Najlepsze praktyki w zakresie ochrony owadów

Transkrypt

1 Najlepsze praktyki w zakresie ochrony owadów Część pierwsza r. Łopuchówko Środa Wlkp. Dr inż. Roman Wąsala Dr inż. Paweł Sienkiewicz Katedra Entomologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu rwasala@up.poznan.pl

2 Ogólne informacje o rzędzie Hymenoptera Błonkoskrzydłe, błonkówki (Hymenoptera) rząd owadów liczący na ponad 110 tys. gatunków występujących na całym świecie, z wyjątkiem rejonów polarnych. W Polsce stwierdzono ok. 9 tys. gatunków. Najwięcej gatunków spotyka się w klimacie tropikalnym. Do błonkówek należą m.in. owady społeczne: mrówki, pszczoły, osy, trzmiele oraz będące szkodnikami roślin np.: pilarzowate, źdieblarzowate; Błonkoskrzydłe uważane są za rząd owadów o największym znaczeniu dla gospodarki człowieka: wiele z nich odgrywa ważną rolę w zapylaniu roślin, inne to pasożyty owadów, będące naturalnym regulatorem ich liczebności m.in.: gąsienicznikowate, męczelkowate czy złotolitkowate. Błonkówki pojawiły się prawdopodobnie w permie (ok. 225 mln lat temu), najstarsze kopalne okazy pochodzą ze środkowej jury (150 mln lat temu), a pierwsze pszczołowate z miocenu (od 26 do 20 mln lat temu). Rząd błonkówek dzieli się na dwa podrzędy: rośliniarki (Symphyta) oraz stylikówki (Apocrita).

3 Ogólne informacje o rzędzie Coleoptera Chrząszcze, tęgopokrywe (Coleoptera) jeden z najliczniejszych rzędów owadów; Obecnie znanych jest około 0,5 mln gatunków. Szacuje się, że liczba nieopisanych gatunków może sięgać kilku milionów; W naszym kraju stwierdzono ok gatunków. Chrząszcze to, zamieszkujące najrozmaitsze środowiska i strefy klimatyczne. Mogą być roślinożerne, drapieżne, padlinożerne, wszystkożerne, mogą zamieszkiwać zarówno ląd jak i wody słodkie. Większość rodzimych Coleoptera ok gatunków należy do podrzędu Polyphaha chrząszczy wielożernych.

4 1. Jelonkowate - Lucanidae biodra tylnych nóg ustawione niemal prostopadle w stosunku do podłużnej osi ciała czułki wachlarzykowate, o kolankowato załamanym biczyku

5 nogi długie i smukłe stopy zawsze 5- członowe dymorfizm płciowy dobrze zaznaczony (zwykle żuwaczki samców większe)

6 larwy o ciele łukowato wygiętym (pędraki) ubarwione białawo, 3 parami nóg tułowiowych koniec odwłoka z 2 wypukłościami

7 Lucanus cervus - Jelonek rogacz dł mm

8 Stadia rozwojowe

9 Jelonek powiązany jest przede wszystkim z rodzajem Quercus sp. WYMAGANIA SIEDLISKOWE

10 WYMAGANIA SIEDLISKOWE Jelonek jest gatunkiem ciepłolubnym, który występuje na terenach nizinnych i na pogórzach. Z dostępnych obserwacji wynika, że zasięg występowania jelonka w Polsce ograniczony jest do obszarów położonych poniżej 600 m n.p.m; Chrząszcze preferują prześwietlone drzewostany naturalne, zwykle w typie dąbrów i grądów. Z braku optymalnych środowisk, zasiedlają drzewostany gospodarcze, a zwłaszcza ich obrzeża oraz luki i skraje polan. Spotykane bywają również w starych parkach i alejach dębowych, wykazując w tym zakresie dosyć dużą plastyczność; Larwy są mało odporne na długotrwałe zalewanie wodą. Dlatego jelonek unika stanowisk o wysokim poziomie wód gruntowych oraz obszarów okresowo zalewanych; Skład gleby i jej struktura mają w jego przypadku znaczenie drugorzędne, bowiem larwy równie dobrze rozwijają się w glebach przepuszczalnych, gliniastych, jak i umiarkowanie kamienistych; Warunkiem występowania jelonka jest obecność martwych lub obumierających drzew, a także ich fragmentów, tj. pniaków, nabiegów korzeniowych i leżących konarów o umiarkowanej wilgotności. Stanowią one mikrośrodowisko rozwoju larw jelonka.

