ZGODNY Z WYMAGANIAMI ZROZUMIEĆ TEKST. zrozumieć człowieka. Język polski PODRĘCZNIK LICEUM I TECHNIKUM. zakres podstawowy i rozszerzony

Transkrypt

1 ZGODNY Z WYMAGANIAMI od 2015 ZROZUMIEĆ TEKST zrozumieć człowieka Język polski PODRĘCZNIK LICEUM I TECHNIKUM zakres podstawowy i rozszerzony

2 Autorzy: Dariusz Chemperek, Adam Kalbarczyk, Dariusz Trześniewski Zakres kształcenia: podstawowy i rozszerzony Etap edukacyjny: IV Typ szkoły: szkoły ponadgimnazjalne Publikacja powstała na podstawie podręcznika w formie tradycyjnej o numerze ewidencyjnym w wykazie: 703/5/2014/2015 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. Warszawa 2014 Wydanie II zmienione (2015) ISBN Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Małgorzata Magenta-Siemiaszko (redaktor koordynator) Redakcja językowa: Małgorzata Krygier Korekta językowa: Ewa Wojtyra Redakcja techniczna: Iwona Białkowska Projekt okładki: Joanna Plakiewicz Projekt graficzny i opracowanie graficzne: Katarzyna Trzeszczkowska Fotoedycja: Natalia Marszałek Skład i łamanie: Recontra Studio Graficzne Zalecane wymagania systemowe i sprzętowe Podręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader ( otwierany na tabletach i telefonach z systemem Apple ios wymaga zainstalowania bezpłatnego programu ibooks (do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Android wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play). Pomoc techniczna: epomoc@wsip.com.pl Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96 Tel.: Infolinia: Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na Polska Izba Książki

3 SPIS TREŚCI 3 DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE (AWANGARDA) TABLICA CHRONOLOGICZNA współczesność (po 1939) Dwudziestolecie międzywojenne czas awangardy W górach jest wszystko co kocham Krajobraz górski w poezji XX wieku Julian Przyboś Z Tatr Jerzy Harasymowicz W górach 3 Witkacy i Picasso przedstawiciele awangardy w malarstwie S Psychoanaliza filozofia podświadomości Zygmunt Freud Kultura jako źródło cierpień 5 Nie jest tak straszną rzeczą być aresztowanym Everyman w surrealistycznym świecie Franz Kafka Proces 6 Wszystko należy do sądu Topos świata jako więzienia Franz Kafka Proces 7 Wszyscy dążą do prawa Proces jako nowoczesna parabola R Franz Kafka Proces 8 Połowiczny i niezdecydowany charakter Obraz nowoczesnego miasta Bruno Schulz Ulica Krokodyli 9 Dywan żywy, który [ ] rozpadał się w ruchome kwiaty Mityzacja rzeczywistości w prozie Schulza Bruno Schulz Ptaki 10 Jak walczący prorok Obraz ojca w opowiadaniu Schulza R Bruno Schulz Noc wielkiego sezonu 11 Świat, który stał się obcy Istota groteskowości R Wolfgang Kayser Próba określenia istoty groteskowości 12 W nierealnym nonsensie jak we śnie Groteska w Ferdydurke Witold Gombrowicz Ferdydurke 13 Pupa łydka gęba... Opowieść o człowieku w metaforach ciała Witold Gombrowicz Ferdydurke 14 Nie mogłem wytłumaczyć i wyjęzyczyć Zosi Przemoc symboliczna w Ferdydurke J Witold Gombrowicz Ferdydurke 15 Ta noga Ciało w poezji współczesnej R Tadeusz Peiper Noga Anna A. Tomaszewska Zielony erotyk 16 Zniża się wieczór świata tego Katastrofizm w poezji Józef Czechowicz legenda Józef Czechowicz żal 17 Prawo nieciągłości Witkacy o mechanizmach rewolucji R Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy 18 Żywy, zmechanizowany trup! Katastroficzna wizja przyszłości R Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy

