This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 ARTYKU ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE Zaanga owanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piœmiennictwa G Pozyskanie funduszy Author s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection Word count: 4081 Tables: 2 Figures: 3 References: 18 Renata Markiewicz 1(A,C,D,E,F,G), Angelika E. Charkiewicz 2(B,C,E,F), Wioleta J. Charkiewicz 2(B,C,E,F), Maria H. Borawska 1(A,D,E,G) 1 Zak³ad Bromatologii, Akademia Medyczna, Bia³ystok 2 Ko³o Naukowe przy Zak³adzie Bromatologii, Akademia Medyczna, Bia³ystok 1 The Department of Food Science of Medical University in Bia³ystok 2 Student's Scientific Club of the Department of Food Science of Medical University in Bia³ystok WITAMINY ANTYOKSYDACYJNE I SK ADNIKI MINERALNE W DIECIE STUDENTEK KIERUNKU DIETETYKA WYDZIA U PIELÊGNIARSTWA I OCHRONY ZDROWIA AKADEMII MEDYCZNEJ W BIA YMSTOKU ANTIOXIDANT VITAMINS AND MINERALS IN DIET OF STUDENTS FROM FACULTY OF NURSING AND HEALTH CARE WITH SPECIALIZATION OF THE DEPARTMENT OF DIETETICS IN MEDICAL UNIVERSITY OF BIA YSTOK S³owa kluczowe: witaminy antyoksydacyjne, sk³adniki mineralne, dieta, studenci Key words: antioxidant vitamins, minerals, diet, students Streszczenie Wstêp. Celem pracy by³a ocena spo ycia witamin antyoksydacyjnych i sk³adników mineralnych przez studentki kierunku dietetyka Wydzia³u Pielêgniarstwa i Ochrony Zdrowia Akademii Medycznej w Bia³ymstoku w odniesieniu do norm ywieniowych na poziomie bezpiecznym. Materia³ i metody. Zawartoœæ witamin (A, E i C), makrosk³adników (Na, K, Ca, P, Mg) oraz mikrosk³adników (Fe, Zn, Cu, Mn) w diecie oceniono na podstawie 24-godzinnych wywiadów ywieniowych przeprowadzonych w marcu 2007 roku wœród 43 studentek. Czêstotliwoœæ spo ycia nieprzetworzonych surowych lub gotowanych warzyw i owoców oceniono na podstawie ankiety w³asnej. Stan wysycenia organizmu witamin¹ C oceniono testem z u yciem 2,6-dichloroindofenolu. Oceny realizacji zapotrzebowania na witaminy antyoksydacyjne i poszczególne makro- i mikroelementy dokonano w oparciu o normy na poziomie bezpiecznym, obowi¹zuj¹ce dla kobiet w wieku lat o umiarkowanej aktywnoœci fizycznej. Wyniki. Zawartoœæ witaminy C w ca³odziennych racjach pokarmowych pokrywa³a zalecan¹ normê spo ycia, natomiast podwy szone spo ycie odnotowano w przypadku witaminy A. Wykazano znaczny niedobór witaminy E oraz takich sk³adników jak: K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu oraz Mn. Stwierdzono piêciokrotne przekroczenie norm spo ycia sodu i dwukrotne potasu. Wiêkszoœæ respondentek wykazywa³a dobry i dostateczny stan wysycenia organizmu witamin¹ C. Wnioski. Zaleca siê badanym studentkom zwiêkszenie czêstoœci spo ywania warzyw i owoców oraz zmniejszenie spo ycia produktów z du ¹ zawartoœci¹ sodu i wysoko przetworzonych. Summary Medycyna Sportowa MEDSPORTPRESS, 2009; 1(6); Vol. 25, Background. The aim of this study was to estimate consumption of antioxidant vitamins and minerals in students of the department of dietetics from Faculty of Nursing and Health Care in Medical University of Bia³ystok in comparison to the recommended values. Material and methods. The content of vitamins (A, E and C), macroelements (Na, K, Ca, P, Mg) and microelements (Fe, Zn, Cu, Mn) in daily diets of 43 students was