PIOTR GÓRSKI. Z Katedry Botaniki Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu

Transkrypt

1 Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu CCCXLVII (2002) PIOTR GÓRSKI PRZEGLĄD ZBIOROWISK PIARGOWYCH EUROPEJSKICH MASYWÓW GÓRSKICH CZ. 1. FITOCENOZY ZWIĄZANE Z PIARGAMI NIEWAPIENNYMI Z Katedry Botaniki Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu ABSTRACT. The recent paper contains the characteristics and the index of European scree communities of the orders Androsacetalia alpinae, Galeopsietalia and Epilobietalia fleischeri. Key words: screes, vegetation, Thlaspietea rotundifolii, phytosociology, Europe Wstęp Stożki piargowe i rumowiska są powszechnym elementem krajobrazu wysokogórskiego. Jako stoki pokrywowe, zajmują rozległe powierzchnie pod ścianami skalnymi i u wylotu żlebów. Szata roślinna tych form jest dobrze poznana. Roślinność piargową Europy ujmować można w obrębie szeroko zakrojonej klasy Thlaspietea rotundifolii Br.-Bl (Valachovič i in. 1997). W węższych ujęciach wyróżniane są dodatkowo inne jednostki, tj. Drypidetea spinosae Quézel 1964, Salicetea retusae-serpyllifoliae Lakušić 1928, Epilobietea dodonaei-fleischeri Lacourt in J.-M. Géhu 1992, Galeopsio- -Achnatheretea calamagrostis Lacourt in J.-M. Géhu Ich wydzielenie jest odzwierciedleniem specyfiki florystyczno-ekologiczno-geograficznej poszczególnych masywów górskich. Pamiętać jednocześnie należy, że istnieją grupy zbiorowisk nawiązujące do fitocenoz piargowych. Są one, w zależności od charakteru florystycznego i ekologicznego, zaliczane do takich syntaksonów, jak: Salicetea herbaceae Br.-Bl. et al (piargowo-wyleżyskowe), Caricetea curvulae Br.-Bl i Elyno-Seslerietea Br.-Bl (piargowo-murawowe) czy Betulo-Adenostyletea Br.-Bl (piargowo- -ziołoroślowo-traworoślowe). W niniejszym artykule dokonano przeglądu typów fitocenoz związanych ze stożkami usypiskowymi różnych masywów górskich Europy. Uwzględniono wszystkie opisa- Rocz. AR Pozn. CCCXLVII, Bot. 5: Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2002 PL ISSN

2 62 P. Górski ne dotychczas piargowe zespoły roślinne. Część 1 zawiera charakterystykę ugrupowań skupionych w obrębie rzędów Androsacetalia alpinae, Galeopsietalia i Epilobietalia fleischeri. Podano także krótki opis wybranych asocjacji. Syntaksonomia zbiorowisk piargowych Cl. Thlaspietea rotundifolii Br.-Bl O. Androsacetalia alpinae Br.-Bl. in Br.-Bl. et Jenny 1926 All. Androsacion alpinae Br.-Bl. in Br.-Bl. et Jenny 1926 Veronicion baumgartenii Coldea 1991 Saxifrago stellaris-oxyrion digynae Gjaerevoll 1950 Linario saxatilis-senecion carpetani Rivas-Martínez 1963 Senecion leucophylli Br.-Bl Androsacion ciliatae Rivas-Martínez 1988 Dryopteridion abbreviatae Rivas-Martínez 1977 O. Galeopsietalia Oberdorfer et Seibert in Oberdorfer et al All. Galeopsion pyrenaicae Rivas-Martínez 1977 O. Epilobietalia fleischeri Moor 1958 All. Salicion incanae Aichinger 1933 Charakterystyka zespołów roślinnych Androsacion alpinae Br.-Bl. in Br.-Bl. et Jenny 1926 Ass. Allosuretum crispae Lüdi 1921, Androsacetum alpinae Br.-Bl. 1918, Androsacetum wulfenianae Franz 1988, Festucetum glacialis Puşcaru et al. 1956, Hieracietum inthybacei Poldini et Martini 1993, Minuartio-Silenetum acaulis Puşcaru et al. 1956, Oxyrio-Saxifragetum carpathicae Pawł., Sokoł. et Wall. 1928, Oxyrio-Saxifragetum cernuae Hofmann 1968, Poo contractae-oxyrietum digynae Horvat, Pawłowski et Walas 1938, Saxifragetum depressae Gerdol 1992, Senecioni transsilvanici-juncetum trifidi Simon 1957, Sieviersio-Oxyrietum digynae Friedel 1956 em. Englisch et al (syn. Oxyrietum digynae Br.