8 15,8 Dopiewo 105,8 36,5 44,5 13,9 0,0 7,7 53,9 10,3 67,8 Kleszczewo 105,0 37,4 44,9 15,9 0,0 8,0 46,2 9,5 65,9 Komorniki 105,1 37,7 47,0 15,6 2,8 10,5 53,3 11,8 63,8 Kostrzyn 100,9 63,0 42,2 9,8 0,0 1,3 21,6 11,7 29,9 Kórnik 103,8 48,6 43,3 13,8 3,2 6,4 42,2 12,6 54,0 Mosina 102,4 66,4 42,1 10,7 0,0 2,5 30,6 10,5 49,0 Murowana Goślina 100,0 55,3 41,9 11,0 0,0 4,1 15,4 17,5-6,4 Pobiedziska 101,3 66,7 41,7 10,8 5,0 2,9 24,2 14,4 25,3 Rokietnica 104,6 40,8 44,3 12,6 0,0 6,7 47,9 9,9 65,8 Stęszew 100,2 69,0 41,4 10,3 0,0 2,1 16,2 13,8 8,1 Suchy Las 102,3 47,3 41,1 11,5 5,5 5,5 33,4 16,1 34,9 Swarzędz 101,6 59,6 43,0 11,9 5,4 4,8 30,0 20,5 19,0 Tarnowo Podgórne 103,0 55,6 41,8 11,3 0,0 5,3 34,2 9,8 55,6 Poznań 99,5 129,6 41,2 10,3 4,9-0,2 10,7 15,4-18,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na potrzeby doboru zmiennych diagnostycznych wykorzystano cechy z 3 obszarów, które determinują potencjał demograficzny: struktura demograficzna aglomeracji, ruch naturalny ludności, migracje ludności. Trzy pierwsze z analizowanych zmiennych odnoszą się do struktury demograficznej. Do opisu ruchu naturalnego skorzystano ze zmiennych 4-6. Z kolei ruch wędrówkowy uwzględniający migracje ludności obejmował ostatnie trzy zmienne. Definicje poszczególnych zmiennych diagnostycznych wraz ze sposobem ich liczenia i interpretacji można znaleźć w pracy Krupowicz [2008]. 23

24 W pierwszym etapie porządkowania liniowego i klasyfikacji gmin określono charakter poszczególnych zmiennych (stymulanty, destymulanty 5 ). Ustalono, że spośród wszystkich wziętych pod uwagę zmiennych sześć stanowią stymulanty a trzy to destymulanty. Informacja o tym czy dana zmienna została uznana za stymulantę czy destymulantę została umieszczona obok cechy w liście zmiennych diagnostycznych. Ze względu na fakt, że w zbiorze zmiennych diagnostycznych występowały zarówno stymulanty jak i destymulanty, które wyrażane były na dodatek w różnych jednostkach, zaszła potrzeba ich normalizacji i standaryzacji. Wykorzystano w tym celu metodę unitaryzacji zerowanej, po zastosowaniu której wszystkie zmienne były unormowane w przedziale [0,1] oraz miały wyłącznie postać stymulant. Skorzystano w tym celu ze wzorów: dla stymulant z ik = x ik min{x ik } max{x ik } min{x ik } (1.7) dla destymulant z ik = max{x ik } x ik max{x ik } min{x ik } (1.8) gdzie x ik to wartość zmiennej i dla k-tej cechy diagnostycznej (i = 18, k = 9) 6 ; z ik to wartość zunitaryzowanej zmiennej i dla k-tej cechy diagnostycznej. W dalszym kroku wyznaczono wartość syntetycznego miernika rozwoju (SMR) wykorzystującego podejście zaproponowane przez Hellwiga w postaci tzw. miernika bezwzorcowego. Obliczono zatem dla każdej gminy średnią wartość wszystkich 9 zmiennych, które podlegały wcześniejszemu procesowi unitaryzacji zerowanej zgodnie ze wzorem: SMR i = K i=1 z ik K (1.9) 5 Stymulanta to zmienna, której wyższe wartości są bardziej pożądane z punktu widzenia badanego zjawiska złożonego. Z kolei destymulanta to zmienna, której niższe wartości są bardziej pożądane z punktu widzenia badanego zjawiska. 6 Przyjęte wartości i = 18, k = 9 odpowiadają liczbie gmin wchodzących w skład aglomeracji poznańskiej oraz liczbie zmiennych uwzględnionych w badaniu. 24

