Motyle (Lepidoptera) Zaborskiego Parku Krajobrazowego i okolic wyniki badań wstępnych

Transkrypt

1 Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody National Parks and Nature reserves (Parki nar. Rez. Przyr.) JACEK KAZIMIERCZAK, MATEUSZ PŁÓCIENNIK, KRZYSZTOF PABIS Motyle (Lepidoptera) Zaborskiego Parku Krajobrazowego i okolic wyniki badań wstępnych KAZIMIERCZAK J., PŁÓCIENNIK M., PABIS K Butterflies and Moths (Lepidoptera) of Zaborski Landscape Park area results of preliminary studies. Parki nar. Rez. Przyr. 25(2): ABSTRACT: 288 species of butterflies and moths were found in the Tuchola Forest (N Poland) in July 2003 and in July The studies were focused on the Zaborski Landscape Park and NW part of the Tuchola Forest. There are only few historical data about moths from this area, so most species from the list are new for Zaborski Landscape Park. KEY WORDS: Lepidoptera, faunistics, distribution, Tuchola Forest, Zaborski Landscape Park, N Poland. Jacek Kazimierczak: ul. Kostki Napierskiego 7 m 129, Łódź, beksinski@wp.pl; Mateusz Płóciennik: Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii, Uniwersytet Łódzki, ul. Banacha 12/16, Łódź, mplociennik10@wp.pl; Krzysztof Pabis: Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii, Uniwersytet Łódzki, ul. Banacha 12/16, Łódź, cataclysta@wp.pl WSTĘP Obszar Borów Tucholskich ma bardzo słabo poznaną faunę motyli. Nawet najcenniejsze przyrodniczo fragmenty Borów, jak Park Narodowy Bory Tucholskie, czy Zaborski Park Krajobrazowy nie posiadają kompleksowej inwentaryzacji, a w przypadku tego ostatniego obszaru, istnieją jedynie fragmentaryczne dane o występujących tam motylach. Pierwsze informacje o faunie motyli tego obszaru można znaleźć w pracach z początku XX wieku (SPEISER 1903, ROMANISZYN 1929, SCHILLE 1930). Najnowsze dane dotyczące występowania przedstawicieli tego rzędu, które można znaleźć w Atlasie rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce (BUSZKO 1997), odnoszą się głównie do południowo wschodniej części Borów Tucholskich. Północna część Borów, gdzie znajdują się wspomniane wcześniej obszary chronione, pozostaje słabo zbadana. TEREN BADAŃ Bory Tucholskie to rozległy kompleks leśny zlokalizowany na równinie sandrowej w dorzeczu Wdy oraz częściowo Brdy. Równina zajmuje powierzchnię ponad 2000 km 2 i tym samym jest to największy obecnie zalesiony obszar w Polsce (KONDRACKI 2001). [69]

2 70 Jacek Kazimierczak i in. Klimat Borów jest warunkowany w głównej mierze przez wzajemne oddziaływanie na siebie mas powietrza polarno-morskiego i polarno-kontynentalnego. Zwarty kompleks leśny Borów Tucholskich poprzecinany siecią jezior i rzek stwarza w tym rejonie swoisty mikroklimat. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią +17,6 C a najchłodniejszym zaś styczeń ze średnią temperaturą -4,3 C. Rozległa równina sandrowa porozcinana jest dolinami i rynnami polodowcowymi. Nieliczne wzgórza morenowe sięgają niekiedy 200 m n.p.m. Obszar ten charakteryzuje się lesistością, przekraczającą 70% oraz znacznym udziałem rzek i jezior (13%). Na suchych, wydmowych terenach występują bory chrobotkowe Cladonio Pinetum, zaś płaskie obszary sandrowe porasta zazwyczaj bór świeży Vaccinio myrtieli Pinetum. W pobliżu jezior i rzek wykształciły się lasy liściaste typu grądu, kwaśnych buczyn i dąbrów, a w dolinach rozmieszczone są lasy łęgowe. Istotną rolę pełnią też ekosystemy nieleśne, zwłaszcza zbiorowiska roślinności torfowiskowej. Najczęściej spotykane wzdłuż cieków są torfowiska niskie z udziałem turzycy i kosaćca żółtego oraz torfowiska przejściowe występujące wokół małych, dystroficznych zbiorników wodnych. Charakterystycznym elementem Borów Tucholskich są zbiorniki zarastające wokół płaskim kożuchem (płem) zbudowanym przez torfowce. Ważne ze względu na występującą tam entomofaunę, są również łąki, których charakter często zależy od prowadzonej na danym terenie gospodarki. Zaborski Park Krajobrazowy został utworzony w 1990 roku w północno- -zachodniej części Borów Tucholskich, na równinie Charzykowskiej. Zajmuje on powierzchnię ha. Na jego obszarze znajduje się obecnie 5 rezerwatów: Jezioro Nawionek, Jezioro Laska, Bagno Stawek, Jezioro Małe Łowne i Piecki ( Obserwacje prowadzono na 9 stanowiskach (Ryc. 1): A. Jarcewo, Charzykowy. Zabytkowy park i folwark z końca XIX w. w Jarcewie. Stary różnogatunkowy drzewostan mieszany (świerk, klon, lipa, dąb), w pobliżu stare aleje dębowe. Otoczenie stanowią pola uprawne i łąki. Miejscem połowów były też wilgotne łąki w pobliżu jeziora Niedźwiedziego. B. Powałki, Klosnowo. Tereny położone wzdłuż torowiska pokrytego murawą napiaskową i roślinnością zielną. Tory wiodą w tym miejscu przez bór sosnowy. C. Nowa Cerkiew. Roślinność tego stanowiska ma typowo rolniczy charakter. Połowów dokonywano tutaj na przydrożach i miedzach które miały charakter łąk świeżych z dużym udziałem baldaszkowatych (Apiaceae). D. Bachorze i Jezioro Skrzynka. Stanowisko znajduje się na terenie Parku Narodowego Bory Tucholskie. Dominuje tu bór świeży (Vaccinio myrtieli Pinetum), natomiast w pobliżu cieków i zbiorników wodnych występują olsy. E. Czernica. Szatę roślinną stanowi tu głównie bór mieszany oraz płaty olsu. F. Męcikał, Jez. Rytosice. Miejscem połowów były tu świeże i wilgotne łąki nad Brdą, bogate murawy napiaskowe na terasie zalewowej, oraz zbiorowiska okrajkowe pobliskich borów sosnowych.