-Bl. in Br.-Bl. et Jenny 1926), Thlaspietum limosellaefolii Barbero et Bono Związek Androsacion grupuje wysokogórskie zespoły Alp, Karpat, Skandynawii i gór Półwyspu Bałkańskiego. Androsacetum alpinae jest zbiorowiskiem ustabilizowanych piargów o drobniejszej zwietrzelinie. Płaty tego zespołu często porastają szczyty i granie, przedpola lodowców i moreny boczne. Wykształcają się na wysokości od 2800 do 3300 m n.p.m. Zbiorowisko to jest dość pospolite w Alpach na terenie Austrii (por. Englisch i in. 1993). Fitocenozy Sieviersio-Oxyrietum digynae występują głównie w obszarze przedpola lodowców, gdzie zapoczątkowują sukcesję roślinności (Englisch i in. 1993). Liczba gatunków w płatach omawianego zespołu wzrasta w miarę przybli-

3 Przegląd zbiorowisk piargowych żania się do bocznych krawędzi lodowca i wynosi niewiele ponad dwadzieścia. Warstwa roślin zarodnikowych jest dobrze rozwinięta. Fizjonomicznie płaty Sieviersio- -Oxyrietum wyróżniają się dominacją Geum reptans. W Alpach Wschodnich (Wysokie i Niskie Taury) odróżnienie fitocenoz Sieviersio-Oxyrietum od Androsacetum alpinae nastręcza wiele trudności. Generalnie, w przypadku zbiorowisk ze związku Androsacion wiele udokumentowanych fitocenoz odbiega w składzie florystycznym od typu. Przyczynia się do tego zróżnicowany kompleks czynników środowiskowych warunkujących rozwój roślinności. W zbiorowiskach moren lodowcowych są to jednocześnie: stopień rozdrobnienia materiału skalnego, długość zalegania pokrywy śnieżnej oraz wpływ wód roztopowych i ich działalność modelująca geomorfologię podłoża. Zespół Sieviersio-Oxyrietum jest rozpowszechniony na obszarze całych Alp (np. Jenny-Lips 1930, Ozenda 1988, Englisch i in. 1993). Zbiorowiskiem endemicznym dla Alp Wschodnich jest Androsacetum wulfenianae, którego płaty rozwijają się na wypłaszczeniach szczytowych, w miejscach, gdzie wywiewany jest śnieg. W fitocenozach z Androsace wulfeniana częstym zjawiskiem jest tworzenie się lodu włóknistego i związane z tym sortowanie materiału skalnego (Englisch i in. 1993). Oxyrio-Saxifragetum carpathicae to pionierskie zbiorowisko porastające piargi o różnej granulacji podłoża i wilgotności. Występuje na stokach o nachyleniu dochodzącym nawet do 55 o (Valachovič 1995), porasta także ścianki skalne, tworząc specyficzny tarasowo-półeczkowy kompleks roślinny. W Tatrach zbiorowisko to jest dość pospolite (Pawłowski i in. 1928, Braun-Blanquet 1930, Krajina 1933, Sillinger 1933, Hadač 1956, Balcerkiewicz 1984, Kosiński 1999, Górski 2001). W Karpatach Wschodnich, Oxyrio-Saxifragetum carpathicae cechuje się domieszką gatunków karpacko-bałkańskich ze związku Veronicion baumgartenii Coldea 1991, podkreślających regionalny charakter tej jednostki oraz odrębność w stosunku do fitocenoz zachodniokarpackich i alpejskiego Oxyrietum digynae. Oxyrio-Saxifragetum carpathicae podawane było z Gór Rodniańskich i masywu Fagaras (Coldea 1991). Zespół z dominacją Cryptogramma crispa - Allosuretum crispi rozwija się na piargach składających się w dużej części z bloków skalnych granitowych, gnejsowych, amfibolitowych i innych. Ze względu na powolny proces wietrzenia, chemizm skały ma niewielki wpływ na zróżnicowanie składu florystycznego omawianego zbiorowiska (Englisch i in. 1993). Zespół Thlaspietum limosellaefolii jest ograniczony do przymorskiej części masywu alpejskiego (Alpy Nadmorskie). Wyróżnia się on obecnością