4 4 19 Nonsens à la Witkacy Dialog z tradycją młodopolską R Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy 20 Głos czysty, długi, rozedrgany Literacka rewolucja Jamesa Joyce a R James Joyce Ulisses INFOGRAFIKA: Awangarda w sztuce i literaturze międzywojnia Wędrówka po tematach, motywach i formach awangardy UMIEM WIĘCEJ. PIERWSZE WSKAZÓWKI WOJNA W KULTURZE I LITERATURZE 22 Wojna i okupacja w kulturze i literaturze. Wprowadzenie Skąd zło? Pytania o przyczyny wojny Jan Paweł II Pamięć i tożsamość Erich Fromm Ucieczka od wolności 24 Podwaliny jakiejś nowej, potwornej cywilizacji Refleksja historiozoficzna Tadeusza Borowskiego Tadeusz Borowski U nas w Auschwitzu 25 Ci ludzie są chorzy... Człowiek zlagrowany Tadeusz Borowski Proszę państwa do gazu 26 Widać całe piekło Holokaust w opowiadaniach Borowskiego R Tadeusz Borowski Proszę państwa do gazu 27 O samotności ginących Powstanie w getcie warszawskim Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem 28 W Warszawie przy karuzeli Czesław Miłosz o powstaniu w getcie Czesław Miłosz Campo di Fiori Czesław Miłosz Biedny chrześcijanin patrzy na getto 29 Jesteśmy tylko zwykłymi ludźmi Pianista Szpilmana i Polańskiego S Władysław Szpilman Pianista 30 Bym wyznał swoją, polską winę Konsekwencje antysemityzmu w Polsce Adam Michnik Szok Jedwabnego 31 Czy nam postawią [ ] nad grobem krzyż Głos pokolenia wojennego Krzysztof Kamil Baczyński Pokolenie Krystyna Krahelska [Hej, chłopcy, bagnet na broń! ] 32 Taki to mroczny czas Katastrofizm w poezji wojennej R Krzysztof Kamil Baczyński Ten czas Tadeusz Gajcy Wczorajszemu 33 Przez ciała drżący pryzmat Miłość w cieniu apokalipsy Krzysztof Kamil Baczyński Biała magia Krzysztof Kamil Baczyński Niebo złote ci otworzę nowe zrozumieć tekst zrozumieć człowieka spis treści

5 SPIS TREŚCI 5 34 Gdzie kończy się obowiązek a zaczyna tchórzostwo... Czas moralnej próby R Joseph Conrad Lord Jim Jan Józef Szczepański W służbie Wielkiego Armatora 35 Podmuchy, ogień i rwanie murami Miron Białoszewski o powstaniu Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego 36 Potężny rezerwuar różnorakich możliwości Język kolokwialny J Jerzy Bartmiński Styl potoczny centrum systemu stylowego języka 37 Długi szereg nędzarzy Świadectwo rzeczywistości łagrowej Gustaw Herling-Grudziński Inny świat. Zapiski sowieckie 38 Nigdy już nie będę dla nich pracował Heroizm w innym świecie Gustaw Herling-Grudziński Inny świat. Zapiski sowieckie 39 Mam lat dwadzieścia / jestem mordercą Poezja wojennego wstrząsu Tadeusz Różewicz Lament Tadeusz Różewicz Ocalony INFOGRAFIKA: Wojna w kulturze i literaturze Artystyczne świadectwa czasu wojny... Wędrówka po motywach i tematach UMIEM WIĘCEJ. WYPOWIEDŹ USTNA POWOJENNA NOWOCZESNOŚĆ 41 Między nowoczesnością a ponowoczesnością. Literatura współczesna Jesteśmy sami, nikt nas nie usprawiedliwi... Filozofia egzystencjalizmu Jean-Paul Sartre Egzystencjalizm jest humanizmem 43 Czy można być świętym bez Boga? Egzystencjalny heroizm bohaterów Dżumy Albert Camus Dżuma 44 Zaraza nie jest na miarę człowieka Paraboliczny kształt powieści Camusa R Albert Camus Dżuma 45 Wierny tej męce, której symbolem jest krzyż Sytuacja zagrożenia jako próba wiary Albert Camus Dżuma 46 Bezsilny i zbuntowany Camus o ludzkim losie R Albert Camus Mit Syzyfa 47 Na dnie popiołu gwiaździsty dyjament Popiół i diament Andrzeja Wajdy S Cyprian Norwid Tyrtej 48 Nienawiść w służbie społeczeństwa. Esej o totalitaryzmie R Czesław Miłosz Zniewolony umysł 49 Piękny jest ludzki rozum Miłosz moralista Czesław Miłosz Traktat moralny Czesław Miłosz Zaklęcie