3 Motyle (Lepidoptera) Zaborskiego Parku Krajobrazowego i okolic 71 MIASTKO XV 38 XV 48 XV 58 XV 68 XV 78 XV 88 I LIPNICA H LEŒNA XV 37 KOCZA A XV 47 XV 57 XV 67 XV 77 XV 87 BRUSY XV 36 RZECZENICA N XV 46 XV 56 XV 66 XV 76 XV 86 KONARZYNY MÊCIKA PRZECHLEWO XV 55 XV 65 XV 75 XV 85 CHARZYKOWY D A G B E F RYTEL 1 2 CZ UCHÓW CHOJNICE C Ryc. 1. Mapa Zaborskiego Parku Krajobrazowego i okolic z naniesionymi kwadratami UTM, stanowiska: A Jarcewo, Charzykowy; B Powałki, Klosnowo; C Nowa Cerkiew; D Bachorze, Jez. Skrzynka; E Czernica; F Męcikał, Jez. Rytosice; G Jez. Długie, H Budy, Jez. Duże Głuche; I Starżno. 1 Granica Zaborskiego Parku Krajobrazowego, 2 Granica Parku Narodowego Bory Tucholskie. Fig. 1. Map of Zaborski Landscape Park area with UTM squares, localities: A Jarcewo, Charzykowy; B Powałki, Klosnowo; C Nowa Cerkiew; D Bachorze, Skrzynka Lake; E Czernica; F Męcikał, Rytosice Lake; G Długie Lake, H Budy,Duże Głuche Lake; I Starżno. 1 Border of Zaborski Landscape Park, 2 Border of Tuchola Forest National Park. G. Jezioro Długie. Okolice jeziora Długiego, w szczególności podmokłe obniżenie terenu wewnątrz boru sosnowego z udziałem bagna zwyczajnego (Ledum palustre) w podszyciu oraz pobliskie torowisko. H. Budy, Jez. Duże Głuche. Stanowisko o charakterze boru świeżego. I. Starżno. Torfowisko turzycowe niskie na obszarze źródliskowym rzeki Brdy z kępami wierzby (Salix sp.) i olchy (Alnus glutinosa). METODY Obserwacje prowadzono w lipcu 2003 i w lipcu 2004 roku w ramach obozów entomologiczno hydrobiologicznych Łódzkiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Entomologicznego zorganizowanych przy współudziale Katedry Zoologii Bezkręgo-