endemicznych gatunków, tj. Viola valderia i Thlaspi limosellaefolium (Ozenda 1988). Fitocenozy Saxifrago bryoidis-silenetum acaulis zasiedlają ocienione piargi powstałe z segregacji łupków krystalicznych i granitów w masywie Retezat w Karpatach Wschodnich (Coldea 1991). Stożki grawitacyjne o drobnoziarnistej zwietrzelinie, częściowo utrwalone, z centrum rozmieszczenia w górach Riła i Pirin, porastają fitocenozy Poo contractae-oxyrietum digynae (Horvat i in. 1937, Simon 1958, Horvat i in. 1974). W składzie florystycznym tego zespołu znamienny jest udział niewielkiej grupy roślin przenoszących podłoże wapienne. Gatunkiem charakterystycznym jest pionierska wiechlina Poa cenisia subsp. contracta. Płaty Poo-Oxyrietum były także podawane z Karpat Wschodnich Tarcu i Godeanu (Coldea 1991). Zupełnie odrębne siedliska zajmują fitocenozy zespołu Senecioni transsilvanici-juncetum trifidi. Występują w górach Pirin na suchych i gruboziarnistych piargach (lub blokowiskach) o nachyleniu W składzie florystycznym większy udział mają Juncus trifidus oraz sukulenty, tj. Senecio transsilvanicus, Rhodiola rosea i Sedum alpestre (Simon 1958, Horvat i in. 1974).

4 64 P. Górski Veronicion baumgartenii Coldea 1991 Ass. Saxifragetum carpathicae-cymosae Coldea 1990, Saxifrago bryoidis-silenetum acaulis Boşcaiu et al (syn. Veronico baumgartenii-saxifragetum bryoidis Boşcaiu et al. 1977). Regionalnie ujęty, wschodniokarpacki związek obejmujący alpejskie zbiorowiska piargów na podłożu skał krystalicznych. Włączane są tu także fitocenozy Oxyrio-Saxifragetum carpathicae i Poo contractae-oxyrietum digynae (Androsacion alpinae), których obszar występowania wykracza poza Karpaty Wschodnie. Fitocenozy Saxifragetum carpathicae-cymosae porastają ocienione i częściowo utrwalone piargi w piętrze alpejskim Gór Rodniańskich. W stosunku do Oxyrio-Saxifragetum carpathicae wyróżnia je dominacja w pokryciu wschodniokarpackiej Saxifraga pedemontana subsp. cymosa i brak Oxyria digyna (Coldea 1991). Saxifrago bryoidis-silenetum acaulis to zespół ocienionych piargów w obszarze wysokogórskim masywu Retezat (Coldea l.c.). Saxifrago stellaris-oxyrion digynae Gjaerevoll 1950 (syn. Cerastio-Saxifragion cernuae Hartmann 1980) Ass. Anthelio-Luzuletum arcuatae Nordh. 1928, Caricetum rufinae Nordh. 1928, Deschampsietum alpinae (Samuelss. 1916) Nord. 1943, Poo alpigenae-alopecuretum alpini Hartm. ex Hadač 1989, Saxifrago cernuae-oxyrietum digynae (Boecher 1933 ap. Nordh. 1943) Gjaerevoll Roślinność piargowa z obszaru północnej Europy (Dierßen 1992, 1996; por. także Velve 1983). Składem florystycznym zbiorowiska te wyraźnie nawiązują do układów fitocenotycznych towarzyszących wyleżyskom i źródliskom. Anthelio-Luzuletum arcuatae występuje w piętrze alpejskim, często na glebach strukturalnych podlegających silnej soliflukcji. Saxifrago cernuae-oxyrietum digynae wykształca się na gruzowiskach ubogich w humus i stale wilgotnych. Gleby oligotroficzne, kwaśne i mokre, porastają fitocenozy Deschampsietum alpinae. Podobne siedliska, lecz ze stagnującą wodą, to obszar występowania płatów Caricetum rufinae (Dierßen 1996). Ze Spitsbergenu opisano zwarte murawy Poo alpigenae-alopecuretum alpini, wykształcające się pod ścianami skalnymi, na których gnieżdżą się ptaki (Hartmann 1980, Hadač 1989). Uwaga: Hadač (1989) umieszcza w obrębie rzędu Androsacetalia alpinae także związek Ranunculo-Oxyrion Nordh z zespołem Oxyrio-Trisetetum spicati Hadač (1946) Asocjacja ta częściej ujmowana jest w ramach rzędu Thlaspietalia rotundifolii (Dierßen 1992, 1996, Valachovič i in. 1997, Velve 1983) lub rzadziej w Arabidetalia coerulae Rübel 1933 z klasy Salicetea herbaceae Br.