assessed by 24-hour dietary history in March 2007 year. The frequency of fresh and boiled vegetables and fruit consumption was estimated using our questionnaire. The state of vitamin C in students was estimated by the test using 2,6- dichloroindophenol. Estimation of the supply of antioxidant vitamins and macro- and microelements was based on the safety level norms for women aged with moderate physical activity. Results. The content of vitamin C in daily rations covered the norm for this vitamin consumption. The consumption of vitamin A was higher than the recommended value. Insufficient intake of vitamin E and minerals: K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Mn. The consumption of sodium and potassium was found to be five times larger than the accepted norms. Vitamin C saturation was good and adequate in most of the examined students. Conclusions. It is recommended to increasing vegetable and fruit consumption and to reduce the amount of highly-processed products and the products rich in sodium. Adres do korespondencji / Address for correspondence Renata Markiewicz Zak³ad Bromatologii, Akademia Medyczna Bia³ystok, ul. Kiliñskiego 1, tel./fax: (0-85) , bromatos@amb.edu.pl Otrzymano / Received r. Zaakceptowano / Accepted r. 59

2 Markiewicz R. i wsp., Sk³adniki ywieniowe w diecie Wstêp Pe³nowartoœciowa i zbilansowana ca³odzienna racja pokarmowa powinna dostarczaæ wszystkich sk³adników od ywczych wraz z witaminami i sk³adnikami mineralnymi niezbêdnymi do utrzymania dobrego stanu zdrowia. Badania wskazuj¹, e niedobór witamin antyoksydacyjnych i sk³adników mineralnych mo e wp³ywaæ na rozwój wielu chorób, w tym przede wszystkim mia d ycy i chorób nowotworowych, a tak- e na przyspieszenie procesu starzenia siê organizmu. M³odzie studenck¹ charakteryzuje nieregularny tryb ycia zwi¹zany ze zwiêkszon¹ prac¹ umys³ow¹ i fizyczn¹, doœæ czêsto wystêpuj¹cym stresem oraz sk³onnoœci¹ do nieprawid³owego i nieregularnego sposobu od ywiania [1,2]. Celem pracy by³a ocena spo ycia witamin antyoksydacyjnych i sk³adników mineralnych studentek kierunku dietetyka Wydzia³u Pielêgniarstwa i Ochrony Zdrowia Akademii Medycznej w Bia³ymstoku w odniesieniu do norm ywieniowych na poziomie bezpiecznym. Materia³ i metody Badania ankietowe przeprowadzono w marcu 2007 roku wœród 43 studentek kierunku dietetyka Wydzia³u Pielêgniarstwa i Ochrony Zdrowia AMB, w tym 23 studentek I roku (œrednia wieku 19,8±0,9 lat; masa cia³a 59,3±8,9 kg; BMI 20±2,1 kg/m 2 ) i 20 studentek V roku (œrednia wieku 24,1±1,1 lat; masa cia³a 56,0±7,8 kg; BMI 21,7±3,0 kg/m 2 ), które wyrazi- ³y zgodê na udzia³ w badaniach i zadeklarowa³y umiarkowan¹ aktywnoœæ fizyczn¹. Wywiad ywieniowy 24-godzinny by³ podstaw¹ analizy sk³adu diet pod wzglêdem zawartoœci witamin antyoksydacyjnych i wybranych sk³adników mineralnych. Dokonano go przy u yciu programu komputerowego Dieta 2 opracowanego przez Instytut ywnoœci i ywienia [3,4]. Ca³odzienne racje pokarmowe (CRP) sk³ada³y siê z piêciu posi³ków: œniadania, drugiego œniadania, obiadu, podwieczorka i kolacji. Czêstotliwoœæ spo ycia nieprzetworzonych surowych lub gotowanych warzyw i owoców oceniono na podstawie ankiety w³asnej (codziennie, 3-4 razy w tygodniu, 1-2 razy w tygodniu, brak spo ycia). Stan wysycenia organizmu witamin¹ C okreœlono przy u yciu testu