4 72 Jacek Kazimierczak i in. wców i Hydrobiologii Uniwersytetu Łódzkiego. Głównymi metodami badań były odłowy motyli przy świetle lampy żarowo-rtęciowej (250W i 450W) i odłowy w dzień za pomocą siatki entomologicznej. Metodą uzupełniającą było poszukiwanie gąsienic i ich oznaczanie lub hodowla w celu uzyskania imagines. Odłowy na światło były prowadzone w opisywanym okresie każdego dnia w Jarcewie i raz w Czernicy. Pozostałe metody wykorzystano na wszystkich stanowiskach. Nazewnictwo i układ systematyczny przyjęto za BUSZKĄ i NOWACKIM (2000). WYNIKI I DYSKUSJA Przeprowadzone badania w znacznym stopniu zwiększyły stan wiedzy na temat występowania motyli w Borach Tucholskich. W ciągu zaledwie dwóch sezonów znaleziono 288 gatunków z 25 rodzin (Tab. 1). W porównaniu z Atlasem rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce (BUSZKO 1997), udało się wykazać 25 nowych gatunków, a nie potwierdzono występowania jedynie 3. Inaczej wygląda sytuacja w pozostałych rodzinach motyli. Większość z wykazanych gatunków motyli nocnych i tzw. motyli mniejszych (Microlepidoptera) nie była podawana z Zaborskiego Parku Krajobrazowego, a niektóre nie były dotąd znane z całego województwa pomorskiego (BUSZKO, NOWACKI 2000). Wpływ na taką sytuację ma przede wszystkim fakt, że na terenie Borów Tucholskich, a szczególnie ich północno- -wschodniej części, nie były prowadzone żadne badania lepidopterologiczne. W zebranym materiale na szczególną uwagę zasługują: 1. Gatunki umieszczone na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce (BUSZKO, NOWACKI 2002): Zygaena trifolii zaliczony do kategorii zagrożenia VU (umiarkowanie zagrożone). Gatunek w Polsce dość lokalny. Żyje w środowiskach wilgotnych, na podmokłych łąkach i torfowiskach (DĄBROWSKI 1998). Papilio machaon zaliczony do kategorii zagrożenia LC (najmniejszej troski). Gatunek pospolity w Polsce, spotykany na obszarze całego kraju (BUSZKO, MASŁOWSKI 1993). Nie jest w naszym kraju zagrożony ze względu na duże zagęszczenie stanowisk i liczne dogodne środowiska rozrodu (BUSZKO 1997). Lycaena dispar zaliczony do kategorii zagrożenia LC (najmniejszej troski), gatunek znany z rozproszonych stanowisk na całym niżu (BUSZKO 1997). Występuje na podmokłych leśnych łąkach, śródleśnych moczarach, skrajach lasów łęgowych i torfowiskach niskich (BUSZKO, MASŁOWSKI 1993). Pomimo dość szerokiego występowania, gatunek z obszaru Borów Tucholskich nie był dotąd wykazany (BUSZKO 1997). Lycaena dispar znajduje się w wykazie Konwencji Berneńskiej ze względu na jego wyspowe występowanie, zaklasyfikowano go jako gatunek zagrożony wyginięciem (HELSDINGEN i in. 1996). Sytuacja jednak odnosi się głównie do Europy zachodniej, podczas

5 Motyle (Lepidoptera) Zaborskiego Parku Krajobrazowego i okolic 73 Tab. 1. Lista gatunków motyli rejonu Zaborskiego Parku Krajobrazowego znalezionych przez autorów w latach i zestawionych na podstawie Atlasu rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce (BUSZKO 1997). Objaśnienia: * dane z kwadratów XV65, XV66, XV67, XV76, XV77; pozostałe kwadraty obejmujące Zaborski Park Krajobrazowy nie były zbadane. Table 1. Checklist of butterflies and moths recorded in Zaborski Landscape Park area by authors in , and compiled from The Distributional Atlas of Butterflies in Poland (BUSZKo 1997). Explanations: * data from XV65, XV66, XV67, XV76, XV77 squares; other squares covering Zaborski Landscape Park were not studied. Kwadraty UTM UTM squares Lp. No. Gatunek Species A B C D E F G H I Hepialidae 1. Hepialus fusconebulosa (DE GEER) + Adelidae 2. Nemophora degerella (L.) + 3. Nemophora metallica (PODA.) Gracillariidae 4. Cameraria ohridella (DESCHKA et DIMIC) + Limacodidae 5. Apoda limacodes (HUFN.) + + Zygaenidae 6. Adscita statices (L.) Zygaena purpuralis (BRUNN.) + 8. Zygaena trifolii (ESP.) + Sesiidae 9. Sesia apiformis CL. + Tortricidae 10. Aethes margaritana (HAW.) Tortrix viridana (L.) Acleris forsskaleana (L.) Cnephasia asseclana (DEN. et SCHIFF.) Cnephasia stephensiana (DOUBLEDAY)) Archips oporana (L.) Archips podana (SCOP.) Pandemis cerasana (HBN.) + cd. na str. 74 XV 65 Jarcewo, Charzykowy XV 75 Powałki, Klosnowo XV 75 Nowa Cerkiew XV 66 Bachorze, Jez. Skrzynka XV 76 Czernica XV 76 Męcikał, Jez. Rytosice XV 76 Jez. Długie XV 68 Budy, Jez. Duże Głuche XV 38 Starżno BUSZKO 1997*

