PODSTAWY DIAGNOZOWANIA I ZWALCZANIA CHORÓB SŁODKOWODNYCH RYB OZDOBNYCH PIOTR JAN KORZENIOWSKI

Transkrypt

1 PODSTAWY DIAGNOZOWANIA I ZWALCZANIA CHORÓB SŁODKOWODNYCH RYB OZDOBNYCH PIOTR JAN KORZENIOWSKI

2 OBSZARY DZIAŁANIA: * HURTOWNIE AKWARYSTYCZNE * SKLEPY ZOOLOGICZNE * HODOWLE * AKWARIA PUBLICZNE * AKWAKULTURY LABORATORYJNE * AKWARIA AMATORSKIE

3 POCHODZENIE RYB OZDOBNYCH UTRZYMYWANYCH W AKWARIACH I STAWACH IMPORT Z KRAJÓW SPOZA UE (AZJA, AFRYKA, AMERYKA POŁUDNIOWA) IMPORT W OBRĘBIE UE HODOWLE KRAJOWE KRAJOWE GIEŁDY ZOOLOGICZNE HURTOWNIE AKWARYSTYCZNE AKWARIA PUBLICZNE SKLEPY ZOOLOGICZNE AKWARIA AMATORSKIE

4 PODSTAWOWE ZAGROŻENIA DLA ZDROWIA RYB NA RÓŻNYCH ETAPACH PRZEMIESZCZANIA * ODŁÓW I PRZYGOTOWANIE DO TRANSPORTU * TRANSPORT * PASAŻOWANIE PATOGENÓW W WYNIKU ŁĄCZENIA RYB O RÓŻNYM POCHODZENIU * SCHEMATYCZNE STOSOWANIE LEKÓW I PARALEKÓW W HURTOWNIACH, SKLEPACH ZOOLOGICZNYCH, PLACÓWKACH EKSPORTERÓW * ŁAMANIE ZASAD KWARANTANNY * MINIMALIZACJA STRAT SZYBKA SPRZEDAŻ

5 ZAGROŻENIA DLA ZDROWIA CZŁOWIEKA I ŚRODOWISKA NATURALNEGO * EKSPOZYCJA LUDZI NA LEKI STOSOWANE W LECZENIU RYB OZDOBNYCH (antybiotyki, leki barwnikowe, formaldehyd, inne leki medyczne i weterynaryjne) * ZOONOZY Mycobacterium spp. (M. marinum), Vibrio spp., Pseudomonas /Aeromonas, inne zagrożenie bakteryjne i pasożytnicze związane z importem ze środowiska naturalnego * NIEUMIEJĘTNE STOSOWANIE LEKÓW PROWADZĄCE DO NARASTANIA OPORNOŚCI WŚRÓD MIKROORGANIZMÓW - błędy w dawkowaniu i czasie stosowania * PRZEDOSTAWANIE SIĘ NOWYCH PATOGENÓW DO ŚRODOWISKA NATURALNEGO * SKAŻENIE ŚRODOWISKA POZOSTAŁOŚCIAMI LEKÓW

6 CZYNNIKI OSŁABIAJĄCE UKŁAD ODPORNOŚCIOWY RYB AGRESJA WEWNĄTRZGATUNKOWA STRES MANIPULACYJNY STRES ŚRODOWISKOWY UKŁAD IMMUNOLOGICZNY (ODPORNOŚĆ NIESWOISTA / SWOISTA) AGRESJA MIĘDZYGATUNKOWA STRES TOKSYKOLOGICZNY NOWE PATOGENY BŁĘDY ŻYWIENIOWE

7 DROGI WNIKNIĘCIA PATOGENÓW ZAKAŻONA WODA CZYNNIK LUDZKI CHORE RYBY I NOSICIELE POKARM ROŚLINY I BEZKRĘGOWCE SPRZĘT AKWARYSTYCZNY AEROZOL Z ZAKAŻONEGO AKWARIUM

8 CHOROBY WIRUSOWE >125 wirusów z obu grup (DNA/RNA) * SVC (SPRING VIREMIA OF CARP) Rhabdovirus * KHV (KOI HERPES VIRUS) opryszczka koi CyHV-3-Herpesvirus * HVHN (GOLDFISH HERPESVIRAL HEMATOPOIETIC NECROSIS DISEASE) CyHV-2- Herpesvirus * HPV-1 OSPA KARPI Herpesvirus * IPN (INFECTION PANCREATIC NECROSIS) Birnavirus * LYMPHOCYSTIVIRUS LIMFOCYSTOZA Iridovirus * VEN (VIRAL ERYTHROCYTE NECROSIS) Iridovirus * DGIV (DWARF GOURAMI IRIDOVIRUS) Iridovirus * ISKNV (INFECTIOUS SPLEEN AND KIDNEY NECROSIS) Megalocytivirus