jêzykowego polegaj¹cego na pomiarze czasu zaniku niebieskiego zabarwienia 2,6-dichloroindofenolu aplikowanego na czêœæ grzbietow¹ jêzyka badanych studentek. Czas odbarwienia kropli mierzony by³ w sekundach i na tej podstawie okreœlono stan wysycenia organizmu jako: dobry (<30 s), dostateczny (od 30 do 60 s), niski ( s), hipowitaminoza (>120 s) [5]. Oceny realizacji zapotrzebowania na witaminy antyoksydacyjne i poszczególne makro- i mikroelementy dokonano w oparciu o normy na poziomie bezpiecznym obowi¹zuj¹ce dla kobiet w wieku lat o umiarkowanej aktywnoœci fizycznej [6]. Analizy statystycznej wyników dokonano przy pomocy programu komputerowego Statistica vs. 6.0 StatSoft oraz MS Office Excel XP, wyliczaj¹c wartoœci œrednie, zakresy i odchylenia standardowe. 60 Background A highly nutritive and well balanced everyday food ration would supply the organism with all nutrients, vitamins and minerals, necessary to maintain a good health. The studies indicate that deficiency in antioxidative vitamins and minerals may contribute to the development of numerous diseases including atherosclerosis and neoplasms, and to premature ageing. Students usually lead an irregular lifestyle connected with intensive mental and physical activities, frequent exposure to stress and inclination to irregular and improper diet [1,2]. The aim of this paper was evaluation of antioxidative vitamin and mineral intake in the students of the department of dietetics of the Nursing and Health Care Faculty at the Medical University in Bia³ystok, related to the dietary norms established at a safe level. Material and methods A survey was carried out in March 2007 among 43 students of the Nursing and Health Care Faculty at the Medical University in Bia³ystok including 23 first year students (the mean age 19,8±0,9 years; body mass 59.3±8.9 kg; BMI 20±2.1 kg/m 2 ) and 20 5th year students (the mean age 24.1±1.1 years; body mass 56.0±7,8 kg; BMI 21.7±3.0 kg/m 2 ), who consented to participate in the study and reported being moderately active. A history of nutrition was a basis for the analysis of dietary ingredients as for the content of antioxidative vitamins and selected minerals. It was taken using Diet 2 software, developed at the Institute of Food and Nutrition [3,4]. Daily food rations (DFR) included 5 meals: breakfast, lunch, dinner, tea and supper. The frequency of consumption of unprocessed food, raw or boiled vegetables and fruit was estimated based on our own questionnaire (every day, 3-4 times a week, once or twice a week, never). Vitamin C saturation in the subjects was evaluated using a tongue test, consisting in the measurement of the time of blue colour disappearance by 2.6-dichloroindophenole applied on the tongue dorsum. The time of drop discoloration was measured in seconds; based on this measurement, the saturation was regarded good (<30 s), sufficient (from 30 to 60 s), low ( s) and hypovitaminosis (>120 s) [5]. Evaluation of the supply of antioxidative vitamins and different macro- and microelements was based on safe norms, determined for women aged physically active at a moderate level [6]. Statistical analysis of the results was made using Statistica vs. 6.0 StatSoft software and MS Office Excel XP and calculation of mean values, ranges and standard deviations (SDs).

