PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA

Transkrypt

1 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA GORLICE NA LATA

2 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA MIASTA GORLICE NA LATA Spis treści 1. Wstęp Podstawa prawna opracowania Programu Opieki nad Zabytkami" Uregulowania prawne dot. ochrony i opieki nad zabytkami Określenie nazewnictwa związanego z ochroną i opieką nad zabytkami Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata Wojewódzki Program Ochrony nad Zabytkami w województwie małopolskim 6 7. Strategia Rozwoju Powiatu Gorlickiego Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Miasta Gorlice w perspektywie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Gorlice 9 10.Charakterystyka zasobów, analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Gorlic Zarys historii obszaru Krajobraz kulturowy Obiekty zabytkowe nieruchome na terenie Miasta Gorlice Obiekty które winny być wpisane do rejestru zabytków Zabytki ruchome Zabytki znajdujące się w zbiorach muzealnych i innych Dziedzictwo niematerialne Zabytki o najwyższym znaczeniu dla miasta Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Założenia Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta Gorlice" Instrumenty realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Zasady oceny realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Źródła finansowania Wykorzystane dokumenty i materiały str. 1

3 1. Wstęp Zakres Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta Gorlice na lata " określa Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dziennik Ustaw nr 162. poz. 1568) oraz Ustawa z dnia 18 marca 2010 roku o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz zmianie niektórych ustaw (D.U. Nr 75. poz. 474). Przedmiotem opracowania dokumentu jest dziedzictwo kulturowe w granicach administracyjnych miasta Gorlice. Na krajobraz kulturowy składają się zarówno elementy przyrodnicze, jak i wytwory i osiągnięcia cywilizacyjne człowieka. Są to pojedyncze obiekty i zespoły budowli, dzieła sztuki, elementy zagospodarowania przestrzeni, krajobraz miejski, obszary kształtujące świadomość i tożsamość regionalną mieszkańców. W działaniach samorządów lokalnych, podobnie jak w polityce państwa, istotne jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju i ładu przestrzennego oraz powiązanie ochrony zabytków z ochroną środowiska naturalnego. Sprawny i skuteczny system ochrony i opieki nad zabytkami powinien odbywać się przy udziale samorządów, właścicieli i użytkowników zabytków oraz mieszkańców i wspólnot lokalnych. Głównym odbiorcą programu jest społeczność lokalna, która bezpośrednio powinna odczuć efekty jego wdrażania. Dotyczy to nie tylko właścicieli i użytkowników obszarów i obiektów zabytkowych, ale również wszystkich mieszkańców, gdyż zachowane i należycie pielęgnowane dziedzictwo kulturowe wyróżnia obszar gminy i przesądza o jej atrakcyjności. Przyjęty przez Radę Miasta w formie uchwały program opieki nad zabytkami jest elementem polityki samorządowej. Powinien służyć podejmowaniu planowych działań dotyczących inicjowania, wspierania, koordynowania badań i prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. W ewidencji zabytków dla miasta Gorlice znajduje się ogółem 407 obiektów, w tym 16 obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Należą do nich: cmentarze wojenne, cmentarz żydowski, park miejski, zespół pałacowy, kapliczka, synagoga oraz pojedyncze domy związane z historią miasta. Program" przedstawia przede wszystkim charakterystykę zasobów i dziedzictwa kulturowego miasta Gorlice oraz wyznacza cele - kierunki działań i zadania na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami. Charakterystyka zasobów została oparta na określeniu zasobów kulturowych miasta oraz ich znaczenia i wartości w kontekście przestrzennym, historycznym i kulturowym. Program opieki nad zabytkami jest opracowywany na 4 lata. Z realizacji programu Burmistrz Miasta co 2 lata sporządza sprawozdanie, które przedstawia Radzie Miasta. Kolejne sporządzane programy opieki będą uwzględniać pojawiające się nowe uwarunkowania prawne i administracyjne, zmieniające się warunki społeczne, gospodarcze i kulturowe, nowe kryteria oceny i aktualny stan zachowania zasobu oraz prowadzone okresowo oceny efektów wdrażania obowiązującego programu. str. 2

4 2. Podstawa prawna opracowania Programu Opieki nad Zabytkami" zabytki zostały objęte ochroną zadeklarowaną jako konstytucyjny obowiązek państwa i każdego obywatela (art. 5, art. 6 ust. 1 i art. 86 Konstytucji RP); głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz z późn. zm.). wykonywanie zadań w zakresie kultury i ochrony zabytków jest ustawowym zadaniem samorządów. W art. 7 ust. 1, pkt 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2013 r,, poz. 594 z późn. zm.) zostały określone zadania własne gminy: zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy (...) kultury, w tym (...) ochrony zabytków i opieki nad zabytkami". 3. Uregulowania prawne dotyczące ochrony i opieki nad zabytkami. Uregulowania prawne znajdują się: ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2012, poz. 647 z późn. zm.), ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (tekst jednolity Dz.U. z 2013 r. poz z późn. zm.), ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2013 r., poz. 1232), ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2013, poz. 627 z późn.zm.), ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity Dz.U. z 2010 r., Nr 102, poz.651 z późn. zm.), ustawie z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jednolity Dz.U. z 2012, poz. 406), ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. z 2010 r. Nr 234, poz z późn. zm.). Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i w bibliotekach zostały określone w: ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. z 2012 r., poz. 987 z późn. zm.) ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. z 2012, poz. 642 z późn. zm.). Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy: ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity Dz.U. z 2011 r. Nr 123, poz.698 z późn. zm.). str. 3

5 4. Określenie nazewnictwa związanego z ochroną i opieką nad zabytkami. Zabytek jest to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich cześć lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki lub zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym. Do zabytków zalicza się obiekty nieruchome, ruchome i archeologiczne ze względu na posiadaną przez nie wartość historyczną, artystyczną lub naukową. W myśl ustawy ochronie i opiece podlegają (bez względu na stan zachowania): 1) zabytki nieruchome będące, w szczególności: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji, 2) zabytki ruchome będące, w szczególności: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, b) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, c) sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznej dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. z 2012, poz. 642), h) instrumentami muzycznymi, i) wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, j) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności: a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. Ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej", (art. 6.2 ustawy). Ochrona zabytku to ochrona obiektu wpisanego do rejestru zabytków, gminnej ewidencji zabytków. Formami ochrony są: - wpis do rejestru zabytków, - uznanie za pomnik historii, - utworzenie parku kulturowego, - ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. str. 4