9 CHOROBY WIRUSOWE DIAGNOSTYKA: OCENA OBJAWÓW I ŚMIERTLENOŚCI OCENA ODPOWIEDZI GOSPODARZA IMMUNODIAGNOSTYKA HISTOPATOLOGIA PCR MIKROSKOPIA ELEKTRONOWA LECZENIE: BRAK LECZENIA KIERUNKOWEGO health/vol4issue10.htm LECZENIE POWIKŁAŃ W PRZYPADKACH LŻEJSZEGO PRZEBIEGU CHOROBY KWARANTANNA I ODKAŻANIE SZCZEPIENIA

10 CHOROBY BAKTERYJNE * Pseudomonas spp. / Aeromonas spp. (G-) * Flavobacterium columnare (G+) * Flavobacterium branchiophilum (G+) * Edwardsiella spp. (G-) * Streptococcus spp. (G+) * Staphylococcus spp. (G+) * Vibrio spp. (G-) * Listonella spp. / Photobacterium spp. (G-) * Plesiomonas shigelloides (G-) * Proteus spp. (G-) * Escherichia spp. (G-)

11 CHOROBY BAKTERYJNE CD. * MYKOBAKTERIOZY: M. fortuitum M. marinum M. haemophilum M. peregrinum M. abscessus M.chelonae

12 CHOROBY BAKTERYJNE CD. OBJAWY: * OWRZODZENIA * POWIĘKSZENIE POWŁOK BRZUSZNYCH (PŁYN W JAMIE BRZUSZNEJ) * ODSTAWANIE ŁUSEK * WYSADZENIE GAŁEK OCZNYCH * MARTWICA SKRZELI I PŁETW * ZMIANY WIELONARZĄDOWE KoiCrisis.com * WYBROCZYNY, ZMĘTNIENIA, ODBARWIENIA

13 CHOROBY BAKTERYJNE CD. DIAGNOSTYKA: * PREPARATY BEZPOŚREDNIE WYŁĄCZNIE JAKO WSTĘPNA OCENA * PREPARATY BARWIONE: GRAM, MAY-GRUNWALD, GIEMSA, ZIEHL-NEELSEN, H&E, INNE * HODOWLA Z ANTYBIOGRAMEM * HISTOPATOLOGIA * PCR

14 40x 100x 100x 100x

15 CHOROBY BAKTERYJNE CD. LECZENIE: * KONTROLA PARAMETRÓW WODY ZASADA PRZED ROZPOCZĘCIEM KAŻDEJ TERAPII U RYB! * Preparaty barwnikowe oparte na błękicie metylenowym, zieleni malachitowej, formalinie, trypaflawinie (acriflavina) i inne preparaty akwarystyczne

16 CHOROBY BAKTERYJNE CD. LECZENIE: ANTYBIOTYKOTERAPIA (oprócz mykobakterioz) * Oksytetracyklina: kąpiele 0,2 g / 1 l / 1 godz. lub 5-10g / 100 l / 2-3 dni z pokarmem mg / 100 g pokarmu / 7 dni inj mg/kg m.c. - IP lub IM * Doksycyklina mg / 100 g pokarmu / 1 x dziennie / 7 dni

17 CHOROBY BAKTERYJNE CD. LECZENIE: ANTYBIOTYKOTERAPIA (oprócz mykobakterioz) * Antybiotyki chinolowe: Enrofloksacyna 0,3 ml (10%) / 1 l 2-5 godzin /powtarzać kąpiele: 3-5 ml (10%) / 100l 5 dni z pokarmem: 100mg/100g pokarmu 7-14 dni inj mg / kg m.c. IP, IM 3 dni Marbofloksacyna 4-6 ml (10%) / 100 l / 2-3 dni