3 Markiewicz R. et al., Nutriends in diet Wyniki Spo ywanie CRP sk³adaj¹cych siê z piêciu posi³ków zadeklarowa³o 57% (I rok) i 70% (V rok) osób. Cztery posi³ki w ci¹gu dnia spo ywa³o 39% (I rok) i 30% (V rok) ankietowanych studentek. Jad³ospis z³o ony z trzech posi³ków odnotowano jedynie w przypadku 4% studentek I roku. Zawartoœæ witamin antyoksydacyjnych w ca³odziennych dietach studentek I i V roku dietetyki AMB przedstawiono w Tabeli 1. Œrednia zawartoœæ kwasu askorbinowego w ca³odziennych dietach studentek wynosi³a 74,5±56 mg (I rok) i 75,8±56 mg (V rok). Œrednia zawartoœæ witaminy A w CRP wynosi³a 1052±898 µg (I rok) i 1025±909 µg (V rok). Œrednia zawartoœæ witaminy E w dietach wynosi³a 5,35±3,7 mg (I rok) i 5,13±3,0 mg (V rok). Zawartoœæ wybranych makro- i mikroelementów w CRP przestawiono w Tabeli 2. Œrednia zawartoœæ makrosk³adników w diecie studentek I i V roku wynosi³a odpowiednio: sodu (2402±738 mg I rok, 2753± 1275 mg V rok), potasu (2371±1062 mg I rok, 2125±634 mg V rok), wapnia (568±221 mg I rok, 671±344 mg V rok), fosforu (982±313 mg I rok, 984±319 mg V rok), magnezu (229±104mg I rok, 217±62 mg V rok). Œrednia zawartoœæ mikrosk³adników w CRP wynosi³a odpowiednio: elaza (8,31± 4,1 mg I rok, 7,40±2,1 mg V rok), cynku (6,74±2,1 mg I rok, 6,94±1,8 mg V rok), miedzi (0,77±0,4 mg I rok, 0,80±0,2 mg V rok) i manganu (3,28±1,7 mg I rok, 3,60±1,4 mg V rok). Spo ycie warzyw i owoców przez studentki Dietetyki AMB obrazuj¹ Ryc. 1 i 2. Codzienne spo ycie warzyw deklarowa³o 26% (I rok) i 45% (V rok) badanych studentek. Respondentek, które siêga³y po wa- Results DFR consisting of five meals was reported by 57% (1st year) and 70% (5th year ) students. 39% and 30% (5th year) of the surveyed students consumed four meals daily. There was one case of three meal daily consumption in 4% of first year students. Table 1 presents the content of antioxidative vitamins in daily rations of the first and fifth year students of the department of dietetics at the Medical University in Bia³ystok. The mean content of ascorbic acid in their daily diets was 74.5±56 mg (1st year) and 75.8±56 mg (5th year). The mean content of vitamin A in DFR was 1052±898 µg (1st year) and 1025±909 µg (5th year). The mean content of vitamin E in DFR was 5.35± 3.7 mg (1st year) and 5,13±3,0 mg (5th year). Table 2 presents the content of selected macroand microelements in DFR. The mean content of macroelements in the diet of the first and fifth year students was the following: sodium (2402±738 mg 1st year, 2753±1275 mg 5th year), potassium (2371± 1062 mg 1st year, 2125±634 mg 5th year), calcium (568±221 mg 1st year, 671±344 mg 5th year), phosphor (982±313 mg 1st year, 984±319 mg 5th year), magnesium (229±104 mg 1st year, 217±62 mg 5th year).the mean content of microelements in the diet of the first and fifth year students was respectively: iron (8.31±4.1 mg 1st year, 7.40±2.1 mg 5th year), zinc (6.74±2.1 mg 1st year, 6.94± 1.8 mg 5th year), copper (0.77±0.4 mg 1st year, 0.80±0.2 mg 5th year) i manganum (3.28±1.7 mg 1st year, 3.60±1.4 mg 5th year). Fig. 1 and 2 present fruit and vegetable consumption in the study subjects. 26% (1st year students) Tab. 1. Zawartoœæ witamin antyoksydacyjnych w ca³odziennych dietach studentek Dietetyki AMB Tab. 1. The content of antioxidant vitamins in diets of students of dietetics at Medical University of Bia³ystok Tab. 2. Zawartoœæ wybranych makro- i mikroelementów w ca³odziennych dietach studentek Dietetyki AMB Tab. 2. The content of macro and microelements in diets of of students of dietetics at Medical University of Bia³ystok 61

4 Markiewicz R. i wsp., Sk³adniki ywieniowe w diecie Ryc. 1. Spo ycie warzyw przez studentki Dietetyki AMB Fig. 1. The consumption of vegetables in students Ryc. 2. Spo ycie owoców przez studentki Dietetyki AMB Fig. 2. The consumption of fruits in students Ryc. 3. Wysycenie organizmu witamin¹ C studentek Dietetyki AMB Fig. 3. The state of vitamin C in students 62 every day more than 3 times a week less than once a week every day more than 3 times a week less than once a week good sufficient low defficient

