do prenumeraty Zapraszamy na rok 2012 NOLIPREL, 2,5 mg+0,625 mg, tabletki powlekane.

Transkrypt

1 Patronat POLSKIE TOWARZYSTWO LEKARSKIE POLSKI KOMITET ZIELARSKI ISSN Vol. XVIII Rok za³o enia 1992 Nr 10 (214) PaŸdziernik 2011 Punktacja: Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego: 6 pkt Index Copernicus Wydawnictwo Farmapress : 10,63 pkt Kontynuator tradycji Czasopisma utworzonego w roku 1871 we Lwowie W numerze m.in. mgr Ewa Perliñska Franczyza apteczna szansa czy zagro enie?, dr n. farm. Agnieszka Zimmermann Pozycja pañstwowej inspekcji farmaceutycznej w s³u bie publicznej, dr n. farm. Natasza Staniak Miejsce homeopatii we wspó³czesnej opiece medycznej do prenumeraty Zapraszamy na rok 2012 AMBASADOR FARMACJI NOLIPREL, 2,5 mg+0,625 mg, tabletki powlekane. Jedna tabletka powlekana zawiera 1,6975 mg peryndoprylu, co odpowiada 2,5 mg peryndoprylu z arginin¹ oraz 0,625 mg indapamidu. Substancje pomocnicze: 74,455 mg laktozy jednowodnej. NOLIPREL FORTE, 5 mg+1,25 mg tabletki powlekane. Jedna tabletka powlekana zawiera 3,395 mg peryndoprylu, co odpowiada 5 mg peryndoprylu z arginin¹ oraz 1,25 mg indapamidu. Substancje pomocnicze: 71,33 mg laktozy jednowodnej. NOLIPREL Bi-FORTE, 10 mg+2,5 mg, tabletki powlekane. Jedna tabletka powlekana zawiera 10 mg peryndoprylu z arginin¹, co odpowiada 6,79 mg peryndoprylu oraz 2,5 mg indapamidu. Substancja pomocnicza: laktoza jednowodna. Wskazania do stosowania: NOLIPREL: Nadciœnienie têtnicze. NOLIPREL FORTE: Leczenie nadciœnienia têtniczego samoistnego, stosowanie leku wskazane u pacjentów, u których ciœnienie têtnicze nie jest odpowiednio kontrolowane po zastosowaniu samego peryndoprylu. NOLIPREL Bi-FORTE: Leczenie nadciœnienia têtniczego samoistnego u pacjentów, u których osi¹gniêto odpowiedni¹ kontrolê ciœnienia za pomoc¹ peryndoprylu i indapamidu podawanych w oddzielnych preparatach w dawkach takich jak w leku NOLIPREL FORTE Dawkowanie i sposób podawania: NOLIPREL: Doustnie. Zazwyczaj 1 tabletka powlekana na dobê jako pojedyncza dawka, najlepiej przyjmowana rano przed posi³kiem. Je eli nie uzyska siê kontroli nad ciœnieniem krwi po jednym miesi¹cu leczenia, dawkê mo na podwoiæ. Pacjenci w podesz³ym wieku: Leczenie nale y rozpocz¹æ od zwyk³ej dawki, jednej tabletki raz na dobê. Pacjenci z niewydolnoœci¹ nerek: W ciê kiej niewydolnoœci nerek (klirens kreatyniny poni ej 30 ml/min), leczenie jest przeciwwskazane. U pacjentów z umiarkowan¹ niewydolnoœci¹ nerek (klirens kreatyniny ml/min) maksymalna dawka powinna wynosiæ 1 na dobê. U pacjentów z klirensem kreatyniny wiêkszym lub równym 60 ml/min nie jest wymagana modyfikacja dawki. Zazwyczaj stosowana kontrola leczenia dotyczy czêstego badania stê enia kreatyniny i potasu. Pacjenci z niewydolnoœci¹ w¹troby: W ciê kiej niewydolnoœci w¹troby leczenie jest przeciwwskazane. U pacjentów z umiarkowan¹ niewydolnoœci¹ w¹troby nie jest wymagana modyfikacja dawki. Dzieci i m³odzie : Lek nie powinien byæ stosowany u dzieci oraz m³odzie y z powodu nieustalonej skutecznoœci i bezpieczeñstwa stosowania peryndoprylu zarówno w monoterapii jak i w leczeniu skojarzonym. NOLIPREL FORTE: Doustnie. 1 tabletka stosowana raz na dobê, najlepiej rano, przed posi³kiem. Mo na zaleciæ indywidualne dostosowanie dawki z u yciem poszczególnych sk³adników preparatu. Lek nale y stosowaæ, gdy ciœnienie têtnicze krwi nie jest odpowiednio kontrolowane po zastosowaniu preparatu Noliprel (je eli dotyczy). Je eli jest to klinicznie w³aœciwe, mo na rozwa yæ bezpoœredni¹ zmianê z monoterapii na leczenie lekiem NOLIPREL FORTE. Pacjenci w podesz³ym wieku: Leczenie nale y rozpocz¹æ w zale noœci od reakcji ciœnienia têtniczego krwi oraz czynnoœci nerek. Pacjenci z niewydolnoœci¹ nerek: W przypadkach ciê kiej niewydolnoœci nerek (klirens kreatyniny poni ej 30 ml/min) stosowanie preparatu jest przeciwwskazane. U pacjentów z umiarkowan¹ niewydolnoœci¹ nerek (klirens kreatyniny ml/min) zaleca siê rozpoczynanie leczenia od odpowiedniej dawki jednej z substancji czynnych preparatu z³o- onego. U pacjentów z klirensem kreatyniny wiêkszym lub równym 60 ml/min nie jest wymagana modyfikacja dawki. Zazwyczaj stosowana kontrola leczenia dotyczy czêstego badania stê enia kreatyniny i potasu. Pacjenci z niewydolnoœci¹ w¹troby: W przypadku ciê kiej niewydolnoœci w¹troby leczenie jest przeciwwskazane. U pacjentów z umiarkowan¹ niewydolnoœci¹ w¹troby, modyfikacja dawki nie jest wymagana. Dzieci i m³odzie : Lek nie powinien byæ stosowany u dzieci oraz m³odzie y. NOLIPREL Bi-FORTE: Podanie doustne. Jedna tabletka na dobê jako pojedyncza dawka, najlepiej przyjmowana rano przed posi³kiem. Pacjenci w podesz³ym wieku: U pacjentów w podesz³ym wieku stê enie kreatyniny w osoczu musi byæ skorygowane wed³ug wieku, masy cia³a i p³ci. Pacjentów w podesz³ym wieku mo na leczyæ, jeœli czynnoœæ nerek jest prawid³owa oraz po wziêciu pod uwagê reakcji na ciœnienie krwi. Pacjenci z niewydolnoœci¹ nerek: W ciê kiej i umiarkowanej niewydolnoœci nerek (klirens kreatyniny poni ej 60 ml/min), leczenie jest przeciwwskazane. Zazwyczaj stosowana kontrola leczenia dotyczy czêstego badania stê enia kreatyniny i potasu. Pacjenci z niewydolnoœci¹ w¹troby: W ciê kiej niewydolnoœci w¹troby leczenie jest przeciwwskazane. U pacjentów z umiarkowan¹ niewydolnoœci¹ w¹troby nie jest wymagana modyfikacja dawki. Dzieci i m³odzie : Lek nie powinien byæ stosowany u dzieci oraz m³odzie y. Przeciwwskazania: NOLIPREL: Zwi¹zane z peryndoprylem: nadwra liwoœæ na peryndopryl lub inne inhibitory ACE, obrzêk naczynioruchowy (obrzêk Quinckego) zwi¹zany z uprzednim leczeniem inhibitorami ACE, wrodzony lub idiopatyczny obrzêk naczynioruchowy; drugi i trzeci trymestr ci¹ y. Zwi¹zane z indapamidem: nadwra liwoœæ na indapamid lub inne sulfonamidy; ciê ka niewydolnoœæ nerek (klirens kreatyniny poni ej 30 ml/min), encefalopatia w¹trobowa, ciê ka niewydolnoœæ w¹troby; hipokaliemia, ogóln¹ zasad¹ jest niekojarzenie tego preparatu z lekami nie-przeciwarytmicznymi powoduj¹cymi torsade de pointes, laktacja. Zwi¹zane z produktem NOLIPREL: nadwra liwoœæ na któr¹kolwiek substancjê pomocnicz¹. Z powodu braku w³aœciwych danych dotycz¹cych leczenia, leku nie nale y stosowaæ: u pacjentów poddawanych dializie, u pacjentów z nieleczon¹ niewyrównan¹ niewydolnoœci¹ serca. NOLIPREL FORTE: Zwi¹zane z peryndoprylem: nadwra liwoœæ na peryndopryl lub inne inhibitory ACE; obrzêk naczynioruchowy (obrzêk Quinckego) zwi¹zany z uprzednim leczeniem inhibitorami ACE; wrodzony lub idiopatyczny obrzêk naczynioruchowy; drugi i trzeci trymestr ci¹ y. Zwi¹zane z indapamidem: nadwra liwoœæ na indapamid lub inne sulfonamidy; ciê ka niewydolnoœæ nerek (klirens kreatyniny poni ej 30 ml/min); encefalopatia w¹trobowa; ciê ka niewydolnoœæ w¹troby; hipokaliemia; ogóln¹ zasad¹ jest niekojarzenie tego preparatu z lekami nie-przeciwarytmicznymi powoduj¹cymi torsade de pointes; laktacja. Zwi¹zane z produktem NOLIPREL FORTE: nadwra liwoœæ na któr¹kolwiek substancjê pomocnicz¹. Z powodu braku w³aœciwych danych dotycz¹cych leczenia, leku nie nale y stosowaæ u pacjentów poddawanych dializie; u pacjentów z nieleczon¹ niewyrównan¹ niewydolnoœci¹ serca. NOLIPREL Bi-FORTE: Zwi¹zane z peryndoprylem: nadwra liwoœæ na peryndopryl lub którykolwiek inhibitor ACE; obrzêk naczynioruchowy (obrzêk Quincke go) w wywiadzie zwi¹zany z uprzednim leczeniem inhibitorem ACE; wrodzony lub idiopatyczny obrzêk naczynioruchowy; drugi i trzeci trymestr ci¹ y. Zwi¹zane z indapamidem: nadwra liwoœæ na indapamid lub którykolwiek sulfonamid; encefalopatia w¹trobowa; ciê ka niewydolnoœæ w¹troby; hipokaliemia; ogóln¹ zasad¹ jest niekojarzenie tego produktu z lekami nie- -przeciwarytmicznymi powoduj¹cymi torsade de pointes; laktacja. Zwi¹zane z produktem NOLIPREL Bi-FORTE: nadwra liwoœæ na któr¹kolwiek substancjê pomocnicz¹; ciê ka i umiarkowana niewydolnoœæ nerek (klirens kreatyniny poni ej 60 ml/min). Leku nie nale y stosowaæ: u pacjentów poddawanych dializie; u pacjentów z nieleczon¹ niewyrównan¹ niewydolnoœci¹ serca. Specjalne ostrze enia i œrodki ostro noœci dotycz¹ce stosowania: Specjalne ostrze enia: NOLI- PREL: Wspólne dla peryndoprylu i indapamidu: Dla preparatu z³o onego o ma³ej dawce NOLIPREL nie wykazano istotnego zmniejszenia objawów niepo ¹danych w porównaniu z najmniejszymi zarejestrowanymi dawkami ka dej z substancji czynnych osobno, z wyj¹tkiem hipokaliemii Jeœli pacjent jest nara ony na dwa leki przeciwnadciœnieniowe dotychczas nie stosowane, nie mo na wykluczyæ zwiêkszonej czêstoœci reakcji idiosynkrazji. Aby zminimalizowaæ ryzyko, pacjent powinien byæ pod œcis³¹ opiek¹ medyczn¹. NOLIPREL, NOLIPREL FORTE, NOLIPREL Bi-FORTE: Wspólne dla peryndoprylu i indapamidu: Lit: Zazwyczaj nie zaleca siê jednoczesnego stosowania litu i po³¹czenia peryndoprylu z indapamidem. Zwi¹zane z peryndoprylem: Neutropenia lub agranulocytoza: U pacjentów otrzymuj¹cych inhibitory ACE donoszono o wyst¹pieniu neutropenii lub agranulocytozy, trombocytopenii i niedokrwistoœci. U pacjentów z prawid³ow¹ czynnoœci¹ nerek oraz bez innych czynników powoduj¹cych powik³ania, neutropenia wystêpuje rzadko. Peryndopryl nale y stosowaæ ze szczególn¹ ostro noœci¹ u pacjentów z kolagenoz¹ naczyñ, u których stosuje siê leczenie lekiem immunosupresyjnym, leczenie allopurynolem lub prokainamidem, lub u których wystêpuj¹ po³¹czone czynniki powoduj¹ce powik³ania, zw³aszcza jeœli wystêpowa³o wczeœniej zaburzenie czynnoœci nerek. U niektórych z tych pacjentów rozwinê³y siê powa ne infekcje, które w kilku przypadkach nie odpowiada³y na intensywn¹ terapiê antybiotykami. Jeœli peryndopryl jest stosowany u takich pacjentów, doradza siê okresowe monitorowanie liczby bia³ych krwinek, a pacjentów nale y poinformowaæ o zg³aszaniu jakichkolwiek objawów infekcji (np. ból gard³a, gor¹czka). Nadwra liwoœæ/obrzêk naczynioruchowy: Rzadko zg³aszano obrzêk naczynioruchowy twarzy, koñczyn, warg, jêzyka, g³oœni i (lub) krtani u pacjentów leczonych inhibitorami konwertazy angiotensyny, w tym peryndoprylem. Mo e to wyst¹piæ w jakimkolwiek okresie leczenia. W takich przypadkach nale y natychmiast przerwaæ leczenie peryndoprylem oraz wdro yæ odpowiednie monitorowanie, aby zapewniæ ca³kowite ust¹pienie objawów przed wypisaniem pacjenta do domu. W przypadkach, gdy obrzêk obejmuje tylko twarz i wargi, skutki zazwyczaj ustêpuj¹ bez leczenia, jednak mo na zastosowaæ leki przeciwhistaminowe w celu z³agodzenia objawów. Obrzêk naczynioruchowy zwi¹zany z obrzêkiem krtani mo e byæ œmiertelny. Zajêcie jêzyka, g³oœni lub krtani mo e powodowaæ zamkniêcie dróg oddechowych. W takich przypadkach nale y natychmiast podaæ podskórnie adrenalinê 1:1000 (0,3 ml do 0,5 ml) i (lub) zastosowaæ metody zapewniaj¹ce dro noœæ dróg oddechowych. U czarnoskórych pacjentów, otrzymuj¹cych inhibitory ACE, donoszono o wiêkszej czêstoœci Informacja o leku na str. 1a, 2a, 2