18 CHOROBY BAKTERYJNE CD. LECZENIE: ANTYBIOTYKOTERAPIA (oprócz mykobakterioz) * Florfenikol - z pokarmem: 1 g / 100g karmy 5-7 dni, 1 x dziennie - inj mg/kg m.c. IP lub IM * Neomycyna 2-2,5 g /100 l przez 2-3 dni * Erytromycyna 2 g / 100 l przez 3-5 dni * Tylozyna 2 g / 100 l przez 3 dni * Linkomycyna mg /100 l / przez 2 dni * Cefaclor 500mg mg/100 l / przez 3 dni

19 CHOROBY BAKTERYJNE CD. LECZENIE: ANTYBIOTYKOTERAPIA (oprócz mykobakterioz) * Sulfadiazyna + Trimetoprim (200 mg/ 40 mg) roztwór 24% - kąpiele: 5-7 ml/ 100 litrów - przez 3-5 dni - inj mg/ kg m.c. IP powtarzać co 1 tydzień x 3 * Nifurpirynol mg / 100 l dni Nitrofurazone 100 mg / l - 30 min. przez 3 kolejne dni lub mg / 100 l 3-6 dni

20 CHOROBY BAKTERYJNE CD. Mykobakteriozy leczenie nie zalecane (kanamycyna, oksytetracyklina, rifampicyna, streptomycyna, inne)

21 PRZYKŁADY DOPUSZCZALNYCH POŁĄCZEŃ ANTYBIOTYKÓW ZE SOBĄ I Z INNYMI LEKAMI * Oksytetracyklina + neomycyna * Nifurpirynol + neomycyna * Chinolony + zieleń malachitowa + błękit metylowy * Cefaclor + zieleń malachitowa

22 POŁĄCZENIA POWODUJĄCE WZROST TOKSYCZNOŚCI * Neomycyna + siarczan miedzi * Neomycyna + metronidazol * Sulfadiazyna + siarczan miedzi * Praziquantel + formalina lub FMC

23 CHOROBY WYWOŁYWANE PRZEZ ORGANIZMY GRZYBOPODOBNE * Branchiomyces spp. * Saprolegnia, Achlya, Aphanomyces * Lecytophora mutabilis zagrożenie dla narybku Singh et al.,

24 DIAGNOSTYKA * OCENY OBJAWÓW * PREPARATY MOKRE BEZPOŚREDNIE * PREPARATY BARWIONE * HISTOPATOLOGIA LECZENIE * Siarczan miedzi preparaty gotowe * Acriflavina 100 mg / l 3 godz. lub 100 mg / 100 l 3 dni * Formalina (40%) 1-2 ml / l - przez min * Zieleń malachitowa - roztwór roboczy 3 g /l, podajemy 1 ml / l 1-2 godz. * Błękit metylenowy - zabezpieczenie ikry 200 mg / 100 l / 2-3 dni

25 MIKROSPORIDIOZY (MICROSPORA) Ponad 100 gatunków u ryb słodkowodnych i morskich Ichthyosporidium weissii * Pleistophora hyphessobriconis Sanders et al., 2012 * Ichthyosporidium hoferi * Pseudoloma neurophilia * Glugea anomala n-tetra-disease * Heterosporis finki i H. sutherlandi, H. schuberti * Potaspora aequidens

26 MIKROSPORIDIOZY (MICROSPORA) 40x 100x 40x 40x

27 DIAGNOSTYKA * RÓŻNORODNOŚĆ OBJAWÓW W ZALEŻNOŚCI OD GATUNKU I PREDYLEKCJI NARZĄDOWEJ * PREPARATY BEZPOŚREDNIE * PREPARATY BARWIONE * HISTOPATOLOGIA * PCR BRAK LECZENIA KIERUNKOWEGO PRÓBY: Fumagilina, Toltrazuril, Albendazol, Mebendazol, Fenbendazol, Metronidazol, Azytromycyna

28 MYKSOSPORIDIOZY (MYXOZOA) * Sphaerospora auratus renal dropsy of goldfish * Henneguya spp. * Zchokkella spp. * Myxidium streisingeri * Myxobolus spp./ Hoferellus spp. DIAGNOSTYKA: preparaty bezpośrednie preparaty histopatologiczne LECZENIE: BRAK LECZENIA KIERUNKOWEGO RYB OZDOBNYCH

29 KOKCYDIA * Eimeria spp. 660x * Goussia spp. * Cryptosporidium spp. DIAGNOSTYKA: preparaty bezpośrednie (jelita, kał) Molnar, 2006 LECZENIE: Sulfonamidy różne dawkowanie dla poszczególnych grup ryb Toltrazuril 10 mg / kg m.c./ dzień