6 74 Jacek Kazimierczak i in. cd. ze str Adoxophyes orana (FISCHER) Apotomis turbidana (HBN.) Celypha rufana (SCOP.) Thiodia citrana (HBN.) Spilonota ocellana (DEN. et SCHIFF.) Eucosma lacteana (TREIT.) Eucosma metzneriana (TREIT.) Epiblema foenella (L.) + Pterophoridae 26. Platyptilia gonodactyla (DEN. et SCHIFF.) Platyptilia pallidactyla (HAW.) Stenoptilia pterodactyla (L.) Pterophorus pentadactyla (L.) + Pyralidae 30. Aphomia sociella (L.) Pyralis farinalis (L.) Hypsopygia costalis F Dioryctria abietella (DEN. et SCHIFF.) Nyctegretis lineana (SCOP.) Plodia interpunctella (HA.) Scoparia ambigualis (TR.) Chrysoteuchia culmella (L.) Crambus pascuella (L.) Crambus pratella (L.) Crambus perlella (SCOP.) Catoptria osthelderi DE LATTIN Catoptria pinella (L.) Catoptria falsella (DEN. et SCHIFF.) Catoptria margaritella (DEN. et SCHIFF.) Platytes alpinella (HBN.) Donacula forficella (THUN.) Elophila nymphaeata L Cataclysta lemnata L Parapoynx stratiotata L Nymphula stagnata DON Udea olivalis (DEN. et SCHIFF.) Loxostege turbidalis TR Nascia cilialis (HBN.) Sitochroa verticalis (L.) Perinenephela lancealis (DEN. et SCHIFF.) Pchlyctaenia coronata HUFN Ostrinia nubilalis (HBN.) Eurrhypara hortulata (L.) Pleuroptya ruralis (SCOP.) + cd. na str. 75

7 Motyle (Lepidoptera) Zaborskiego Parku Krajobrazowego i okolic 75 cd. ze str Lasiocampidae 60. Malacosoma castrensis (L.) Macrothylacia rubi L Dendrolimus pini (L.) Euthrix potatoria (L.) + Saturniidae 64. Saturnia pavonia (L.) + Sphingidae 65. Smerinthus ocellata (L.) Laothoe populi (L.) Sphinx ligustri L Hyloicus pinastri L Macroglossum stellatarum (L.) Deilephila elpenor (L.) Deilephila porcellus (L.) + Hesperiidae 72. Thymelicus lineola (OCHS.) Thymelicus sylvestris (PODA) Ochlodes faunus (TURATI) + Papilionidae 75. Papilio machaon L. + + Pieridae 76. Leptidea sinapis (L.) Pieris brassicae (L.) Pieris rapae (L.) Pieris napi (L.) Pontia daplidicae (L.) Colias hyale (L.) Gonepteryx rhamni (L.) + + Lycaenidae 83. Lycaena phlaeas (L.) Lycaena dispar (HAW.) Lycaena virgaureae (L.) Lycaena tityrus (PODA) Lycaena alciphron (ROTT.) Neozephyrus quercus (L.) Celastrina argiolus (L.) Aricia agestis (DEN. et SCHIFF.) Polyommatus amandus (SCHN.) Polyommatus icarus (ROTT.) Nymphalidae 93. Argynnis paphia (L.) Argynnis aglaja (L.) Argynnis adippe (DEN. et SCHIFF.) + cd. na str. 76

8 76 Jacek Kazimierczak i in. cd. ze str Argynnis niobe (L.) Argynnis laodice (PALL.) Issoria lathonia (L.) Brenthis ino (ROTT.) Boloria euphrosyne (L.) Boloria selene (DEN. et SCHIFF.) Boloria dia (L.) Vanessa atalanta (L.) Vanessa cardui (L.) Inachis io (L.) Aglais urticae (L.) Polygonia c-album (L.) Araschnia levana (L.) Nymphalis antiopa (L.) Melitaea diamina (LANG) Melitaea athalia (ROTT.) Lasiommata maera (L.) Coenonympha tullia (MULL.) Coenonympha arcania (L.) Coenonympha glycerion (BORKH.) Coenonympha pamphilus (L.) Aphantopus hyperantus (L.) Maniola jurtina (L.) Melanargia galathea (L.) Drepanidae 120. Thyatira batis (L.) Habrosyne pyritoides (HUFN.) Tethea or (DEN. et SCHIFF.) Tetheella fluctuosa (HBN.) Falcaria lacertinaria (L.) Drepana curvatula (BORKH) + Geometridae 126. Calospilos sylvata (SCOP.) Lomaspilis marginata (L.) Ligdia adustata (DEN. et SCHIFF.) Macaria notata (L.) Macaria alternata (DEN. et SCHIFF.) Macaria liturata (CL.) Macaria wauaria (L.) Chiasmia clathrata (L.) Itame brunneata (THNBG.) Plagodis dolabraria (L.) Opisthograptis luteolata (L.) Selenia tetralunaria (HUFN.) + cd. na str. 77

9 Motyle (Lepidoptera) Zaborskiego Parku Krajobrazowego i okolic 77 cd. ze str Ourapteryx sambucaria (L.) Angerona prunaria L Biston betularia (L.) Peribatodes secundaria (ESP.) Alcis repandata (L.) Arichanna melanaria L Hypomecis roboraria (DEN. et SCHIFF.) Ectropis crepuscularia (DEN. et SCHIFF.) Ematurgia atomaria (L.) Bupalus piniaria (L.) Cabera pusaria (L.) Lomographa temerata (DEN. et SCHIFF.) Hylaea fasciaria (L.) Charissa ambiguata (DUP.) Geometra papilionaria (L.) Comibaena bajularia (DEN. et SCHIFF.) Hemithea aestivaria (HBN.) Timandra comae A.SCHMIDT Scopula immutata (L.) Idaea serpentata (HUFN.) Idaea biselata (HUFN.) Idaea dimidiata (HUFN.) Idaea aversata (L.) Idaea straminata (BORKH.) Rhodostrophia vibicaria (Cl.) Lythria cruentaria HUFN Xanthorhoe quadrifasiata (CL.) Catarhoe cuculata (HUFN.) Epirrhoe alternata (MULL.) Camptogramma bilineata L Mesoleuca albicillata (L.) Cosmorhoe ocellata (L.) Eulithis populata (L.) Eulithis mellinata (FABR.) Eulithis pyraliata (DEN. et SCHIFF.) Thera obeliscata (HUBN.) Colostygia pectinataria (KNOCH) Rheumaptera undulata (L.) Euphyia unangulata (HAW.) Perizoma alchemillata (L.) + cd. na str. 78