2 wystêpowania obrzêku naczynioruchowego w porównaniu do pacjentów rasy innej ni czarna. U pacjentów z obrzêkiem naczynioruchowym w wywiadzie, niezwi¹zanym z leczeniem inhibitorem ACE, mo e istnieæ zwiêkszone ryzyko obrzêku naczynioruchowego podczas otrzymywania inhibitora ACE. Rzadko donoszono o obrzêku naczynioruchowym jelit u pacjentów leczonych inhibitorami ACE. U tych pacjentów wystêpowa³ ból brzucha (z nudnoœciami lub bez nudnoœci albo z wymiotami); w niektórych przypadkach nie by³o wczeœniejszego obrzêku naczynioruchowego twarzy a poziomy esterazy C1 by³y prawid³owe. Obrzêk naczynioruchowy by³ diagnozowany za pomoc¹ nastêpuj¹cych procedur: tomografii komputerowej brzucha, ultrasonografii lub podczas zabiegu chirurgicznego, a objawy ust¹pi³y po zaprzestaniu stosowania inhibitora ACE. Wyst¹pienie obrzêku naczynioruchowego jelit nale y wzi¹æ pod uwagê podczas diagnozowania ró nicowego pacjentów, zg³aszaj¹cych ból brzucha. Reakcje rzekomoanafilaktyczne podczas leczenia odczulaj¹cego: U pacjentów przyjmuj¹cych inhibitory ACE podczas leczenia odczulaj¹cego jadem owadów b³onkoskrzyd³ych (pszczo³y, osy) wystêpowa- ³y pojedyncze przypadki przed³u aj¹cych siê reakcji rzekomoanafilaktycznych zagra aj¹cych yciu. Inhibitory ACE nale y stosowaæ z ostro noœci¹ u pacjentów z alergi¹ podczas odczulania, i nale y ich unikaæ u pacjentów poddawanych immunoterapii jadem owadów. U pacjentów wymagaj¹cych zarówno stosowania inhibitora ACE jak i leczenia odczulaj¹cego reakcji tych mo na jednak unikn¹æ poprzez czasowe odstawienie inhibitora ACE przynajmniej na 24 godziny przed leczeniem. Reakcje rzekomoanafilaktyczne podczas aferezy LDL: Rzadko u pacjentów otrzymuj¹cych inhibitory ACE, podczas aferezy lipoprotein (LDL) o ma³ej gêstoœci z u yciem siarczanu dekstranu, obserwowano zagra aj¹ce yciu reakcje rzekomoanafilaktyczne. Reakcji tych unikano przez czasowe odstawienie inhibitora ACE przed ka d¹ aferez¹. Pacjenci hemodializowani: U pacjentów dializowanych z u yciem membran high-flux (np. AN 69 ) i leczonych jednoczeœnie inhibitorem ACE, donoszono o wystêpowaniu reakcji rzekomoanafilaktycznych. U tych pacjentów nale y rozwa yæ zastosowanie innych typów membran do dializy lub innej klasy leków przeciwnadciœnieniowych. Leki moczopêdne oszczêdzaj¹ce potas; sole potasu: Jednoczesne stosowanie peryndoprylu i leków moczopêdnych oszczêdzaj¹cych potas lub soli potasu, zazwyczaj nie jest zalecane. Ci¹ a i laktacja: Stosowania inhibitorów ACE nie nale y rozpoczynaæ podczas ci¹ y. Jeœli terapia inhibitorem ACE nie jest uznana za istotn¹, u pacjentek planuj¹cych ci¹ ê nale y zmieniæ leczenie na alternatywn¹ terapiê przeciwnadciœnieniow¹ o ustalonym profilu bezpieczeñstwa stosowania podczas ci¹ y. Kiedy ci¹ a zostanie rozpoznana, leczenie inhibitorami ACE nale y natychmiast przerwaæ, i, jeœli w³aœciwe, rozpocz¹æ alternatywn¹ terapiê. Stosowanie peryndoprylu podczas karmienia piersi¹ nie jest zalecane. Zwi¹zane z indapamidem: W przypadkach zaburzenia czynnoœci w¹troby tiazydowe i tiazydopodobne leki moczopêdne mog¹ powodowaæ wyst¹pienie encefalopatii w¹trobowej. W razie wyst¹pienia objawów encefalopatii nale y natychmiast przerwaæ leczenie lekami moczopêdnymi. Nadwra liwoœæ na œwiat³o: Po zastosowaniu tiazydowych i tiazydopodobnych leków moczopêdnych odnotowano przypadki reakcji nadwra liwoœci na œwiat³o. Jeœli podczas leczenia wyst¹pi reakcja nadwra liwoœci na œwiat³o, zaleca siê przerwaæ terapiê. Jeœli ponowne podanie leku moczopêdnego jest uznane za konieczne, zaleca siê ochronê powierzchni nara onych na dzia³anie s³oñca lub sztucznych promieni UVA. Zalecane œrodki ostro noœci: Wspólne dla peryndoprylu i indapamidu: Niewydolnoœæ nerek: NOLIPREL, NOLIPREL FORTE: W przypadkach ciê - kiej niewydolnoœci nerek (klirens kreatyniny < 30 ml/min) leczenie jest przeciwwskazane. NOLI- PREL Bi-FORTE: W przypadkach ciê kiej i umiarkowanej niewydolnoœci nerek (klirens kreatyniny < 60 ml/min) leczenie jest przeciwwskazane. Niewydolnoœæ nerek: NOLIPREL, NOLIPREL FORTE, NOLIPREL Bi-FORTE: U niektórych pacjentów z nadciœnieniem têtniczym bez uprzedniego jawnego zaburzenia czynnoœci nerek, u których badania krwi oceniaj¹ce czynnoœæ nerek wykaza³y czynnoœciow¹ niewydolnoœæ nerek, nale y przerwaæ leczenie i ewentualnie ponownie rozpocz¹æ terapiê mniejsz¹ dawk¹ lub tylko jednym ze sk³adników. U tych pacjentów, w ramach zwyk³ej kontroli lekarskiej nale y czêsto oceniaæ stê enie potasu i kreatyniny, po 2 tygodniach leczenia a nastêpnie co 2 miesi¹ce, podczas ca³ego leczenia. Niewydolnoœæ nerek by³a zg³aszana g³ównie u pacjentów z ciê k¹ niewydolnoœci¹ serca lub z chorob¹ zasadnicz¹ nerek, w tym ze zwê eniem têtnicy nerkowej. W przypadku obustronnego zwê enia têtnicy nerkowej lub jednej czynnej nerki, nie zaleca siê stosowania produktu. NOLIPREL, NOLIPREL FORTE, NOLIPREL Bi-FORTE: Niedociœnienie têtnicze i niedobory wody oraz elektrolitów: Istnieje ryzyko nag³ego niedociœnienia têtniczego w obecnoœci wystêpuj¹cego wczeœniej niedoboru sodu (zw³aszcza u pacjentów ze zwê eniem têtnicy nerkowej). Dlatego nale y regularnie przeprowadzaæ badanie objawów klinicznych niedoborów wody i elektrolitów, które mog¹ siê pojawiæ w przypadku wspó³istniej¹cych wymiotów lub biegunki. U takich pacjentów nale y regularnie oznaczaæ stê enie elektrolitów w osoczu. Znaczne niedociœnienie têtnicze mo e wymagaæ zastosowania do- ylnego wlewu izotonicznego roztworu soli. Przemijaj¹ce niedociœnienie têtnicze nie jest przeciwwskazaniem do kontynuacji leczenia. Po ustabilizowaniu siê dostatecznej objêtoœci krwi i ciœnienia têtniczego, mo na ponownie rozpocz¹æ leczenie mniejsz¹ dawk¹ lub tylko jednym ze sk³adników. Stê enie potasu: Po³¹czenie peryndoprylu i indapamidu nie zapobiega wyst¹pieniu hipokaliemii, zw³aszcza u pacjentów z cukrzyc¹ lub niewydolnoœci¹ nerek. Tak jak w przypadku innych preparatów przeciwnadciœnieniowych zawieraj¹cych lek moczopêdny, nale y regularnie kontrolowaæ stê enie potasu w osoczu. Substancje pomocnicze: lek nie powinien byæ stosowany u pacjentów z rzadko wystêpuj¹c¹, dziedziczn¹ nietolerancj¹ galaktozy, niedoborem laktazy typu Lapp lub zespo³em z³ego wch³aniania glukozy i galaktozy. Zwi¹zane z peryndoprylem: Kaszel: W przypadku stosowania inhibitorów konwertazy angiotensyny obserwowano suchy kaszel. Charakteryzuje siê on tym, e jest uporczywy oraz ustêpuje po przerwaniu leczenia. W razie wyst¹pienia tego objawu nale y rozwa yæ etiologiê jatrogenn¹. Je eli leczenie inhibitorem ACE jest nadal preferowane, nale y rozwa yæ mo liwoœæ jego kontynuacji. Dzieci i m³odzie : Nie ustalono skutecznoœci i tolerancji peryndoprylu w monoterapii i w skojarzeniu u dzieci oraz m³odzie y. Ryzyko niedociœnienia têtniczego i (lub) niewydolnoœci nerek (w przypadku niewydolnoœci serca, niedoborów wody i elektrolitów itp.): WyraŸna stymulacja uk³adu renina-angiotensyna- -aldosteron by³a obserwowana szczególnie podczas znacznej utraty wody i elektrolitów (œcis³a dieta ubogosodowa lub d³ugotrwa³e leczenie lekami moczopêdnymi), u pacjentów z pocz¹tkowo niskim ciœnieniem têtniczym krwi, u pacjentów ze zwê eniem têtnicy nerkowej, z zastoinow¹ niewydolnoœci¹ serca lub marskoœci¹ w¹troby z obrzêkami i wodobrzuszem. Hamowanie tego uk³adu przez inhibitor konwertazy angiotensyny mo e zatem spowodowaæ, zw³aszcza po pierwszej dawce i podczas pierwszych dwóch tygodni leczenia, nag³e obni enie ciœnienia têtniczego krwi i (lub) zwiêkszenie stê enia kreatyniny w osoczu, wskazuj¹ce na czynnoœciow¹ niewydolnoœæ nerek. Niekiedy mo e mieæ ona ostry pocz¹tek, choæ wystêpuje rzadko i w ró nych momentach leczenia. W takich przypadkach leczenie powinno siê rozpocz¹æ od mniejszej dawki i zwiêkszaæ j¹ stopniowo. Pacjenci w podesz³ym wieku: Przed rozpoczêciem leczenia nale y oceniæ czynnoœæ nerek i stê enie potasu. Dawkê nale y nastêpnie dostosowaæ w zale noœci od reakcji ciœnienia têtniczego krwi, zw³aszcza w przypadkach niedoborów wody i elektrolitów, w celu unikniêcia nag³ego wyst¹pienia niedociœnienia. Pacjenci z rozpoznan¹ mia d yc¹: Ryzyko wyst¹pienia niedociœnienia wystêpuje u wszystkich pacjentów, jednak szczególn¹ ostro noœæ nale y zachowaæ u pacjentów z chorob¹ niedokrwienn¹ serca lub niewydolnoœci¹ kr¹ enia mózgowego, i rozpoczynaæ leczenie od ma³ej dawki. Nadciœnienie naczyniowo-nerkowe: Leczeniem nadciœnienia naczyniowo-nerkowego jest rewaskularyzacja. Nie mniej jednak, stosowanie inhibitorów konwertazy angiotensyny mo e byæ korzystne u pacjentów z nadciœnieniem nerkowo-naczyniowym oczekuj¹cych na operacjê korekcyjn¹ lub gdy taka operacja nie jest mo liwa. Je eli NOLIPREL, NOLI- PREL FORTE zosta³ przepisany pacjentom z rozpoznanym lub podejrzewanym zwê eniem têtnicy nerkowej, leczenie nale y rozpoczynaæ w szpitalu od ma³ych dawek. Nale y kontrolowaæ czynnoœæ nerek i stê enie potasu, poniewa u niektórych pacjentów rozwija³a siê czynnoœciowa niewydolnoœæ nerek, ustêpuj¹ca po zaprzestaniu leczenia. Leczenie produktem NOLIPREL Bi-FORTE nie jest odpowiednie dla pacjentów z rozpoznanym lub podejrzewanym zwê eniem têtnicy nerkowej, poniewa leczenie powinno byæ rozpoczynane w szpitalu mniejsz¹ dawk¹ ni t¹, któr¹ zawiera produkt NOLIPREL Bi-FORTE. Inne grupy ryzyka: u pacjentów z ciê k¹ niewydolnoœci¹ serca (klasa IV) oraz u pacjentów z cukrzyc¹ insulinozale n¹, leczenie powinno zaczynaæ siê pod œcis³¹ kontrol¹ lekarsk¹ od mniejszej dawki pocz¹tkowej. Nie nale y przerywaæ leczenia ß-adrenolitykiem u pacjentów z chorob¹ niedokrwienn¹ serca i nadciœnieniem têtniczym: inhibitor ACE nale y do- ³¹czyæ do leku ß-adrenolitycznego. Leczenie produktem NOLIPREL Bi-FORTE nie jest odpowiednie, poniewa terapia powinna zaczynaæ siê pod œcis³¹ kontrol¹ lekarsk¹ od mniejszej dawki pocz¹tkowej. Pacjenci z cukrzyc¹: U pacjentów z cukrzyc¹ leczonych wczeœniej doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi lub insulin¹ nale y dok³adnie monitorowaæ stê enia glukozy we krwi, zw³aszcza podczas pierwszego miesi¹ca leczenia inhibitorem ACE. Ró nice etniczne: Tak jak w przypadku innych inhibitorów enzymu konwertuj¹cego angiotensynê peryndopryl jest widocznie mniej skuteczny w obni aniu ciœnienia krwi u pacjentów rasy czarnej ni innych ras, prawdopodobnie z powodu czêstszego wystêpowania w populacji pacjentów rasy czarnej z nadciœnieniem ma³ej aktywnoœci reninowej osocza. Zabiegi chirurgiczne/znieczulenie: Inhibitory konwertazy angiotensyny mog¹ powodowaæ niedociœnienie têtnicze w przypadku znieczulenia, zw³aszcza, gdy œrodek znieczulaj¹cy ma w³aœciwoœci hipotensyjne. Jeœli mo liwe, zaleca siê przerwaæ leczenie d³ugo dzia³aj¹cymi inhibitorami konwertazy, takimi jak peryndopryl, na dzieñ przed planowanym zabiegiem chirurgicznym. Zwê enie zastawki aortalnej lub mitralnej/kardiomiopatia przerostowa: Inhibitory ACE nale y stosowaæ ze szczególn¹ ostro noœci¹ u pacjentów ze zwê eniem drogi odp³ywu z lewej komory. Zaburzenia czynnoœci w¹troby: Rzadko, stosowanie inhibitorów ACE jest zwi¹zane z wyst¹pieniem zespo³u rozpoczynaj¹cego siê od ó³taczki cholestatycznej, prowadz¹cego do rozwoju piorunuj¹cej martwicy w¹troby i (czasami) œmierci. Mechanizm tego zespo³u nie jest wyjaœniony. U pacjentów otrzymuj¹cych inhibitory ACE, u których rozwinê³a siê ó³taczka cholestatyczna, lub u których obserwuje siê zwiêkszenie aktywnoœci enzymów w¹trobowych, nale y przerwaæ leczenie inhibitorami ACE i zastosowaæ odpowiednie postêpowanie medyczne. Hiperkaliemia: U niektórych pacjentów w trakcie stosowania inhibitorów ACE, w tym peryndoprylu, obserwowano zwiêkszenie stê enia potasu w surowicy. Czynnikami ryzyka wyst¹pienia hiperkaliemii s¹: niewydolnoœæ nerek, pogorszenie czynnoœci nerek, wiek (>70 lat), cukrzyca, wspó³istniej¹ce stany, zw³aszcza odwodnienie, ostra dekompensacja serca, kwasica metaboliczna i jednoczesne stosowanie leków moczopêdnych oszczêdzaj¹cych potas (np. spironolakton, eplerenon, triamteren lub amiloryd), suplementów potasu lub zamienników soli kuchennej zawieraj¹cych potas, lub te pacjenci, którzy przyjmuj¹ inne leki powoduj¹ce zwiêkszenie stê enia potasu w surowicy (np. heparyna). Stosowanie suplementów potasu, leków moczopêdnych oszczêdzaj¹cych potas lub zamienników soli kuchennej zawieraj¹cych potas, zw³aszcza u pacjentów z zaburzon¹ czynnoœci¹ nerek, mo e prowadziæ do znacznego zwiêkszenia w surowicy stê enia potasu. Hiperkaliemia mo e powodowaæ powa ne, czasami koñcz¹ce siê zgonem arytmie. Je- eli jednoczesne stosowanie wy ej wymienionych preparatów uwa a siê za w³aœciwe, zaleca siê ostro - noœæ i czêst¹ kontrolê stê enia potasu w surowicy. Zwi¹zane z indapamidem: Równowaga wodno-elektrolitowa: Stê enie sodu: Nale y je badaæ przed rozpoczêciem leczenia a nastêpnie w regularnych odstêpach czasu. Wszystkie leki moczopêdne mog¹ powodowaæ powa ne w skutkach zmniejszenie stê enia sodu. Zmniejszenie stê enia sodu mo e byæ pocz¹tkowo bezobjawowe, dlatego niezbêdna jest regularna kontrola. Oznaczenia stê enia sodu powinny byæ czêstsze u pacjentów w podesz³ym wieku i pacjentów z marskoœci¹ w¹troby. Stê enie potasu: Utrata potasu z hipokaliemi¹ stanowi powa ne ryzyko zwi¹zane z tiazydowymi lekami moczopêdnymi oraz lekami moczopêdnymi podobnymi do tiazydowych. Nale y zapobiegaæ ryzyku wyst¹pienia zmniejszonych stê eñ potasu (<3,4 mmol/l) w niektórych grupach ryzyka, takich jak pacjenci w podesz³ym wieku i (lub) niedo ywieni, niezale nie od tego, czy przyjmuj¹, czy te nie, wiele leków, pacjenci z marskoœci¹ w¹troby z obrzêkami i wodobrzuszem, pacjenci z chorob¹ naczyñ wieñcowych i pacjenci z niewydolnoœci¹ serca. W takich przypadkach hipokaliemia zwiêksza toksycznoœæ glikozydów nasercowych oraz ryzyko wyst¹pienia zaburzeñ rytmu serca. Pacjenci, u których wystêpuje wyd³u ony odstêp QT w zapisie EKG, bez wzglêdu na pochodzenie jatrogenne czy te wrodzone, znajduj¹ siê równie w grupie ryzyka. Hipokaliemia, podobnie jak bradykardia, mo e predysponowaæ do wyst¹pienia powa nych zaburzeñ rytmu serca, szczególnie torsade de pointes, które mog¹ byæ œmiertelne. We wszystkich tych przypadkach konieczne jest czêstsze oznaczanie stê enia potasu w surowicy. Pierwsze oznaczenie stê enia potasu nale y wykonaæ w pierwszym tygodniu po rozpoczêciu leczenia. W razie wykrycia zmniejszonego stê enia potasu nale y wyrównaæ niedobór. Stê enie wapnia: Tiazydowe i tiazydopodobne leki moczopêdne mog¹ zmniejszaæ wydalanie wapnia z moczem, powoduj¹c nieznaczne i przemijaj¹ce zwiêkszenie stê enia wapnia w osoczu. Znaczne zwiêkszenie stê enia wapnia mo e byæ zwi¹zane z nierozpoznan¹ nadczynnoœci¹ przytarczyc. W takich przypadkach leczenie nale y przerwaæ przed badaniem czynnoœci przytarczyc. Stê enie glukozy we krwi: Kontrolowanie stê enia glukozy we krwi jest istotne u pacjentów z cukrzyc¹, zw³aszcza w przypadku ma³ego stê enia potasu. Kwas moczowy: U pacjentów ze zwiêkszonym stê eniem kwasu moczowego istnieje zwiêkszone ryzyko wystêpowania napadów dny moczanowej. Czynnoœæ nerek a leki moczopêdne: Tiazydowe i tiazydopodobne leki moczopêdne s¹ w pe³ni skuteczne tylko, gdy czynnoœæ nerek jest prawid³owa lub zaburzona jedynie w niewielkim stopniu (stê enie kreatyniny mniejsze lub zbli one do 25 mg/l, tj. 220 µmol/l u doros³ych). W przypadku osób w podesz³ym wieku stê enia kreatyniny nale y skorygowaæ uwzglêdniaj¹c wiek, masê cia³a i p³eæ pacjenta, wed³ug wzoru Cockrofta. Hipowolemia zwi¹zana z utrat¹ sodu i wody spowodowan¹ przez lek moczopêdny na pocz¹tku leczenia, powoduje zmniejszenia przes¹czania k³êbuszkowego. Mo e to prowadziæ do zwiêkszenia stê enia mocznika i kreatyniny we krwi. Ta przemijaj¹ca czynnoœciowa niewydolnoœæ nerek nie ma adnych konsekwencji u pacjentów z prawid³ow¹ czynnoœci¹ nerek, natomiast mo e nasiliæ istniej¹c¹ ju niewydolnoœæ nerek. Sportowcy: Sportowcy powinni zwróciæ uwagê, e ten produkt zawiera substancjê czynn¹, która mo e powodowaæ fa³szywie dodatni wynik testu antydopingowego. Ci¹ a i laktacja: Nie zaleca siê stosowania inhibitorów ACE podczas pierwszego trymestru ci¹ y. Stosowanie inhibitorów ACE jest przeciwwskazane podczas drugiego i trzeciego trymestru ci¹ y. Przeciwwskazane podczas laktacji. Wp³yw na zdolnoœæ prowadzenia pojazdów mechanicznych i obs³ugiwania urz¹dzeñ mechanicznych w ruchu: U niektórych pacjentów mog¹ wyst¹piæ indywidualne reakcje zwi¹zane z obni eniem ciœnienia têtniczego krwi. Dzia³ania niepo ¹dane: Stosowanie peryndoprylu hamuje uk³ad renina-angiotensyna-aldosteron, powoduj¹c zmniejszenie utraty potasu wywo- ³anej indapamidem. Hipokaliemia (stê enie potasu < 3,4 mmol/l) wyst¹pi³a u 2% pacjentów leczonych produktem NOLIPREL, u 4% pacjentów leczonych produktem NOLIPREL FORTE i u 6% pacjentów leczonych produktem NOLIPREL Bi-FORTE. Nastêpuj¹ce dzia³ania niepo ¹dane mo na by³o obserwowaæ podczas leczenia i pogrupowaæ wed³ug nastêpuj¹cej czêstoœci wystêpowania: bardzo czêsto ( 1/10); czêsto ( 1/100, <1/10); niezbyt czêsto ( 1/1000, <1/100); rzadko ( 1/10000, <1/1000); bardzo rzadko (<1/10000); czêstoœæ nieznana (nie mo na jej okreœliæ na podstawie dostêpnych danych). Zaburzenia krwi i uk³adu ch³onnego: Bardzo rzadko: ma³op³ytkowoœæ, leukopenia/neutropenia, agranulocytoza, niedokrwistoœæ aplastyczna, niedokrwistoœæ hemolityczna. Zaburzenia psychiczne: Niezbyt czêsto: zaburzenia nastroju lub snu. Zaburzenia uk³adu nerwowego: Czêsto: parestezje, ból g³owy, os³abienie, zawroty g³owy, zawroty g³owy pochodzenia b³êdnikowego. Bardzo rzadko: spl¹tanie. Zaburzenia oka: Czêsto: zaburzenia widzenia. Zaburzenia ucha i b³êdnika: Czêsto: szum uszny. Zaburzenia naczyniowe: Czêsto: niedociœnienie, ortostatyczne lub nieortostatyczne. Zaburzenia serca: Bardzo rzadko: arytmia, w tym bradykardia, tachykardia komorowa, migotanie przedsionków, d³awica piersiowa i zawa³ serca, prawdopodobnie wtórne to znacznego niedociœnienia u pacjentów z du ym ryzykiem. Zaburzenia uk³adu oddechowego, klatki piersiowej i œródpiersia: Czêsto: podczas leczenia inhibitorami ACE obserwowano suchy uporczywy kaszel, który ustêpuje bez leczenia po odstawieniu preparatu. W przypadku wyst¹pienia tego objawu nale y wzi¹æ pod uwagê etiologiê jatrogenn¹. Dusznoœæ. Niezbyt czêsto: skurcz oskrzeli. Bardzo rzadko: eozynofilowe zapalenie p³uc, zapalenie œluzówki nosa. Zaburzenia o³¹dka i jelit: Czêsto: zaparcia, suchoœæ w ustach, nudnoœci, bóle brzucha, jad³owstrêt, wymioty, zaburzenie smaku, niestrawnoœæ, biegunka. Bardzo rzadko: zapalenie trzustki. Zaburzenia w¹troby i dróg ó³ciowych: Bardzo rzadko: zapalenie w¹troby, cytolityczne lub cholestatyczne. Czêstoœæ nieznana: w przypadku niewydolnoœci w¹troby istnieje mo liwoœæ wyst¹pienia encefalopatii w¹trobowej. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: Czêsto: wysypka, œwi¹d, wykwity grudkowo-plamkowe. Niezbyt czêsto: obrzêk naczynioruchowy twarzy, koñczyn, warg, b³on œluzowych, jêzyka, g³oœni i (lub) krtani, pokrzywka. Reakcje nadwra - liwoœci, g³ównie skórne u pacjentów predysponowanych do reakcji alergicznych i astmatycznych. Plamica. Mo liwe nasilenie objawów rozpoznanego wczeœniej ostrego tocznia rumieniowatego uogólnionego. Bardzo rzadko: rumieñ wielopostaciowy, martwica toksyczno- -rozp³ywna naskórka, zespó³ Stevensa-Johnsona. Donoszono o przypadkach reakcji nadwra liwoœci na œwiat³o. Zaburzenia miêœniowo-szkieletowe i tkanki ³¹cznej: Czêsto: skurcze miêœni. Zaburzenia nerek i dróg moczowych: Niezbyt czêsto: niewydolnoœæ nerek. Bardzo rzadko: ostra niewydolnoœæ nerek. Zaburzenia uk³adu rozrodczego i piersi: Niezbyt czêsto: impotencja. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: Czêsto: astenia. Niezbyt czêsto: pocenie siê. Badania diagnostyczne: Utrata potasu ze szczególnie znacznym zmniejszeniem stê enia potasu u pacjentów z grup ryzyka: zmniejszone stê enie sodu z hipowolemi¹, powoduj¹ce odwodnienie i niedociœnienie ortostatyczne, zwiêkszone stê enia kwasu moczowego i glukozy we krwi podczas leczenia, nieznaczne zwiêkszenie stê enia mocznika i kreatyniny w osoczu, przemijaj¹ce, po przerwaniu leczenia, czêœciej wystêpuj¹ce w przypadkach zwê enia têtnicy nerkowej, nadciœnienia têtniczego leczonego lekami moczopêdnymi, niewydolnoœci nerek, zwiêkszone stê enia potasu, zazwyczaj przemijaj¹ce, Rzadko: zwiêkszone stê enie wapnia w osoczu. NOLIPREL: Podmiot odpowiedzialny: Les Laboratoires Servier, 22 rue Garnier, Neuilly sur Seine, Francja. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu wydane przez Ministra Zdrowia nr: NOLIPREL FORTE: Podmiot odpowiedzialny: Anpharm Przedsiêbiorstwo Farmaceutyczne S.A., ul. Annopol 6B, Warszawa. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu wydane przez Ministra Zdrowia nr: NOLIPREL Bi-FORTE: Podmiot odpowiedzialny: Les Laboratoires Servier, 22 rue Garnier, Neuilly sur Seine, Francja. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu wydane przez Ministra Zdrowia nr: Produkty t lecznicze wydawane na receptê. Noliprel Forte: cena urzêdowa detaliczna 31,48 PLN. Maksymalna odp³atnoœæ dla pacjenta wynosi: 29,49 PLN Adres korespondencyjny: Servier Polska Sp. z o.o., Warszawa, ul. Jana Kazimierza 10, tel. (22) , fax (22) Internet: info@pl.netgrs.com. ( ; ; )