11 Biologia Pędraki rozwijają się przeciętnie 4-5 lat (8), niezbyt rozłożonym drewnie u podstawy pni zamierających martwych drzew lub pniaków, czasem leżących pni, ale tylko miejscach ich kontaktu ziemią. Wyrośnięta larwa buduje kokolit, którym jeszcze jesienią powstaje postać doskonała. Po przezimowaniu imago spoczywa w kokolicie aż do okresu rójki (k. V-VI).

12 WYSTĘPOWANIE JELONKA ROGACZA W POLSCE Dane z inwentaryzacji przyrodniczej w Lasach Państwowych w roku 2007 za: Dane z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt red. Głowaciński, Nowacki

13 Zagrożenia 1. Pogarszające się warunki termiczne Z uwagi na swoje wymagania termiczne jelonek jest bardzo wrażliwy na wzrastające ocienianie podłoża, szczególnie na glebach przepuszczalnych i o małej pojemności cieplnej. Zarastanie dna lasu przez gatunki szybko rosnących drzew i krzewów zwiększa ocienienie podłoża i stopniowo pogarsza warunki życia i rozwoju jelonka rogacza. Przeciwdziałanie: należy zalecać usuwanie zbyt gęstego podszytu i podrostu leśnego w celu ogrzania podłoża i poprawy termiki środowiska rozwoju larw.

14 Zagrożenia 2. Zanikanie mikrośrodowisk rozwoju Zasady gospodarki leśnej mogą ograniczać możliwość powstawania mikrośrodowisk niezbędnych dla rozwoju larw głównie do pniaków pozostałych po wycince. Na wielu stanowiskach ich liczba nie zapewnia ciągłości występowania gatunku. Przeciwdziałanie: należy zalecać zwiększanie ilości martwego drewna dębowego, zarówno na stanowiskach występowania jelonka, jak i w drzewostanach otaczających. 3. Niski udział dębów w drzewostanach Przywiązanie jelonka do dębów, jako roślin żywicielskich larw uzależnia jego występowanie od obecności tych drzew w środowisku. Dlatego zbyt niski udział dębów w lasach nie stwarza w wielu regionach Polski możliwości dla zachowania populacji jelonka rogacza. Przeciwdziałanie: należy zalecać stopniowe zwiększanie udziału dębów na stanowiskach występowania jelonka oraz w drzewostanach otaczających te obszary.

15 W celu stwierdzenia obecności gatunku w środowisku prowadzi się obserwacje chrząszczy, ich szczątków lub larw. Obserwacje osobników dorosłych należy prowadzić w dni ciepłe i pogodne, a nawet parne, w godzinach popołudniowych i wieczornych. W tym czasie należy zwrócić uwagę na drzewa z wyciekającym sokiem (także lizawki ) nasłonecznione pnie i kłody leżących drzew, gdzie mogą się gromadzić chrząszcze. Na każdej powierzchni badawczej należy przeprowadzić kilkukrotne kontrole w okresie od połowy V do początku VII. Zaleca się również zwracanie uwagi na obecność szczątków chrząszczy oraz inne oznaki ich występowania, np. otwory wylotowe.

16 Ciołek matowy - Dorcus parallelipipedus Dł mm

17 2. Kózkowate - Cerambycidae trzeci człon stóp szeroki, niemal dwupłatowy, gęsto oszczecony na spodzie czułki długie, sięgają przynajmniej do połowy długości ciała

18 larwy o ciele spłaszczonym, lekko rozszerzonym w części przedniej ubarwione białawo, z silnie uwstecznionymi odnóżami tułowiowymi

19 Rosalia alpina - Nadobnica alpejska dł mm

20 Wymagania siedliskowe W naszym kraju rozwija się głównie na buku pospolitym (Wiąz Beskid Niski ). Zasiedla stare, silnie nasłonecznione, uszkodzone przez mróz, wiatr lub ogień, ale jeszcze żywe drzewa. Ponadto może rozwijać się na martwych drzewach, zarówno stojących, jak leżących, oraz świeżym drewnie sągowym.