25 Wyznaczony współczynnik przyjmuje wartości z przedziału [0,1] i jego wyższe wartości są przypisane obiektowi (gminie w aglomeracji poznańskiej), która zajmuje wyższe miejsce w rankingu. Informacje na temat wartości zmiennych Z 1 -Z 9 po unitaryzacji, syntetycznego miernika rozwoju oraz miejsca w rankingu przedstawia tabela Tabela Wartości zmiennych diagnostycznych po unitaryzacji zerowanej, syntetyczny miernik rozwoju i miejsce w rankingu opisującym potencjał demograficzny gmin aglomeracji poznańskiej w 2013 roku Gmina Z1 Z2 Z3 Z4 Z5 Z6 Z7 Z8 Z9 SMR Pozycja Grupa m. Luboń 0,29 0,62 0,56 0,43 0,00 0,41 0,24 0,46 0,42 0, m. Puszczykowo 0,13 0,27 0,00 0,00 1,00 0,00 0,17 0,27 0,43 0, Buk 0,08 0,64 0,46 0,28 1,00 0,30 0,03 0,28 0,17 0, Czerwonak 0,21 0,82 0,55 0,36 0,39 0,47 0,19 0,39 0,39 0, Dopiewo 1,00 1,00 0,74 0,73 1,00 0,75 1,00 0,07 1,00 0, Kleszczewo 0,87 0,99 0,79 1,00 1,00 0,78 0,82 0,00 0,98 0, Komorniki 0,89 0,99 1,00 0,96 0,50 1,00 0,99 0,21 0,95 0, Kostrzyn 0,22 0,72 0,51 0,18 1,00 0,19 0,25 0,20 0,56 0, Kórnik 0,68 0,87 0,62 0,72 0,43 0,64 0,73 0,28 0,84 0, Mosina 0,46 0,68 0,50 0,30 1,00 0,30 0,46 0,09 0,78 0, Murowana Goślina 0,08 0,80 0,48 0,34 1,00 0,44 0,11 0,73 0,14 0, Pobiedziska 0,29 0,68 0,46 0,31 0,11 0,33 0,31 0,45 0,50 0, Rokietnica 0,81 0,95 0,72 0,55 1,00 0,67 0,86 0,04 0,98 0, Stęszew 0,11 0,65 0,43 0,24 1,00 0,26 0,13 0,39 0,30 0, Suchy Las 0,44 0,88 0,40 0,41 0,02 0,56 0,53 0,60 0,62 0, Swarzędz 0,33 0,75 0,59 0,46 0,04 0,50 0,45 1,00 0,43 0, Tarnowo Podgórne 0,56 0,79 0,47 0,38 1,00 0,54 0,54 0,03 0,86 0, Poznań 0,00 0,00 0,41 0,24 0,13 0,06 0,00 0,54 0,00 0, Źródło: opracowanie własne Na wykresie 1.9 przedstawiono przestrzenne rozmieszenie wartości syntetycznego miernika rozwoju opisującego potencjał demograficzny gmin aglomeracji poznańskiej oraz miejsca zajmowane przez poszczególne gminy w rankingu. 25

26 Wykres 1.9. Potencjał demograficzny gmin aglomeracji poznańskiej w 2013 roku Źródło: opracowanie własne 26

27 Analiza wykresu 1.9 pozwala zauważyć, że gminami charakteryzującymi się najwyższymi wartościami syntetycznego miernika rozwoju są Kleszczewo, Dopiewo, Komorniki i Rokietnica. Najwyższy potencjał demograficzny zaobserwowano zatem w gminach bezpośrednio okalających miasto Poznań, głównie od strony zachodniej. Z kolei gminami, które charakteryzują się najniższym potencjałem demograficznym są Poznań, Puszczykowo oraz Luboń. O wysokiej pozycji w rankingu gminy Kleszczewo, Dopiewo czy Komorniki decydowały korzystne wartości w zasadzie wszystkich zmiennych uwzględnionych w analizie (por. tabela 1.11). Wynika to z faktu, że zmienne po unitaryzacji, które przekształcone zostały w stymulanty, przyjmowały wartości bliskie 1. Na odwrót o niskiej pozycji w rankingu gmin miejskich: Poznań, Puszczykowo i Luboń zadecydowały niskie wartości zmiennych po unitaryzacji: zmiana liczby ludności w 2013 roku w stosunku do roku 2012, współczynnik przyrostu naturalnego oraz współczynnik napływu migracyjnego. W przypadku Poznania można ponadto zauważyć, że w zasadzie dla wszystkich rozważanych zmiennych opisujących potencjał demograficzny ich wartości po unitaryzacji nie przekraczały poziomu 0,5 a w wielu przypadkach kształtowały się w przedziale 0-0,2. Potwierdza to niekorzystne procesy demograficzne jakie można zaobserwować w Poznaniu a jakie zostały opisane w rozdziale 1. Uzupełnieniem sporządzonego rankingu była klasyfikacja gmin aglomeracji poznańskiej ze względu na ich potencjał demograficzny. W tym celu wykorzystano typologizację bazującą na obliczonym współczynniku syntetycznego miernika rozwoju. Przyjęto przy tym 3 klasy typologiczne według następującego schematu: (Grupa 1) (Grupa 2) (Grupa 3) SMR i SMR s SMR (1.10) SMR s SMR < SMR i SMR + s SMR (1.11) SMR i > SMR + s SMR (1.12) gdzie SMR oznacza średnią wartość syntetycznego miernika rozwoju a s SMR jego odchylenie standardowe. Do grupy 1 należą więc obiekty (gminy), które charakteryzują się najgorszym potencjałem demograficznym, do grupy 2 te o przeciętnym potencjale demograficznym a do grupy 3 te, dla których potencjał demograficzny jest najkorzystniejszy. Wyznaczone wartości miar statystycznych SMR i s SMR wynosiły w prezentowanym badaniu SMR = 0,544 oraz s SMR = 0,221. Wyniki klasyfikacji z wykorzystaniem formuł przedstawione zostały z kolei w tabeli 1.11 oraz zwizualizowane na mapie tematycznej