6 6 50 Moja martwa perspektywa Refleksja egzystencjalna w poezji R Andrzej Bursa Pedagogika Andrzej Bursa Sobota 51 Śpiewam w duecie z nim Tożsamość człowieka w poezji współczesnej Adam Zagajewski Sobie do pamiętnika Rafał Wojaczek W podwójnej osobie 52 Bądź wierny. Idź Imperatywy etyczne Pana Cogito Zbigniew Herbert Przesłanie Pana Cogito Zbigniew Herbert Potęga smaku 53 Rozbijanie starych form... Obraz ponowoczesnego społeczeństwa Sławomir Mrożek Tango 54 Nam już nie formy trzeba, ale żywej idei Dramat różnych racji ideowych Sławomir Mrożek Tango 55 Tylko władza da się stworzyć z niczego Tango jako parabola polityczna Sławomir Mrożek Tango 56 Nikt stąd nie wyjdzie, dopóki nie znajdziemy idei! Tango na scenie Teatru Telewizji S Tango, reż. Maciej Englert 57 Z pomieszanych form ulicy Poetycki obraz codzienności Miron Białoszewski Do N.N.*** Miron Białoszewski Głowienie Miron Białoszewski Romans z konkretem 58 Męczy się człowiek Refleksja egzystencjalna Białoszewskiego Miron Białoszewski Mironczarnia Miron Białoszewski Mój testament śpiącego Miron Białoszewski Życia sam zapach 59 Pani Doktór trzyma się zasad... Poprawność i norma językowa J Miron Białoszewski Zbiorowe ustalenie charakteru Pani Doktór 60 Szukać dziury w całym niebie Frazeologiczne bogactwo języka J Stanisław Barańczak Braki, odrzuty, produkty zastępcze 61 Ogłuszeni i ogłupieni doszczętnie Poezja o rzeczywistości komunizmu Stanisław Barańczak Co jest grane 62 Wielka sprawa człowieka Homilia Jana Pawła II Jan Paweł II, homilia na placu Zwycięstwa, 2 czerwca Przybliżać ucho do ust imperialnych Cesarz jako studium autorytaryzmu R Ryszard Kapuściński Cesarz 64 Hańbą jesteśmy okryci... Rewolucja w reportażu Ryszarda Kapuścińskiego R Ryszard Kapuściński Cesarz 65 Granice wolności człowieka... Lot nad kukułczym gniazdem Miloša Formana S Odzywa się w nas głód bezpośredniości Dzienniki jako literatura faktu R Witold Gombrowicz Dziennik Gustaw Herling-Grudziński Dziennik pisany nocą W tak osobliwej chwili Refleksja o człowieku współczesnym Czesław Miłosz Oeconomia Divina Czesław Miłosz Dar nowe zrozumieć tekst zrozumieć człowieka spis treści

7 SPIS TREŚCI 7 68 By świat było widać Współczesna poezja religijna R Jan Twardowski Świat Jan Twardowski Drzewa niewierzące INFOGRAFIKA: Wielcy emigranci XX wieku Zdarzyło się wcześniej. Później. Bliżej... Dwugłos o przypadku i przeznaczeniu Wisława Szymborska Wszelki wypadek Julia Hartwig Jasne niejasne 70 On patrzy Poezja jako komentarz do współczesności Wisława Szymborska Terrorysta, on patrzy Wisława Szymborska Głos w sprawie pornografii Wisława Szymborska Wczesna godzina 71 Z prędkością światła W świecie nowych mediów Janusz L. Wiśniewski S@motność w sieci 72 I nic się nie zmieniło Europejczyk w globalnym świecie R Czesław Miłosz Miasto młodości 73 Taka studnia strasznie głęboka Literatura popularna w eseju Miłosza Czesław Miłosz Piesek przydrożny. Krzyś 74 Współczesność w świetle pop-artu S Andy Warhol Dyptyk Marilyn 75 Ona po prostu taka już jest Kultura popularna w powieści Dorota Masłowska Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną 76 Szaleństwo w wielkich domach towarowych Kultura konsumpcyjna w poezji Tadeusz Różewicz Walentynki (poemat z końca XX wieku) 77 Kto zobaczy moją matkę Dzieci i rodzice w wierszach Tadeusza Różewicza Tadeusz Różewicz Ale kto zobaczy Tadeusz Różewicz Ojciec 78 Co wyczyści, to się lśni Wśród języka reklamy J Tylko co nieważne jak krowa się wlecze Językowy obraz świata J Jan Twardowski Śpieszmy się 80 Nasza nowoczesna i ponowoczesna współczesność... Wędrówka po motywach i tematach UMIEM WIĘCEJ. TESTY I WYPOWIEDZI PISEMNE UMIEM WIĘCEJ. WYPOWIEDZI PISEMNE POZIOM ROZSZERZONY R UMIEM WIĘCEJ. OD AWANGARDY DO PONOWOCZESNOŚCI PROBLEMY DO POWTÓRZENIA Więcej o tekstach i kontekstach. Lektury Indeks pojęć Alfabetyczny spis tekstów zamieszczonych w podręczniku Źródła ilustracji R Treści zakresu rozszerzonego S Analiza dzieła sztuki J Zagadnienia z nauki o języku