6 Ochrona zabytków polega na podejmowaniu działań mających na celu: - zapewnieniu warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla ich wartości, udaremnienie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków - przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę, - kontrola stanu zachowania i przeznaczenia zabytków, - uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i kształtowaniu środowiska. Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega na zapewnieniu warunków: - naukowego badania i dokumentacji zabytku, - prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, - zabezpieczania i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, korzystanie z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. 5. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata Cel główny Krajowego Programu Wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków w rozwoju potencjału kulturowego i kreatywnego Polaków. Wyzwanie Dziedzictwo kulturowe stanowi naturalny kapitał dla rozwoju potencjału kulturowego i kreatywnego Polaków, stanowi także naturalną podstawę dla wzmacniania tożsamości społecznej cel główny Krajowego Programu zakłada poprzez zaplanowane w celach szczegółowych działania, wzmocnienie roli dziedzictwa w życiu społecznym oraz wzmocnienie świadomości roli dziedzictwa dla rozwoju społecznego. Cel szczegółowy 1 Wspieranie rozwiązań systemowych na rzecz ochrony zabytków w Polsce. Wyzwanie 1 Uporządkowanie i ujednolicenie stanu wiedzy o zasobie zabytków w Polsce polegające na sporządzeniu kompleksowego raportu o stanie zachowania zabytków nieruchomych w Polsce, uporządkowaniu rejestru zabytków nieruchomych (usunięcie martwych wpisów ), opracowaniu diagnozy stanu zabytków ruchomych; Wyzwanie 2 wzmocnienie instrumentów ochrony krajobrazu kulturowego wpływające na kompleksowość działań ochronnych i ich integrację z ochroną przyrody. Cel szczegółowy 2 Wzmocnienie synergii działania organów ochrony zabytków Wyzwanie 1 Podniesienie jakości zarządzania zabytkami i zarządzania procesami ochrony zabytków wraz ze podniesieniem jakości procesów decyzyjnych w administracji dotyczących ochrony zabytków. str. 5

7 Cel szczegółowy 3 Tworzenie warunków do aktywnego uczestnictwa w kulturze, edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz jego promocji i reinterpretacji. Wyzwanie 1 zwiększanie dostępu do dziedzictwa i jego aktywna promocja narzędzia do podnoszenia świadomości społecznej funkcji dziedzictwa kulturowego jako podstawy kształtowania się wszystkich poziomów tożsamości. 6. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w województwie małopolskim. Województwo Małopolskie zainicjowało i podjęło Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata Zapisy programu zakładają stworzenie i wdrożenie mechanizmów włączających dziedzictwo kulturowe w obieg gospodarczy, przy jednoczesnym zachowaniu priorytetu zabytku. Zmiany w podejściu do ochrony dziedzictwa kulturowego dotyczą: wypracowania nowego sposobu zarządzania dziedzictwem, przemiany świadomości społeczeństwa w kwestii kulturowego i ekonomicznego znaczenia szeroko pojętej przestrzeni kulturowej i umiejętnego jej wykorzystania oraz utworzenia i upowszechnienia nowego modelu użytkowania zabytków, łączącego ochronę zabytków, poszukiwanie nowych form opieki nad zabytkami oraz tworzenie sprzyjających warunków, szczególnie dla rozwoju sektora kultury, turystyki i edukacji. Nowy akt prawa miejscowego wskazuje cele, priorytety i kierunki działań określone w wyniku przeprowadzonej analizy zasobu dziedzictwa kulturowego w regionie. Decydujący wpływ na wybór priorytetów, określenie strategii i planowania miała ocena stanu zachowania poszczególnych rodzajów zabytków i krajobrazu kulturowego, analiza zagrożeń oraz występujących tendencji i problemów w zakresie szeroko pojętej ochrony przestrzeni kulturowej. Nowy program stanowi kontynuację i rozwinięcie przyjętego jako pierwszy w Polsce przez Sejmik Województwa Wojewódzkiego programu ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Małopolski. Założenia i ustalenia pierwszego programu z 2005 r. uznaje się za nadal obowiązujące. Z uwagi na długi okres planowania ( ) nowym zapisom programowym nadano szeroki zakres, uwzględniający dużą dynamikę zmian w dziedzinie ochrony przestrzeni kulturowej i dziedzinach synergicznych. Uwzględniono złożoność problematyki oraz różnorodność i mnogość zagadnień dotyczących dziedzictwa kulturowego. Z uwagi na specyfikę obszarów problemowych oraz strategiczne podejście, program obejmuje swoim zasięgiem zarówno opiekę nad zabytkami w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami położonymi na obszarze obecnego województwa małopolskiego, jak i politykę w dziedzinie ochrony przestrzeni kulturowej. Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata wyznacza 2 cele strategiczne: ochronę regionalnej przestrzeni kulturowej oraz zarządzanie regionalną przestrzenią kulturową. W ramach niniejszych celów określono 5 priorytetów oraz 13 kierunków działań i 64 działania, które mają służyć realizacji wytycznych i założeń programu. str. 6

8 W celu ochrony dziedzictwa kulturowego, wojewódzki program przyjął nowe podejście do ochrony regionalnej przestrzeni kulturowej pojmowanej szeroko w kontekście krajobrazowym, przyrodniczym, przestrzennym, związanym z kulturą materialną jak i niematerialną oraz istniejącymi lub potencjalnymi możliwościami kreowania funkcji kulturotwórczych. Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata postuluje: str. 7

9 zasadę prowadzenia działań służących zachowaniu autentyzmu obiektów i obszarów zabytkowych oraz uznania pojęcia autentyzmu za naczelną wartość dziedzictwa kulturowego, kompleksowość opieki nad dziedzictwem kulturowym, w rezultacie której prowadzone będą działania mające na celu powstrzymanie niekorzystnych i niekontrolowanych przemian przestrzeni kulturowej, zapewnienie możliwie najskuteczniejszej ochrony dziedzictwa kulturowego zarówno tego najcenniejszego, jak i tych wszystkich jego aspektów, które w powszechnym odbiorze nie są jeszcze postrzegane jako wspólne dziedzictwo kulturowe podlegające ochronie i opiece, wdrożenie mechanizmów wsparcia i aktywizacji użytkowników wartościowych obiektów zarówno zabytków, jak i dóbr kultury współczesnej do inwestowania we własne nieruchomości oraz podjęcia zagospodarowania tych, które niszczeją, upowszechnienie tzw. dynamicznego ujęcia traktującego dziedzictwo kulturowe jako kapitał intelektualny i emocjonalny generujący różnorodne możliwości rozwoju i stymulujący kreatywność społeczną. 7. Strategia Rozwoju Powiatu Gorlickiego. Przyjęcie Zintegrowanej Strategii Rozwoju Powiatu Gorlickiego na lata nastąpiło na mocy uchwały Nr XXII/204/08 Rady Powiatu Gorlickiego z dnia r. Zgodnie z zapisami strategii, jej misją jest Powiat Gorlicki jako kraina: - gwarantująca swym mieszkańcom wysoki poziom i jakość życia, - wspierająca aktywność społeczną i gospodarczą mieszkańców, - sprzyjająca inwestorom, - dbająca o zachowanie dziedzictwa kulturowego oraz lokalnych wartości przyrodniczych i historycznych, - proponująca gościom i turystom konkurencyjną i unikalną ofertę czerpiącą z różnorodności kulturowej, walorów przyrodniczych i historycznych, stanowiącą nowe istotne źródło dochodów mieszkańców. Zadania odnoszące się bezpośrednio do dziedzictwa kulturowego znajdują się w Priorytecie strategicznym IV: Podnoszenie atrakcyjności turystycznej powiatu gorlickiego. Priorytet ten dzieli się na trzy cele strategiczne: - Powiat atrakcyjny turystycznie i wyposażony w infrastrukturę turystyczną - Powiat chroniący i prezentujący dziedzictwo historyczno-kulturowe oraz unikatowe walory środowiska naturalnego. - Rozwijające się współzależnie różne typy turystyki wiejskiej i miejskiej 8. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Miasta Gorlice w perspektywie Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Miasta Gorlice w perspektywie " określa misję dla miasta: Gorlice są Bramą Beskidu Niskiego - subregionalnym centrum administracji, turystyki i nowoczesnego przemysłu, liderem współpracy na rzecz rozwoju ziemi gorlickiej. To Miasto Nowej Energii, które dzięki dobrym warunkom dla inwestycji, rozwijającej się lokalnej przedsiębiorczości i docenianiu społecznej aktywności stwarza mieszkańcom przyjazną przestrzeń do dobrego życia oraz proponuje 3 następujące obszary strategiczne: - Nowa energia w Gorlicach konkurencyjna lokalizacja oraz wiarygodny partner dla biznesu - W Gorlicach dobrze w każdym wieku przyjazne i konkurencyjne miejsce zamieszkania. str. 8