5 Markiewicz R. et al., Nutriends in diet rzywa czêœciej ni 3 razy w tygodniu, by³o odpowiednio 35% (I rok) i 40% (V rok). W przypadku owoców wartoœci te przedstawia³y siê na poziomie 45% (I rok) i 55% (V rok) codziennie oraz 42% (I rok) i 35% (V rok) czêœciej ni 3 razy w tygodniu. Wysycenie organizmu badanych studentek witamin¹ C zobrazowano na Rycinie 3. Dobry stan wysycenia t¹ witamin¹ odnotowano u 17% studentek I roku i 45% studentek V roku. Dostateczn¹ zawartoœci¹ witaminy C charakteryzowa³o siê 35% osób w ka dej z badanych grup. Niedobór zaobserwowano jedynie u 17% studentek I roku. Dyskusja Zawartoœæ witaminy C w CRP pokrywa³a zalecan¹ normê spo ycia [6] w 125% (I rok) i 127% (V rok). Podobny poziom witaminy C (79,3±63,7 mg) zanotowano w dietach studentek Wy szej Szko³y Kosmetologii w Bia³ymstoku [7]. Ni sz¹ zawartoœæ witaminy C w dietach stwierdzili Czapska i wsp. [8] 68±65,5 mg, Szewczyñski i wsp. [9] 66±0,23 mg oraz Dybkowska i wsp. [10] 40±28,8 mg. W przypadku witaminy A odnotowano u respondentek podwy szone spo ycie w odniesieniu do norm ywieniowych. Stanowi³o ono 175% (I rok) i 170% (V rok) normy bezpiecznego spo ycia [6]. Ni sze wyniki uzyska³y Borawska i Socha (565±414,1 µg) [7]. Zawartoœæ witaminy E w dietach badanych studentek pokry³a zapotrzebowanie na ten sk³adnik w 67,5% (I rok) i 63,8% (V rok) zalecanej normy [6]. Z powy szych badañ wynika, e ca³odzienne racje pokarmowe badanych grup studentek by³y nieprawid³owo zbilansowane pod wzglêdem zawartoœci witaminy A i E. Stwierdzono znaczne niedobory w poda y niektórych pierwiastków w diecie (m.in. potasu, wapnia i magnezu). Podobne wyniki odnotowali inni badacze [7,11,12,13]. Borawska i Socha [7] zarejestrowa³y spo- ycie wapnia i magnezu w iloœciach, odpowiednio, 547,0±331,0 mg i 254,6±258,7 mg, z kolei Dybkowska i wsp. [10] w iloœciach 650,6±330,3 mg i 292,5± 99,8 mg. W badaniach Stefañskiej i wsp. [11] wartoœci spo ycia potasu, wapnia i magnezu by³y wy sze i wynosi³y, odpowiednio, 2869,3±1405,0 mg, 678,1± 388,1 mg oraz 282,4±214,7 mg. Bia³as i wsp. [12] odnotowali równie wy sz¹ zawartoœæ potasu, wapnia i magnezu w iloœciach: 2695,9±783,8 mg, 812,9± 356,3 mg i 278,9±356,3 mg. Natomiast Olêdzka i wsp. [13] wykazali ni sz¹ poda wapnia i magnezu w iloœciach: 515,4±371,9 mg, 212,0±89,0 mg. W przypadku mikroelementów stwierdzono znaczny niedobór w spo yciu elaza, cynku, miedzi oraz manganu. Zawartoœæ manganu w CRP w obu grupach badanych by³a prawie trzykrotnie ni sza od zalecanych norm [6]. W innych pracach uzyskano wy sze iloœci Fe, Zn i Cu pobieranego wraz z racjami pokarmowymi [7,11,12,14,15], jednak iloœci te nie pokrywa- ³y norm na poziomie bezpiecznym [6]. Borawska i Socha [7] odnotowa³y spo ycie elaza na poziomie 11,9±10,6 mg, Stefañska i wsp. [11] na poziomie 11,8±6,5 mg, Bia³as i wsp. [12] na poziomie 9,5± 2,7 mg, Marzec i wsp. [14] na poziomie 11,3±3,1 mg. Zawartoœæ cynku w dietach w badaniach Stefañskiej i wsp. [11] wynosi³a 10,6±5,1 mg, Bia³as i wsp. [12] and 45% (5th year) reported daily vegetable consumption. The respondents who reported more frequent vegetable consumption than 3 times a week made up 35% (1st year) and 40% (5th year) students respectively. For fruit consumption, the following values were obtained: 45% (1st year) and 55% (5th year) every day, 42% (1st year) and 35% (5th year) more than three times a week. Figure 3 presents vitamin C saturation in the subjects. A good saturation was noted in 17% first year students and 45% fifth year students. A sufficient content of vitamin C was noted in 35% in each study group. Vitamin C deficiency was observed in only 17% of first year students. Discussion The content of vitamin C in DFR covered a