8 8 Jak korzystać z podręcznika Podręcznik składa się z części odpowiadających kolejnym epokom literackim. Części te zostały podzielone na rozdziały tworzące osobne lekcje. Dział Umiem więcej, czyli praktyczne wskazówki dotyczące poszczególnych form wypowiedzi i przykładowe zadania wraz z realizacjami Treści zakresu rozszerzonego Polecenia rozwijające umiejętność tworzenia wypowiedzi ustnych i pisemnych Pytania i polecenia do danego tekstu Lekcja poświęcona analizie dzieła sztuki Wiedzieć więcej..., czyli interesujące wiadomości pogłębiające wykład Numer kolejnej lekcji i temat

9 9 Infografiki przybliżające wybrane zagadnienia Pojęcia kluczowe, czyli definicje terminów niezbędnych do analizy tekstu lub dzieła sztuki Autor i gatunek, czyli ważne informacje na temat autora oraz utworu i jego cech gatunkowych Przypisy objaśniające dawne wyrażenia i trudne fragmenty utworów (jeśli objaśnienie dotyczące ce rzeczy materialnej ej nie jest dla Ciebie wystarczające, poszukaj ilustracji w internecie) K Joseph Conrad Lord Jim Konteksty literackie J Zagadnienia z nauki o języku Z TATR Jeśli i. Jeśli i to proszę o W zadaniach, których treść wymaga uzupełnień, znajdziesz zaciemnione miejsca pamiętaj, by odpowiedzi pisemnych udzielać poza podręcznikiem XIX XX XXI 1938 r. Osie czasu ułatwiające zapamiętanie czasu powstania i opublikowania utworów literackich

10 10 Najważniejsze wydarzenia historyczne i polityczne Najważniejsze wydarzenia z dziejów kultury EUROPA I ŚWIAT ZIEMIE POLSKIE EUROPA I ŚWIAT ZIEMIE POLSKIE II wojna światowa 1939, 3 IX wypowiedzenie wojny Niemcom przez Francję i Wielką Brytanię 1939 agresja ZSRR na Finlandię 1940 atak Niemiec na Danię, Norwegię, Belgię, Holandię, Luksemburg i Francję 1940 bitwa lotnicza o Anglię 1941 agresja Niemiec na ZSRR; atak japoński na Pearl Harbor; USA przystępują do II wojny światowej 1942 decyzja hitlerowców o ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej bitwa pod Stalingradem, punkt zwrotny II wojny światowej 1943 konferencja wielkiej trójki (USA, ZSRR i Wielkiej Brytanii) w Teheranie (patrz: zdjęcie poniżej; w pierwszym rzędzie od lewej: Józef Stalin, Franklin D. Roosevelt i Winston Churchill) utworzenie drugiego frontu w Normandii 1939, 1 IX agresja Niemiec na Polskę; 17 IX agresja ZSRR na Polskę; podział ziem państwa polskiego między Niemcy i ZSRR na linii Bugu; powstanie rządu polskiego na wychodźstwie; powstanie konspiracyjnego Związku Walki Zbrojnej (od 1942: Armii Krajowej) 1940 Niemcy tworzą żydowskie getta w miastach polskich; powstanie pierwszych niemieckich obozów koncentracyjnych na ziemiach polskich 1941 pakt Sikorski-Majski między Polską a ZSRR, przywracający stosunki dyplomatyczne między obu państwami i zapewniający o wzajemnej pomocy oraz poparciu w walce z III Rzeszą; powstanie Armii Polskiej gen. Władysława Andersa w ZSRR 1942 ewakuacja Armii Polskiej z ZSRR; założenie Tymczasowego Komitetu (później: Rady) Pomocy Żydom Żegota 1943 odkrycie grobów oficerów polskich w Katyniu zerwanie przez ZSRR stosunków dyplomatycznych z Polską; powstanie w getcie warszawskim 1944 Manifest PKWN (Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego); organizacja komunistycznych struktur państwa polskiego na terenach zajmowanych przez Armię Czerwoną; 1 VIII 2 X powstanie warszawskie walka komunistów ze zbrojnym podziemiem niepodległościowym 1939 Przeminęło z wiatrem w reż. Victora Fleminga, George a Cukora (czytaj: dżordża kjukora) i Sama Wooda (czytaj: łuda) 1940 Komu bije dzwon Ernesta Hemingwaya (czytaj: hemingłeja); Dyktator w reż. Charliego Chaplina (czytaj: czarliego czeplina) 1941 Ucieczka od wolności Ericha Fromma Płonący Zamek Królewski w Warszawie, Obcy Alberta Camusa (czytaj: kamisa) 1943 Casablanca w reż. Michaela Curtiza (czytaj: kasablanka majkela kertiza); Mały książę Antoine a de Saint-Exupéry ego (czytaj: ątłena de sant egziperiego) skonstruowanie komputera ENIAC 1944 Drogi wolności Jeana-Paula Sartre a (czytaj: żana pola sartra) 1942 Wiersze wybrane Krzysztofa Kamila Baczyńskiego 1943 Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego 1944 utworzenie Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej (czytaj: kiri skłodowskiej) w Lublinie; wznowienie działalności (po przerwie wojennej) Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