10 - Beskid Niski bez granic - Gorlice jako nowoczesny transgraniczny węzeł obsługi ruchu turystycznego. Strategia jest dokumentem, który wyznacza ogólne założenia rozwoju miasta, a uwarunkowanie wewnętrzne dotyczące m.in. ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego zawiera Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Gorlice". 9. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Gorlice Studium określa zadania w zakresie ochrony dóbr kultury na terenie miasta Gorlice, którymi są: - ochrona dóbr kultury uwzględnienie w planach obiektów wpisanych do rejestru dóbr kultury; - rewitalizację historycznego układu urbanistycznego Zespołu Staromiejskiego i innych terenów wyznaczonych w programie rewitalizacji. - I.Po Tereny pozostające w dotychczasowym użytkowaniu, takie jak: obiekty wpisane do rejestru zabytków WKZ, pomniki przyrody, tereny lasów, tereny komunikacyjne i infrastruktury technicznej, tereny wód otwartych oraz tereny zieleni urządzonej, w tym cmentarzy; Tereny oznaczone cyfrą I., pozostają w dotychczasowym użytkowaniu: Tereny pomników przyrody utworzonych stosownymi decyzjami, do utrzymania i ochrony. - Grupa drzew na skarpie wokół ogrodu POM w Sokole (dec. Nr RLS op 7140/72/78 z dnia r, Nr rej. 282); - Dąb (o obwodzie 500 cm) rosnący na terenie Miejskich Ogródków Działkowych (Dec. Nr RLS op /73/78 z dnia r, Nr rej. 283); - Grupa czterech drzew (3 dęby, lipa) stanowiąca fragment alei naprzeciw budynków mieszkalnych POM Sokół (Dec. Nr RLS op 7140/74/78 z dnia r, Nr rej. 284); - 1dąb na terenie POM Sokół koło sadzawki (Dec. Nr RLS op 7140/75/78 z dnia r, Nr rej.285); - Pojedyncze drzewo (lipa drobnolistna) rosnące przy bloku mieszkalnym na ul. Niepodległości (Dz. Urzęd. Woj. Nowosądeckiego Nr 21/95, Nr rej. 391); - Grupa trzech drzew (jesiony wyniosłe) rosnąca w pobliżu szpitala neurologicznego na ulicy Sienkiewicza (Nr rej. 397) dz. nr ewid i 1849/34; - Pojedyncze drzewo (dąb szypułkowy) rosnące przy Szkole Podstawowej nr 3 na ul. Wyszyńskiego (Nr rej. 398) dz. nr ewid. 526/2; - Pojedyncze drzewo (buk zwyczajny) rosnące w parku szkolnym przy Szkole Podstawowej nr 3 (rozp. Woj. Nowosądeckiego Nr 30 z 9 lipca 1998r, Nr rej. 412) - dz. nr ew. 517/68; - Pojedyncze drzewo (dąb bezszypułkowy) przy ul. Stróżowskiej (rozp. Woj. Nowosądeckiego Nr 30 z 9 lipca 1998r, Nr rej. 415); str. 9

11 - Pojedyncze drzewo (modrzew europejski) rosnące w parku szkolnym przy Szkole Podstawowej nr 3 (rozp. Woj. Nowosądeckiego Nr 48 z 7 grudnia 1998r, Nr rej. 422) - dz. nr ew. 517/68; - Pojedyncze drzewo (tulipanowiec) rosnące w parku szkolnym przy Szkole Podstawowej nr 3 (rozp. Woj. Nowosądeckiego Nr 48 z 7 grudnia 1998r, Nr rej. 423) - dz. nr ew. 517/68; - Dąb czerwony w Parku w Gliniku Absolwent, rozp. Woj.Małopolskiego Nr 14/02 z r. - I.UK Obiekty wpisane do rejestru zabytków WKZ, do utrzymania i ochrony. Działalność inwestycyjna może być prowadzona na podstawie przepisów odrębnych. Wszelkie działania w wymienionych poniżej obiektach i w obrębie działek, na których są usytuowane, wymagają zgody WKZ: - Dom przy ul. Wąskiej 9 (decyzja 336/49)- dz. nr 294, 293; - Domy w Rynku nr 6 i 7 (decyzja 337/49)- dz. nr 270, 269; - Dwór Karwacjanów (decyzja 338/73); - Dom przy ul. Ogrodowej 1 (decyzja 339/73) - dz. nr 1691; - Dom tzw. Szklarczykówka przy ul. Obrońców Stalingradu 13 (decyzja 395/89); - Kapliczka przy ul. Węgierskiej (decyzja 400/89) - dz. nr 1795; - Synagoga przy ul. Piekarskiej 3 obecnie piekarnia (decyzja 581/95) - dz. nr 1282, 1284/2. - I.1.ZC pow. 2,67 ha Tereny czynnego cmentarza parafialnego przy ul. Karwacjanów, wpisanego do rejestru WKZ decyzją Nr 636/97), do utrzymania i ochrony. Działalność inwestycyjna może być prowadzona na podstawie przepisów odrębnych. Wszelkie działania wymagają zgody WKZ. - I.2.ZC pow. 2,47 ha Tereny nieczynnych cmentarzy wojennych i cmentarza żydowskiego, wpisanych do rejestru zabytków WKZ, do utrzymania i ochrony. Działalność inwestycyjna może być prowadzona na podstawie przepisów odrębnych. Wszelkie działania w wymienionych poniżej obiektach i w obrębie działek, na których są usytuowane, wymagają zgody WKZ: - Cmentarz żydowski wraz ze strefą widokową m od granicy działki (decyzja 404/89) - dz.nr 747; - Cmentarz wojenny nr 91 Korczak wraz ze strefą widokową m od granicy działki (decyzja 436/91) - dz. nr 755; - Cmentarz wojenny nr 87 wraz ze strefą widokową m od granicy działki (decyzja 434/91) - dz nr 2268; - Cmentarz wojenny nr 88 wraz ze strefą widokową m od granicy działki (decyzja 435/91) - dz.nr 506; - Cmentarz wojenny nr 98 wraz ze strefą widokową m od granicy działki (decyzja 437/91) - dz.nr 451/3; - Cmentarz wojenny nr 92 (decyzja 459/93) - dz. nr 348, d.1019/2; Tereny nieczynnego cmentarza radzieckiego z II wojny światowej, do utrzymania i ochrony. Działalność inwestycyjna może być prowadzona na podstawie przepisów odrębnych. str. 10