21 Biologia Samice w VI i VII składają jaja szparach kory lub pęknięciach drewna na pniach, (3-6 m nad ziemią) oraz na grubych gałęziach. Larwy żerują pod korą, następnie wgryzają się w głąb drewna. Chodniki larwalne przebiegają zarówno zdrowym, jak częściowo rozłożonym drewnie. Wylęgłe chrząszcze wygryzają drewnie owalny chodnik wyjściowy otwór wylotowy. Cykl rozwojowy trwa 2-3 lata (4). Rójka poł. VI - pocz. IX.

22 WYSTĘPOWANIE NADOBNICY ALPEJSKIEJ W POLSCE Dane z inwentaryzacji przyrodniczej w Lasach Państwowych w roku 2007 za: Dane z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt red. Głowaciński, Nowacki

23 Cerambyx cerdo - Kozioróg dębosz dł mm

24 Możliwość pomyłki Kozioróg dębosz Kozioróg bukowiec C. scopolii

25 W Polsce został stwierdzony wyłącznie na dębach szypułkowym bezszypułkowym. Z reguły zasiedla drzewa stare grube (o pierśnicy powyżej 40 cm), ale zawsze żywe. Może opanowywać drzewa na prawie całej długości pnia lub też pojedyncze grube konary. Najczęściej występuje jednak dolnej, silnie nasłonecznionej części pnia. Wymagania siedliskowe

26 Biologia Okres pojawu chrząszczy trwa od połowy V do początku IX, przy czym największe nasilenie rójki jest w VI. Imago są aktywne i kopulują w godzinach wieczornych. Larwy odżywiają się łykiem i drewnem. Łączna długość całego żerowiska larwalnego sięga około 1 m. Przepoczwarczenie ma miejsce pod koniec VII lub na początku VIII, a wylęgłe chrząszcze zimują w kolebkach. Cykl rozwojowy trwa 3-4 lata, a niekiedy nawet 5 lat.

27

28 WYSTĘPOWANIE KOZIOROGA DĘBOSZA W POLSCE Dane z inwentaryzacji przyrodniczej w Lasach Państwowych w roku 2007 za: Dane z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt red. Głowaciński, Nowacki

29 Zagrożenia Zanikanie w Europie typowych siedlisk kozioroga dębosza, obfitujących w stare, jeszcze żywe i próchniejące drzewa. Szczególnie dotyczy to nadrzecznych łęgów i krawędzi dolin o odpowiedniej strukturze drzewostanu z występującymi dębami o właściwych parametrach termicznych. W połączeniu z niezbyt długimi dystansami, jakie pokonują dorosłe chrząszcze (do ok. 1 km), uniemożliwia to odnajdywanie dębów dogodnych do rozwoju.

30 Zagrożenia środowisko zastępcze - stare aleje podlega stopniowemu zanikowi. Dzieje się tak nie tylko z powodu starzenia się dębów, ale i z konieczności ich usuwania ze względów bezpieczeństwa lub modernizacji dróg. Obecność kozioroga w alejach przydrożnych skutkuje również ginięciem dorosłych osobników wywołanym zderzeniami z przejeżdżającymi samochodami aleje przydrożne należy traktować jako ważne, ale tymczasowe refugium tego ginącego chrząszcza. Zamieranie dębów i trudności w ich odnawianiu - obniżanie się poziomu wód gruntowych, co prawdopodobnie jest jednym z czynników wspomagających procesy chorobowe Należy również pamiętać o wyłapywaniu imagines przez nieetycznie postępujących kolekcjonerów, oraz osoby zajmujące się nielegalnym handlem owadami.

31 Zagrożenia PROPOZYCJE DZIAŁAŃ OCHRONNYCH zakaz usuwania starych i starzejących się dębów, usuwanie nadmiernego ocienienia drzew, zwalczanie nielegalnego pozyskiwania chrząszczy, rzetelna inwentaryzacja i waloryzacja miejsc występowania. Działania długofalowe, jakie można zaproponować w celu poprawy stanu ochrony kozioroga dębosza to: zapobieganie dalszej fragmentacji siedlisk i zmniejszania ich areału poprzez dosadzanie dębów, utrzymanie właściwego poziomu wód gruntowych, inicjowanie badań naukowych nad metodami reintrodukcji gatunku, utrzymywanie naturalnych i seminaturalnych lasów o właściwej strukturze wiekowej, tj. pozostawianie odpowiedniej liczby dębów w celu zestarzenia się oraz nie wycinanie starych drzew, stosowanie przy odnowieniu wyżej wymienionych siedlisk odpowiednich dla nich rodzimych gatunków drzew, zabezpieczenie w ramach gospodarki leśnej kontinuum występowania mikrobiotopów, około 20 drzew na 10 ha o średnicy powyżej 35 cm.