3 Z ostatniej chwili VOL XVIII Nr 10 (214) ISSN Rok 2011 KONTYNUATOR TRADYCJI CZASOPISMA UTWORZONEGO w ROKU 1871 we LWOWIE Punktacja: Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego 6 pkt Indeks Copernicus: Wydawnictwo Farmapress 10,63 pkt Niezale ny Ogólnopolski Miesiêcznik Farmaceutyczno-Medyczny dla Aptekarzy, Farmaceutów, Lekarzy, Producentów i Dystrybutorów Leków Wydawca, Redaktor Naczelny: Wiktor Szukiel tel. kom Pe³nomocnik Wydawcy Z-ca Redaktora Naczelnego: Jadwiga Szymañska tel. kom , tel. (22) Honorowy z-ca Redaktora Naczelnego: mgr prawa Barbara Jendryczko Honorowy z-ca Redaktora Naczelnego: dr n. farm. Marek Jêdrzejczak Sekretarz Redakcji: Bogdan Ostrowski RADA NAUKOWA prof. dr hab. n. farm. Kazimierz G³owniak kierownik Katedry i Zak³adu Farmakognozji z Pracowni¹ Roœlin Leczniczych, Uniwersytet Medyczny w Lublinie przewodnicz¹cy prof. dr Benito del Castillo Garcia cz³onek Narodowej Akademii Farmaceutycznej w Hiszpanii prof. dr hab. n. farm. Roman Kaliszan cz³. koresp. PAN i PAU kierownik Katedry i Zak³adu Biofarmacji i Farmakodynamiki, Gdañski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. farm. S³awomir Lipski Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii prof. dr hab. n. farm. Maciej Paw³owski kierownik Katedry Chemii Farmaceutycznej, Uniwersytet Jagielloñski, Collegium Medicum prof. dr n. farm. Eduardas Tarasevicius Prezes Litewskiego Towarzystwa Farmaceutycznego (Litwa) prof. dr hab. n. med. Jerzy Woy-Wojciechowski prezes Polskiego Towarzystwa Lekarskiego dr hab. n. farm. Anita Magowska kierownik Katedry i Zak³adu Historii Nauk Medycznych, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu dr n. farm. Roman Duda Okrêgowa Izba Aptekarska w Kielcach dr n. farm. Jerzy Jambor prezes Polskiego Komitetu Zielarskiego w Poznaniu dr n. farm. Marek Jêdrzejczak wyk³adowca farmakologii na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego dr n. farm. Jerzy azowski cz³onek Miêdzynarodowej Federacji Farmaceutycznej (FIP) Pomys³ artystyczny i koncepcja typograficzna Bogdan Ostrowski Opracowanie graficzno-techniczne i korekta Zespó³ Redakcja zastrzega sobie prawo adiustacji i skracania nades³anych tekstów. Publikacje w Czasopiœmie Aptekarskim nie mog¹ byæ kopiowane w adnej formie ani adnymi metodami mechanicznymi lub elektronicznymi, ³¹cznie z wykorzystaniem systemów przechowywania i odtwarzania informacji bez pisemnej zgody wydawcy, Wydawnictwa Farmapress. Realizacja Wydania Biuro Wydawcy i Redakcji: Zofia Soborowska ul. Obarowska 23/2, Warszawa Box 81 tel , fax 24 h cza@cza.pl Kolporta i prenumerata: tel Prenumerata roczna 200 z³, pó³roczna 120 z³ Wp³aty nale y dokonywaæ na konto: Adres strony WWW Czasopisma Aptekarskiego : Czasopismo Aptekarskie ukazuje siê tylko w prenumeracie. Za treœæ tekstów promocyjnych, reklam, og³oszeñ, insertów Redakcja nie odpowiada. Nak³ad nie przekracza egz. Tytu³ i znak s³owno-graficzny prawnie zastrze ony. Œwiadectwo ochronne nr i nr wydane przez Urz¹d Patentowy RP Copyright by FARMAPRESS Preparat Kiovig stosowany w leczeniu pacjentów z wieloogniskow¹ neuropati¹ ruchow¹ Firma Baxter w dniu 27 lipca 2011r. otrzyma³a zgodê na stosowanie preparatu Kiovig w terapii wieloogniskowej neuropatii ruchowej (MMN, ang. multifocal motor neuropathy) we wszystkich pañstwach cz³onkowskich Unii Europejskiej. MMN to rzadkie zaburzenie autoimmunologiczne charakteryzuj¹ce siê postêpuj¹cym os³abieniem si³y miêœniowej jednej lub wiêkszej liczby koñczyn, prowadz¹ce do pojawienia siê znacznych trudnoœci w wykonywania prostych czynnoœci ruchowych. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu na terenie UE dla preparatu Kiovig stosowanego do leczenia pacjentów z MMN zosta³o oparte na wynikach dwóch prospektywnych, otwartych, badañ klinicznych oceniaj¹cych skutecznoœæ terapii u chorych z MMN. W obydwu badaniach wykazano skutecznoœæ preparatu w zakresie utrzymania si³y miêœniowej i zmniejszenia stopnia niepe³nosprawnoœci pacjentów. Preparat Kiovig jest równie jedynym produktem IVIg oferuj¹cym zawartoœæ 30 gram w fiolce. Wiêksza fiolka dodatkowo daje mo liwoœæ komfortowego dawkowania u pacjentów wymagaj¹cych wy - szych dawek IVIg. Preparat uzyska³ pozwolenie na dopuszczenie do obrotu w 2006 roku, a na terenie USA jest dostêpny od 2005 roku. Kiovig to 10% roztwór normalnej immunoglobuliny ludzkiej (IVIg) wskazany do stosowania w leczeniu substytucyjnym u doros³ych, dzieci i m³odzie y do 18 roku ycia: zespo³y pierwotnych niedoborów odpornoœci z upoœledzeniem wytwarzania przeciwcia³; hipogammaglobulinemia i nawracaj¹ce zaka enia bakteryjne u pacjentów z przewlek³¹ bia³aczk¹ limfocytow¹, u których zawiod³o profilaktyczne leczenie antybiotykami; hipogammaglobulinemia i nawracaj¹ce zaka enia bakteryjne u pacjentów w fazie plateau; hipogammaglobulinemia u pacjentów po allogenicznym przeszczepie komórek macierzystych; wrodzony AIDS i nawracaj¹ce zaka enia; oraz w immunomodulacji u doros³ych, dzieci i m³odzie y do 18 roku ycia: pierwotna ma³op³ytkowoœæ immunologiczna (ang. ITP) u pacjentów z du ym ryzykiemkrwawieñ albo przed zabiegiem chirurgicznym w celu skorygowania liczby p³ytek krwi; zespó³ Guillain-Barré; choroba Kawasaki; wieloogniskowa neuropatia ruchowa (ang. Multifocal Motor Neuropathy MMN). Preparat ten jest równie wskazany do stosowania w ramach immunomodulacji u pacjentów z idiopatyczn¹ plamic¹ ma³op³ytkow¹ (ITP, ang. idiopathic thrombocytopenic purpura), zespo³em Guillain-Barré (GBS, ang. Guillain-Barré syndrome) oraz chorob¹ Kawasaki. W dniu 27 lipca 2011 Komisja Europejska (EC, ang. European Commission) zatwierdzi³a rozszerzenie wskazañ terapeutycznych preparatu Kiovig o zastosowanie w leczeniu pacjentów z MMN. Do ubocznych dzia³añ niepo ¹danych wynikaj¹cych z leczenia preparatem Kiovig nale ¹ bardzo czêsto: bóle g³owy, gor¹czka; czêsto: zapalenie oskrzeli, zapalenie nosogard³a, zawroty g³owy, migrenowe bóle g³owy, przyspieszenie akcji serca, uderzenia gor¹ca, nadciœnienie têtnicze, kaszel, wodnisty wyciek z nosa, biegunka, nudnoœci, wymioty, œwi¹d, wysypka, pokrzywka, bóle pleców, bóle miêœniowe, bóle koñczyn, zmêczenie, objawy grypopodobne, ból w miejscu podania, obrzêk w miejscu podania, dreszcze, zwiêkszenie temperatury cia³a. W celu uzyskania wiêkszej iloœci informacji na temat preparatu Kiovig proszê zapoznaæ siê z charakterystyk¹ produktu leczniczego dostêpn¹ na stronie Europejskiej Agencji ds. Leków (EMA, ang. European Medicines Agency).