12 - II.1.ZP/U. pow. 19,13 ha Tereny gminnej zieleni publicznej o charakterze zieleni parkowej, utrzymuje się na następujących zasadach: - Park Miejski im. Biechońskiego, utrzymuje się, z możliwością jego zagospodarowania dla celów wypoczynku i rekreacji. Obowiązuje zagospodarowanie Parku, łącznie z terenami oznaczonymi w planie symbolem III.1.ZP.; - Obowiązuje respektowanie zasad gospodarowania i ograniczeń wynikających z decyzji w sprawie wpisania parku do rejestru zabytków (decyzja 195/u/85) - dz. nr 1671/1. Wszelkie działania, wymagają zgody WKZ; - Istniejące obiekty utrzymuje się, z obowiązkiem ich przebudowy dla potrzeb rekreacji na zasadach określonych przez WKZ. Dopuszcza się wykorzystanie obiektów dla celów gastronomicznych, np. kawiarnia lub pomieszczenia klubowe; - Obowiązuje zakaz lokalizacji części mieszkalnej i hotelowej w istniejących obiektach; - Dopuszcza się realizację letniego, zadaszonego amfiteatru dla organizacji imprez masowych, na zasadach określonych przez WKZ; - Dopuszcza się realizację obiektów i urządzeń małej architektury służących rekreacji codziennej, na zasadach określonych przez WKZ; - Dopuszcza się realizację placów zabaw dla dzieci oraz boisk sportowych z zakazem asfaltowania ich nawierzchni, na zasadach określonych przez WKZ; - Dopuszcza się realizacje ścieżek rowerowych z zakazem asfaltowania ich nawierzchni, na zasadach określonych przez WKZ; - Obowiązuje utrzymanie stabilności zboczy przy realizacji wszelkich inwestycji i dopuszcza się wykorzystanie do tego celu środków technicznych; - Obowiązuje kompleksowe uzbrojenie terenów i podłączenia do sieci miejskich w oparciu o rozwiązania programowe. Obowiązuje utrzymanie istniejącego uzbrojenia; - Obowiązuje utrzymanie istniejącej zieleni drzewiasto krzewiastej z możliwością jej uzupełniania z zastosowaniem gatunków roślin rodzimych, przede wszystkim liściastych oraz roślin ozdobnych. - II.2.ZP/U. pow. 7,33 ha Tereny zieleni o charakterze zieleni parkowej, utrzymuje się na następujących zasadach: - Istniejący zespół parkowo pałacowy w Siarach pałac, park, folwark, aleja dojazdowa utrzymuje się; - Obowiązuje respektowanie zasad gospodarowania i ograniczeń wynikających z decyzji w sprawie wpisania obiektu do rejestru zabytków (decyzja 1/76 i decyzja 467/92). Wszelkie działania, wymagają zgody WKZ; - Dopuszcza się wykorzystanie istniejących obiektów kubaturowych na cele rekreacyjne, na zasadach określonych przez WKZ; - Obowiązuje zakaz realizacji nowych obiektów kubaturowych; - Obowiązuje kompleksowe uzbrojenie terenów i podłączenia do sieci miejskich w oparciu o rozwiązania programowe. Obowiązuje utrzymanie istniejącego uzbrojenia; - Dopuszcza się realizację obiektów i urządzeń małej architektury służących rekreacji codziennej, na zasadach określonych przez WKZ; - Obowiązuje utrzymanie istniejącej zieleni drzewiasto krzewiastej z możliwością jej uzupełniania z zastosowaniem gatunków roślin rodzimych, przede wszystkim liściastych oraz roślin ozdobnych. str. 11

13 10. Charakterystyka zasobów, analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Gorlic Herbem Miasta jest wizerunek na niebieskim tle żółtego gryfa o czarnych konturach z czerwonym płomieńczykiem, trzymającego w przednich łapach dwa czarne klucze. str. 12

14 Miasto posługuje się flagą. Jest to prostokąt (stosunek wysokości do długości 5:8) podzielony przekątną na dwa jednakowe trójkąty; trójkąt dolny (od drzewca) w kolorze złotym oraz trójkąt górny w kolorze ciemnogranatowym. W polach trójkątów umieszczono tarcze herbowe z herbami Zadora i XIX herbem Miasta Gorlice, przy czym herb Zadora znajduje się na niebieskim tle w tarczy herbowej gotyckiej, natomiast głowa lwa z pięcioma płomieniami znajduje się w polu złotym. Herb Miasta Gorlice w tarczy gotyckiej (tło niebieskie) lew trzymający klucze (złoty) znajduje się w polu granatowym. Rewers i awers flagi identyczny. Miasto posługuje się hejnałem Godło Beskidzkie Echo, którego autorem jest Andrzej Smolik. Brzmienie hejnału określa zapis nutowy str. 13