32 Stwierdzanie Kozioróg dębosz - (poł. V-VI) K. bukowiec (poł. V- poł. VI) Nadobnica alpejska (VII-poł. VIII) W czasie badań terenowych nie odławia się chrząszczy, ani też nie ingeruje w mikrobiotopy, w których owad ten rozwija się. Tak więc podstawą monitoringu są obserwacje terenowe imagines, szczątków chrząszczy (otworów wylotowych wygryzanych przez ostatnie stadia larwalne, zasiedlonych drzew oraz otoczenia tych drzew.

33 Kozioróg bukowiec C. scopolii dł mm

34 W Polsce występuje tylko w zachodniej i południowej części kraju, a więc zgodnie z naturalnym rozmieszczeniem buka.

35 Kozioróg bukowiec przechodzi swój rozwój w wielu gatunkach drzew, nie koniecznie starych jak ma to miejsce w przypadku kozioroga dębosza. Dotychczas stwierdzono jego występowanie na drzewach liściastych z rodzajów: brzoza (Betula), buk (Fagus), dąb (Quercus), grab (Carpinus), jesion (Fraxinus), kasztan (Castanea), klon (Acer), orzech (Juglans), w iąz ( Ulmus), wierzba (Salix). Żerowanie odbywa się na drzewach żywych, ale osłabionych przez czynniki abiotyczne, np. nadmierne nasłonecznienie. Występuje także także na drzewach obumierających i martwych, w pniakach, złomach, a nawet w martwych gałęziach o grubości 5 do 10 cm. Jako gatunek ciepłolubny wybiera do rozwoju te miejsca, które są dobrze nasłonecznione i zwykle pokryte niezbyt grubą korą. C. scopolii nigdy nie zasiedla drzew tworzących duże, zwarte skupiska.

36 Cykl rozwoju 2- letni (3-4). W pierwszym roku larwy najpierw żywią się kora i łykiem, a w końcu drewnem, w którym drążą szerokie i głębokie korytarze. Larwa wygryza kolebkę na końcu hakowatego korytarza. Zapoczwarzenie zaczyna się w VI trzeciego roku. Długość larwy dochodzi do 45 mm, przy szerokości głowy dochodzącej do 5 mm i szerokości przedtułowia wynoszącej niecałe 10 mm. Chrząszcze legną się w VIII, zimę spędzają wewnątrz drzewa, w wydrążonych przez larwy korytarzach, które opuszczają w następnym roku. Rójka V - VII.

37 Dorosłe chrząszcze latają w ciągu dnia, przy słonecznej pogodzie. Można je wówczas spotkać, gdy pożywiają się na kwiatach różnych krzewów i roślin zielnych. Obserwacje dotyczą m.in. bzu czarnego (Sambucus nigra), głogów (Crataegus), kaliny (Viburnum), derenia (Cornus), tawuły (Spiraea) oraz wielu roślin z rodziny różowatych (Rosaceae) i selerowatych (Apiaceae). Kozioróg bukowiec jest zatem także gatunkiem antofilnym czyli kwiatolubnym. Postacie dorosłe chętnie żerują odżywiając się sokiem wyciekającym z drzew.

38 Wymagania siedliskowe Nie potrzebuje do swojego rozwoju starych drzew. Występuje w ciepłych lasach liściastych i mieszanych w wieku powyżej 60 lat. Wymaga jednak obecnści nie pielęgnowanych drzew żywicielskich, tj. z zamierającymi gałęziami oraz martwych. Ważna jest także dostępność na obrzeżach lasu, w lukach, na polanach oraz pod okapem drzew krzewów i roślin zielnych, będących bazą pokarmową postaci dorosłych. Kozioróg bukowiec do swojego życia potrzebuje mozaiki siedlisk leśnych. Niekiedy gatunek ten można spotkać w całkowicie antropogenicznych środowiskach, takich jak stare ogrody czy zadrzewienia miejskie.