4 FARMACJI TREŒÆ Prenumerując P a t r o n a t POLSKIE TOWARZYSTWO LEKARSKIE POLSKI KOMITET ZIELARSKI ISSN Rok za³o enia 1992 Punktacja: Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego: 6 pkt Kontynuator tradycji Czasopisma utworzonego w roku 1871 we Lwowie Uwaga: Czasopismo Aptekarskie dostêpne jest wy³¹cznie w prenumeracie redakcyjnej! Na wszelkie pytania odpowiadamy pod telefonem: Zofia Soborowska lub Jadwiga Szymañska inwestujesz w siebie i swoją aptekę AMBASADOR s. 13 SPRAWY ZAWODU Wybiórka w pigu³ce 6 Zofia Ulz List do redakcji Czasopisma Aptekarskiego w sprawie samodzielnego wydawania leków psychotropowych przez techników farmaceutycznych 9 Ewa Perliñska Franczyza apteczna szansa czy zagro enie 11 Pawe³ Œmierzchalski, Tomasz Z¹bkowski Najstarsze historyczne wzmianki o œwiêtych Kosmie i Damianie 15 Porcelanowy jubileusz firmy Salus International (fotoreporta ) 20 PRAWO s. 20 Agnieszka Zimmermann Pozycja pañstwowej inspekcji farmaceutycznej w s³u bie publicznej 25 W dwudziestoletniej historii Inspekcji Farmaceutycznej g³ówni inspektorzy byli czêstymi aktywnymi goœæmi przedsiêwziêæ organizowanych nie tylko przez samorz¹d aptekarski, ale tak e przez redakcjê Czasopisma Aptekarskiego (fotoreporta ) 28 NAUKA I PRAKTYKA s. 28 Anna Rapacz, Karolina Pytka, Barbara Filipek Statyny skutecznoœæ i bezpieczeñstwo 35 Katarzyna Antoniak, Irena Mat³awska Leki roœlinne w wybranych schorzeniach skórnych (czêœæ II) 45 Natasza Staniak Miejsce homeopatii we wspó³czesnej opiece medycznej 55 ANGIELSKI W PRAKTYCE FARMACEUTYCZNEJ Jolanta Suchocka-Strysko, Christopher A. Strysko Spotkania z angielskim cz. XIII 60 s. 54