15 10.1 Zarys historii obszaru Początki Gorlic wiążą się z osobą stolnika sandomierskiego Dersława I Karwacjana, pochodzącego z rodu krakowskich bankierów i kupców. On to, w uznaniu zasług w 1354 roku otrzymuje od króla Kazimierza Wielkiego przywilej utworzenia miasta u zbiegu Ropy i Sękówki. Początkowo Gorlice rządzą się prawem polskim, początkiem XV wieku przeniesione zostają na prawo magdeburskie. W tym czasie jest to miasto rzemieślniczo - handlowe. Miejscowi płóciennicy, sukiennicy, szewcy, krawcy, piekarze, browarnicy i inni słyną nie tylko w miastach Podkarpacia i Krakowie, utrzymują także kontakty z miastami tzw. Górnych Węgier (obecna Słowacja) a w szczególności Bardejovem. Odbywają się tutaj cotygodniowe targi oraz dwa razy do roku wielkie targi z udziałem kupców węgierskich. W drugiej połowie XVI wieku dziedzicami Gorlic zostaje rodzina Odrowąży Pieniążków. To dzięki nim miasto staje się ważnym ośrodkiem kalwinizmu na Pogórzu - odbywa się tu, między innymi, kolokwium trzech wyznań: katolików, kalwinów i braci polskich. W 1625 roku połowę miasta wykupuje rodzina Rylskich - również zagorzali reformatorzy. W okresie "potopu szwedzkiego" ci ostatni stają po stronie najeźdźcy, natomiast Pieniążkowie pozostają przy królu Janie Kazimierzu. Dlatego też, w 1657 roku, połączony oddział wojsk szwedzko - siedmiogrodzkich niszczy część Gorlic należącą do Pieniążków - z 1200 mieszkańców pozostaje po wojnach w 1662 r., 284 osoby. Stopniowy rozwój miasta następuje w wieku XVIII, a w drugim dwudziestoleciu zostaje wykupione od Pieniążków i Rylskich przez rodzinę Łętowskich. Po pierwszym rozbiorze Polski miasto znajduje się pod zaborem austriackim. Miasto jest już wtedy dobrze zagospodarowane i słynie z rzemiosła i handlu. Około połowy XIX wieku liczy prawie 4000 mieszkańców. Nowy, potężny impuls rozwojowy przynosi rozwój przemysłu naftowego, którego kolebką na ziemiach polskich był właśnie region gorlicki. W latach swoją pracownię ma tutaj Ignacy Łukasiewicz, farmaceuta, konstruktor lampy naftowej. Tutaj udoskonala swoją lampę, konstruuje pierwszą latarnię uliczną oraz udoskonala destylację ropy naftowej. On zakłada pierwsze kopalnie, organizuje spółki naftowe, buduje destylarnie przemysłowe. Z jego inicjatywy powstaje Krajowe Towarzystwo Naftowe z siedzibą w Gorlicach, tu też wychodzi pierwsze polskie czasopismo naftowe "Górnik". Ze względu na rosnące znaczenie gospodarcze w 1865 roku Gorlice stają się miastem powiatowym. Dziewięć lat później miasto posiadające większość drewnianej zabudowy trawi wielki pożar, szybko się jednak odbudowuje. Na wschód od miasta powstają liczące się w Galicji dwa zakłady przemysłowe: fabryka narzędzi i maszyn wiertniczych i naftowych, oraz destylarnia ropy naftowej - późniejsza rafineria. Początkiem XX wieku miasto liczy ponad 5000 mieszkańców, gdy tymczasem pobliskie Jasło, Krosno czy Sanok około Dynamiczny rozwój miasta przerwany zostaje wydarzeniami I wojny światowej. Gorlice przeżywają 126 dni grozy, tutaj też, po wielkiej bitwie 2 maja 1915, zostaje przerwany front rosyjski - po tej klęsce potęga armii rosyjskiej nie zostaje odbudowana do końca wojny. Po str. 14

16 przejściu frontu miasto ulega jednak prawie całkowitemu zniszczeniu. O doniosłości i powadze tej bitwy niech świadczy fakt, że uzyskała ona przydomek "Małego Verdun". Okres międzywojenny to naprawa zniszczeń, a także systematyczny rozwój, przerwany II wojną światową. Szybkie przejście frontu ochrania Gorlice przed kolejnymi wielkimi zniszczeniami, okupant jednak wywozi znaczną ilość dóbr, które stanowiły większą wartość. Liczące po zakończeniu wojny zaledwie 6000 mieszkańców miasto przystępuje do odbudowy gospodarki, szczególnie zakładów związanych z przemysłem naftowym. Gorlice stają się też bazą wypadową dla turystów zwiedzających te części Beskidu Niskiego i Pogórza Ciężkowickiego. Dziś, 30-tysięczne miasto z dobrze rozwiniętym przemysłem, usługami i handlem, stanowi atrakcyjny ośrodek miejski Krajobraz kulturowy Gorlice są cennym zespołem zabytkowym o zróżnicowanych walorach, kształtowanych od XIV do XX wieku. Pierwotny układ miasta skupiał się w rejonie obecnego Placu Dworzysko, który w późniejszym okresie został ukształtowany i przesunięty w rejon Rynku. Jest to przykład średniowiecznego przekształcania się przestrzeni miejskiej. Najwcześniejszym, zachowanym w czytelnym stanie zabytkiem, jest układ urbanistyczny, związany z lokacja miasta na prawie niemieckim, dokonana po połowie XIV w.: szachownicowy, dziewięciopolowy, z kwadratowym rynkiem w centrum; z układem tym związane jest też rozmierzenie ról, czytelne w obrębie późniejszych wsi (Ropica, Stróżyska, Glinik). Czytelność tych następujących po sobie układów urbanistycznych wymaga ich łącznej ochrony. Spośród późniejszych układów przestrzennych na uwagę zasługuje przedmieście Zawodzie, ukształtowane zasadniczo w latach , w związku przebiciem odcinka traktu podkarpackiego. Jedną z znaczących dominant układu urbanistycznego poza nadbudowanym w XX w. ratuszem jest kościół parafialny, zbudowany w obecnej postaci w latach , cenny przykład architektury eklektyzmu, nieprzypadkowo nawiązujący (projektantem był włoski dominikanin) do architektury weneckich kościołów palladiańskich z 2. poł. XVI w. W wyposażeniu wnętrza znajdują się dzieła znanych artystów: Henryka Marconiego i Jana Styki. Sakralną architekturę żydowska reprezentują dwie zachowane w złym stanie bożnice z końca XIX w. Cennym elementem panoramy miasta jest odbudowany po zniszczeniach dwór jego właścicieli Karwacjanów, z zachowanymi elementami średniowiecznymi i nowożytnymi. Układy urbanistyczne centrum miasta i przedmieść wypełnia zróżnicowana w swych funkcjach i formach zabudowa. W zabudowie mieszkalnej wyróżniają się pojedyncze domy klasycystyczne z 1. poł. XIX w. (najcenniejszy przy Rynku 6-7) oraz niskie, parterowe domy str. 15