28 Wykres Typologizacja gmin aglomeracji poznańskiej w 2013 roku ze względu na ich potencjał demograficzny Źródło: opracowanie własne Wyniki przeprowadzonej klasyfikacji gmin aglomeracji poznańskiej potwierdzają rezultaty uzyskane z wykorzystaniem techniki porządkowania liniowego. Gminami o najkorzystniejszym potencjale demograficznym są: Kleszczewo, Dopiewo, Rokietnica oraz Komorniki. Poznań oraz Puszczykowo charakteryzują się z kolei najgorszym potencjałem demograficznym a pozostałe gminy zostały zaklasyfikowane do grupy gmin o przeciętnym poziomie potencjały demograficznego. 31

29 2. Aktywność gospodarcza aglomeracji poznańskiej w latach Jednym z kluczowym elementów sprawnego funkcjonowania aglomeracji miejskiej jest jej aktywność gospodarcza. Ma ona istotny wpływ na rynek pracy, a także decyduje o tym, czy jest ona postrzegana przez inwestorów za atrakcyjny region sprzyjający rozwojowi biznesu. O potencjale gospodarczym aglomeracji świadczyć mogą udziały zlokalizowanych na jej terytorium podmiotów gospodarczych, różnego rodzaju mierniki opisujące natężenie aktywności gospodarczej (na przykład podmioty ogółem na 1000 ludności, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 1000 ludności, spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. ludności) czy PKB per capita. W rozdziale tym przedstawione zostaną najważniejsze zmiany dokonujące się w aglomeracji poznańskiej w latach z punktu widzenia jej potencjału gospodarczego. Wskazane zostaną najważniejsze źródła danych statystycznych, które mogą być przydatne w opisie zmian zachodzących na terenie aglomeracji poznańskiej w kontekście aktywności gospodarczej. Przedstawiony zostanie również ranking gmin aglomeracji poznańskiej ze względu na ich potencjał gospodarczy a także dokonana zostanie klasyfikacja tych gmin. Przeprowadzona analiza wskaże obszary, które odznaczają się wysoką aktywnością gospodarczą, pożądaną zarówno przez inwestorów jak i osoby poszukujące pracę a także rejony mniej atrakcyjne z gospodarczego punktu widzenia. 32

30 2.1. Gospodarka aglomeracji poznańskiej w latach Liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON na terenie aglomeracji poznańskiej w latach systematycznie rosła. W roku 2013 w porównaniu z rokiem 2009 nastąpił 14% przyrost liczby podmiotów gospodarczych. Najwięcej podmiotów gospodarczych w każdym z analizowanych lat było zarejestrowanych w Poznaniu, najmniej w gminie Kleszczewo. Podmioty zarejestrowane na terenie miasta Poznania stanowiły około 67% wszystkich podmiotów zarejestrowanych w całej aglomeracji poznańskiej, co jest sytuacją charakterystyczną dla aglomeracji miejskich, w centrum których działa najwięcej firm i przedsiębiorstw. Szczegółowe informacje na temat liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na terenie aglomeracji poznańskiej przedstawia tabela 2.1, 2.2 i

31 Tabela 2.1. Liczba podmiotów gospodarczych na terenie aglomeracji poznańskiej w latach Gmina Ogółem Luboń Puszczykowo Buk Czerwonak Dopiewo Kleszczewo Komorniki Kostrzyn Kórnik Mosina Murowana Goślina Pobiedziska Rokietnica Stęszew Suchy Las Swarzędz Tarnowo Podgórne Poznań Ogółem Źródło: Bank Danych Lokalnych Najmniej zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w gminach aglomeracji poznańskiej według rodzajów działalności było w rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie (sekcja A). W przemyśle i budownictwie (sekcje B, C, D, E i F) liczba podmiotów wahała się od około 100 w gminie Kleszczewo do ponad w mieście Poznań. 34

32 Tabela 2.2. Liczba podmiotów gospodarczych na terenie aglomeracji poznańskiej w latach według rodzajów działalności Gmina rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo pozostała działalność Luboń Puszczykowo Buk Czerwonak Dopiewo Kleszczewo Komorniki Kostrzyn Kórnik Mosina Murowana Goślina Pobiedziska Rokietnica Stęszew Suchy Las Swarzędz Tarnowo Podgórne Poznań Źródło: Bank Danych Lokalnych 35

