METODY BADAWCZE W POSZUKIWANIU I ROZPOZNAWANIU Z Ó WÓD TERMALNYCH W SUDECKIM REGIONIE GEOTERMALNYM

Transkrypt

1 Wojciech CIÊ KOWSKI Politechnika Wroc³awska, Instytut Górnictwa, Zak³ad Geologii i Wód Mineralnych Wroc³aw, Plac Teatralny 2, wojciech.ciezkowski@pwr.wroc.pl Henryk MARSZA EK Miros³aw W SIK Uniwersytet Wroc³awski, Instytut Nauk Geologicznych, Zak³ad Hydrogeologii Stosowanej pl. M. Borna 9, Wroc³aw, henryk.marszalek@ing.uni.wroc.pl, miroslaw.wasik@ing.uni.wroc.pl Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa ony Rozwój nr 1 2/2011 METODY BADAWCZE W POSZUKIWANIU I ROZPOZNAWANIU Z Ó WÓD TERMALNYCH W SUDECKIM REGIONIE GEOTERMALNYM STRESZCZENIE W artykule zaprezentowane zosta³y metody badawcze wykorzystywane przy poszukiwaniu i rozpoznawaniu wód termalnych. Zosta³ opisany zakres informacji mo liwy do otrzymania przy wykorzystaniu ka dej z metod, potrzebny przy ocenie efektywnoœci poszukiwañ wód termalnych. Analizie poddane zosta³y wyniki prac poszukiwawczych oraz zastosowane metody badawcze pod k¹tem przydatnoœci i efektywnoœci uzyskiwanych wyników. Przeprowadzona ocena zosta³a wykonana na podstawie doœwiadczeñ autorów oraz innych badaczy, nabytych w trakcie prac wykonywanych w regionie sudeckim. S OWA KLUCZOWE Wody termalne, rozpoznanie geologiczne, metody badawcze, Sudety * * * WPROWADZENIE Region sudecki jest regionem znacznie ró ni¹cym siê od pozosta³ej czêœci kraju w zakresie wystêpowania wód termalnych. Wody takie: wystêpuj¹ tu w masywach krystalicznych (granity, ska³y metamorficzne), Artyku³ wp³yn¹³ do Redakcji r., zaakceptowano do druku r. 51

2 ich przep³yw i gromadzenie siê zwi¹zane s¹ ze spêkaniami ró nej genezy; wiêkszy stopieñ uszczelinowienia masywu skalnego zwi¹zany jest g³ównie ze strefami g³êbokich roz³amów tektonicznych, charakteryzuj¹ siê nisk¹ mineralizacj¹, a tak e zawieraj¹ sk³adniki swoiste, co czyni je szczególnie atrakcyjnymi w wykorzystaniu, posiadaj¹ najwy sz¹ temperaturê wód podziemnych w Polsce (Cieplice Œl¹skie-Zdrój). Dotychczas wystêpowanie wód termalnych stwierdzono w Cieplicach Œl¹skich Zdroju (Jeleniej Górze-Cieplicach), gdzie temperatura wody na wyp³ywie wynosi³a 86,7 C (odwiert C-1 o g³êbokoœci 2002,5 m), L¹dku-Zdroju (45 C, odwiert L-2 o g³êbokoœci 700 m), Dusznikach-Zdroju (35 C, odwiert GT-1 o g³êbokoœci 1695 m), Grabinie (31,4 C, odwiert Odra-5/I o g³êbokoœci 545 m), Turoszowie (27 C, wyp³yw z granitowego pod³o a w kopalni wêgla brunatnego), Krosnowicach (22 C, odwiert R-11 o g³êbokoœci 525 m) i Jeleniowie (20,5 C, odwiert P-5 o g³êbokoœci 133 m). W Cieplicach Œl¹skich-Zdroju i w L¹dku-Zdroju wystêpowanie wód o podwy szonych temperaturach znane ju by³o od wczesnego œredniowiecza. Przypadkowo na wody takie natrafiono w II po³. XX w. w Turoszowie, Krosnowicach i Jeleniowie. Specjalne poszukiwanie wód zosta³o zakoñczone powodzeniem w Dusznikach-Zdroju, a w Cieplicach Œl¹skich-Zdroju tak e w zakresie uzyskania znacznie wy szych temperatur wód. Za nietrafione mo na uznaæ rezultaty wierceñ w L¹dku-Zdroju (odwiert L-1), w Polanicy-Zdroju (kilka odwiertów) oraz w Wojcieszycach (rys. 1). Masywy krystaliczne regionu sudeckiego nale ¹ prawie w ca³oœci do perspektywicznych obszarów wystêpowania wód termalnych i to pomimo przeciêtnych w skali kraju wartoœci stopnia geotermicznego i gêstoœci strumienia cieplnego (Bruszewska 2000; i in.). Choæ znajomoœæ wystêpowania wód termalnych na Dolnym Œl¹sku siêga wczesnego œredniowiecza, a pierwsze drukowane opisy L¹dka i Cieplic w literaturze europejskiej pochodz¹ z XVI w. (Thurneisser 1572), to zainteresowanie znacz¹cym powiêkszeniem ich zasobów pochodzi dopiero z koñca lat szeœædziesi¹tych XX w. Pierwsze prace w L¹dku-Zdroju i w Cieplicach Œl¹skich-Zdroju wykona³ wówczas J. Fistek i inni. Autor ten podsumowa³ rezultaty tych i kolejnych prac, wykonywanych tak e w innych rejonach Dolnego Œl¹ska, w kilku pracach publikowanych (Fistek i in. 1975; Fistek i in., 1996; Fistek, Fistek 2002a; i in.). Pierwsz¹ pog³êbion¹ analizê wystêpowania wód termalnych na tym obszarze, równie opieraj¹c siê na wynikach nowych badañ, przedstawi³ J. Dowgia³³o (1976); rezultaty ró nych dalszych prac doprowadzi³y tego autora do wydzielenia regionu geotermalnego Sudetów (Dowgia³³o 2002; i in.). Najnowsze omówienie wystêpowania wód termalnych w prowincji sudeckiej przedstawili J. Dowgia³³o i J. Fistek (2007). We wszystkich wymienionych powy ej pracach zamieszczono równie prawie pe³n¹ literaturê przedmiotu. Autorami innych prac publikowanych i niepublikowanych dotycz¹cych takich zagadnieñ s¹: W. Ciê kowski, M. Czerski, J. Gierwielaniec, K. Grzegorczyk, S. Iwanowski, H. Marsza³ek, Z. Szarszewska, T. Sztuk, M. W¹sik i in. Prace sprzed 1945 r. autorów niemieckich mo na w wiêkszoœci uznaæ ju za historyczne, poza mapami geologicznymi, m.in. Fincka i in. (1942). 52