17 z końca XVIII w. (m. in. zespół przy ul. Wąskiej w centrum miasta oraz część zabudowy wspomnianego przedmieścia Zawodzie). Liczniejsze są kamienice, domy w ogrodach i wille z doby autonomii galicyjskiej (XIX/XX w.) i lat międzywojennych XX w. Z tegoż okresu pochodzi szereg znaczących, okazałych budowli użyteczności publicznej: kilku szkół, Sokoła, sądu i starostwa (z doby autonomii galicyjskiej) i banku (z lat międzywojennych XX w.). Ten sam okres przyniósł rozwój zabudowy przemysłowej związanej z eksploatacją i przetwarzaniem ropy naftowej w postaci zespołów fabrycznych na terenie Glinika. Z programem powiatowego miasta doby autonomii galicyjskiej związane są kompozycje parków publicznych Sokolskiego i miejskiego (imienia pioniera przemysłu naftowego, Williama Henry ego Mac Garvey a). Wysokie walory zabytkowe prezentują cmentarze: rzymskokatolicki (założony na przełomie XVIII/XIX w., o krajobrazowej kompozycji, z zachowanymi zabytkowymi kaplicami i nagrobkami), żydowski (założony zapewne w XVIII w. na stoku Góry Cmentarnej) i aż pięć cmentarzy wojennych z I wojny światowej, upamiętniających krwawą bitwę gorlicka z 1915 r. Zachował się też cmentarz z II wojny światowej. Gorlice są znaczącym ośrodkiem muzealniczym. Muzeum Regionalne PTTK prezentuje historię i kulturę miasta oraz szczegółowo bitwę gorlicką i zagadnienia związane z wojennymi cmentarzami. Dwór Karwacjanów mieści Gorlicka Galerię Sztuki. Ochrona układu urbanistycznego Gorlic; ochrona krajobrazu Podstawą ochrony układu urbanistycznego Gorlic winno być studium historyczno-urbanistyczne, które w oparciu o szczegółowe analizy historyczne i krajobrazowe określiłoby strefy ochrony konserwatorskiej. Strefy te po ich zatwierdzeniu przez Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków winny być uwzględnione w planie zagospodarowania przestrzennego, stając się prawem lokalnym po jego przyjęciu przez Radę Miasta. Większa część historycznego centrum miasta powinna być objęta strefą ścisłej ochrony konserwatorskiej krajobrazu z zabudową (A), otwarte tereny rolne (nie budowlane) i zabytkowe parki strefą ścisłej ochrony konserwatorskiej krajobrazu bez zabudowy (AK), historyczne przedmieścia zwłaszcza Zawodzie - strefą częściowej ochrony konserwatorskiej krajobrazu z zabudową (B), częściowo zurbanizowane dawne tereny rolne strefą częściowej ochrony konserwatorskiej krajobrazu bez zabudowy (BK), tereny przeznaczone pod nowe str. 16

18 inwestycje (w tym dawne tereny przemysłowe) strefą ograniczającą ochronę do wybranych elementów (C). Szczególny nacisk należy położyć na eksponowanie cennej panoramy Gorlic od strony doliny Ropy, z dominantami w postaci ratusza, kościoła parafialnego i dworu Karwacjanów ponad wysoką szkarpa miejską. Należy wykluczyć dalsza zabudowę szkarpy, z kultywowaniem tu zieleni niskiej. Wymogom ochrony wspomnianej panoramy należy podporządkować gabaryty zabudowy położonej u jej stóp. Ochrona architektury i sztuki sakralnej Najwybitniejszy zabytek architektury sakralnej Gorlic kościół parafialny znajduje się w stanie dobrym i wymaga jedynie bieżącej pielęgnacji. Rewaloryzacji wymagają obie dawne bożnice. Należy przywrócić pierwotne formy ich fasadom (wg ikonografii) i wprowadzić funkcji odpowiednie dla architektury sakralnej, umożliwiające odtworzenie charakteru wnętrza męskiej sali modlitewnej. Ochrona cmentarzy Cmentarz parafialny rzymskokatolicki wymaga rewaloryzacji kompozycji zieleni cmentarnej w oparciu o projekt konserwatorski oraz specjalistycznej konserwacji elementów kamiennych i żeliwnych prowadzonej przez artystów konserwatorów w oparciu o programy zatwierdzone przez władze konserwatorskie. Znacznie większego zakresu prac wymaga cmentarz żydowski, zachowany w stanie bardzo złym. Konieczne jest tu pilne opracowanie inwentaryzacji nagrobków z odczytaniem inskrypcji (wskutek postępującej destrukcji kamienia odczytanie większości inskrypcji w przyszłości nie będzie możliwe) oraz opracowanie w oparciu o badania historyczne projektu rekompozycji cmentarza (do zatwierdzenia przez władze konserwatorskie): ogrodzenia, zieleni, eksponowania zachowanych macew. Potrzebna jest tu pilna, specjalistyczna konserwacja nagrobków, prowadzona przez artystów konserwatorów w oparciu o programy zatwierdzone przez władze konserwatorskie. Po kompleksowych pracach konserwatorskich stan czterech gorlickich cmentarzy wojennych z I wojny światowej należy uznać jako dobry. Należy sukcesywnie kontynuować prace konserwatorskie. Na cmentarzu nr 98 rekonstrukcji według ikonografii wymaga krzyż. Celowym byłoby oznaczenie miejsca niezachowanego cmentarza nr 89, zlikwidowanego w związku z budowa osiedla blokowego przy ul. Kopernika. Na cmentarzu z II wojny światowej celowe jest wymiana tablicy z nazwiskami, umieszczenie str. 17

19 danych o poległych na ich grobach oraz po uzgodnieniu z rodzinami ewent. symboli religijnych (krzyży cerkiewnych i rzymskich), zaprojektowanie estetycznego ogrodzenia (obecne wykonane z metalowej siatki) z bramą, umieszczenie przy bramie zakładu przemysłowego informacji o dostępności cmentarza. Ochrona świeckiej architektury miejskiej Ochrona świeckiej architektury miejskiej to szereg rozmaitych problemów. Należy zachować zasób określony w katalogowej części niniejszego opracowania. Przy okazji remontów celowe byłyby korekty brył, fasad i związanej z nimi stolarki; istotną wskazówką byłby tu cenny zbiór starych pocztówek zgromadzony przez Pana Leszka Wojtasiewicza. Szereg cennych obiektów po remontach należy zachować w stanie obecnym (jak odbudowany dwór właścicieli Gorlic Karwacjanów). Spośród zabudowy użyteczności publicznej (wymaga ona wpisów do rejestru zabytków) szczególnie istotna byłaby rewaloryzacja dawnego budynku Sokoła, o cechach stylowych częściowo zatartych przez niewłaściwe przebudowy. Rewaloryzacja z przywróceniem pierwotnego rozwiązania fasady winna być tu przeprowadzona w oparciu o projekt konserwatorski (wymagający zatwierdzenia przez władze konserwatorskie). uwzględniający przekazy ikonograficzne (widokówka w zbiorach Leszka Wojtasiewicza w Gorlicach, ok. 1910). W zabudowie mieszkalnej szczególnie istotnym zadaniem jest konserwacja późnoklasycystycznej fasady domu przy Rynku 6-7 (z 1837 r.). Skuteczna ochrona należy objąć całokształt stylowej zabudowy mieszkalnej z różnych okresów, w tym eklektyczne i secesyjne wille w ogrodach, położone w obrębie dawnych przedmieść. Ochrona architektury przemysłowej i kolejowej Na czoło wysuwa się tu popadający w coraz większe zaniedbanie zespół dawnej Rafinerii Nafty w Gliniku Mariampolskim przy ul. Kard. Stefana Wyszyńskiego i ul. Michalusa, złożony z budynku biurowego, dwóch domów pracowniczych dla wyższej kadry, domu dla robotników i zabudowy przemysłowej. Całość zespołu winna być wpisana do rejestru zabytków i zagospodarowana dla współczesnych potrzeb. Konieczna jest weryfikacja historycznych elementów zachowanych w obrębie zespołu fabrycznego. Zachowania i odpowiedniego zagospodarowana wymaga pobliski budynek stacji kolejowej. str. 18