5

6 SPRAWY ZAWODU WYBIÓRKA W PIGU CE PharmaExpert Wed³ug PharmaExpert w lipcu 2011 roku wartoœæ sprzeda y na aptecznym rynku farmaceutycznym wynios³a mld z³, co stanowi spadek o 3,5% w porównaniu do lipca Sprzeda leków refundowanych wynios³a 945 mln z³ spadek o 4,5% w porównaniu do lipca Sprzeda odrêczna wszystkich preparatów sprzedawanych bez recepty w aptece wynios³a 739 mln z³ i by³a ni sza o 2,3% w porównaniu do lipca Sprzeda leków na recepty pe³nop³atne wynios³a 394 mln z³ i spada³a o 3,7% w porównaniu do lipca Obrót polskiej statystycznej apteki w lipcu 2011 wyniós³ 155 tys. z³ (w cenach detalicznych brutto), co stanowi spadek o 4,9% w stosunku do lipca Poziom wspó³p³acenia pacjenta w segmencie leków refundowanych osi¹gn¹³ 30,4%, a wartoœæ refundacji w maju wynios³a 658 mln z³ spadek o 8,0% w porównaniu do lipca Œrednia cena detaliczna leku sprzedawanego w aptece to 16,20 z³ (wzrost o 4,2 % vs lipiec 2010). Œrednia cena detaliczna leków z list refundacyjnych to 27,45 z³ (wzrost o 0,3% vs lipiec 2010). Œrednia cena detaliczna produktów bez recepty (OTC) to 9,82 z³ (wzrost o 7,0% vs lipiec 2010). Strefa Lekarza Ruszy³a Strefa Lekarza portal poœwiêcony nowoczesnej okulistyce. Portal dostarcza fachowej wiedzy z zakresu okulistyki oraz rozwi¹zania podnosz¹ce komfort codziennej pracy lekarzy. Strefa Lekarza zosta³a podzielona na cztery g³ówne dzia³y: Artyku³y, Aktualnoœci, Moi pacjenci oraz Moja Strefa Lekarza. Lekarze zainteresowani nowoczesnymi metodami leczenia wzroku znajd¹ na portalu m.in. informacje dotycz¹ce chirurgii oka. Super-Pharm W galerii handlowej Echo Kielce otwarto pierwsz¹ aptekê Super-Pharm w Kielcach. Apteka-drogeria zajmuje powierzchniê 400 metrów kwadratowych na parterze galerii handlowej Echo Kielce i zatrudnia 30 osób. Super-Pharm to jedyna sieæ typu drugstore w Polsce, bêd¹ca po³¹czeniem apteki, drogerii i perfumerii w jednym miejscu. Sieæ liczy 29 w³asnych aptek-drogerii samoobs³ugowych dzia³aj¹cych w wiêkszoœci du ych miast i zatrudnia ponad 1300 osób. Swoim zasiêgiem obejmuje województwa zachodniopomorskie, pomorskie, kujawsko-pomorskie, mazowieckie, ³ódzkie, wielkopolskie, dolnoœl¹skie, opolskie, œl¹skie i ma³opolskie. Sieæ Super-Pharm jest rynkowym liderem w Izraelu. Sieæ sk³ada siê tam z ponad 150 aptek-drogerii i zatrudnia 6000 osób. W Kanadzie sieæ dzia³a pod nazw¹ Shoppers Drug Mart. Do artyku³ów i newsów ze œwiata nowoczesnej okulistyki bêd¹ mieli dostêp wszyscy lekarze poszukuj¹cy profesjonalnych i rzetelnych informacji. By je uzyskaæ wystarczy siê zarejestrowaæ, wype³niaj¹c krótki formularz, zawieraj¹cy dane takie jak imiê i nazwisko, adres oraz numer uprawnieñ. Strefa Lekarza dostarcza ponadto niezbêdnych informacji na temat mo liwoœci podjêcia wspó³pracy z klinik¹ Lexummedica oraz pozwala lekarzom przyst¹piæ do programu partnerskiego. Jest to tak e narzêdzie u³atwiaj¹ce codzienn¹ pracê lekarzy ju wspó³pracuj¹cych z klinik¹ mo na tam m.in. œledziæ historiê leczenia pacjentów skierowanych na dalsze konsultacje lub zabiegi do którejœ z placówek Lexummedica. To wszystko dostêpne jest w dzia- ³ach Moi pacjenci oraz Moja Strefa Lekarza. 6 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 10 (214) 2011

7 SPRAWY ZAWODU Nowa linia sortuj¹ca w ³ódzkim magazynie Poltraf Sp. z o.o. uruchomi³ w odzi nowoczesn¹ komorê prze³adunkow¹ stanowi¹c¹ centraln¹ ekspedycjê w systemie dystrybucji produktów leczniczych. Nowy obiekt dostosowany jest równie do obs³ugi transportu œrodków odurzaj¹cych i substancji psychotropowych. Komora o powierzchni ponad 2000 m 2 przygotowana jest do obs³ugi ok przesy³ek miesiêcznie. Powierzchnia komory przekraczaj¹ca 2000 m 2 umo liwia precyzyjn¹ organizacjê procesów logistycznych takich jak prze³adunek oraz segregacja na trasy kierunkowe. Komora prze³adunkowa przygotowana jest obecnie do obs³ugi ok przesy³ek miesiêcznie w tym 2000 palet, 7000 paczek oraz 1000 przesy³ek izotermicznych. Powierzchnia i aran acja obiektu pozostawiaj¹ miejsce na rozwój i mo liwoœæ dalszego zwiêkszenia iloœci prze- ³adowywanego towaru. W magazynie ³ódzkiego oddzia³u PGF uruchomiona zosta³a nowa linia s³u ¹ca do automatycznego sortowania towaru. Inwestycja kosztowa³a oko³o 0,5 mln euro. Nowa linia o wydajnoœci paczek/godz. s³u y do sortowania zakupionego przez ³ódzki magazyn towaru na sk³ady regionalne. Do tej pory towary sortowane by³y rêcznie. Dodatkowo linia automatycznie sortuje na regiony paczki ze zleceniami zdalnym i internetowymi. Jeœli jakiœ produkt zamówiony przez klienta (tj. aptekê w którymœ z regionów lub pacjenta internetowego ) nie jest dostêpny w magazynie lokalnym, a wystêpuje w magazynie ³ódzkim, to zamówienie takie kompletowane jest przez magazyn oddzia³u ³ódzkiego. Posortowane paczki s¹ przewo one wraz z pozosta³ym towarem do poszczególnych magazynów regionalnych, sk¹d trafiaj¹ do aptek. Dystrybutorom wyrobów farmaceutycznych oraz producentom, podmiotom odpowiedzialnym, a tak e ich przedstawicielom firma, Salus International oferuje kompleksow¹ us³ugê logistyczn¹ za poœrednictwem sk³adu konsygnacyjnego o powierzchni 2 tys. m 2 zlokalizowanego na terenie Œl¹skiego Centrum Logistycznego w Sosnowcu. Magazyn podzielony jest na kilka czêœci: wysokie sk³adowanie paletowe, czêœæ pó³kow¹ oraz czêœæ blokow¹. Firma zapewnia kompleksowe us³ugi w zakresie magazynowania farmaceutyków, a w szczególnoœci: roz³adunek, za³adunek oraz sk³adowanie w kontrolowanej temperaturze C oraz 2-8 C kontrola jakoœci towaru kompletacja na sztuki, kartony, palety ca³odobowy system monitorowania temperatury i wilgotnoœci z wizualizacj¹ ca³odobowy system monitorowania magazynu na yczenie klientów zapewnia system komór ch³odz¹cych. CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 10 (214)