39

40 Zagrożenia Kozioróg bukowiec i nadobnica alpejska 1. Pogarszające się warunki termiczne. Kozioróg bukowiec jest wybitnie ciepłolubnym chrząszczem zbliżone wymagania ma także nadobnica, dlatego należy nie można dopuścić do zbytniego rozrostu podszytu w miejscach jego występowania. Przeciwdziałanie: usuwanie części krzewów i samosiejek z podrostu.

41 Zagrożenia 2. Mała paleta roślin żywicielskich. Monokulturyzacja powoduje zubożenie lasu w gatunki drzew, na których kozioróg bukowiec i nadobnica może się rozwijać. Przeciwdziałanie: w miejscach występowania w/w owadów utrzymywać naturalne bogactwo gatunków drzew, zgodnie z typem siedliskowym lasu, niezależnie od ich potencjalnych walorów użytkowych. Ważna jest też struktura gatunków podszytowych, którą można wzbogacać o rośliny pokarmowe. 3 Pozostawianie w lesie ściętych drzew. Ścięte i pozostawione w lesie drzewa stanowią pułapkę dla samic składających jaja, systematycznie uszczuplając potencjał rozrodczy populacji. Przeciwdziałanie: pozyskany surowiec powinno się wywozić przed rójką, a w przypadku jego pozostawienia korować.

42 3. Poświętnikowate - Scarabaeidae czułki wachlarzykowate, o prostym biczyku goleni przednie w typie grzebnym stopy 5-członowe, zakończone 2 pazurkami

43 larwy o ciele łukowato wygiętym (pędraki) ubarwione białawo, 3 parami nóg tułowiowych koniec odwłoka zaokrąglony lub lekko spłaszczony

44 Osmoderma eremita - Pachnica dębowa mm

45 środowiskiem rozwoju pachnicy są próchnowiska dziuplowe tworzące się w pniach starych drzew liściastych

46 Próchnowiska takie tworzą się przez dziesiątki lat, dlatego najczęściej zasiedlane są: - drzewa stare (ponad 150-letnie) - o dużym obwodzie (ponad 260 cm)

47 Do rozwoju larw niezbędna jest odpowiednia ilość wilgotnego próchna, dlatego najczęściej: - zasiedlane są drzewa rosnące w miejscach wilgotnych - dziuple zasobne w próchno (powyżej 50 l)

48 Pachnica dębowa Poszukiwania pachnicy możemy prowadzić przez niemal cały rok, oprócz miesięcy zimowych, w oparciu o obecność w próchnowiskach larw, odchodów, fragmentów kokolitów i szczątków chrząszczy. Optymalnym terminem są miesiące VII i VIII, czyli okres występowania postaci dorosłych.

49

50 Dziuple nieodpowiednie

51 - larwa pachnicy to pędrak żyjący w wewnętrznych próchnowiskach drzew liściastych. - w Wielkopolsce preferuje dęby, ale w innych regionach kraju równie chętnie zasiedla lipy, wierzby, czy jesiony LARWY PACHNICY DĘBOWEJ

52 Ostatnie sternity larw poświętnikowatych wystpujących w próchnowiskach z charakterystycznym układem szczecinek: A. pachnica dębowa Osmodermaeremita, B. zacnik Gnorimus octopunctatus, C. Kruszczyca złotawka Cetonia aurata, D. wepa marmurkowana Protaetia marmorata (Arnoldi 1964).

53 larwa żeruje 2 lub 3 lata, odżywiając się grzybnią przerastającą próchniejące drewno, wydala przy tym duże ilości odchodów zdradzających jej obecność

54 larwa przepoczwarcza się w zwartej komorze zlepionej z resztek pokarmu i odchodów, tzw. kokolicie

55

56

57

58 dorosły chrząszcz, długości 2 3 cm, jest ciemnobrunatno ubarwiony, ma wachlarzykowate czułki i wydziela charakterystyczną, słodkawą woń pędzi skryty tryb życia i rzadko udaje się go zauważyć, gdy siedzi wewnątrz dziupli lub na pniu drzewa. Rójka k. VI poł. VIII