20 Ochrona kompozycji zieleni Kompozycje zieleni na terenie Gorlic prezentują znaczny stopień zróżnicowania. Poza zielenią związaną ze cmentarzami i ogrodami przy prywatnych willach należy tu wymienić zieleń szkarpy miejskiej, zieleń w obrębie ulic i placów, zieleń nadrzeczną oraz parki publiczne. Należy kultywować niską zieleń szkarpy miejskiej nad dolina Ropy jako ważny element w ekspozycji cennej panoramy Gorlic. Wytycznymi dla kształtowania zieleni we wnętrzach ulicznych i placowych (winny być przekazy ikonograficzne z XIX/XX w. (por. wspomniany zbiór pocztówek Pana Leszka Wojtasiewicza). Należy preferować skwery i niskie drzewa o kulistych koronach, tworzące szpalery przy szerszych ulicach oraz niewielkie grupy w obrębie Rynku i placów, nie przesłaniające widoków na wartościowe fasady i nie przesłaniające światła. Nadbrzeża Ropy i Sękówki winny być objęte współczesną kompozycja zieleni. Stan dawnego parku Sokolskiego w widłach Ropy i Sokówki należy uznać za dobry; pielęgnacja prowadzona jest na bieżąco. Celowe byłoby przywrócenie w dawnych miejscach drewnianych pawilonów znanych z ikonografii (widokówki w zbiorach pana Leszka Wojtasiewicza w Gorlicach). W gorszym stanie zachował się park miejski im. Williama Henry ego Mac Garvey a. Celowy jest tu wpis do rejestru zabytków i opracowanie konserwatorskiego projektu rewaloryzacji parku w oparciu o materiały ikonograficzne i inwentaryzację zieleni. Mała architektura : kapliczki i figury przydrożne Najcenniejsze figury przydrożne Chrystusa Frasobliwego na Zawodziu i kapliczka na szkarpie miejskiej (ul. Kręta) zachowane są w stanie dobrym i wymagają tylko bieżącej opieki. Celowe jest wpisanie ich do rejestru zabytków. Problematyka badań archeologicznych i architektonicznych Stosunkowo późna metryka zabudowy Gorlic sprawia, że problematyka tanie ma tutaj podstawowego znaczenia. Wszelkie prace ziemne prowadzone w obrębie historycznego centrum miasta winny być powiązane z nadzorami archeologicznymi. str. 19

21 Problematyka muzealna Znaczącą placówką w życiu artystycznym miasta jest Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów powstałe na bazie Galerii Sztuki Dwór Karwacjanów mające siedzibę w zabytkowym, zrekonstruowanym dworze Karwacjanów dysponuje dwoma salami wystawowymi główną im. Ks. Bronisława Świeykowskiego i kameralną im. Prof. Włodzimierza Kunza. Przy galerii już w 1983 r. postał Klub Sztuki im. Alfreda Długosza. Ta znacząca już w skali krajowej placówka artystyczna wymaga dotacji dla rozwijania działalności. Muzeum Regionalne PTTK w Gorlicach, o nowoczesnej, stale udoskonalanej ekspozycji, specjalizuje się w zagadnieniach związanych z bitwą gorlicką z 1915 r., budową cmentarzy woskowych z I wojny światowej, historią Gorlic, początkami i historią tutejszego przemysłu naftowego; posiadające cenne dzieła sztuki (meble, obrazy, rzeźbę portretową Marii ze Skrzyńskich Sobańskiej autorstwa Konstantego Laszczki). wymaga dotacji umożliwiających jego rozwój, remont, obejmujący osuszenie piwnic (zawilgocenie zagraża eksponatom) i konserwację niektórych eksponatów (m. in. wspomnianej rzeźby jako znaczącego dzieła w historii sztuki polskiej). Znaczącą rolę odgrywa Miejska Biblioteka Publiczna im. Stanisława Gabryela w Gorlicach. Oprócz księgozbioru z bogato reprezentowaną literaturą dotyczącą regionu zgromadziła też materiały archiwalne, w tym cenne dla badań nad dziejami Gorlic i Biecza Teki Józefa Baruta. Celowe byłoby profesjonalne opracowanie i opublikowanie tych materiałów. Ochrona miejsc historycznych i wartości niematerialnych Ochronie winny podlegać historyczne nazwy placów (Rynek), ulic (np. Biecka, Bardiowska, Piekarska, Wąska) i przedmieść (Zawodzie). Ochrony wymagają historyczne tradycje: - najstarszych lamp naftowych i przemysłu naftowego (w postaci tablic pamiątkowych, zachowanych zabytków i ekspozycji muzealnej), - bitwy gorlickiej z 1915 r. (pole bitwy, cmentarze, ekspozycja muzealna), - martyrologii z okresu okupacji hitlerowskiej (pamiątki Holocaustu postaci tablic w bożnicach i na cmentarzu żydowskim; siedziba Gestapo w budynku Szklarczykówki ; upamiętnione tablicami miejsca tajnego nauczania). str. 20

22 10.3. Obiekty zabytkowe nieruchome na terenie Miasta Gorlice. Obiekty wpisane do Rejestru Zabytków Na terenie miasta Gorlice znajdują się liczne zabytki kultury materialnej. Należą do nich cenne zabytki architektoniczne wpisane do Centralnego Rejestru Decyzji Konserwatora Zabytków Województwa Małopolskiego: - Zespół pałacowy w Siarach Ks. A-201/76 z dn r. - Dwór Karwacjanów KS. A-538 dec. 338 z dn r. - Park Miejski Ks. A-195, Dec 195/U/85 z dn r. - Cmenatrz Żydowski Ks. A-604, Dec 404/89 z dn r. - Cmentarz wojenny Nr 87 ul. Łokietka Ks A-634, Dec. 434/91 z dn r. - Cmentarz wojenny Nr 88 ul. Dukielska 2 Ks A-635, Dec. 435/91 z dn r. - Cmentarz wojenny Korczak Nr 91 Ks A-636, Dec. 436/91 z dn r. - Cmentarz wojenny Nr 92 ul. Stróżówka Ks A-659, Dec. 459/93 z dn r. - Cmentarz wojenny Nr 98 Glinik Ks A-637, Dec. 437/91 z dn r. - Cmentarz parafialny Ks A-836, Dec. 636/97 z dn r. - Dom nr 13, tzw Szklarczykówka ul. Legionów, Ks A-595, Dec 395/89 z d r - Dom nr 1, ul. Ogrodowa, Ks A-539, Dec z dn r. - Synagoga obecnie piekarnia, ul. Piekarska, Ks A-781, Dec 581/95 z dn r. - Dom nr 6 i 7, Rynek, Ks A-537, Dec z dn r. - Dom nr 11, ul. Wąska, Ks A-536, Dec z dn r. - Kapliczka, Ks. A-600, Dec. 400/89 z dn r. Obiekty znajdujące się w Ewidencji Zabytków Zarządzeniem Nr 60/2014 z dnia 6 maja 2014 r. została utworzona Gmina Ewidencja Zabytków Miasta Gorlice. Ewidencja obejmuje zabytki znajdujące się w rejestrze zabytków województwa małopolskiego i jest podstawą do sporządzenia Programu Opieki nad Zabytkami dla miasta Gorlice W Ewidencji znajduję się ogółem 376 obiektów architektonicznych i 1 układ przestrzenny. Zweryfikowana Ewidencja zabytków Miasta Gorlice" stanowi zapis architektonicznego krajobrazu Gorlic, który powinien być wzięty pod uwagę przy definiowaniu aktualnego charakteru zabudowy oraz działaniach inwestycyjnych w przestrzeni publicznej i na konkretnych obiektach. str. 21