-Bl. et al (Dahl 1987). Charakterystyka tego zespołu będzie przedstawiona w części 2. niniejszego Przeglądu..., obejmującej zbiorowiska piargów wapiennych. Linario saxatilis-senecion carpetani Rivas-Martínez 1963 Ass. Conopodio pumili-linarietum alpinae Rivas-Martínez 1963 corr. Rivas- -Martínez et Sancho 1963, Cryptogrammo crispae-silenetum gayanae Prieto 1983 corr. Penas Merino et al. 1991, Cryptogrammo-Ranunculetum cabrerensis Penas Merino et. al. 1991, Digitali carpetanae-senecionetum carpetani Rivas-Martínez 1963, Galeopsio carpetanae-linarietum aciculifoliae Rivas-Martínez et Navaro in Navaro 1990, Linario glabrescentis-rumicetum suffruticosi Díaz et Prieto 1994, Santolinetum oblongifoliae

5 Przegląd zbiorowisk piargowych Rivas-Martínez 1963, Sesamoido-Silenetum gayanae Izco et Ortiz corr. Ortiz et Rodríguez- -Oubińa 1987, Triseto hispidi- Rumicetum suffruticosi Prieto Związek obejmuje roślinność piargów z obszaru północnozachodniej i centralnej części Półwyspu Iberyjskiego (Penas Merino i in. 1991, Ortiz i Rodríguez-Oubińa 1993). Senecion leucophylli Br.-Bl Ass. Doronico grandiflori-luzuletum alpino-pilosae Nègre 1968, Festuco alpinae- Galietum cometerhizi Gamisans 1975, Senecietum leucophylli Br.-Bl. 1948, Violetum diversifoliae Fernández Casas Roślinność piargowa wykształcająca się w piętrze subalpejskim, rzadziej alpejskim Pirenejów (Braun-Blanquet 1948, Folch Guillèn 1981). Senecietum leucophylli to słabo zwarte fitocenozy częściowo ustabilizowanych piargów dolnej części piętra alpejskiego. Wyróżnia je obecność wschodniopirenejskich endemitów, tj. Cerastium pyrenaicum i Senecio leucophyllus. W płatach tego zespołu obserwuje się długie zaleganie pokrywy śnieżnej (Folch Guillèn 1981). W zbliżonych warunkach siedliskowych wykształcają się układy z dominacją Viola lapeyrousiana, Ranunculus parnassifolius, Vitaliana primuliflora opisane jako Violetum diversifoliae. Uwaga: Rivas-Martínez (1977) kwestionuje zasadność wyróżniania związku Senecion leucophylli. Ze względu na stałą obecność gatunków bazyfilnych w płatach wyżej wymienionych zespołów proponuje on zaliczenie ich do związku Iberidion spathulatae Br.-Bl Androsacion ciliatae Rivas-Martínez 1988 Ass. Minuartio sedoidis-androsacetum ciliatae Rivas-Martínez 1988, Saxifrago iratianae-androsacetum ciliatae Rivas-Martínez Fitocenozy związane z piargami piętra subniwalnego Pirenejów Centralnych (Valachovič i in. 1997). Dryopteridion abbreviatae Rivas-Martínez 1977 Ass. Campanulo willkommii-polystichetum lonchitidis (Esteve et Fernández Casas 1971) Molero Mesa 1984, Cryptogrammo crispae-dryopteridetum abbreviatae Rivas- -Martínez in Rivas-Martínez et Costa Związek Dryopteridion obejmuje zbiorowiska subalpejskie i pasa leśnego Pirenejów, gór Półwyspu Iberyjskiego i Apeninów, cechujące się dużym udziałem w pokryciu różnych gatunków paproci (Valachovič i in. 1997). Cryptogrammo crispae-dryopteridetum abbreviatae to fitocenozy szeroko rozpowszechnione w zachodniej Europie (Penas Merino i in. 1991). W płatach tego zespołu dużą stałość wykazują Polystichum lonchitis i Gymnocarpium dryopteris. Jednostka geograficznie zróżnicowana na osiem podzespołów (Penas Merino i in. l.c.). Galeopsion pyrenaicae Rivas-Martínez 1977 Ass. Galeopsio pyrenaicae-poetum fontquerii Br.-Bl. 1948, Linario repentis-galeopsietum ladani Bolòs 1974.