59

60

61 Inne gatunki próchnożernych kruszczyc Gnorimus nobilis Gnorimus variabilis Cetonia aurata Liocola marmorata Osmoderma eremita Protaetia aeruginosa Protaetia metallica

62

63 WYSTĘPOWANIE PACHNICY DĘBOWEJ W POLSCE Dane z inwentaryzacji przyrodniczej w Lasach Państwowych w roku 2007 za: Dane z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt red. Głowaciński, Nowacki

64 Pachnica dębowa 1. Zanikanie mikrośrodowisk rozwoju pachnicy. Niedobór starych drzew, zwłaszcza z martwicami i widocznymi próchnowiskami, wyklucza możliwość wytworzenia się obszernych próchnowisk dziuplowych. Brak tych mikrośrodowisk uniemożliwia rozwój larw pachnicy i jej rozprzestrzenianie się na sąsiednie tereny. Przeciwdziałanie: zwiększanie udziału starszych drzew na stanowiskach występowania pachnicy, oraz zapewnianie ich ciągłej podaży poprzez zróżnicowanie struktury wiekowej lasu. 2. Zarastanie stanowisk przez gęsty podrost. Zjawisko to prowadzi do znacznego ocienienia pni drzew, przez co gatunki światłolubne, jak pachnica dębowa, zostają wypierane przez gatunki cienioznośne. Przeciwdziałanie: znaczne przerzedzanie podrostu i pozostawianie jedynie część drzew zabezpieczających ciągłość trwania lasu; odtwarzanie bogatego podszytu zapobiegającego obsiewaniu się gatunków konkurencyjnych.

65 3. Stałe obniżanie się poziomu wód gruntowych. W zbiorowiskach leśnych zależnych od wysokiego poziomu wód gruntowych, jak lasy łęgowe czy grądy, zjawisko stałego niedoboru wody w podłożu prowadzi do osłabienia drzew, zwłaszcza starszych klas wiekowych, które są częściej atakowane przez szkodniki wtórne i znacznie wcześniej zamierają. Przeciwdziałanie: zapobieganie drenażowi środowisk, wdrażanie programu małej retencji wód.

66 Zgniotkowate - Cucujidae Żuwaczki bardzo wyraźne, duże. Czułki 11 członowe, nitkowate, owłosione.

67 Zgniotek cynobrowy - Cucujus cinnaberinus dł mm

68 Fot. Lech Buchholz LARWA ZGNIOTKA CYNOBROWEGO

69 Młode chrząszcze wylęgają się na przełomie lata i jesieni i zwykle nie opuszczają miejsc swojego rozwoju pozostając tam aż do wiosny. W przypadku ciepłej i długiej jesieni mogą się uaktywniać i wychodzić spod kory drzew. Imagines obserwuje się zwykle dopiero w maju i w czerwcu. W późniejszym okresie pojawiają się bardzo sporadycznie, aż do całkowitego zaniku obserwacji.

70 Rozwój Chrząszcze odbywają rójkę w V, wyszukując martwe drzewa, których łyko znajduje się już w stadium rozkładu, a drewno jest dopiero w początkowej fazie tego procesu. Larwy, które wylęgają się ze złożonych wówczas jaj żerują pod korą przez okres dwóch lat. Prowadzą one drapieżny i saprofagiczny tryb życia odżywiając się głównie larwami i poczwarkami innych owadów oraz rozkładającą się materią organiczną. Przepoczwarczenie następuje późnym latem w zbutwiałym łyku w miejscu rozwoju larwy. Przed rozpoczęciem tego procesu larwa przygotowuje niezbyt wyraźnie zarysowaną komorę poczwarkową zbudowaną z otaczającego ją substratu. Tworząca się poczwarka jest barwy kremowobiałej i ciemnieje na krótko przed wylęgiem imago.