3 POLSKA I SUDETY NIEMCY Nysa u ycka II TUROSZÓW Kwisa Bóbr ŒWIERADÓW ZDR. CIEPLICE Kaczawa Bystrzyca WROC AW Odra KARPNIKI PODGÓRZYN CZECHY KUDOWA ZDR. LIPOWA Nysa K³odzka NYSA GRABIN km DUSZNIKI ZDR. KROSNOWICE L DEK ZDR. I II -1-2 PRZE ÊCZ PUCHACZÓWKA BOLES AWÓW -3 Rys. 1. Lokalizacja wyst¹pieñ wód termalnych w regionie sudeckim Objaœnienia: 1 granice regionów: I blok przedsudecki, II Sudety; 2 otwory z wodami termalnymi; 3 miejscowoœci, dla których istniej¹ projekty wierceñ geotermalnych Fig. 1. Location of thermal waters occurrences in the Sudetic region Explanations: 1 regions boundaries: I the Fore-Sudetic block, II the Sudetes, 2 thermal waters boreholes 1. METODY BADAWCZE STOSOWANE PRZY POSZUKIWANIU WÓD TERMALNYCH Poni ej przedstawiono wykonane prace w celu poszukiwania i rozpoznania nowych zasobów wód termalnych, na podstawie archiwalnych materia³ów niepublikowanych, publikacji oraz doœwiadczeñ w³asnych autorów. I. Badania geologiczne a) Litostratygrafia Szczegó³owe prace kartograficzne, specjalnie w celu udokumentowania i ujêcia wód termalnych, wykona³ J. Gierwielaniec dla L¹dka-Zdroju; ich rezultaty przedstawione zosta³y zbiorczo w pracach z 1968 i 1970 r., a tak e dla Cieplic Œl¹skich-Zdroju. Pierwsze z tych prac 53