30 Piscinoodinium pillulare (Dinoflagellida) * Oodinoza - velvet disease DIAGNOSTYKA: Charakterystyczne objawy LECZENIE: Preparaty bezpośrednie Histopatologia Rev. Bras. Parasitol. Vet. vol.24 no Temperatura (przyspieszenie cyklu) Gotowe preparaty akwarystyczne (siarczan miedzi) FMC 5 dni / 50 % podmiany wody Przenoszenie ryb do czystych zbiorników Kontrola powikłań

31 Ichthyophthirius multifilis (Hymenostomatida) * Kulorzęsek ospa - white spot disease DIAGNOSTYKA: Charakterystyczne objawy Preparaty bezpośrednie Histopatologia LECZENIE: Zieleń malachitowa Siarczan miedzi FMC Podniesienie temperatury Przenoszenie ryb do czystych zbiorników Kontrola powikłań bakteryjnych i grzybicznych

32 Orzęski (Ciliata) * Chilodonella spp. * Trichodina spp. * Aprosoma spp. * Tetrachymena spp. DIAGNOSTYKA: Preparaty mokre bezpośrednie Preparaty barwione LECZENIE: Zieleń malachitowa (dawkowanie według zaleceń producenta) FMC (dawkowanie według zaleceń producenta) disease/trichodina.htm Sól kuchenna 1 g/l

33 Wiciowce (Flagellata) * Spironucleus spp. / Hexamita spp. * Cryptobia spp. * Ichtyobodo (Costia) * Bodomonas spp. * Trypanoplasma spp. * Trypanosoma spp. Rev. Bras. Parasitol. Vet. vol.24 no.1 Jaboticabal Jan./Mar * Opalimidae Protoopalina symphysydonis

34 Wiciowce (Flagellata) DIAGNOSTYKA: Preparaty bezpośrednie Preparaty barwione (krew) Histopatologia Roy Yanong, Tropical Aquaculture Laboratory LECZENIE: Metronidazol mg / 100 l wody, 3 dni Metronidazol mg / 100 g karmy przez 7 dni, 1 x dziennie FMC - kąpiele min. 2x dziennie (lub kąpiel przewlekła z uzupełnieniem dawki)

35 PRZYWRY MONOGENETYCZNE (Monogenea) * Dactylogyrus spp. * Gyrodactylus spp. * Tetraonchus spp. * Diplozoon spp.

36 PRZYWRY MONOGENETYCZNE (Monogenea) OBJAWY: duszność, intensywne ocieranie się, często szerokie otwieranie jamy gębowej, oddychanie bez unoszenia jednej pokrywy skrzelowej, białe naloty na skórze DIAGNOSTYKA: Preparaty mokre bezpośrednie Histopatologia LECZENIE: Flubenol 5% mg / 100 l wody przez 5 dni, 50% podmiany wody i powtórzenie dawki Preparaty fosforoorganiczne trichlorfon mg/l lub według zaleceń producenta (uwaga na gatunki nadwrażliwe) Praziquantel 2-10 mg / l (6 godz.) lub 20 mg/l (1 godz.)

37 PRZYWRY DIGENETYCZNE (Digenea) Przywry właściwe (Trematoda) * Diplostomulum spp. * Posthodiplostomum spp. * Neascus spp. * Clinostomum spp. * Wallinia spp. OBJAWY: wychudzenie, białe, czarne lub żółte wykwity na skórze i płetwach, zmętnienie gałek ocznych DIAGNOSTYKA: preparaty bezpośrednie mokre, badania histopatologiczne LECZENIE: usuwanie mechaniczne, leki jak przy Monogenea

38 TASIEMCE (Cestodes) * Bothriocephalus acheilognathi * Lingula intestinalis * Eubothrium spp. * Triaenophorus spp. * Khavia spp. Helminthologia 52(3): September 2015 * Migracje plerocercoidów uszkodzenia mięśni i narządów wewnętrznych

39 TASIEMCE (Cestodes) DIAGNOSTYKA: Sekcje ocena makroskopowa Badania mikroskopowe LECZENIE: Praziquantel 5-10 mg / l wody kąpiel 3-4 godz. lub mg / 100g pokarmu 1 x dziennie przez 5-7 dni Trichlorfon 0.25 mg 1 mg/l (uwaga na gatunki nadwrażliwe)