71 Wymagania siedliskowe Siedliskiem występowania zgniotka są lasy i zarośla, które zachowały choćby częściowo swój naturalny charakter. Gatunekten był obserwowany w borach sosnowych i jodłowych, grądach, buczynach, lasach łęgowych i wielu innych. Zasiedla drzewa martwe i obumierające, zarówno stojące, jak i powalone czy złamane, a stopień ich oświetlenia ma niewielkie znaczenie. Larwy zasiedlają drzewa należące do różnych gatunków iglastych oraz liściastych i nie można wykluczyć, że są to niemal wszystkie gatunki krajowe. Zwykle nie obserwuje się natomiast zgniotka w zadrzewieniach powstałych na skutek zalesienia gruntów porolnych lub zrekultywowanych gruntów poprzemysłowych. Podstawowym warunkiem jest ciągła podaż martwych i obumierających drzew o znacznej grubości. Obserwacje zasiedlania cieńszych drzew dotyczą zwykle miejsc, w których zgniotek występuje bardzo licznie. Martwe drzewa stają się atrakcyjne dla zgniotka po upływie dwóch, trzech lat od obumarcia i są przez niego zasiedlane przez kolejnych klika do kilkunastu lat.

72 zagrożenia Największym zagrożeniem dla zgniotka w lasach gospodarczych może być zbyt intensywnie prowadzona gospodarka, niszcząca naturalne układy biocenotyczne i pozbawiająca larwy ich środowisk rozwoju. Przeciwdziałanie: realizacja zabiegów gospodarczych w sposób jak najmniej szkodliwy dla populacji zgniotka, tj. pozostawianie przynajmniej części martwego drewna w lesie oraz tworzenie użytków ekologicznych w oparciu o najlepiej zachowane i najsilniej zróżnicowane fragmenty lasu. W lasach objętych ochroną całkowitą lub częściową ochrona zgniotka cynobrowego nie nastręcza zwykle większych problemów. Wystarczy ją zaplanować tak, by odstąpić od usuwania ze środowiska drzew martwych i zamierających.

73 Monitoring zgniotka cynobrowego opiera się na obserwacjach bezpośrednich, tj. przeszukiwaniu potencjalnych mikrosiedlisk jego rozwoju w obrębie powierzchni badawczych. W celu stwierdzenia obecności zgniotka prowadzi się przeszukiwanie mikrosiedlisk jego rozwoju, którymi są martwe drzewa, zarówno stojące, powalone, jak i złamane. Najwłaściwszym jest stadium zamierania, w którym łyko wykazuje zaawansowany stopień rozkładu, a drewno jest w początkowym etapie tego procesu. Drzewo takie powinno być w co najmniej w połowie pokryte dość ściśle przylegającą, choć łatwą do oderwania korą i posiadać pierśnicę powyżej 30 cm. Ze względu na skryty tryb życia tego gatunku jest to zadanie dosyć trudne. Termin prowadzenia obserwacji od połowy IV do k X.

74 Metoda poszukiwania jest stosunkowo inwazyjna, przy jej wykorzystywaniu powinniśmy pamiętać o następujących zasadach: a) sprawdzenie potencjalnych mikrosiedlisk należy prowadzić wyłącznie poprzez odginanie płatów korowiny, a w przypadku oderwania korowiny należy podjąć próbę jej ponownego przyłożenia do drewna poprzez podparcie lub przywiązanie konopnym sznurkiem; b) wczesną wiosną i jesienią prace terenowe wykonywać przy temperaturze powietrza powyżej 5 C; c) analizując pojedyncze drzewo można odsłonić nie więcej niż 30% powierzchni pokrytej korą, a w przypadku drzew stojących pozostawić fragmenty kory łączące poszczególne poziomy przeszukania; d) poszukiwania należy przerwać w chwili odnalezienia i zidentyfikowania pierwszego osobnika; e) w przypadku larw, które są wyjmowane ze środowiska, po identyfikacji muszą być one jak najszybciej uwalniane w miejscu pobrania.

75 Główne zagrożenia dla owadów: a) zanikanie środowisk rozwoju, b) niewłaściwe dla owadów wykonywanie czynności gospodarczych w lasach, c) spontaniczna sukcesja regeneracyjna, d) chemizacja środowiska, e) zmiana sposobu użytkowania gruntu, f) zbieranie owadów w celach kolekcjonerskich, g) fragmentacja środowisk, brak ciągłości występowania odpowiednich środowisk w czasie, h) wywieszanie budek dla ptaków w ostojach owadów.

76 W prezentacji wykorzystano głównie materiały zamieszczone w publikacji: Bunalski M., Sienkiewicz P., Wojtkowski K.: 2012: Chronione chrząszcze dendrofilne zachodniej Polski. RDOŚ Poznań. 200 ss. Zdjęcia głównie autorstwa: Roman Wąsala, Dariusz Wasiluk.