10 78 Jacek Kazimierczak i in. cd. ze str Perizoma flavofasciata (THNBG.) Eupithecia subfuscata (HAW.) Eupithecia succenturiata (L.) Eupithecia pimpinellata (HBN.) Eupithecia innotata (HUFN.) Rhinoprora rectangulata (L.) Euchoeca nebulata (SCOP.) Hydrelia flammeolaria (HUFN.) + + Notodontidae 186. Clostera anastomosis (L.) Cerura vinula (L.) Cerura erminea (ESP.) Furcula furcula CL Notodonta dromedarius (L.) Notodonta tritophus (DEN. et SCHIFF.) Pheosia gnoma (FABR.) Pterostoma palpina (CL.) Ptilodon capucina (L.) Gluphisia crenata (ESP.) Phalera bucephala (L.) Stauropus fagi (L.) + + Noctuidae 198. Moma alpium (OSB.) Acronicta psi (L.) Acronicta leporina (L.) Acronicta megacephala (DEN. et SCHIFF.) Acronicta menyanthidis (ESP.) Trisateles emortualis (DEN. et SCHIFF.) Macrochilo cribrumalis (HBN.) Herminia tarsicrinalis (KNOCH) Polypogon tentacularia (L.) Euclidia glyphica (L.) Laspeyria flexula (DEN. et SCHIFF.) Hypena proboscidalis (L.) Hypena crassalis (F.) Rivula sericealis (SCOP.) Diachrisia chrysitis (L.) Plusia festucae (L.) Autographa gamma (L.) Autographa pulchrina (HAW.) + cd. na str. 79

11 Motyle (Lepidoptera) Zaborskiego Parku Krajobrazowego i okolic 79 cd. ze str Autographa buraetica (STAUDINGER) Abrostola tripartita (HUFN.) Abrostola triplasia (L.) Emmelia trabealis (SCOP.) Protodeltote pygarga (HUFN.) Deltote deceptoria (SCOP.) Deltote bankiana (F.) Cuculia umbratica (L.) Pyrrhia umbra (HUFN.) Elaphria venustula (HBN.) Caradrina morpheus (HUFN.) Hoplodrina octogenaria (GOEZE) Dypterygia scabriuscula (L.) Rusina ferruginea ESP Trachea atriplicis (L.) Euplexia lucipara (L.) Eucarta virgo (TREIT.) Apamea monoglypha (HUFN.) Apamea sublustris (ESP.) Apamea crenata (HUFN.) Apamea epomidion (HAW.) Apamea lateritia (HUFN.) Apamea oblonga (Haw.) Apamea ophiogramma (ESP.) Oligia strigilis (L.) Oligia versicolor (BORKH.) Discestra trifolii (HUFN.) Amphipoea fucosa (FR.) Lacanobia oleracea (L.) Lacanobia thalassina (HUFN.) Lacanobia contigua (DEN. et SCHIFF.) Heliophobus reticulata (GOEZE) Melanchra persicariae (L.) Melanchra pisi (L.) Mamestra brassicae (L.) Polia bombycina (HUFN.) Polia nebulosa (HUFN.) Mythimna turca (L.) Mythimna conigera (DEN. et SCHIFF.) Mythimna ferrago (F.) + + cd. na str. 80

12 80 Jacek Kazimierczak i in. cd. ze str Mythimna impura (HUBN.) Mythimna pallens (L.) Mythimna obsoleta (HBN.) Mythimna comma (L.) Cerapteryx graminis (L.) Axylia putris (L.) Ochlopleura plecta (L.) Diarsia brunnea (DEN. et SCHIFF.) Noctua pronuba L Noctua fimbriata (SCHREBER) Noctua janthina (DEN. et SCHIFF.) Lycophotia porphyrea (DEN. et SCHIFF.) Xestia c-nigrum (L.) Xestia triangulum (HUFN.) Xestia baja (DEN. et SCHIFF.) Anaplectoides prasina (DEN. et SCHIFF.) Agrotis exclamationis (L.) Agrotis segetum (DEN. et SCHIFF.) + Pantheidae 274. Panthea coenobita (ESP.) Colocasia coryli (L.) + Lymantriidae 276. Lymantria monacha L Lymantria dispar (L.) Euproctis similis (FUESSLY) Leucoma salicis (L.) + Nolidae 280. Bena bicolorana (L.) + Arctiidae 281. Cybosia mesomella (L.) Eilema complana (L.) Spiris striata (L.) Phragmatobia fuliginosa (L.) Spilosoma lutea (HUFN.) Spilosoma lubricipeda (L.) Spilosoma urticae (ESP.) Diacrisia sannio (L.) Arctia caja (L.) Callimorpha dominula (L.) Tyria jacobaeae (L.) + + Razem Total