8 SPRAWY ZAWODU PSFO W I pó³roczu 2011 r. Polska Grupa Farmaceutyczna odnotowa³a wzrost sprzeda y w ka dym segmencie prowadzonej dzia³alnoœci. Przychody ze sprzeda y wynios³y 3,2 mld z³, wzrastaj¹c o 15,7% r/r. Tym samym, tempo wzrostu sprzeda y PGF przewy szy³o dynamikê rynku o kilkanaœcie punktów procentowych. W samym II kwartale Grupa PGF osi¹gnê³a 1,6 mld z³ przychodów ze sprzeda y, tj. o 11,1% wiêcej ni w analogicznym okresie 2010 r. Zarz¹d informuje, e II Zjazd Polskiego Stowarzyszenia Farmacji Onkologicznej poœwiêcony bezpiecznej pracy z lekami cytotoksycznymi w warunkach czystoœci mikrobiologicznej odbêdzie siê w dniach listopada 2011 r. w WDW Rynia nad Zalewem Zegrzyñskim. Magister farmaceutyczny ci¹g dalszy CEPD N.V. liderem na rynku litewskim 4 lipca br. w Wilnie UAB Gintarine Vaistine, spó³ka nale ¹ca do holdingu CEPD N.V., podpisa³a wart¹ 14,2 mln LTL (oko³o 16,3 mln z³) warunkow¹ umowê kupna sieci aptek Litfarma Vaistine. Litfarma Vaistine to maj¹ca 65 placówek, pi¹ta pod wzglêdem wielkoœci, sieæ apteczna na Litwie. W³¹czenie Litfarma Vaistine do grupy CEPD N.V. nast¹pi po uzyskaniu pozytywnej decyzji litewskiego odpowiednika UOKiK. Transakcja jest uzupe³nieniem dotychczasowej sieci detalicznej holdingu, który na Litwie dzia³a poprzez spó³ki nale ¹ce do grupy UAB Nacionaline Farmacijos Grupe (UAB NFG) i posiada w tym kraju 148 aptek w³asnych dzia³aj¹cych pod mark¹ Gintarine Vaistine oraz 69 aptek w³asnych pod mark¹ Norfos Vaistine. UAB NFG prowadzi te sieæ 212 aptek partnerskich Baltijos Vaistinu Grupe. W wyniku transakcji CEPD N.V. bêdzie zarz¹dzaæ na Litwie ³¹cznie 282 aptekami w³asnymi i tym samym stanie siê liderem na rynku pod wzglêdem liczby posiadanych aptek. Zakup Litfarma Vaistine to kolejny etap realizacji strategii CEPD, która zak³ada budowê wiod¹cej sieci detalicznej sprzeda y farmaceutyków w Europie Œrodkowo-Wschodniej. Od Redakcji CzA Uwaga technicy farmaceutyczni! Jesteœcie Pañstwo wprowadzani w b³¹d: magister farmaceutyczny nie jest to samy z magistrem farmacji. Ok³adka biuletynu wydawanego przez Izbê Gospodarcz¹ W³aœcicieli Punktów Aptecznych i Aptek. Ksero nades³ane przez Czytelnika Czasopisma Aptekarskiego. Komentarz GIF w sprawie samodzielnego wydawania leków psychotropowych przez technika farmaceutycznego na s¹siedniej stronie. 8 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 10 (214) 2011

9 SPRAWY ZAWODU CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 10 (214)

10 JOLANTA SUCHOCKA-STRYSKO CHRISTOPHER A. STRYSKO NOWOŒÆ ANGIELSKI w PRAKTYCE APTECZNEJ NOWOŒÆ Dialogi przy pierwszym stole NOWOŒÆ Wydawnictwo FARMAPRESS Warszawa Szanowni Czytelnicy, 20 maja br. Wydawnictwo Farmapress przekaza³o do sprzeda y ksi¹ kê mgr farm. Jolanty Suchockiej-Strysko i Christophera A. Strysko pt. Angielski w praktyce aptecznej. Na 180 stronach znajdziecie Pañstwo 35 dialogów przy pierwszym stole wraz z mo liwoœci¹ prowadzenia w³asnych notatek na specjalnie wydzielonych stronach. Cena ksi¹ ki (wraz z kosztem wysy³ki): dla prenumeratorów za jeden egz. ksi¹ ki 47,25 z³ (w tym VAT 5%), dla nieprenumeratorów 89,25 z³ (w tym VAT 5%) Wp³acaj¹c kwotê na konto nale y podaæ wszystkie dane niezbêdne do wystawienia faktury VAT Przy zakupie od 50 egz. cena ksi¹ ki (wraz z kosztem wysy³ki) 42,00 z³ (w tym VAT 5%) Op³aty za opakowanie i koszt przesy³ki ponosi Wydawca.

11 ISSN Vol. XVIII Rok za³o enia 1992 Nr 10 (214) PaŸdziernik 2011 Punktacja: Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego: 6 pkt Index Copernicus: Wydawnictwo Farmapress : 10,63 pkt Czasopismo Aptekarskie : 4,15 pkt Kontynuator tradycji Czasopisma utworzonego w roku 1871 we Lwowie FRANCZYZA APTECZNA SZANSA CZY ZAGRO ENIE? mgr Ewa PERLIÑSKA Ekspert ds. franczyzy eperlinska@acppharma.pl W zwi¹zku ze zmianami w polityce refundacyjnej pañstwa*, które jak siê przewiduje zrewolucjonizuj¹ rynek, coraz czêœciej zadawane s¹ pytania, jaka przysz³oœæ czeka farmaceutów i prowadzone przez nich apteki, jak prowadziæ aptekarski biznes, aby utrzymaæ rentownoœæ, byæ krok przed konkurencj¹ i wci¹ siê rozwijaæ. Niestety, pytania te ci¹gle pozostaj¹ bez jednoznacznej odpowiedzi. Niektórzy znawcy rynku szansy dla niezale - nych placówek upatruj¹ w popularnej w wielu innych bran ach i coraz mocniej wkraczaj¹cej równie na rynek farmaceutyczny franczyzie. Mimo e samo s³owo franczyza brzmi doœæ nowoczeœnie, ma ono d³ug¹ historiê. Geneza franchisingu siêga œredniowiecznej Anglii. Na pocz¹tku nazwa franchiso oznacza³a pobieranie za zgod¹ w³adz datków przez kler. W póÿniejszym okresie mianem franchisingu okreœlano monopol w konkretnej dziedzinie handlu lub przemys³u. Obecnie franczyza znana jest ju na ca³ym œwiecie. Zasady dzia³ania systemów franczyzowych opieraj¹ siê na tym, e franczyzodawca, czyli inicjator i zarz¹dca systemu, udostêpnia franczyzobiorcom przede wszystkim sam pomys³ na biznes, a tak e prawo do korzystania z logo, technologii, szkoleñ czy rozwi¹zañ biznesowych. Zasady wspó³pracy w tym systemie obu niezale nych stron musi regulowaæ umowa, która dok³adnie okreœla m.in. obowi¹zki partnerów. Umowa franczyzowa jest umow¹ nienazwan¹, czyli tak¹, której zasady nie zosta³y uregulowane przepisami prawa cywilnego. Oznacza to, e strony maj¹ swobodê w ustalaniu jej treœci. Jednak nie mo e w niej zabrakn¹æ kilku podstawowych elementów, takich jak czas trwania umowy, zasady przyst¹pienia do systemu i rezygnacji z sieci, prawa i obowi¹zki obu stron oraz wytyczne dotycz¹ce u ywania znaków towarowych, prowadzenia dzia³alnoœci konkurencyjnej czy zachowania tajemnicy przedsiêbiorstwa. Oczywiœcie umowa okreœla tak e wysokoœæ op³at licencyjnych i bie ¹cych, jakie ponosi franczyzobiorca, oraz zasady prowadzenia dzia³añ reklamowych i promocyjnych. Dodatkowo, decyduj¹c siê na przyst¹pienie do sieci, mo emy liczyæ na wyznaczenie obszaru, w którym franczyzodawca nie otworzy innej placówki dzia³aj¹cej pod tym samym szyldem. O ile w innych bran ach wspó³praca na zasadach franczyzy dotyczy g³ównie osób, które chc¹ zacz¹æ prowadziæ swoj¹ dzia³alnoœæ zupe³nie od zera, o tyle w bran y farmaceutycznej systemy franczyzowe s¹ rozwijane g³ównie poprzez

12 SPRAWY ZAWODU do³¹czanie istniej¹cych ju aptek do znanych sieci funkcjonuj¹cych w bran y. Ta ró nica wynika st¹d, e rynek apteczny jest bardzo mocno nasycony wed³ug badañ ekonomistów na jedn¹ aptekê przypada 2800 mieszkañców, podczas gdy, aby utrzymaæ rentownoœæ apteki, powinno ich byæ trzy, cztery tysi¹ce. Trudno wiêc jest inwestorom, którzy nie s¹ farmaceutami, znaleÿæ dobr¹ lokalizacjê dla swojej placówki; lokalizacje apteczne, przynosz¹ce najwiêcej zysków, w zasadzie s¹ ju zajête. W dobrze przygotowanych systemach franczyzowych zadaniem franczyzodawcy jest odci¹ enie farmaceuty od obowi¹zków zwi¹zanych z zarz¹dzaniem, ksiêgowoœci¹ czy reklam¹. Apteki powinny siê skupiæ na sprzeda y i doradztwie farmaceutycznym, dlatego niektóre firmy zarz¹dzaj¹ce sieci¹ gwarantuj¹ swoim partnerom us³ugi konsultingowe, zajmuj¹c siê m.in. porz¹dkowaniem elementów biznesowych zwi¹zanych np. z kontrol¹ stanów magazynowych. Apteki dzia³aj¹ce w ramach wybranych sieci korzystaj¹ tak e z opieki koordynatorów, którzy nadzoruj¹ wyniki finansowe i sprzeda owe placówek i na tej podstawie na bie ¹co mog¹ reagowaæ na ewentualne problemy. Przedstawiciele franczyzodawcy dbaj¹ tak e o to, by farmaceuci byli na bie ¹co z regulacjami prawnymi. Wiele sieci, w tym najwiêksi gracze na rynku aptecznym, kusi ofertami wspó³pracy franczyzowej. Jak wybraæ odpowiedniego partnera do wspó³pracy? Przede wszystkim nie polegaæ wy- ³¹cznie na informacjach uzyskanych od franczyzodawcy, ale zrobiæ wywiad wœród jego partnerów. Warto sprawdziæ wiedzê biznesow¹ oraz doœwiadczenie franczyzodawcy, zorientowaæ siê, jakie tempo wzrostu zak³ada w najbli szych latach oraz ilu franczyzobiorców dzia³a ju w sieci. Przed podjêciem decyzji o wspó³pracy nale y tak e zapoznaæ siê z histori¹ rozwoju sieci oraz dowiedzieæ siê, jakie ma ona plany na przysz³oœæ. Cenn¹ informacj¹ mo e byæ tak e, ile jednostek pilota owych franczyzodawca otworzy³, zanim zaoferowa³ licencjê franczyzow¹ na sprzeda. Posumowuj¹c: zalety systemu franczyzowego to dzia³alnoœæ pod znan¹ mark¹, korzystanie z doœwiadczeñ franczyzodawcy, dostêp do fachowej, przetestowanej wiedzy know-how, czyli sprawdzonego przepisu na biznes, korzystniejsze warunki umów z dostawcami dziêki dzia- ³aniu w grupie, mo liwoœæ brania udzia³u w szkoleniach, które pozwol¹ nabraæ doœwiadczenia zawodowego, korzyœci p³yn¹ce z dzia³añ reklamowych i promocyjnych. Wady: koniecznoœæ ponoszenia op³at zwi¹zanych z przyst¹pieniem do sieci, kontrola ze strony franczyzodawcy w zakresie standardów œwiadczenia us³ug, koniecznoœæ zakupu wiêkszoœci towarów u wskazanego dostawcy, renoma sieci franczyzowej i wizerunek marki mog¹ traciæ na wartoœci z przyczyn niezale nych od franczyzobiorcy. Pamiêtajmy jednak, e franczyza to sprawdzona metoda robienia interesów, która jest z powodzeniem u ywana w wielu bran ach przez tysi¹ce przedsiêbiorców na ca³ym œwiecie. Z jednej strony oferuje wolnoœæ w prowadzeniu, zarz¹dzaniu i kierowaniu w³asn¹ firm¹, z drugiej natomiast wymaga odpowiedzialnoœci, i to ju nie tylko za swój interes, ale równie za interesy sieci, z któr¹ siê wspó³pracuje. * Szerzej o zmianach w polityce refundacyjnej pañstwa [w:] Zimmermann A.: Zmiany w polityce refundacyjnej pañstwa. Czasopismo Aptekarskie 2011, 8-9, CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 10 (214) 2011