33 Tabela 2.3. Liczba podmiotów gospodarczych na terenie aglomeracji poznańskiej w roku 2013 według sekcji PKD Gmina Sekcja * A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S i T U Luboń Puszczykowo Buk Czerwonak Dopiewo Kleszczewo Komorniki Kostrzyn Kórnik Mosina Murowana Goślina Pobiedziska Rokietnica Stęszew Suchy Las Swarzędz Tarnowo Podgórne Poznań Źródło: Bank Danych Lokalnych * Sekcja A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, Sekcja B - górnictwo i wydobywanie, Sekcja C - przetwórstwo przemysłowe, Sekcja D - wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, Sekcja E - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją, Sekcja F - budownictwo, Sekcja G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, Sekcja H - transport i gospodarka magazynowa, Sekcja I - działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, Sekcja J - informacja i komunikacja, Sekcja K - działalność finansowa i ubezpieczeniowa, Sekcja L - działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, Sekcja M - działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, Sekcja N - działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, Sekcja O - administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, Sekcja P edukacja, Sekcja Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna, Sekcja R - działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, Sekcja S - pozostała działalność usługowa, Sekcja T - gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby, Sekcja U - organizacje i zespoły eksterytorialne 36

34 Najwięcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych było w obrębie tzw. pozostałej działalności obejmującej sekcje G-U. Szczegółowa analiza danych zawartych w tabeli 2.3. pozwala zauważyć, że w gminach aglomeracji poznańskiej najwięcej podmiotów zarejestrowanych było w sekcji G (handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle) oraz w sekcji M (działalność profesjonalna, naukowa i techniczna). W sekcjach tych w roku 2013 odpowiednio zarejestrowanych było w aglomeracji poznańskiej i podmiotów. Zdecydowana większość podmiotów z tych sekcji zarejestrowanych było w Poznaniu. Odpowiednio w sekcji G i M zarejestrowanych w stolicy województwa wielkopolskiego było i podmiotów. Z kolei sekcjami, w których w aglomeracji poznańskiej było najmniej zarejestrowanych podmiotów gospodarczych były B (górnictwo i wydobywanie), D (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych), O (administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne) oraz U (organizacje i zespoły eksterytorialne). Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON w gminach wchodzących w skład aglomeracji poznańskiej wykazywała w latach tendencję rosnącą (por. tabela 2.4). W 2009 roku zarejestrowano łącznie podmiotów (z czego w sektorze prywatnym a w sektorze publicznym jedynie 28), podczas gdy w 2013 roku liczba podmiotów zarejestrowanych wynosiła (w sektorze prywatnym a w publicznym 33). Jak wskazują dane zawarte w tabeli 2.4. zdecydowana większość podmiotów, bez względu na rok i gminę, zarejestrowana była w sektorze prywatnym a jedynie kilka w sektorze publicznym. Najczęściej nowe podmioty gospodarcze rejestrowano na terenie miasta Poznania a najmniej na terenie gminy Kleszczewo. Liczba podmiotów gospodarczych wyrejestrowanych z rejestru REGON w gminach wchodzących w skład aglomeracji poznańskiej w latach nie wykazywała zauważalnych tendencji. Najwięcej podmiotów wyrejestrowano w 2011 roku , przy czym w samym Poznaniu Z kolei w roku 2012 liczba wyrejestrowanych podmiotów była najniższa w analizowanym przedziale czasowym i wynosiła 7 994, przy czym w samym Poznaniu wyrejestrowano ich Najczęściej wyrejestrowywano podmioty w sektorze prywatnym. 7 Ze względu na obszerność danych w przekroju sekcji ograniczono się do roku

35 Tabela 2.4. Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON na terenie aglomeracji poznańskiej w latach według typu sektorów Gmina podmioty gospodarki narodowej ogółem sektor publiczny - ogółem sektor prywatny - ogółem Luboń Puszczykowo Buk Czerwonak Dopiewo Kleszczewo Komorniki Kostrzyn Kórnik Mosina Murowana Goślina Pobiedziska Rokietnica Stęszew Suchy Las Swarzędz Tarnowo Podgórne Poznań Źródło: Bank Danych Lokalnych 38

36 Tabela 2.5. Liczba podmiotów gospodarczych wyrejestrowanych z rejestru REGON na terenie aglomeracji poznańskiej w latach według typu sektorów Gmina podmioty gospodarki narodowej ogółem sektor publiczny - ogółem sektor prywatny - ogółem Luboń Puszczykowo Buk Czerwonak Dopiewo Kleszczewo Komorniki Kostrzyn Kórnik Mosina Murowana Goślina Pobiedziska Rokietnica Stęszew Suchy Las Swarzędz Tarnowo Podgórne Poznań Źródło: Bank Danych Lokalnych 39