4 sporz¹dzono w ramach reambulacji mapy geologicznej Fincka i in. (1942). PóŸniej szczegó³owsze rozpoznanie litostratygrafii opiera³o siê na wynikach badañ rdzeni p³ytkich i g³êbokich odwiertów oraz badañ geofizycznych wykonywanych w otwo- rach (Dowgia³³o, Fistek 2003; Fistek i in. 1975; Fistek, Dowgia³³o 2003; Grzegorczyk 2006 i in.). Badania te pozwoli³y na okreœlenie litologii ska³, ich sk³adu mineralnego, co rzutuje na sk³ad chemiczny i w³aœciwoœci fizyczno-chemiczne wód w nich formuj¹cych siê. b) Tektonika Spêkania masywów krystalicznych tworz¹ce uskoki i ró ne strefy tektoniczne warunkuj¹ istnienie stref przep³ywu wód podziemnych. Generalne ich rozpoznanie przedstawione zosta³o ju na mapach Fincka i in. (1942) dla L¹dka-Zdroju oraz dla Cieplic. Ich szczegó³owszy przebieg zosta³ potwierdzony przez autorów map polskich (Gierwielaniec 1968, 1970), a tak e póÿniejszymi wynikami prac wiertniczych i wynikami badañ geofizycznych w nich wykonanych (Fistek i in. 1975; Fistek, Dowgia³³o 2003 i in.). II. Badania teledetekcyjne Pomocne w poszukiwaniu wód termalnych mog¹ byæ badania teledetekcyjne. Interpretacja zdjêæ satelitarnych i radarowych pozwoli³a na potwierdzenie istniej¹cych i wykazanie istnienia nieznanych nieci¹g³oœci w pracach W. Ciê kowskiego i in. (1996), S. Doktóra i in. (1985), J. Mroczkowskiego i S. Ostaficzuka (1985), Ba yñskiego i in. (1986). Generalnie w Sudetach tylko w niewielu przypadkach mo na znaleÿæ potwierdzenie przebiegu fotolineamentów z po³o eniem wyp³ywów wód leczniczych, jednak w przypadku wód termalnych Cieplic Œl¹skich-Zdroju i L¹dka-Zdroju jest ono wyraÿniejsze, a dodatkowo kierunek fotolineamentów mo e wskazywaæ na kierunki dop³ywu tych wód (Ciê kowski i in. 1996). III. Badania geofizyczne a) Metoda profilowania elektrooporowego oraz metoda sondowañ geoelektrycznych elektrooporowych (SGE) Metody te pozwalaj¹ na stwierdzenie istnienia niskooporowych stref w krystalicznym masywie uto samianych ze strefami spêkañ, a wiêc uskoków lub stref uskokowych, w których mo e nastêpowaæ przep³yw wód. Badania te wykazuj¹ wiêc istnienie stref nieci¹g³oœci albo potwierdzaj¹ obecnoœæ stref ju wykartowanych. Pozwalaj¹ tak e na okreœlenie kierunku zapadania ewentualnych stref uskokowych, do g³êbokoœci kilkuset metrów. Badania takie przynios³y dobre rezultaty w przypadku prac w L¹dku-Zdroju i Cieplicach Œl¹skich- -Zdroju (Fistek i in. 1975; Farbisz 2001a,b) oraz Dusznikach-Zdroju (Fistek, Fistek 1996; Fistek, Fistek 2002). b) Metoda radiofalowa VLF Metoda ta, wykorzystuj¹ca elektromagnetyczne fale radiowe bardzo niskich czêstotliwoœci, wykazuje i potwierdza istnienie stref nieci¹g³oœci w pod³o u (Farbisz 2001a). Wyniki takich badañ wykonane w kilku miejscach na terenie Sudetów czekaj¹ na weryfikacjê wierceniami. c) Metoda ci¹g³ego profilowania magnetotellurycznego (CPMT) Jest to metoda, w której noœnikiem informacji o skorupie ziemskiej jest zmienne pole elektromagnetyczne Ziemi, którego oddzia³ywanie powoduje powstanie wtórnych pr¹dów 54