13 Motyle (Lepidoptera) Zaborskiego Parku Krajobrazowego i okolic 81 gdy w Polsce gatunek nie tylko nie jest zagrożony, ale wykazuje tendencje do rozszerzania swego zasięgu występowania. Objęty ochroną gatunkową w Polsce. Boloria euphrosyne zaliczony do kategorii zagrożenia NT (niższego ryzyka). Gatunek wykazany z rozproszonych stanowisk na obszarze całej Polski. Częściej spotykany we wschodniej części kraju. Przeważnie nieliczny (BUSZKO 1997). Występuje na śródleśnych łąkach, polanach, zrębach, niekiedy torfowiskach wysokich (BUSZKO, MASŁOWSKI 1993). Melitaea diamina zaliczony do kategorii VU (umiarkowanie zagrożone), gatunek znany z rozproszonych stanowisk na obszarze całej Polski, przeważnie nieliczny (BUSZKO 1997). Występuje na podmokłych torfiastych łąkach i wilgotnych polanach (BUSZKO, MASŁOWSKI 1993). Coenonympha tullia zaliczony do kategorii VU (umiarkowanie zagrożone), gatunek spotykany lokalnie w całej Polsce, częstszy we wschodniej części kraju (BUSZKO 1997). Występuje na podmokłych łąkach i turzycowiskach (BUSZKO, MASŁOWSKI 1993). Dotąd wykazany we wschodnich rejonach Borów Tucholskich. Stanowisko występowania na torfowisku niskim koło miejscowości Starżno jest jednym z nielicznych na Pomorzu (BUSZKO 1997). Objęty ochroną gatunkową w Polsce. Apamea oblonga zaliczony do kategorii NT (niższego ryzyka). Gatunek lokalny związany z piaszczystymi i skalistymi miejscami, gąsienica żeruje na korzeniach traw (NOWACKI 1998). W Polsce znany z pojedynczych stanowisk na terenie całego kraju, nie notowany w województwie pomorskim po roku 1960 (BUSZKO, NOWACKI 2000). 2. Gatunki lokalne i rzadko spotykane w Polsce: Autographa buraetica rzadki i lokalny gatunek holarktyczny, spotykany w północno-wschodniej Polsce, prawdopodobnie jako glacjalny lub postglacjalny relikt. Związany z wilgotnymi środowiskami, torfowiskami, skrajami borów sosnowych (NOWACKI 1998). Podawany także z południa kraju, z Tatr (BUSZKO i in. 2000). 3. Gatunki lokalne i rzadko spotykane w Polsce, nie notowane w województwie pomorskim po 1960 roku (BUSZKO, NOWACKI 2000): Charissa ambiguata gatunek rzadko spotykany, występujący w wilgotnych borach sosnowych i mieszanych, skalistych wąwozach i zrębach. W Polsce znany z rozproszonych stanowisk na niżu i pogórzu (BUSZKO 2000). Acronicta menyanthidis gatunek bardzo lokalny, związany z leśnymi środowiskami wilgotnymi i torfowiskami (NOWACKI 1998). Macrochilo cribrumalis gatunek lokalny, związany z wilgotnymi środowiskami, podmokłymi łąkami, torfowiskami (NOWACKI 1998). Apamea epomidion gatunek lokalny, związany z lasami liściastymi i mieszanymi z udziałem dębu i buka (NOWACKI 1998).