37 W sektorze publicznym, z wyjątkiem Poznania, liczba wyrejestrowanych podmiotów była śladowa i wynosiła 0-2 firmy. W ujęciu względnym, rozpatrując liczbę nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców, najbardziej przedsiębiorczą gminą jest Suchy Las, gdzie w roku 2013 powstało 208 nowych przedsiębiorstw na 10 tys. mieszkańców (por. tabela 2.6). Najmniej przedsiębiorczą gminą jest Stęszew, gdzie na 10 tys. ludności powstało zaledwie 91 nowych firm. Najbardziej dynamiczny wzrost przedsiębiorczości w latach zanotowano w gminie Dopiewo, gdzie omawiany wskaźnik wzrastał średniorocznie o około 5%. Największy regres zanotowano w gminie Swarzędz, gdzie wskaźnik malał średniorocznie o około 2,7%. Tabela 2.6. Jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności w latach Gmina Luboń Puszczykowo Buk Czerwonak Dopiewo Kleszczewo Komorniki Kostrzyn Kórnik Mosina Murowana Goślina Pobiedziska Rokietnica Stęszew Suchy Las Swarzędz Tarnowo Podgórne Poznań Źródło: Bank Danych Lokalnych W 2013 roku we wszystkich gminach aglomeracji poznańskiej powstało więcej przedsiębiorstw niż tych, które ogłosiły upadłość. Gminą o największej liczbie przedsiębiorstw wykreślonych z rejestru działalności gospodarczej REGON na 10 tys. ludności w 2013 roku był Poznań (por. tabela 2.7). Gminami o najmniejszym wskaźniku upadłości przedsiębiorstw były Buk i Kostrzyn. 40

38 Tabela 2.7. Jednostki wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności w latach Gmina Luboń Puszczykowo Buk Czerwonak Dopiewo Kleszczewo Komorniki Kostrzyn Kórnik Mosina Murowana Goślina Pobiedziska Rokietnica Stęszew Suchy Las Swarzędz Tarnowo Podgórne Poznań Źródło: Bank Danych Lokalnych Tabela 2.8. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym w latach Gmina Luboń 17,5 18,3 18,4 19,0 19,3 Puszczykowo 22,6 23,6 23,4 24,4 25,2 Buk 16,2 16,5 16,3 16,6 16,9 Czerwonak 13,9 14,6 14,3 14,9 15,1 Dopiewo 17,1 18,2 19,1 19,9 20,4 Kleszczewo 11,0 12,5 13,6 14,6 15,1 Komorniki 17,7 19,5 20,6 21,0 21,3 Kostrzyn 12,5 12,7 12,7 13,0 13,2 Kórnik 17,6 18,5 18,8 19,4 19,4 Mosina 16,7 16,8 16,6 17,2 17,5 Murowana Goślina 17,1 17,5 17,0 17,0 17,3 Pobiedziska 15,4 16,2 16,0 16,4 16,5 Rokietnica 15,7 17,1 17,8 18,1 18,8 Stęszew 12,8 13,6 13,4 13,6 14,0 Suchy Las 20,5 22,4 22,5 23,0 24,3 Swarzędz 17,9 18,2 18,1 18,5 18,7 Tarnowo Podgórne 19,5 21,0 21,1 21,5 21,9 Poznań 18,4 18,9 19,1 19,6 20,0 Źródło: Bank Danych Lokalnych 41

39 Wśród mieszkańców gmin aglomeracji poznańskiej najbardziej przedsiębiorczych mieszkańców (prowadzących działalność gospodarczą) posiada gmina Puszczykowo, gdzie w 2013 co czwarty mieszkaniec prowadził firmę (por. tabela 2.8). Najmniej przedsiębiorczy są mieszkańcy gminy Stęszew, gdzie własną firmę prowadził w 2013 zaledwie co siódmy mieszkaniec. We wszystkich gminach w latach zanotowano wzrost przedsiębiorczości mieszkańców. Największy średnioroczny wzrost zaobserwowano w gminie Kleszczewo 8,2% r/r. Najniższy zaś w Murowanej Goślinie 0,3%. Ogólna liczba podmiotów na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w 2013 roku była najwyższa w gminie Suchy Las, gdzie wskaźnik ten osiągnął wartość 338 (por. tabela 2.9). Najniższa zaś była w Kostrzynie 172,6. Średniorocznie wartość tego wskaźnika, a więc zdolność gminy do zapewnienia miejsc pracy, rosła w każdej analizowanej gminie. Największy przyrost w okresie zanotowano w gminie Kleszczewo ok. 8% r/r. Najniższy wzrost zaobserwowano w gminie Murowana Goślina 1%. Informacje o nakładach inwestycyjnych, obejmujących nakłady finansowe lub rzeczowe, których celem jest stworzenie nowych środków trwałych, rozbudowa lub modernizacja istniejących obiektów majątku trwałego a ponoszonych przez przedsiębiorstwa sektora prywatnego i publicznego przedstawia Wykres 2.1. Tabela 2.9. Podmioty na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach Gmina Luboń 212,4 222,1 225,3 233,9 238,3 Puszczykowo 279,4 289,5 288,1 303,4 315,6 Buk 199,6 205,6 204,3 209,7 216,0 Czerwonak 166,8 174,5 172,2 180,1 183,1 Dopiewo 202,7 215,3 226,1 239,9 247,0 Kleszczewo 137,1 154,4 167,0 178,7 186,1 Komorniki 218,4 238,2 249,1 255,4 262,9 Kostrzyn 154,4 157,3 162,3 166,7 172,6 Kórnik 208,9 222,3 226,9 235,9 237,7 Mosina 195,4 196,0 195,4 204,5 207,7 Murowana Goślina 197,2 202,9 199,3 202,2 205,3 Pobiedziska 182,1 190,4 188,5 193,9 197,2 Rokietnica 194,8 209,0 217,5 221,2 230,4 Stęszew 161,3 170,8 169,4 174,1 178,8 Suchy Las 272,1 300,3 304,8 315,4 338,0 Swarzędz 220,9 225,3 225,4 231,4 235,6 Tarnowo Podgórne 274,6 294,6 298,6 306,6 316,6 Poznań 259,3 269,1 276,8 290,7 303,6 Źródło: Bank Danych Lokalnych 42