recommended norm [6] in 125% (1st year) and 127% (5th year) students. A similar level of vitamin C (79.3± 63.7 mg) was noted in the students of the University of Cosmetology in Bia³ystok [7]. A lower content of vitamin C in the diet was found by Czapska et al. [8] 68±65,5 mg, Szewczyñski et al. [9] 66±0,23 mg and Dybkowska et al. [10] 40±28,8 mg. The increased consumption of vitamin A was noted in the respondents related to dietary norms, namely 175% (1st year) and 170% (5th year) of the safe consumption norm[6]. Lower values of vitamin A intake were obtained by Borawska and Socha (565±414,1 µg) [7]. The content of vitamin E in the diet of the study subjects satisfied the demand for this ingredient in 67,5% (1st year) and 63,8% (5th year) of the recommended norm [6]. The study results suggest that daily food rations of the studied groups of female students were improperly balanced as for the content of vitamins A and E. Significant deficiencies were found in the supply of some dietary elements (including potassium, calcium and magnesium). Similar results were noted by other researchers [7,11,12,13]. Borawska i Socha [7] in their study noted the consumption of 547,0±331,0 mg and 254,6±258,7 mg of calcium and magnesium respectively. In the study by Dybowska et al. [10], the consumption of the above elements was noted in the amounts of 650,6±330,3 mg and 292,5±99,8 mg respectively. In the study by Stefañska et al. [11], the consumption of calcium and magnesium was higher and amounted to 2869,3±1405,0 mg, 678,1±388,1 mg and 282,4±214,7 mg respectively. Bia³as et al. [12] also noted a higher dietary content of potassium, calcium and magnesium, which was 2695,9±783,8 mg, 812,9± 356,3 mg and 278,9±356,3 mg respectively. Conversely, Olêdzka et al. [13], in their study showed a lower supply of calcium and magnesium, namely 515,4±371,9 mg, 212,0±89,0 mg respectively. As for microelements, a significant deficiency in iron, zinc, copper and manganum consumption was found. The content of manganum DFR was almost threefold lower than the recommended norms for both studied groups [6]. In other studies, higher contents of Fe, Zn i Cu intake were observed in food rations [7,11,12,14,15], however they did not cover the established safety norms [6]. Iron dietary intake noted by Borawska and Socha [7], Stefañska et al. 63

6 Markiewicz R. i wsp., Sk³adniki ywieniowe w diecie ,8±2,3 mg, Przys³awskiego i wsp. [15] 10,1±1,9 mg. Spo ycie miedzi w CRP u Bia³as i wsp. [12] wynosi³o 1,2±0,5 mg. Spo ycie fosforu wœród studentek dietetyki by³o zbli one do wyników uzyskanych przez Olêdzk¹ i wsp. [13] 929,5±363,4 mg oraz Siemianowsk¹ i wsp. [16] 937,5 mg. Natomiast wy sze iloœci odnotowa³y Bia³as i wsp. [12] 1222,4±567,9 mg oraz Stefañska i wsp. [11] 1187,8±378,3 mg. Stosunek spo ycia wapnia do fosforu wœród badanych studentek wynosi³ 1:1,7 (I rok) i 1:1,6 (V rok). Podobne wyniki (1:1,6) odnotowali Bujko i wsp. oraz Olêdzka i wsp. [13]. Odnotowany nieprawid³owy stosunek spo ycia wapnia do fosforu jest niekorzystny ze wzglêdu na niew³aœciwe wykorzystanie wapnia, co mo e prowadziæ do upoœledzenia mineralizacji koœci. Badania wykaza³y, e spo ycie witamin antyoksydacyjnych i wybranych sk³adników mineralnych przez studentki I i V roku nie ró ni³o siê istotnie (p>0,05). Iloœæ sodu w analizowanych dietach czterokrotnie (I rok) i piêciokrotnie (V rok) przekroczy³a normy spo- ycia na poziomie bezpiecznym [6]. Ni sze zawartoœci sodu uzyska³a Stefañska i wsp. [11] 2111,4± 968,8 mg w dietach studentek Akademii Medycznej w Bia³ymstoku, a tak e Bia³as i wsp. [12] wœród studentek poznañskich uczelni 1564,4±759,6 mg. Przyczyn¹ zwiêkszonej zawartoœci sodu w diecie jest chlorek sodu (NaCl), który wystêpuje w ywnoœci jako jej naturalny sk³adnik lub jest dodawany do ywnoœci podczas jej przetwarzania oraz podczas obróbki kulinarnej potraw [17]. WHO/FAO zaleca ograniczenie spo