40 Nicienie jelitowe (Nematoda) * Capillaria spp. (C. minima, C. pterophylla, C. piscicola) * Pseudocapillaria tomentosa * Capillostrongyloides ancistrii * Oxyuridae * Camallanus (C. cotti, C. lacustris)

41 Nicienie jelitowe (Nematoda) OBJAWY: wychudzenie, ciągnący kał, nasilone upadki narybku DIAGNOSTYKA: Preparaty bezpośrednie (osad, kał, jelita) Histopatologia PCR

42 Nicienie jelitowe (Nematoda) LECZENIE: * Levamisol 200 mg / 100 l / 24 h, z karmą 200mg/100g 1x dziennie / 5dni * Flubenol 5% 300 mg / 100 l 5 dni, min. 4 cykle oddzielone podmianami wody lub z karmą 150 mg / 100 g karmy 5 dni i powtarzać * Trichlorfon 0,25 mg/l * Iwermektyna 1% 0,3 ml / 100 l krótkie kąpiele 0,1 ml / 100 l / 1-3 dni lub z karmą 0,05 mg / kg m.c. 2 x w tygodniu

43 Pasożytnicze skorupiaki * Argulus spp. (skóra, płetwy i skrzela) * Lernea spp. (skóra) * Lamproglena spp. (skrzela) DIAGNISTYKA: Ocena makroskopowa Ocena mikroskopowa LECZENIE: Usuwanie mechaniczne pasożytów Trichlorfon kąpiel 0,25-1,0 mg/l Kontrola powikłań bakteryjnych i grzybiczych

44 Badanie osadów

45 ZESPOŁY CHOROBOWE * Hole-in-the-Head dziurawica * African bloat * Neotropical bloat ZESPOŁY ŚRODOWISKOWE * New tank syndrome * Deleyed Mortility Syndrome (DMS) * Zatrucia NH 3 /NH 4, NO 2-, metale, inne * Kwasica, alkaloza, choroba gazowa head_treatment.php

46 CHOROBY NOWOTWOROWE * CARCINOMA PRZEWODU POKARMOWEGO * MELANOMA * NOWOTWORY CIAŁ ULTIMOBRANCHIALNYCH * SEMINOMA * ADENOMA WĄTROBY, CHOLANGIOCARCINOMA * BRANCHIOBLASTOMA * PAPILLOMA * FIBROSARCOMA

47 CHOROBY NOWOTWOROWE

48 CHOROBY NIEINFEKCYJNE I WADY ROZWOJOWE * Kardiomiopatia / dyfuzja osierdzia * Nefrokalcinoza * Niedrożność przewodu pokarmowego * Megalocytoza wątroby * Wadliwe fenotypy małooczność skrzywienie kręgosłupa deformacje trzewioczaszki braki płetw upośledzenia wewnątrznarządowe * Zastój ikry

49 ODKAŻANIE * WODA UV * IKRA Podchloryn sodu Jodowanie * SPRZĘT Ozonowanie Virkon g/l Chloramina T 20 g/l Nadmanganian potasu 1 g/l Alkohol 70% (opryskiwanie) Automaty zmywająco-odkażające (temp. > 80ᵒC) Autoklaw

50 ORGANIZACJA PRACY * PROCEDURY * PROGRAM KWARANTANNY * PROGRAM OCHRONY ZDROWIA * KARTY BADAŃ * PROGRAMY EDUKACYJNE

51 OGRANICZENIA * PODEJMOWANIE DECYZJI TERAPEUTYCZNYCH PRZY BRAKU PEŁNEGO ROZPOZNANIA * LECZENIE W BOGATO URZĄDZONYCH ZBIORNIKACH * PODOBNE, MYLĄCE OBJAWY PRZY RÓŻNICOWANIU JEDNOSTEK CHOROBOWYCH * RÓŻNORODNOŚĆ GATUNKÓW RÓŻNA TOLERANCJA LEKÓW, INNE WYMAGANIA ŚRODOWISKOWE * UTRUDNIONY WYWIAD * OCZEKIWANIE SZYBKICH REZULTATÓW ZE STRONY KLIENTA * BRAK KONSEKWENCJI W REALIZACJI ZALECEŃ * KLIENT RECEPTA * OGRANICZENIA FINANSOWE Photo: Anatoly Konenko

52 Ahrens et al., 2013 Nature methods. 10 (5):

53 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