40 Miliony Wykres 2.1. Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw w województwie wielkopolskim w latach (w mln. złotych) ,19 12,28 11,75 12,42 8,41 7,89 7,13 6, Sektor publiczny Sektor prywatny Źródło: Bank Danych Lokalnych Z wykresu 2.1. wynika, że nakłady inwestycyjne w sektorze prywatnym przekraczają te ponoszone przez przedsiębiorstwa w sektorze publicznym. Począwszy od 2010 roku obserwujemy w sektorze prywatnym systematyczny wzrost nakładów inwestycyjnych. Na odwrót, w sektorze publicznym począwszy od 2011 roku nastąpiło ich zmniejszenie. W województwie wielkopolskim wskaźnik cen i towarów konsumpcyjnych (inflacja) w porównaniu z całym krajem był na nieco wyższym poziomie na przestrzeni lat Najwyższą jego wartość w województwie wielkopolskim odnotowano w 2011 roku kiedy to ceny towarów konsumpcyjnych były średnio o 4,7% wyższe w porównaniu z rokiem Najniższą wartość wskaźnika inflacji w województwie wielkopolskim odnotowano z kolei w 2013 roku 101,1% co oznacza, że ceny towarów w 2013 roku były średnio jedynie o 1,1% wyższe od cen towarów w 2012 roku. Szczegółowe informacje na temat wskaźnika cen i towarów konsumpcyjnych w Polsce i województwie wielkopolskim przedstawia tabela Tabela Wskaźnik cen i towarów konsumpcyjnych w Polsce i województwie wielkopolskim w latach Jednostka terytorialna ogółem Polska 103,5 102,6 104,3 103,7 100,9 Wielkopolskie 103,6 102,8 104,7 104,0 101,1 Źródło: Bank Danych Lokalnych 8 Wskaźnik ten jest podawany przez Główny Urząd Statystyczny jedynie na poziomie kraju i województwa. Dane na poziomie powiatów czy gmin nie są publikowane. 43

41 Województwo wielkopolskie zalicza się do jednych z najbardziej rozwiniętych gospodarczo regionów Polski. W latach można było zaobserwować systematyczny wzrost PKB (w mln zł). Podobną tendencję można było zaobserwować również w podregionie poznańskim obejmującym gminy powiatu poznańskiego, szamotulskiego, obornickiego, średzkiego i śremskiego oraz w podregionie m. Poznań tożsamego z miastem Poznań (por. tabela 2.11). Tabela PKB per capita w Polsce, województwie wielkopolskim, podregionie poznańskim i Poznaniu w latach (w mln zł) Jednostka terytorialna Rok Polska Wielkopolskie Podregion 61 - poznański Podregion 62 - m. Poznań Źródło: Bank Danych Lokalnych Wydatki z budżetu gminy per capita w latach nie wykazywały dla wszystkich gmin wchodzących w skład aglomeracji poznańskiej jednakowych tendencji (por. tabela 2.12). Tabela Wydatki z budżetu gminy per capita w latach w aglomeracji poznańskiej (w zł) Gmina Luboń 2205, , , , ,50 Puszczykowo 3160, , , , ,38 Buk 2588, , , , ,30 Czerwonak 2939, , , , ,02 Dopiewo 2606, , , , ,29 Kleszczewo 3230, , , , ,97 Komorniki 3387, , , , ,40 Kostrzyn 2500, , , , ,79 Kórnik 4251, , , , ,22 Mosina 2596, , , , ,29 Murowana Goślina 2995, , , , ,54 Pobiedziska 2788, , , , ,94 Rokietnica 2316, , , , ,90 Stęszew 2634, , , , ,85 Suchy Las 5555, , , , ,85 Swarzędz 2964, , , , ,71 Tarnowo Podgórne 6347, , , , ,24 Poznań 4874, , , , ,87 Źródło: Bank Danych Lokalnych W roku 2013 w porównaniu z rokiem 2012 dla większości gmin wydatki z budżetu gminy per capita malały, niemniej jednak w niektórych gminach zaobserwowano tendencję 44