ycia soli do 6 g dziennie dla wszystkich doros³ych osób [18]. Porównuj¹c obie badane grupy ³atwo mo na zauwa yæ, e studentki V roku spo ywa³y wiêcej warzyw i owoców ni studentki I roku. Znalaz³o to swoje odzwierciedlenie w stanie wysycenia organizmu witamin¹ C wiêksza czêœæ studentek V roku charakteryzowa³a siê dobrym wysyceniem organizmu t¹ witamin¹. Wnioski 1. Ca³odzienne racje pokarmowe wymagaj¹ modyfikacji w zakresie: a) zmniejszenia spo ycia produktów z du ¹ zawartoœci¹ sodu i wysoko przetworzonych, b) wyrównania w diecie niedoboru witaminy E oraz sk³adników mineralnych: K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu oraz Mn. 2. Studentki V roku kierunku dietetyka wykazuj¹ lepsze wysycenie organizmu witamin¹ C w porównaniu do studentek I roku. 64 Piœmiennictwo / References [11], Bia³as et al. [12] and Marzec et al. [14] was at the level of 11,9±10,6 mg, 11,8±6,5 mg, 9,5±2,7 mg and 11,3±3,1 mg respectively. Zinc dietary content, noted by Stefañska et al. [11], Bia³as et al. [12] and Przys³awski et. al. [15] was 10,6±5,1 mg, 7,8±2,3 mg and 10,1±1,9 mg respectively. In the study conducted by Bia³as et al. [12], copper consumption in DFR was 1,2±0,5 mg. Phosphorus consumption in the students of the department of dietetics was similar to the results obtained by Olêdzka et al. [13] and Siemianowska et al. [16], namely 929,5±363,4 mg and 937,5 mg respectively. Higher values of 1222,4±567,9 mg and 1187,8±378,3 mg were obtained by Bia³as et al. [12] and Stefañska et al. [11] respectively. The calcium to phosphorus consumption ratio was 1:1,7 in first year students and 1:1,6 in fifth year students. Similar results (1:1,6) were noted by Bujko et al. and Olêdzka et al [13]. The observed improper calcium to phosphorus ratio is adverse due to inadequate calcium usage, which may lead to bone mineralization impairment. The study showed no significant differences (p> 0,05) in consumption of antioxidative vitamins and selected mineral ingredients by the first and fifth year students. The amount of sodium in the studied diets four (1st year) and five times (5th year) exceeded safe norms [6]. Lower values of sodium content, namely 2111,4±968,8 and 1564,4±759,6 mg respectively, were found in the diet of the students of the Medical University in Bia³ystok by Stefañska et al. [11] and among the students of Poznañ universities by Bia³as i wsp. [12]. The reason for the increased sodium dietary content is sodium chloride (NaCl), which is a natural component of foods or is added to some products during food processing and cooking [17]. WHO/FAO recommends limiting salt consumption to 6 g daily in all adults [18]. When comparing both study groups one may easily notice that the 5th year students consumed more fruit and vegetables than the 1st year students. This was manifested by the vitamin C body saturation. In most of the fifth year students, the saturation was found to be good. Conclusions 1. Daily food rations require modification by: a) Lower consumption of products rich in sodium and highly processed products, b) Compensation of vitamin E and mineral component K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu and Mn deficiency. 2. The results indicate a better vitamin C saturation s better in the fifth year students of the department of dietetics compared to the first year students. 1. Bujko J, Myszkowska-Ryciak J, Nitka I. Ocena spo ycia sk³adników mineralnych wœród studentów SGGW w Warszawie. yw Cz³ow Metab 2005; 32 (suppl. 1): Paœko P, Kroœniak M, Ch³opicka J, Zagrodnik I, Zachwieja Z. Ocena sposobu ywienia studentów Wydzia³u Farmaceutycznego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielloñskiego w Krakowie w latach 2003 i Czêœæ I: Sk³adniki mineralne. yw Cz³ow Metab 2005; 32 (suppl. 1/1): Kunachowicz H, Nadolna I, Iwanow K, Przygoda B. Wartoœæ od ywcza wybranych produktów spo ywczych i typowych potraw. Warszawa 2001.