23 - D. cerkiew, ul. J. Brzechwy, drewn., ok r. - Kapliczka, ul. Świerczewskiego 42, mur., 1 ćw. XX w. - Kapliczka, ul. Świerczewskiego 81, mur., 1 ćw. XX w. - Kapliczka, ul. Szpitalna, mur., XIX w. - Kapliczka, ul. Krakowska 70, mur., 4 ćw. XIX w. - Kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena, ul. Mickiewicza, mur./kam., 3 ćw. XIX w. - Kapliczka, ul. Partyzantów, mur., ok r. - Kapliczka, ul. Stróżowska 48, mur., 4 ćw. XIX w. - Plebania, Plac Kościelny, mur., 4 ćw. XIX w. - Kapliczka, ul. Mickiewicza, mur, 1 ćw. XX w. - Kapliczka-krzyż, ul. Stróżowska/Letnia, mur./metal, 4 ćw. XIX w. - Kapliczka, ul. Biecka 45, mur, 1894 r. - Krzyż, ul. Blich, drewn., 1846 r. - Krzyż, ul. 11 Listopada, mur, 1876 r. - Krzyż na drzewie, ul. Sosnowa, drewn., 1914 r. - Kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena, ul. Stróżowska, mur., 4 ćw. XIXw. ul. S. Batorego - Budynek mieszkalny, ul. S. Batorego 1, drewn., I. 20-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. S. Batorego5, drewn., I. 20, 30-te XX w. ul. Bardiowska - Budynek mieszkalny, ul. Bardiowska 1a, mur, I. 20-te XX w. ul. Biecka - Budynek mieszkalny, ul. Biecka 3, mur, ok r - Budynek mieszkalny, ul. Biecka 5, mur, 4 ćw. XIX w. - Budynek mieszkalny, ul. Biecka 6, mur, ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Biecka 10, mur, ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Biecka 12, mur, ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Biecka 16, mur., I. 30-te XX w. - Willa, ul. Biecka 22, mur, I. 20, 30-te XX w. - Willa, ul. Biecka 24, mur, I. 20, 30-te XX w. - Willa, ul. Biecka 26/28, mur, I. 20, 30-te XX w. - Willa, ul. Biecka 36, mur, I. 20, 30-te XX w. - Willa, ul. Biecka 38, mur, I. 20, 30-te XX w. - Willa, ul. Biecka 48, mur, I. 20, 30-te XX w. - Willa, ul. Biecka 50, mur., I. 20, 30-te XX w. - Willa, ul. Biecka 52, mur, I. 20, 30-te XX w. - Willa, ul. Biecka 62, mur, I. 20, 30-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Biecka 64, mur, ok r. ul. Blich - Budynek mieszkalny, ul. Blich 1, drewn., r. - Willa, ul. Blich 14, mur., I. 20, 30-te XX w. - Willa, ul. Blich 16, mur, I. 20, 30-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Blich 20, mur, 1920 r. - Budynek mieszkalny, ul. Blich 22, drewn., I. 20, 30-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Blich 24, drewn., I. 20, 30-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Blich 26, drewn., I. 20, 30-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Blich 29, drewn., I. 20, 30-te XX w. str. 22

24 - Budynek mieszkalny, ul. Blich 34, mur, I. 30-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Blich 38, mur, 1933 r. - Budynek mieszkalny, ul. Blich 42, drewn., I. 20-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Blich 48, drewn., I. 20, 30-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Blich 62, drewn., I. 50-te XX w. ul. Cicha - Budynek mieszkalny, ul. Cicha 1, mur, poł. XIX w. - Budynek mieszkalny, ul. Cicha 2, mur, I. 30-te XX w. ul. Chopina - Budynek mieszkalny, ul. Chopina 5, mur, ok r - Budynek mieszkalny, ul. Chopina 11, mur, I. 20, 30-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Chopina 13, mur, I. 20, 30-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Chopina 25, mur, ok r - Budynek mieszkalny, ul. Chopina 38, drewn., ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Chopina 39, drewn., ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Chopina 42, mur, I. 30-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Chopina 43, mur, I. 20-te XX w. ul. Dukielska - Budynek mieszkalny, ul. Dukielska 8, drewn., I. 20-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Dukielska 17, mur/drewn., I. 30-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Dukielska 20, drewn., ok r - Budynek mieszkalny, ul. Dukielska 22, drewn., ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Dukielska 36, drewn., ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Dukielska 67, drewn., I. 20, 30-te XX w. ul. Dworzysko - Budynek mieszkalny, ul. Dworzysko 1, mur, ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Dworzysko 3, mur, ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Dworzysko 6, mur, ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Dworzysko 9, mur, ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Dworzysko 14, mur, ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Dworzysko 12, mur, I. 30-te XX w. ul. Garbarska - Budynek mieszkalny, ul. Garbarska 1, mur, ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Garbarska 2, mur, I. 20, 30-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Garbarska 3, mur, ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Garbarska 4, mur, ok r. - Budynek mieszkalny, ul. Garbarska 14, mur., 4 ćw. XIX w. - Budynek mieszkalny, ul. Garbarska 16, mur, ok r. ul. Graniczna - Budynek mieszkalny, ul. Graniczna 56, drewn., I. 30-te XX w. - Budynek mieszkalny, ul. Graniczna 58, mur./drewn., ok r. ul. Jagiełły - Budynek mieszkalny, ul. Jagiełły 2, mur., 1893 r. - Budynek mieszkalny, ul. Jagiełły 4, mur., 4 ćw. XIX w. - Budynek mieszkalny, ul. Jagiełły 5, mur, r. str. 23