42 odwrotną (Buk, Murowana Goślina, Pobiedziska, Rokietnica, Stęszew, Swarzędz). Największe wydatki per capita z budżetu gminy w roku 2013 zaobserwowano w Suchym Lesie, Tarnowie Podgórnym oraz Poznaniu. Najmniejsze wydatki per capita w 2013 roku zaobserwowano z kolei w gminach Kostrzyn, Luboń oraz Mosina Potencjał gospodarczy aglomeracji poznańskiej w 2013 roku ujęcie taksonomiczne Podsumowaniem rozważań w rozdziale poświęconym sytuacji gospodarczej będzie próba typologizacji gmin wchodzących w skład aglomeracji poznańskiej ze względu na tzw. potencjał gospodarczy. Analiza obejmować będzie 2013 rok i odnosić się będzie do zestawu najważniejszych - dostępnych na tym poziomie zmiennych, które go determinują. Na potrzeby typologizacji stworzony zostanie ranking gmin z wykorzystaniem syntetycznego miernika rozwoju (porządkowanie liniowe) oraz utworzone zostaną z jego wykorzystaniem odpowiednie grupy gmin podobnych do siebie ze względu na to zjawisko. W badaniu polegającym na stworzeniu rankingu gmin aglomeracji poznańskiej w 2013 roku i ich klasyfikacji ze względu na potencjał gospodarczy wykorzystano 5 zmiennych diagnostycznych. Kierowano się przy tym dostępnością danych opisujących gospodarkę poszczególnych gmin wchodzących w skład aglomeracji poznańskiej oraz przesłankami merytorycznymi. Ze względu na bardzo niski poziom agregacji przestrzennej jaki stanowi gmina potencjalny zestaw zmiennych diagnostycznych jest stosunkowo ograniczony. X 1 jednostki gospodarcze nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności stymulanta, X 2 jednostki gospodarcze wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności destymulanta, X 3 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym stymulanta, X 4 podmioty gospodarcze na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym stymulanta, X 5 wydatki z budżetu gminy per capita stymulanta. 45

43 Dane na temat kształtowania się powyższych wskaźników pochodziły z Banku Danych Lokalnych. Ustalono, że spośród wszystkich wziętych pod uwagę zmiennych cztery stanowią stymulanty a jedna to destymulanta. Informacja o tym czy dana zmienna została uznana za stymulantę czy destymulantę została umieszczona obok cechy na liście zmiennych diagnostycznych. Na potrzeby stworzenia rankingu gmin i ich klasyfikacji ze względu na potencjał gospodarczy zastosowano podejście opisane w rozdziale 1 tj. dokonano unitaryzacji wszystkich zmiennych, obliczono wskaźnik syntetyczny agregujący wszystkie cząstkowe zmienne diagnostyczne a następnie dokonano klasyfikacji gmin aglomeracji poznańskiej. Dane na temat poszczególnych zmiennych diagnostycznych zawiera tabela 2.13 a informacje o wartościach tych zmiennych po unitaryzacji, syntetycznym mierniku rozwoju i klasyfikacji tabela Na wykresie 2.3 przedstawiono przestrzenne rozmieszenie wartości syntetycznego miernika rozwoju opisującego potencjał gospodarczy w gminach aglomeracji poznańskiej oraz miejsca zajmowane przez poszczególne gminy w rankingu. Tabela Wartości zmiennych diagnostycznych opisujących potencjał gospodarczy gmin aglomeracji poznańskiej w 2013 roku Gmina X1 X2 X3 X4 X5 m. Luboń ,3 238,3 2420,5 m. Puszczykowo ,2 315,6 2987,38 Buk , ,3 Czerwonak ,1 183,1 3027,02 Dopiewo , ,29 Kleszczewo ,1 186,1 2980,97 Komorniki ,3 262,9 3469,4 Kostrzyn ,2 172,6 2116,79 Kórnik ,4 237,7 3716,22 Mosina ,5 207,7 2548,29 Murowana Goślina ,3 205,3 2729,54 Pobiedziska ,5 197,2 2984,94 Rokietnica ,8 230,4 3047,9 Stęszew ,8 2592,85 Suchy Las , ,85 Swarzędz ,7 235,6 3373,71 Tarnowo Podgórne ,9 316,6 5726,24 Poznań ,6 4905,87 Źródło: Bank Danych Lokalnych 46