7 Markiewicz R. et al., Nutriends in diet Kunachowicz H, Nadolna I, Przygoda B, Iwanow K. Tabele wartoœci od ywczej produktów spo ywczych. Warszawa Koz³owska K. Podstawy nauki o ywieniu cz³owieka. Przewodnik do æwiczeñ, Warszawa Ziemlañski Œ. Normy ywienia cz³owieka. Fizjologiczne podstawy. Warszawa Borawska MH, Socha K. Ocena sposobu od ywiania studentek Wy szej Szko³y Kosmetologii w Bia³ymstoku. Bromat Chem Toksykol 2005; 38: Czapska D, Ostrowska L, Stefañska E, Karczewski J. Ocena wartoœci wybranych witamin rozpuszczalnych w wodzie w ca³odziennej racji pokarmowej studentów AMB. Bromat Chem Toksykol 2005; 38: Szewczyñski J, Jasiñska-Zubilewicz E. Charakterystyka sposobu ywienia siê m³odzie y studiuj¹cej w Politechnice Warszawskiej. Zdr Publ 1987; 7-8: Dybkowska E, Œwiderski F, Waszkiewicz-Robak B. Ocena spo ycia wybranych sk³adników od ywczych w diecie mieszkañców Warszawy. Bromat Chem Toksykol 2005; (suppl.): Stefañska E, Ostrowska L, Czapska D, Karczewski J. Ocena poziomu spo ycia wybranych sk³adników mineralnych (Na, K, P, Ca, Mg, Fe, Zn) wystêpuj¹cych w ca³odziennych racjach pokarmowych studentów AMB. Bromat Chem Toksykol 2005; 38: Bia³as S, Duda G, Saran A. Ocena spo ycia przez studentów sk³adników mineralnych pochodz¹cych z racji pokarmowych i suplementów. yw Cz³ow Metab 2005; 32 (suppl. 1/2): Olêdzka R, Koz³owska B, Wiœniewska J, Moczyd³owska I, NiedŸwiedzka M, Jeliñska M. Ocena poziomu spo ycia wapnia, fosforu i magnezu w ca³odziennych racjach pokarmowych studentów. yw Cz³ow Metab 2003; 30, 1/2: Marzec Z, Marzec A, Zarêba S. Pobranie niklu i elaza z ca³odobowymi dietami osób doros³ych. Bromat Chem Toksykol 2005; 38: Przys³awski J, Schlegel-Zawadzka M, Walkowiak J, Boles³awska I, Nowak J. Sposób ywienia a stê enia cynku w surowicy i erytrocytach w grupie m³odych kobiet i mê czyzn. yw Cz³ow Metab 2003; 30, 1/2: Siemianowska E, Kur B, Skibniewska KA, Smoczyñski SS. Wielkoœæ pobrania i Ÿród³a fosforu w ca³odziennych racjach pokarmowych studentów. yw Cz³ow Metab 2003; 30, 1/2: Krzeczkowska M, Opoka W, Schlegel-Zawadzka M. Sól kuchenna najpopularniejsza przyprawa. yw Cz³ow Metab 2005; 32, 1/2: Report of Joint WHO/FAO Expert Consultation. Diet, nutrition and prevention of chronic diseases, Geneva