14 82 Jacek Kazimierczak i in. 4. Gatunki nie znane wcześniej z obszaru województwa pomorskiego (BUSZKO, NOWACKI 2000): Cnephasia stephensiana pospolity gatunek palearktyczny (RAZOWSKI 2001). W Polsce znany z całego kraju (BUSZKO, NOWACKI 2000). Pandemis cerasana gatunek dość często spotykany, związany z obrzeżami lasów, parkami i sadami (RAZOWSKI 2001). Adoxophyes orana gatunek szeroko rozprzestrzeniony, występujący w lasach liściastych i mieszanych oraz w parkach (RAZOWSKI 2001). W Polsce znany z obszaru całego kraju (BUSZKO, NOWACKI 2000). Spilonota ocellana szeroko rozsiedlony gatunek holarktyczny (RAZOWSKI 2001). Eucosma metzneriana gatunek spotykany w całej Europie Środkowej, na suchych terenach otwartych (RAZOWSKI 2001). Epiblema foenella gatunek szeroko rozprzestrzeniony i często spotykany, występuje na suchych terenach otwartych (RAZOWSKI 2001). Plodia interpunctella pospolity szkodnik domowy i magazynowy (SLAMKA 1997), jak dotąd nie podawany z Pomorza prawdopodobnie ze względu na brak połowów na światło w bezpośrednim sąsiedztwie siedzib ludzkich. Nascia cilialis gatunek lokalny związany z podmokłymi i bagiennymi środowiskami (SLAMKA 1997). Cerura erminea gatunek występujący na terenie całej Polski, związany przede wszystkim z lasami liściastymi i mieszanymi (BUSZKO 1997). Eucarta virgo gatunek występujący w południowo-zachodniej części Europy Środkowej, lokalny, w Polsce osiąga swój północny zasięg. Związany z dolinami rzecznymi, wilgotnymi łąkami i torfowiskami (NOWACKI 1998). W ostatnich latach rozszerza swój zasięg występowania. Powyższe wyniki nie odzwierciedlają w pełni różnorodności gatunkowej Lepidoptera na terenie Borów Tucholskich. Nasze badania miały charakter wstępny i należy je traktować jako punkt wyjścia dla szczegółowego opracowania. Z uwagi na fakt, że obserwacje były prowadzone tylko w lipcu 2003 i w lipcu 2004 roku, wiele gatunków nie zostało wykazanych ze względu na ich fenologię, co pozwala przypuszczać, że fauna motyli Borów Tucholskich jest znacznie bogatsza i należy spodziewać się poszerzenia listy. Większość zebranych przez nas danych pochodzi z połowów na światło dokonywanych w Jarcewie, dlatego wyniki odzwierciedlają w większym stopniu faunę terenów okalających leśne fragmenty Zaborskiego Parku Krajobrazowego niż lepidopterofaunę typową dla dominujących na tym obszarze zbiorowisk borowych. W wykazie występują więc w dużej ilości gatunki terenów otwartych i związane z drzewami liściastymi oraz runem siedlisk leśnych. Ich znaczny udział wiąże się z obecnością w Jarcewie starego zdziczałego parku. Pod tym względem fauna motyli wydaje się charakterystyczna dla rolniczego krajobrazu środkowego Pomorza, w którym pofolwarczne parki wewnątrz osad wiejskich mają charakter wysp leśnych połączonych korytarzami starych przydrożnych alei pośród pól uprawnych. Duża

15 Motyle (Lepidoptera) Zaborskiego Parku Krajobrazowego i okolic 83 ilość gatunków związanych z siedliskami drzewostanów liściastych stwierdzona w Jarcewie świadczy też o ważnej roli, jaką odgrywają takie parki. Są one refugiami dla miejscowej entomofauny, szczególnie na obszarach zintensyfikowanej gospodarki rolnej, jaka panuje na Pomorzu, powinny być więc chronione jako użytki ekologiczne. Dla uzyskania pełniejszego obrazu fauny motyli Zaborskiego Parku Krajobrazowego dalsze badania powinny być w większym stopniu skupione na typowych dla Borów Tucholskich zbiorowiskach roślinnych: suchych borach sosnowych i borach świeżych oraz torfowiskach przy zastosowaniu szerszego spektrum metod. PODZIĘKOWANIA Składamy podziękowania wszystkim uczestnikom obozów entomologicznych, którzy pomagali nam w zbieraniu materiałów wykorzystanych w tym artykule, a także wszystkim, którzy brali udział w organizacji połowów. Szczególnie chcemy podziękować głównemu organizatorowi obozów Grzegorzowi Tończykowi oraz Rafałowi Chmarze, który zapewnił nam pomoc ze strony Zaborskiego Parku Krajobrazowego. PIŚMIENNICTWO BUSZKO J Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce Turpress. Toruń. BUSZKO J Atlas motyli Polski. Cz. II. Prządki, zawisaki, niedźwiedziówki (Lasiocampidae, Endromididae, Lemoniidae, Saturniidae, Sphingidae, Notodontidae, Thaumetopoeidae, Lymantriidae, Arctiidae). Grupa IMAGE. Warszawa. BUSZKO J Atlas motyli Polski. Cz. III. Falice, wycinki, miernikowce (Thyatiridae, Drepanidae, Geometridae). Grupa IMAGE. Warszawa. BUSZKO J., MASŁOWSKI J Atlas motyli Polski. Cz. I. Motyle dzienne (Rhopalocera). Grupa IMAGE. Warszawa. BUSZKO J., MIKKOLA K., NOWACKI J Motyle (Lepidoptera) Tatr Polskich. Cz. I. Wstęp, przegląd gatunków, geneza fauny. Wiadomości. entomol. 19 Suplement.: BUSZKO J., NOWACKI J The Lepidoptera of Poland. Distributional checklist. Polish Entomol. Monogr. Poznań Toruń. BUSZKO J., NOWACKI J Lepidoptera Motyle. [W:] Z. GŁOWACIŃSKI (red.) Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN. Kraków. DĄBROWSKI J. S Ślimakówki Limacodidae, kraśniki Zygaenidae. Klucze do oznaczania owadów Polski. Cz. XXVII, z , PTE. Toruń. HELSDINGEN P. J., VAN WILLEMSE L., SPEIGHT M. C. D Background information on invertebrates of the Habitats Directive and the Bern Convention. Part I Crustacea, Coleoptera, Lepidoptera. Nature and Environment, No. 79, Council of Europe Publishing. Strasbourg. KONDRACKI J Geografia regionalna Polski. PWN. Warszawa NOWACKI J The Noctuids (Lepidoptera, Noctuidae) of Central Europe. Bratislava. RAZOWSKI J Die Tortriciden (Lepidoptera, Tortricidae) Mitteleuropas. Bratislava. ROMANISZYN J Fauna motyli Polski. I. Prace monogr. Kom. fizjogr. PAU. Kraków. SCHILLE F Fauna motyli Polski. II. Prace monogr. Kom. fizjogr. PAU. Kraków. SLAMKA F Die Zünslerartigen (Pyraloidea) Mitteleuropas. Bratislava. SPEISER P Die Schmetterlingsfauna der Provinzen Ost- und Westpreussen. Beitr. Naturk. Preuss. Königsberg. ZABORSKI PARK KRAJOBRAZOWY (