13 Prenumeruj¹c Patronat POLSKIE TOWARZYSTWO LEKARSKIE POLSKI KOMITET ZIELARSKI ISSN Rok za³o enia 1992 Punktacja: Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy szego: 6 pkt FARMACJI Kontynuator tradycji Czasopisma utworzonego w roku 1871 we Lwowie i swoj¹ aptekê Uwaga: Czasopismo Aptekarskie dostêpne jest wy³¹cznie w prenumeracie redakcyjnej! Na wszelkie pytania odpowiadamy pod telefonem: Zofia Soborowska lub Jadwiga Szymañska inwestujesz w siebie AMBASADOR

14 Wszystkim Aptekarzom i Farmaceutom Czytelnikom Czasopisma Aptekarskiego z okazji œwiêta Kosmy i Damiana Patronów Aptekarzy i Farmaceutów Redakcja yczy wielu sukcesów w promocji zdrowia i opiece farmaceutycznej Krystyna G³owniak

15 SPRAWY ZAWODU NAJSTARSZE HISTORYCZNE WZMIANKI O ŒWIÊTYCH KOSMIE I DAMIANIE ks. mgr Pawe³ ŒMIERZCHALSKI MIC 1, dr n. med. Tomasz Z BKOWSKI 2 1 Zakon Ksiê y Marianów, 2 Klinika Urologii Wojskowego Instytutu Medycznego CSK MON psmierzchalski@wp.pl Kosma i Damian to œwiêci yj¹cy w III wieku 1. Ich ycie zosta³o owiane bujnymi legendami i historiami, wed³ug których znane s¹ trzy pary œwiêtych lekarzy o tych imionach. Wymienia siê dwie pary œwiêtych yj¹cych w Azji Mniejszej o podobnym yciorysie, z tym e jedni zmarli œmierci¹ naturaln¹, a drudzy œmierci¹ mêczeñsk¹. Trzecia para to Kosma i Damian, którzy yli w Rzymie za czasów cesarza Karynusa ( r.). Zginêli z r¹k mœciwego nauczyciela, który pod pretekstem zbierania zió³ wyprowadzi³ ich w góry i tam ukamienowa³. Œwiêci mêczennicy Kosma i Damian byli bliÿniakami yj¹cymi w III wieku w Azji Mniejszej. Ich matk¹ by³a Teodote, natomiast ojca Ÿród³a zupe³nie pomijaj¹. Rodzina prawdopodobnie stanowi³a czêœæ kolonii chrzeœcijañskiej arabskiego miasteczka Egea w Cylicji (obecnie tereny po³udniowo-wschodniej Turcji). Niniejsze studium jest prób¹ zebrania najwczeœniejszych informacji pochodz¹cych z niekwestionowanych wzmianek historyków staro ytnoœci chrzeœcijañskiej. Niewiele zachowa³o siê poœwiadczonych œwiadectw i ywotów mówi¹cych o yciu Kosmy i Damiana 2. Ich kult i patronat jest nadal bardzo ywy w ró nych œrodowiskach i grupach spo³ecznych. Wystêpuj¹cy w ostatnich latach w Polsce wzrost zainteresowania œwiêtymi Kosm¹ i Damianem chrzeœcijañskimi patronami osób chorych, farmaceutów i lekarzy jest w du ym stopniu zwi¹zany z powrotem do tradycji w szukaniu przyczyn obchodów Œwiêta Aptekarzy pod patronatem wymienionych œwiêtych w dniu 26 wrzeœnia. Przy ich relikwiach w Haryssie k. Bejrutu 11 lutego 1999 r. odby³ siê VII Œwiatowy Dzieñ Chorych zorganizowany z inicjatywy b³. Jana Paw³a II. To w³aœnie ten papie da³ nowy impuls badaniom nad ich duchowoœci¹ i kultem. Wed³ug staro ytnych akt mêczenników byli oni rodzonymi braæmi pochodz¹cymi z Arabii, a w Cylicji studiowali medycynê. Tam te ewangelizowali i leczyli, nie pobieraj¹c zap³aty od ubogich. Zajmowali siê leczeniem osób chorych i zwierz¹t. W tym czasie w hellenistycznej Azji Mniejszej medycyna osi¹gnê³a wysoki poziom, ale lekarzy nie by³o zbyt wielu, praktykowali oni raczej w wiêkszych miejscowoœciach lub wêdrowali z miejsca na miejsce, podobnie jak poeci i malarze. Pocz¹tkowo kap³ani medycy utrzymywali siê wy³¹cznie z ofiar sk³adanych przez wiernych w œwi¹tyniach, z czasem zaczêli przyjmowaæ op³aty pieniê ne. Œw. œw. Kosma i Damian czynili wiele cudów za ycia i po œmierci. Gdy odmówili wyrzeczenia siê wiary chrzeœcijañskiej, zostali przez cesarskiego gubernatora prowincji Cylicja, Lizjasza aresztowani i po ciê kich torturach straceni. Ponieœli œmieræ mêczeñsk¹ wraz z trzema swoimi CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 10 (214)

16 SPRAWY ZAWODU Pawe³ Œmierzchalski braæmi o imionach Anthim, Leon i Euprepius. Zginêli œciêci mieczem w Egei 27 wrzeœnia ok. 303 roku 3. Kult œwiêtych Kosmy i Damiana mia³ podwójne znaczenie: zginêli œmierci¹ mêczeñsk¹ w obronie wiary chrzeœcijañskiej, a za ycia ws³awili siê bezinteresown¹ praktyk¹ lekarsk¹, przez co zyskali przydomek Anargyroi (gr. wbrew srebru), czyli ci, którzy lecz¹ za darmo. Byli czczeni jako patroni lekarzy, a w póÿniejszych wiekach tak e aptekarzy. PIERWSZE WZMIANKI HISTORYCZNE Wspomnienie œwiêtych Kosmy i Damiana zosta³o odnotowane w najstarszych kalendarzach i martyrologiach greckich 4, ³aciñskich 5 oraz arabskich 6. Pierwsz¹ niekwestionowan¹ wzmiank¹ o lekarzach z VII wieku jest Martyrologium Bedy Czcigodnego ( ). Autor pisze w niej: œwiêtych Kosmy i Damiana za cesarza Dioklecjana, kiedy prefektem miasta Egea by³ Lizjasz, przez liczne tortury, wiêzy i wiêzienia, przeszed³szy przez zatopienie w morzu, ognie, krzy, kamienowanie i strza³y, które w sposób cudowny zosta³y unieszkodliwione, zostali œciêci 7. Zdecydowanie wiêcej szczegó³ów podaje autor Martyrologium Adona (+875) 8 : W mieœcie Egea dzieñ narodzin œwiêtych mêczenników Kosmy i Damiana za przeœladowania Dioklecjana, za namiestnika Lizjasza. Ci z czcigodnej matki zrodzeni, wykszta³ceni w œwiêtych pismach, z zawodu medycy, s³awni byli ze swoich cnót. Prefekt Lizjasz, s³ysz¹c to wszystko, wys³a³ do nich urzêdników, aby ich przyprowadzili. Przes³uchuj¹c ich, zada³ im pytania, z której prowincji s¹, jakie maj¹ imiona. B³ogos³awiony Kosma i Damian odpowiedzieli: Jesteœmy z Arabii, imiona nasze to Kosma i Damian. Jesteœmy chrzeœcijanami i mamy innych 3 braci: Anthimo, Leontio, Euprepeio. Ich te kaza³ przyprowadziæ. Kiedy wszyscy przybyli, nakaza³ im z³o yæ ofiary bo kom. I kiedy nie móg³ w aden sposób sk³oniæ ich ducha do odst¹pienia od Chrystusa, kaza³ ich zwi¹zaæ (rêce i nogi), srodze torturowaæ, a nastêpnie powi¹zanych ³añcuchami zanurzyæ w morze. Wtedy przy nich natychmiast stan¹³ Anio³ Pañski, który rozerwa³ wiêzy i wybawi³ ich z morza. o³nierze, którzy to widzieli, donieœli o tym prefektowi. Ów natychmiast kaza³ ich przyprowadziæ i rzek³: Nauczcie mnie waszych czarów, a pójdê z wami i bêdê z wami wspó³pracowa³. Oni odpowiedzieli: Jesteœmy chrzeœcijanami, nie znamy czarów i w imiê Jezusa usuwamy moc zaklêæ. Z rozkazu prefekta zostali wtr¹ceni do wiêzienia, a nastêpnego dnia prokonsul, siedz¹c przed trybuna- ³em, kaza³ przygotowaæ ogromny ogieñ. B³ogos³awionych œwiadków wywiedzionych z wiêzienia kaza³ wrzuciæ w ogieñ, lecz gdy œwiêci siê modlili, ogieñ straci³ swoj¹ moc. Bezsilny namiestnik, uwa aj¹c, e ci œwiadkowie wybawienie od ognia zawdziêczaj¹ magicznym sztuczkom, kaza³ ich ponownie surowo torturowaæ, lecz ci z wdziêcznym i weso³ym obliczem znieœli srogie tortury. Przygotowawszy krzy e, bezbo ny prokonsul ka e chwalebnych œwiadków zawiesiæ i rozci¹gaæ oraz obrzuciæ kamieniami, lecz one wraca³y do tych, którzy je rzucali. Wtedy rozwœcieczony namiest- 16 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 10 (214) 2011

17 SPRAWY ZAWODU nik kaza³ ich raziæ strza³ami. adnego ze œwiêtych nie zranili, ale ci, którzy stali wokó³, zostali poranieni. Namiestnik dostrzeg³, e jego o³nierze s¹ pokonani przez moc bo ¹ i nakaza³ straciæ ich mieczem. Ponieœli œmieræ 27 wrzeœnia. Ich cia³a pobo ni ludzie pogrzebali w miejscu czcigodnym niedaleko miasta Egea. Dwóch zaœ braci Kosmy i Damiana wspomnienie w sposób uroczysty odprawia siê w œwi¹tyni przes³awnej dla ich imienia zbudowanej 9. Autor Martyrologium Usuarda (+875) 10 bazowa³ na martyrologium Pseudo-Hieronymianum, martyrologium Bedy-Florusa oraz ca³kowicie przeredagowa³ martyrologium œw. Ado. Martyrologium Usuarda z lat by³o tytu³owane jako Martyrologium secundum morem Romanae Curiae. Dlatego Usuard nie podaje nowych szczegó³ów biograficznych, lecz tylko podkreœla wczesny i ywy kult lekarzy. W Kalendarium Romanum napisanym przez Frontona jest zamieszczona msza ku ich czci. Liber Sacramentorum œw. Grzegorza wydany przez Menarda potwierdza ich wspomnienie wyznaczone na dzieñ 27 wrzeœnia. Kanon mszalny w pierwszej modlitwie eucharystycznej oprócz aposto³ów wymienia najbardziej znanych w staro ytnoœci mêczenników ciesz¹cych siê du ym autorytetem. 1. Grzegorz z Tour ( ) w ksi¹ ce Ku chwale mêczenników 11 z 586 roku wspomina o dwóch braciach, Kosmie i Damianie, lekarzach z zawodu. Po raz pierwszy dokument ten okreœla dwóch braci jako bliÿniaków (duo vero gemini). W tym obszerniejszym dziele hagiograficznym szczególnie wyraÿnie widoczna jest ³atwowiernoœæ Grzegorza i jego g³êbokie pragnienie wiary w cuda. Zaleca, aby ka dy chory z wiar¹ modli³ siê przy grobie mêczenników o uleczenie. Czasami œwiêci ukazywali siê cierpi¹cym i mówili, co maj¹ robiæ, aby dolegliwoœci ust¹pi- ³y. Grzegorz nie t³umaczy, dlaczego Kosma i Damian otrzymali przydomek anargyrów: Dwaj zaœ bliÿniacy Kosma i Damian, z zawodu medycy, kiedy stali siê gorliwymi chrzeœcijanami, zaczêli uzdrawiaæ moc¹ cnót i modlitwy. Wypêdzali s³aboœci choruj¹cych ludzi. Poddani ró nym torturom i straceni, stali siê mieszkañcami nieba, czyni¹c wiele cudów ludziom. Jeœli ktoœ jest chory i przy ich grobie z wielk¹ wiar¹ siê modli, natychmiast znajduje lekarstwo. Donosi równie wielu, e chorym ukazywali siê oni i radzili, co maj¹ robiæ. Gdy to uczynili, byli zdrowi. Wszyscy modl¹cy siê wierni odchodzili uleczeni Menologium Sirletianum wymienia trzy daty ich wspomnienia: 1 lipca, 17 paÿdziernika oraz 1 listopada (mowa o wyznawcach). 3. Menologium s³owiañsko-rosyjskie wspomina o 1 listopada jako o œwiêcie œw. œw. Kosmy i Damiana oraz b³ogos³awion¹ ich matkê Teodozjê. W dniu 17 paÿdziernika krótko mówi o Kosmie i Damianie jako Arabach, natomiast o 1 lipca, e czczeni s¹ jako mêczennicy i lekarze lecz¹cy za darmo. 4. Menologium egipsko-arabskie pod dat¹ 17 paÿdziernika odnotowuje agoniê œwiêtych œwiadków i trzech ich braci, którzy z nimi cierpieli mêczeñstwo 13, lecz na dzieñ 1 lipca tradycja przewiduje krótk¹ oracjê: O œwiêci lekarze czyni¹cy cuda i gardz¹cy pieniêdzmi, wejrzyjcie na s³aboœci nasze. Darmo przyjêliœcie, darmo dawajcie 14. Pawe³ Œmierzchalski CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 10 (214)