6 66 P. Górski Związek grupuje zbiorowiska piargów niższych położeń górskich Pirenejów (Valachovič i in. 1997). Galeopsio pyrenaicae-poetum fontquerii jest jedynym zespołem sięgającym po piętro alpejskie. Wykształca się na stokach o ekpozycji południowej. Zbiorowisko bogate w gatunki endemiczne, tj. Carduus carlinoides czy Galeopsis ladanum subsp. pyrenaica (Folch Guillèn 1981). Linario repentis-galeopsietum ladani to układy piargowe pasa reglowego we wschodniej i środkowej części Pirenejów (Rivas- -Martínez 1977). Galeopsion segetum Oberdorfer 1957 Ass. Anarrhinetum bellidifoliae Korneck 1974, Epilobio lanceolati-galeopsietum ladani Korneck 1974, Epilobio-Galeopsietum segeti (Büker 1942) Oberdorfer 1957, Galeopsio-Rumicetum Br.-Bl. ex Borza 1959, Festuco-Saxifragetum sponhemicae Stoecker 1962, Senecio sylvaticae-galeopsietum ladani Eliáš 1993, Teucrio botrys-senecionetum viscosi (Kersberg 1968) Korneck Galeopsion skupia zespoły piargowe pięter leśnych i subalpejskiego Alp, Karpat i gór systemu hercyńskiego. Galeopsio-Rumicetum to zbiorowisko z dominacją Rumex scutatus i dużym udziałem wysokich bylin (Digitalis grandiflora, Epilobium collinum i in.), który wzrasta w miarę stabilizacji podłoża (Englisch i in. 1993). Anarrhinetum bellidifoliae jest rzadkim ugrupowaniem roślinnym drobnoziarnistych łupków krystalicznych z obszaru Trewir-Saarburg w Niemczech (Seibert 1974). Płaty zespołu Teucrio botrys-senecionetum viscosi porastają żużlowate podłoże wulkaniczne (Seibert l.c.). Fitocenozy Epilobio lanceolati-galeopsietum ladani wykształcają się na łupkach krystalicznych z obszaru górnego biegu Mozeli i środkowego rzeki Lahn po północne Niemcy (Seibert l.c.). Senecio sylvaticae-galeopsietum ladani to termofilne zbiorowisko piargów krzemianowych rozwijające się pod skalnymi ścianami bądź zarastające opuszczone kamieniołomy (Valachovič 1995). Salicion incanae Aichinger 1933 (syn. Epilobion fleischerii J. Br.-Bl. in J. et G. Br.-Bl. 1931) Ass. Epilobietum fleischeri Frey 1922, Epilobio-Myricarietum Aichinger 1933, Erucastro nasturtiifolii-calamagrostietum pseudophragmitis Rivas-Martínez et al. 1984, Leontodonto berinii-chondrilletum T. Wraber 1966, Myricario-Chondrilletum Br.-Bl. in Volk 1939 (syn. Chondrilletum chondrilloides Moor 1958), Tussilago-Calamagrostietum pseudophragmitis Pawłowski et Walas Związek Salicion incanae grupuje zbiorowiska wykształcające się na kamieńcach w dolinach potoków i rzek górskich (por. Aichinger 1933). Epilobietum fleischeri to wysokogórski układ roślinny spotykany na przedpolach lodowców lub żwirowiskach przypotokowych w piętrach subalpejskim i alpejskim. W płatach tego zespołu, cechujących się małym zwarciem warstwy zielnej, spotykano głównie hemikryptofity, chamefity oraz okazy juwenilne nanofanerofitów, tj. Myricaria germanica czy Salix sp. div. Liczba gatunków przypadkowych tego ugrupowania jest dość duża. Zarastanie fitocenoz tego zespołu hamują regularne zalewy (Englisch i in. 1993). Zbiorowisko Myricario- Chondrilletum jest wikariantem wysokościowym Epilobietum fleischeri, obserwowanym w niższych położeniach górskich. Gatunkiem charakterystycznym tej asocjacji jest wschodnioalpejska Chondrilla chondrilloides (Englisch i in. l.c.). Na żwirowiskach cieplejszych obszarów Alp Południowych wykształcają się płaty zespołu Epilobio-