16 84 Jacek Kazimierczak i in. STRESZCZENIE 288 gatunków z 25 rodzin motyli zostało znalezionych w Borach Tucholskich podczas wstępnych badań prowadzonych w latach Teren badań ograniczał się do 9 stanowisk położonych w Zaborskim Parku Krajobrazowym i jego okolicach. W porównaniu do Atlasu rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce , znaleziono 25 nowych gatunków a tylko 3 nie potwierdzono. Ze względu na brak wcześniejszych badań na terenie Zaborskiego Parku Krajobrazowego, większość z wykazanych gatunków motyli nocnych i tzw. motyli mniejszych (Microlepidoptera) jest nowa dla tego obszaru. Spośród znalezionych motyli najciekawsze są: 1) gatunki umieszczone na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce: Boloria euphrosyne (L.) (Męcikał) i Apamea oblonga (HAW.) (Jarcewo) zaliczony do kategorii niższego ryzyka (NT), Zygaena trifolii (ESP.), Melitaea diamina (LANG), Coenonympha tullia (MULL.) (Starżno) umiarkowanego zagrożenia (VU). Papilio machaon L. (Męcikał), Lycaena dispar (HAW.) (Jarcewo) najmniejszej troski (LC), 2) gatunki rzadkie lokalne: Autographa buraetica (STAUDINGER) (Jarcewo) 3) rzadkie i lokalne gatunki nie stwierdzone na terenie województwa pomorskiego od 1960 r.: Charissa ambiguata (DUP.), Macrochilo cribrumalis (HBN.), Apamea epomidion (HAW.) (Jarcewo), Acronicta menyanthidis (ESP.) (Męcikał) 4) gatunki nowe dla województwa pomorskiego: Cnephasia stephensiana (DOUBLEDAY),) Spilonota ocellana (DEN. et SCHIFF.), Eucosma metzneriana (TREIT.), Epiblema foenella (L.), Plodia interpunctella (HA.), Nascia cilialis (HBN.), Cerura erminea (ESP.), Eucarta virgo (TREIT.) (Jarcewo), Pandemis cerasana (HBN.), Adoxophyes orana (FISCHER) (Czernica). SUMMARY Altogether 288 species of butterflies and moths were found in the Tuchola Forest (N Poland) in July 2003 and in July The studies were focused on the Zaborski Landscape Park and NW part of the Tuchola Forest. In comparison to the Distributional Atlas of Butterflies in Poland , 25 new species of butterflies were recorded; presence of 3 was not confirmed. There are no historical data about moths from this area, so most species from the list are new for Zaborski Landscape Park. The most interesting butterflies and moths were: 1) species placed in the Red List of Threatened Animals of Poland: Boloria euphrosyne (L.) (Męcikał), Apamea oblonga (Haw.) (Jarcewo) near threatened (NT), Zygaena trifolii (ESP.), Melitaea diamina (LANG), Coenonympha tullia (MULL.) (Starżno) vurnerable (VU), Papilio machaon L. (Męcikał), Lycaena dispar (HAW.) (Jarcewo) least concern category (LC), 2) rare and local species: Autographa buraetica (STAUDINGER) (Jarcewo), 3) rare and local species which have not been recorded in Eastern Pomerania district since 1960: Charissa ambiguata (DUP.), Macrochilo cribrumalis (HBN.), Apamea epomidion (HAW.), (Jarcewo), Acronicta menyanthidis (ESP.) (Męcikał), 4) species new for Eastern Pomerania district: Cnephasia stephensiana (DOUBLEDAY), Spilonota ocellana (DEN. et SCHIFF.), Eucosma metzneriana (TREIT.), Epiblema foenella (L.), Plodia interpunctella (HA.), Nascia cilialis (HBN.), Cerura erminea (ESP.), Eucarta virgo (TREIT.) (Jarcewo), Pandemis cerasana (HBN.), Adoxophyes orana (FISCHER) (Czernica). Nadesłano do redakcji: czerwiec 2005 r. Wpłynęło ponownie po poprawkach: marzec 2006 r. Przyjęto do druku: marzec 2006 r.