18 SPRAWY ZAWODU Pawe³ Œmierzchalski AKTA GRECKIE I ACIÑSKIE 1. O mêczennikach Kosmie i Damianie wspominaj¹ akta Niceta, historyk Metaphrast 15 oraz bp Aldhelmus 16 w dziele De Laudibus Virginum, które potwierdza, e byli bliÿniakami uzdrawiaj¹cymi równie zwierzêta domowe (dziêki nim wielb³¹d przemówi³ 17 ). 2. Mombritius jako pierwszy odnotowuje uzdrowienie wielb³¹da przez lekarzy Akta greckie i prokonsularne z tego okresu, zachowane w Kodeksie Watykañskim nr 866, fol. 53, wspominaj¹ œwiêtych mêczenników Kosmê i Damiana oraz ich trzech braci yj¹cych za panowania Dioklecjana. W okresie urzêdowania namiestnika Lizjasza w prowincji Cylicja zostali zamêczeni inni œwiêci: Tarachius, Probius, Andronicius, Claudius, Asterius, Neon, Domnina oraz Theonilla 19. Zatem nie ulega w¹tpliwoœci, e pierwsi znacz¹cy biografowie, jak Beda Czcigodny, Adon i Aldhelmus, s¹ zgodni co do przebiegu mêczeñstwa Kosmy i Damiana. Niekwestionowany jest równie fakt uzdrowienia Palladii opisany w czterech najstarszych kodeksach. Chora ofiarowa³a podarek (munus, munusculum) œw. Damianowi za uzdrowienie. To wywo³a³o spór miêdzy Kosm¹ i Damianem o zasadê bezinteresownoœci leczenia. Kiedy œw. Kosma odkry³ to (co zrobi³ œw. Damian przyp. P.Œ.), bardzo siê zasmuci³ i nakaza³, aby jego cia³o nie by³o z nim pogrzebane. (...) W czasie mêczeñstwa wczeœniej uzdrowiony przez nich wielb³¹d przybieg³ i nakaza³ by pochowano ich razem 20. PóŸniejsze kodeksy mówi¹ o trzech jajach otrzymanych przez lekarzy od Palladii, co te zosta³o przedstawione w ikonografii 21. Metaphrast ceni najwczeœniejsze wzmianki o œwiêtych lekarzach. Dlatego sam u³o y³ ywot braci medyków lecz¹cych za darmo, których uczyni³ wyznawcami. 4. Menologium Bazyliusza Porphirogenety z X wieku na dzieñ 17 paÿdziernika podaje taki zapis: Trzej s¹ œwiêci anargyrzy (powstrzymuj¹cy siê od przyjmowania srebra), maj¹cy te same imiona oraz paraj¹cy siê medycyn¹ 22. Pierwsza grupa œwiêtych pod dat¹ 1 listopada jest scharakteryzowana nastêpuj¹co: Synowie Theodoty, bardzo pobo nej kobiety, którzy odeszli w pokoju w miejscu Phereman i tam zostali pochowani 23. Zapis z 1 lipca przywo³uje odmienne szczegó- ³y dopisane przez samego autora: Inni yli w Rzymie, mieli nauczyciela zawistnego. Przez jego podstêp wyprowadzeni w góry celem zbierania zió³, tam zostali ukamienowani 24. Wzmianka z 17 paÿdziernika nawi¹zuje do wczeœniejszych dokumentów Ÿród³owych znanych ju w VI wieku: Agonia braci, którzy byli Arabami, wêdrowali, za darmo i bez pieniêdzy leczyli. Za Dioklecjana zaszli do Cylicji. Pochwyceni i stawieni przed Lizjaszem, przez jego tortury zostali umêczeni i œciêci razem z 3 starszymi braæmi 25. Greckie Ÿród³a pisane od VI w. potwierdzaj¹ istnienie Kosmy i Damiana oraz odnotowuj¹ cuda, które za ich przyczyn¹ dzia³y siê w Konstan- 18 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 10 (214) 2011

19 SPRAWY ZAWODU tynopolu. Du y wp³yw na popularyzacjê kultu Kosmy i Damiana w Ÿród³ach pisanych, zw³aszcza wœród Greków, mia³ Leo Allatius 26 oraz jezuita Szymon Wangnereckius, który u³o y³ Syntagmatis Historici, seu Veterum Graeciae Monimentorum, de tribus Sanctorum Anargyrorum Cosmae et Damiani Nomine Paribus, partes duae 27. Prokopiusz opisuje œwi¹tyniê im dedykowan¹ i wspomina o cia³ach œwiêtych pochowanych w Cyrze (Syria) 28. Przypisy: 1 Kosmas, od greckiego kosmos, porz¹dek i Damianos, od greckiego damadzo, zdobywam, opanowujê, ujarzmiam. 2 M. Forlin Patrucco: Cosma e Damiano [w:] Il grande libro dei Santi, C. Leonardi A. Riccardi, G. Zarri, Torino 1998, vol. I, s ród³a w tej kwestii s¹ rozbie ne, np. G. Meier: Cosmas and Damian [w:] The Catholic Encyclopedia, red. CH. G. Herberman, E.A. Pace, C.B. Pallen, T.J. Shaham, J. Wynne, t. IV, New York 1908, s podaje 287 rok; K. KuŸmak: Kosma i Damian [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 9, Lublin 2002, kol. 928, sugeruje 303 rok. 4 Wszystkie teksty dotycz¹ce Kosmy i Damiana zebrane w Bibliotheca Hagiographica Grece (dalej BHG), Szerzej w Bibliotheca Hagiographica Latina. Antiqua et mediae aetatis (dalej BHL), Bruxellis , p Zob. Bibliotheca Hagiographica Orientalis (dalej BHO), Bruxellis 1910, 210; Bedjan, Acta martyrium et sanctorum VI, Acta Sanctorum, red. J. Stiltingo, C. Suyskeno Periero, J. Cleo (dalej ASanc), Paris-Rome 1867, Septembris t. 7, s. 400, p. 3. (t³um. P. Œmierzchalski) 8 Abp Adon z Vienne, znany pisarz staro ytny, by³ uczniem historyka Lupusa. Dzie³o datowane na ok. 870 r. zawiera wiele nieœcis³oœci, które zaci¹ y³y na dalszej ewolucji martyrologiów ³aciñskich. Zob.: Dubois J., Le martyrologe D Adon. Ses deux familles ses trois recensions. Texte et commentaire, Paris 1984, s ASanc, s , p. 3-6 (t³um. P. Œmierzchalski). 10 Usuard (+875) benedyktyn z klasztoru St. Germain des Pres. Na zlecenie Karola ysego podj¹³ siê u³o enia nowego martyrologium.. Zob.: Veith, Usuard, [w:] Encyklopedja Koœcielna, red. M. Nowodworskiego, t. XXX, P³ock 1910, s. 1-2; Zob.: Dubois J., Martyrologes d Usuard au Martyrologue Romain, Abbevilles 1990, s. 78, , 159, Jednym z istotnych dzie³ autora by³o Osiem ksi¹g cudów (Miraculorum libri VIII), gdzie w pierwszym rozdziale Ku chwale mêczenników (In gloria martyrum) wspomina o œwiêtych lekarzach. Zob. B. Altaner, A. Stuiber: Patrologia. ycie, pisma i nauka Ojców Koœcio³a, Warszawa 1990, s Fragm. przek³adu pol. [w:] A. Bober, Œwiat³a ekumeny. Antologia patrystyczna, Kraków 1966, s Krytyczne opracowanie J. B. L. Insuelas, Curso de Patrologia. História da literatura antiga de Igreja, Braga 1948, s Gloria martyrum, p. 98. T³um. na pod. tekstu ³ac. [w:] ASanc, s. 401, p. 8 (t³um. P. Œmierzchalski). 13 ASanc, s. 402, p Tam e. 15 Szymon Metafrasta (Symeon Metafrastes lub Symeon Logoteta) jeden z najbardziej znanych hagiografów bizantyjskich. Uto samia siê go z logotet¹ (sekretarzem cesarskim) o tym samym imieniu. Ur. na prze³omie IX i X w. za cesarza Leona VI. W okresie rz¹dów cesarzy Nicefora Fokasa, Jana Tzimiskesa i Bazylego II sprawowa³ urz¹d logotety. Pod koniec ycia wst¹pi³ do klasztoru. Od II po³owy X w. czczono go jako œwiêtego. Autor parafraz dawnych ywotów œwiêtych i akt mêczenników (martyriów). Wed³ug Micha³a Psellosa wczesnochrzeœcijañskie akta ze wzglêdu na jêzyk i styl przesta³y odpowiadaæ wymaganiom kó³ intelektualnych skupionych wokó³ cesarza Konstantyna Porfirogenety. Z inicjatywy cesarza Symeon Metafrastes podj¹³ siê metafrazy (czyli przeredagowania) hagiografii. Tak powsta³ Zbiór ywotów œwiêtych (Menologion) sporz¹dzony na 4 pory roku liturgicznego, obejmuj¹cy 148 tekstów. W uk³adzie opracowanym przez Symeona w zasadzie jeden ywot przypada³ na ka - dy dzieñ z wyj¹tkiem soboty i dnia przeniesienia ikony Chrystusa z Edessy do Konstantynopola. Teksty liturgiczne greckie przewidziane na wspomnienie œwiêtych lekarzy zebra³ i przet³umaczy³ ks. R. Piêtka MIC. Zob.: Menologion, Warszawa 2007, s. 68 oraz Koœció³ bizantyjski obchodzi œwiêto Kosmy i Damiana dwa razy w roku: 1.XI i 1.VII. 16 Szerzej w PL 89, ASanc, s. 404, p Mombritius Bonitus, patrycjusz mediolañski, z II po³. XV w., znany z dzie³a Sanctuarium sive Vitae Sanctorum oraz De dominica Passione libri. 19 ASanc, s. 403, p Tam e, s. 405, p K. Kmieæ, J. Majewski: Œwiêci Kosma i Damian, patroni farmacji jako motyw ekslibrisu, Poznañ 2005, s ASanc, s. 406, p Tam e. 24 Tam e. 25 Tam e, s , p Leo Allatius (ok ), greckokatolicki uczony i teolog, bibliotekarz Biblioteki Watykañskiej. 27 Wangnereckius pracowa³ nad Syntagmami od 1649 roku. Zmar³ w 1657 r. w Wiedniu. Dzie³o jego ycia koñczy³ jezuita Reinoldus Dehnius i w 1660 r. wyda³ Syntagma w Wiedniu. 28 Asanc, s. 411, p. 66. CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 10 (214)

20 SPRAWY ZAWODU PORCELANOWY JUBILEUSZ FIRMY SALUS INTERNATIONAL Wiktor Szukiel Po uroczystym, jubileuszowym toaœcie na scenie pojawi³o siê 118 barwnie ubranych artystów zespo³u Pieœni i Tañca ŒL SK im. Stanis³awa Hadyny, którzy odœpiewali hymn firmy Salus International autorstwa krakowskiego poety, Adama Ziemianina 20 CZASOPISMO APTEKARSKIE Nr 10 (214) 2011