7 Przegląd zbiorowisk piargowych Myricarietum. Cechuje je znaczny udział gatunków termofilnych tj. Epilobium dodonaei, Buphthalmum salicifolium i Euphorbia cyparissias (Englisch i in. l.c.). Podobne florystycznie fitocenozy, opisane z Alp Julijskich jako Leontodonto berinii-chondrilletum, odróżnia od Epilobio-Myricarietum obecność gatunków termofilnych rozpowszechnionych na południu Alp, tj. Leontodon berinii, Fumana procumbens, Asperula cynanchica i Galium verum (Englisch i in. l.c.). Zespół Tussilago-Calamagrostietum został opisany z Karpat Wschodnich (Pawłowski i Walas 1948). Był podawany z Czarnohory i Gór Czywczyńskich (Malinovsky i Kricsfalusy 2000). Podziękowania: Serdecznie dziękuję Dominikowi Tomaszewskiemu z Instytutu Dendrologii Polskiej Akademii Nauk w Kórniku za przetłumaczenie artykułów w językach hiszpańskim i katalońskim. Literatura Aichinger E. (1933): Vegetationskunde der Karawanken. Gustav Fischer Verlag, Jena. Balcerkiewicz S. (1984): Roślinność wysokogórska Doliny Pięciu Stawów Polskich w Tatrach i jej przemiany antropogeniczne. Wyd. Naukowe UAM, Ser. Biol. 25. Braun-Blanquet J. (1930): Zentralalpen und Tatra, eine pflanzensoziologische Parallele. Veröff. Geobot. Instit. Rübel Zür. 6: Braun-Blanquet J. (1948): La végétation alpine des Pyrénées Orientales. Consp. sup. de la Rech. scientif., Barcelone. Coldea Gh. (1991): Prodrome des associations vegetales des Carpates du Sud-Est (Carpates Roumaines). Docum. phytosociol. N. S. 13: Dahl E. (1987): Alpine-subalpine plant communities of South Scandinavia. Phytocoenologia 15, 4: Dierßen K. (1992): Zur Synsystematik nordeuropäischer Vegetationstypen. 1. Alpine Vegetation und floristisch verwandte Vegetationseinheiten tieferer Lagen sowie der Arktis. Ber. d. Reinh.-Tüxen-Ges. 4: Dierßen K. (1996): Vegetation Nordeuropas. Ulmer, Stuttgart. Englisch T., Valachovič M., Mucina L., Grabherr G., Ellmauer T. (1993): Thlaspietea rotundifolii. W: Die Pflanzengesellschaften Österreichs. Teil 2. Natürliche waldfreie Vegetation. Red. G. Grabherr, L. Mucina. Fischer, Jena: Folch Guillèn R. (1981): La vegetació dels Països Catalans. Ketres Editora, Barcelona. Górski P. (2001): Roślinność antropogenicznie generowanych piargów w obszarach górskich. Praca doktorska. Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań. Hadač E. (1956): Rostlinná společenstva Temnosmrečinové doliny ve Vysokých Tatrách. Biol. Pr. 2, 1: Hadač E. (1989): Notes on plant communities of Spitsbergen. Folia Geobot. Phytotaxon. 24, 2: Hartmann H. (1980): Beitrag zur Kenntnis der Pflanzengesellschaften Spitzbergens. Phytocoenologia 8, 1: Horvat I., Glavač V., Ellenberg H. (1974): Vegetation Südosteuropas. Fischer, Stuttgart. Horvat I., Pawłowski B., Walas J. (1937): Phytosoziologische Studien über die Hochgebirgsvegetation der Rila Planina in Bulgarien. Bull. Int. Acad. Polon. Sci. 50., Cl. Sci. Math.-Nat. Sér. B 1: Jenny-Lips H. (1930): Vegetationsbedingungen und Pflanzengesellschaften auf Felsschutt. Beih. Bot. Centralbl. 46 B: Kosiński M. (1999): Zbiorowiska roślinne piargów Tatrzańskiego Parku Narodowego. Pr. Bot. Inst. Bot. UJ 32: 1-75.