44 Analiza wykresu 2.3 pozwala zauważyć, że gminami charakteryzującymi się najwyższymi wartościami syntetycznego miernika rozwoju opisującego potencjał gospodarczy są Suchy Las, Tarnowo Podgórne, Poznań oraz Komorniki. Najwyższy poziom potencjału gospodarczego w 2013 roku zaobserwowano zatem w samym Poznaniu oraz w gminach bezpośrednio okalających miasto Poznań, przede wszystkim w jego północnozachodniej części. Z kolei gminami, które charakteryzują się najmniejszym potencjałem gospodarczym są Kostrzyn, Stęszew oraz Murowana Goślina. Są to zatem gminy, które bezpośrednio nie graniczą z Poznaniem. O wysokiej pozycji w rankingu gminy Suchy Las decydowały korzystne wartości prawie wszystkich (z wyjątkiem zmiennej X 2 - jednostki gospodarcze wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności) zmiennych diagnostycznych uwzględnionych w analizie (por. tabela 2.13). Wynika to z faktu, że zmienne po unitaryzacji, które przekształcone zostały w stymulanty, przyjmowały wartości bliskie 1. Na odwrót o niskiej pozycji gmin: Kostrzyn, Stęszew oraz Murowana Goślina w rankingu ze względu na potencjał gospodarczy zadecydowały niskie wartości praktycznie wszystkich zmiennych diagnostycznych wziętych do analizy. Wyjątek stanowiła zmienna X 2, która w przypadku gminy Kostrzyn, charakteryzowała się pożądanym poziomem wartości. Tabela Wartości zmiennych diagnostycznych po unitaryzacji zerowanej, syntetyczny miernik rozwoju i miejsce w rankingu opisującym potencjał gospodarczy gmin aglomeracji poznańskiej w 2013 roku Gmina Z1 Z2 Z3 Z4 Z5 SMR Grupa m. Luboń 0,40 0,06 0,51 0,40 0,08 0,290 2 m. Puszczykowo 0,39 0,06 1,00 0,87 0,24 0,509 2 Buk 0,09 0,75 0,31 0,26 0,24 0,331 2 Czerwonak 0,03 0,67 0,16 0,06 0,25 0,232 2 Dopiewo 0,59 0,24 0,60 0,45 0,35 0,444 2 Kleszczewo 0,34 1,00 0,16 0,08 0,23 0,363 2 Komorniki 0,69 0,28 0,68 0,55 0,37 0,511 2 Kostrzyn 0,08 0,75 0,00 0,00 0,00 0,164 1 Kórnik 0,29 0,29 0,52 0,39 0,43 0,386 2 Mosina 0,21 0,43 0,36 0,21 0,12 0,267 2 Murowana Goślina 0,15 0,22 0,34 0,20 0,17 0,215 2 Pobiedziska 0,09 0,39 0,28 0,15 0,24 0,229 2 Rokietnica 0,64 0,33 0,47 0,35 0,25 0,409 2 Stęszew 0,00 0,59 0,07 0,04 0,13 0,164 1 Suchy Las 1,00 0,37 0,93 1,00 1,00 0,860 3 Swarzędz 0,20 0,33 0,46 0,38 0,34 0,342 2 Tarnowo Podgórne 0,70 0,06 0,73 0,87 0,98 0,

45 Poznań 0,63 0,00 0,57 0,79 0,76 0,549 2 Źródło: Bank Danych Lokalnych Podobnie jak w przypadku potencjału demograficznego i sytuacji panującej na rynku pracy, uzupełnieniem sporządzonego rankingu była klasyfikacja gmin aglomeracji poznańskiej ze względu na poziom potencjału gospodarczego. W tym celu wykorzystano typologizację bazującą na obliczonym współczynniku syntetycznego miernika rozwoju (por. rozdział 1). Wyniki przeprowadzonej klasyfikacji gmin aglomeracji poznańskiej potwierdzają rezultaty uzyskane z wykorzystaniem techniki porządkowania liniowego. Gminami o najwyższym poziomie potencjału gospodarczego są: Tarnowo Podgórne oraz Suchy Las. Stęszew oraz Kostrzyn charakteryzują się z kolei najniższym poziomem potencjału gospodarczego. Poznań ze względu na przyjęty sposób klasyfikacji został przydzielony do grupy 2 tj. do gmin o przeciętnym poziomie potencjału gospodarczego. Również Murowana Goślina, która w rankingu zajmowała odległe miejsce znalazła się w grupie 2, która była najbardziej liczna. Jest to konsekwencją dość wysokiej wartości odchylenia standardowego wyznaczonego syntetycznego miernika rozwoju (0,178) w stosunku do jego wartości średniej (0,385), przez co wiele gmin znalazło się w drugiej grupie gmin o przeciętnym poziomie potencjału gospodarczego. 48

46 Wykres 2.2. Przestrzenne rozmieszczenie wartości wskaźnika syntetycznego miernika rozwoju opisującego potencjał demograficzny w przekroju gmin aglomeracji poznańskiej w 2013 roku Źródło: opracowanie własne 49

47 Wykres 2.3. Typologizacja gmin aglomeracji poznańskiej w 2013 roku ze względu na poziom potencjału gospodarczego Źródło: opracowanie własne 50