11 WSPÓŁCZESNOŚĆ (PO 1939) 11 Najważniejsze wydarzenia historyczne i polityczne Najważniejsze wydarzenia z dziejów kultury EUROPA I ŚWIAT POLSKA EUROPA I ŚWIAT POLSKA 1945 konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie; powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych 8 V kapitulacja Niemiec; koniec II wojny światowej w Europie; konferencja Wielkiej Trójki w Poczdamie VIII zrzucenie przez Amerykanów bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki 2 IX kapitulacja Japonii; koniec II wojny światowej na Dalekim Wschodzie procesy zbrodniarzy wojennych w Norymberdze 1946 Winston Churchill (czytaj: łinston czerczil) po raz pierwszy używa określenia żelazna kurtyna, odnoszącego się do podziału świata na dwa wrogie obozy polityczne plan Marshalla (czytaj: marszala) amerykański program pomocy gospodarczej dla Europy, odrzucony przez blok wschodni 1948 powstanie państwa Izrael 1949 powstanie NATO (Organizacja Paktu Północno- -Atlantyckiego), organizacji wojskowej państw Zachodu pod przywództwem USA; powstanie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), skupiającej państwa bloku wschodniego; pierwsza próbna eksplozja bomby atomowej w ZSRR; powstanie Chińskiej Republiki Ludowej; powstanie Republiki Federalnej Niemiec (RFN); powstanie Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD) wojna koreańska 1952 powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali 1945 rozwiązanie Armii Krajowej; moskiewski proces przywódców Polskiego Państwa Podziemnego (tzw. proces szesnastu); powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej 1946 referendum ludowe, którego wyniki sfałszowano 1947 wybory do sejmu wygrane przez komunistów (wyniki sfałszowano); Bolesław Bierut prezydentem Polski 1948 Stefan Wyszyński prymasem Polski 1950 układ w Zgorzelcu Polska i NRD uznają granicę na Odrze i Nysie 1952 konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1945 Folwark zwierzęcy George a Orwella (czytaj: dżordża orłela); Iwan Groźny w reż. Siergieja Eisensteina 1946 Grek Zorba Nikosa Kazantzakisa; Dziennik Anny Frank; pierwszy festiwal filmowy w Cannes (czytaj: kan) 1947 Dżuma Alberta Camusa; Doktor Faustus Thomasa Manna (czytaj: tomasa mana); Tramwaj zwany pożądaniem Tennessee Williamsa (czytaj: tenysi łiliamsa); wystrzelenie w kosmos pierwszego żywego organizmu (owadów) 1948 pierwszy koncert muzyki konkretnej Pierre a Schaeffera (czytaj: piera szefera) w Paryżu 1949 Rok 1984 George a Orwella 1950 Łysa śpiewaczka Eugène a Ionesco (czytaj: eżena jonesko) działalność Radia Wolna Europa 1952 Stary człowiek i morze Ernesta Hemingwaya; W samo południe w reż. Freda Zinnemanna (czytaj: cynemana) 1945 wznowienie działalności (po przerwie wojennej) Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego; pierwszy numer Tygodnika Pow szechnego ; Ocalenie Czesława Miłosza Hiroszima po zrzuceniu bomby atomowej 1946 Medaliony Zofii Nałkowskiej; Matka Joanna od Aniołów Jarosława Iwaszkiewicza (opowiadanie napisane w 1942 r.); powstanie urzędu cenzury 1947 pierwszy numer emigracyjnej Kultury (red. Jerzy Giedroyc); Zakazane piosenki w reż. Leonarda Buczkowskiego; Niepokój Tadeusza Różewicza; Popiół i diament Jerzego Andrzejewskiego 1948 Pożegnanie z Marią i Kamienny świat Tadeusza Borowskiego 1949 Rozstrzelanie Andrzeja Wróblewskiego; zjazd literatów w Szczecinie, początek socrealizmu w Polsce; pierwsza powojenna edycja Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie 1951 Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 1952 początek telewizji w Polsce