8 68 P. Górski Krajina V. (1933): Die Pflanzengesellschaften des Mylnica-Tales in den Vysoké Tatry (Hohe Tatra). Beih. Bot. Centralbl. T. 1, 50: ; T. 2, 51: Malinovsky K.A., Kricsfalusy V.V. (2000): High Mountain vegetation. W: Vegetation of the Ukraine. T. 1. Red. K.A. Malinovsky, Ya.P. Diduck. Phytosociocentre, Kyiv. Ortiz S., Rodríguez-Oubińa J. (1993): Synopsis of the rupicolous vegetation of Galicia (northwestern Iberian Peninsula). Folia Geobot. Phytotaxon. 28: Ozenda P. (1988): Die Vegetation der Alpen in europäischen Gebirgsraum. Fischer, Stuttgart. Pawłowski B., Sokołowski M., Wallisch K. (1928): Zespoły roślin w Tatrach. Część VII. Zespoły roślinne i flora Doliny Morskiego Oka. Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. Pol. Akad. Umiej., Dział A/B : Pawłowski B., Walas J. (1948): Les associations des plantes vasculaires des Monts de Czywczyn. Bull. Int. Acad. Polon. Sci. L., Cl. Sci. Math.-Nat. Sér. B : Penas Merino A., Puente Garcia E., Garcia Gonzalez M., Herrero Cembranos L. (1991): Sobre la Thlaspietea rotundifolii de las montańas Noroccidentales Ibericas. Docum. phytosociol. N. S. 13: Rivas-Martínez S. (1977): La vegetación de los pedregales de los Pirineos (Thlaspietea rotundifolii). Phytocoenologia 4, 1: Seibert P. (1974): Klasse: Thlaspietea rotudifolii Br.-Bl. et al. 48. W: Süddeutsche Pflanzengesellschaften. Teil 1. Fels- und Mauergesellschaften, alpine Fluren, Wasser-, Verlandungs- und Moorgesellschaften. Red. E. Oberdorfer. Fischer, Jena: Sillinger P. (1933): Monografická studie o vegetaci Nízkých Tater. Orbis, Praha. Simon T. (1958): Über die alpinen Pflanzengesellschaften des Pirin-Gebirges. Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 4: Valachovič M. (1995): Thlaspietea rotundifolii. W: Rastlinné spoločenstvá Slovenska. T. 1. Pionierska vegetácia. Red. M. Valachovič, H. Otahelová, V. Stanová, Š. Maglocký. Vydav. Slov. Akad. Vied, Bratislava: Valachovič M., Dierssen K., Dimopoulos P., Hadač E., Loidi J., Mucina L., Rossi G., Tendero F., Tomaselli M. (1997): The vegetation on srees a synopsis of higher syntaxa in Europe. Folia Geobot. Phytotaxon. 32: Velve O. (1983): Norwegian vegetation types. A preliminary survey of higher syntaxa. Tüxenia 3: A REVIEW OF SCREE PLANT COMMUNITIES OF EUROPEAN MOUNTAIN MASSIFS PART 1. PHYTOCOENOSES RELATED TO NON-CALCAREOUS SCREES S u m m a r y Scree vegetation is classified within the class Thlaspietea rotundifolii Br.-Bl Part 1 of the recent work contains the index and the characteristics of phytocoenose types formed on ground without calcium carbonate (the so-called non-calcareous, crystalline screes). It comprises the vegetation of high mountains (the order Androsacetalia alpinae), lower mountain places (Galeopsietalia), and the vegetation related to riverine gravel banks (Epilobietalia fleischeri). Below the index of the taxa is presented. Cl. Thlaspietea rotundifolii Br.-Bl O. Androsacetalia alpinae Br.-Bl. in Br.-Bl. et Jenny 1926 All. Androsacion alpinae Br.-Bl. in Br.-Bl. et Jenny 1926 Veronicion baumgartenii Coldea 1991 Saxifrago stellaris-oxyrion digynae Gjaerevoll 1950

9 Przegląd zbiorowisk piargowych Linario saxatilis-senecion carpetani Rivas-Martínez 1963 Senecion leucophylli Br.-Bl Androsacion ciliatae Rivas-Martínez 1988 Dryopteridion abbreviatae Rivas-Martínez 1977 O. Galeopsietalia Oberdorfer et Seibert in Oberdorfer et al All. Galeopsion pyrenaicae Rivas-Martínez 1977 O. Epilobietalia fleischeri Moor 1958 All. Salicion incanae Aichinger 1933