5 elektrycznych obserwowanych na powierzchni w postaci tzw. pola magnetotellurycznego. Metoda ta pozwala na stwierdzanie stref o niskiej wartoœci oporu elektrycznego na g³êbokoœciach rzêdu kilku tysiêcy metrów. Badania t¹ metod¹ wykaza³y istnienie stref nieci¹g³oœci w granicie karkonoskim w rejonie Cieplic (Farbisz 2001a). Ponadto tego typu badania wykonano w krystalicznym pod³o u kredy na obszarze Polanicy-Zdroju, ale ze strefami tymi nie wi¹za³o siê wystêpowanie wód termalnych (Farbisz 2001b). Koñcz¹c omawianie metod geofizycznych nale y zwróciæ uwagê, e wyniki takich badañ na terenie Sudetów, autorstwa J. Farbisza i M. Wojdy³y, czekaj¹ na weryfikacjê wierceniami w kilku miejscach na Prze³êczy Puchaczówka w Masywie Œnie nika (Ciê kowski i in. 2008), w Karpnikach (Ciê kowski i in. 2009), w Boles³awowie (Ciê kowski i in. 2010), w Staniszowie (Ciê kowski i in. 2011) oraz w innych (Podgórzyn, Lipowa, Nysa). IV. Badania w³aœciwoœci fizykochemicznych wód i oœrodka skalnego a) Badania temperatur wód powierzchniowych Badania temperatur cieków powierzchniowych wykonane w L¹dku-Zdroju (Szarszewska, Madej 1974) i Cieplicach Œl¹skich-Zdroju (Iwanowski 1973) nie przynios³y spodziewanych wyników. Stwierdzone pomiarami termometrem termistorowym temperatury wód zwi¹zane by³y z czynnikami atmosferycznymi. b) Badania temperatur w p³ytkich sondach Pomiary temperatur na dnie wielu setek p³ytkich otworów (do 2,5 m) wykonywanych ma³ymi œrednicami (2 cale) w L¹dku-Zdroju (Szarszewska, Madej 1974) i Cieplicach Œl¹skich-Zdroju (Fistek i in. 1975; Iwanowski 1973) równie nie przynios³y spodziewanych efektów. Wp³yw dobowych wahañ temperatury powietrza by³ tak znaczny, e otrzymywane wyniki nie dawa³y w³aœciwego obrazu warunków termicznych zwi¹zanych z czynnikami wg³êbnymi, pomimo kontrolnych pomiarów w sondach reperowych. c) Badania zawartoœci radonu w powietrzu glebowym w p³ytkich sondach Nie przynios³y efektu tak e pomiary zawartoœci radonu w powietrzu glebowym, których anomalne wartoœci mia³y wyznaczyæ przebieg stref tektonicznie zaanga owanych w pod- ³o u. W przypadku L¹dka-Zdroju nie stwierdzono takiego zwi¹zku (Szarszewska, Madej 1974), natomiast w przypadku Cieplic Œl¹skich obraz zosta³ prawdopodobnie zaburzony obecnoœci¹ kilku-kilkunastometrowej mi¹ szoœci warstwy osadów ilasto-gliniastych (Iwanowski 1973). d) Badania temperatur w p³ytkich odwiertach Okreœlenie anomalii geotermicznych za pomoc¹ tej metody wykonano w Sudetach w trzech miejscowoœciach: L¹dku-Zdroju (Szarszewska, Madej 1974), Cieplicach Œl¹skich Zdroju (Fistek, Dowgia³³o 2003; Iwanowski 1973) i w Dusznikach-Zdroju (Fistek, Fistek 2002b). W L¹dku-Zdroju i w Dusznikach-Zdroju na podstawie wyników badañ temperatury górotworu do g³êbokoœci neutralnej termicznie (ok. 30 m), w kilkudziesiêciu odwiertach okreœlano stopieñ i gradient geotermiczny. W przypadku Cieplic Œl¹skich Zdroju mo liwe by³o wykonanie jedynie mapy temperatur wód na g³êbokoœci oko³o 10 m, tzn. na stropie granitu. Sporz¹dzone w ten sposób mapy anomalii geotermicznych w pe³ni zda³y egzamin pozwalaj¹c na pomyœln¹ lokalizacjê g³êbokich odwiertów, które ujê³y wody o pod- 55

6 wy szonych temperaturach. Warto wspomnieæ, e wzoruj¹c siê na doœwiadczeniach polskich, metod¹ tak¹ zlokalizowano odwiert termalny równie po po³udniowej granicy pañstwa, w Velkych Losinach. e) Badania hydrogeochemiczne w p³ytkich odwiertach Badania sk³adu chemicznego i w³aœciwoœci wód podziemnych ujêtych w p³ytkich odwiertach pozwalaj¹ na stwierdzenie anomalii hydrochemicznych (jon fluorkowy, kwas metakrzemowy, odczyn ph) wskazuj¹cych na dop³ywy wód g³êbszego kr¹ enia. Bardzo wyraÿna anomalia tego rodzaju wystêpuje na obszarze Cieplic Œl¹skich Zdroju (Ciê kowski, Mroczkowska 1985; Fistek, Dowgia³³o 2003; Fistek i in. 1975; Iwanowski 1973), gdzie w strefie kontaktowej zwietrza³ej powierzchni granitu i nadleg³ych osadów, dop³ywaj¹ce spêkaniami od do³u g³êbokie wody rozp³ywaj¹ siê i mieszaj¹ z wodami zwyk³ymi. W przypadku L¹dka-Zdroju anomalia nie jest ju tak wyraÿna, co œwiadczy o w miarê skupionym dop³ywie g³êbokich wód do ujêæ (Ciê kowski 1980; Szarszewska, Madej 1974). V. Badania z wykorzystaniem hydrogeotermometrów Obliczenie maksymalnych temperatur, jakie wody osi¹gnê³y w trakcie przep³ywu podziemnego, jest mo liwe dysponuj¹c stê eniami, stosunkami iloœciowymi lub te stosunkami izotopowymi poszczególnych pierwiastków zawartych w wodzie. Najnowsze dane w tym zakresie odnoœnie wód sudeckich zawarte s¹ w pracach: J. Dowgia³³o (2002), J. Dowgia³³o, J. Fistek (2003), J. Dowgia³³o i in. (2005) i in. Hydrogeotermometry chemiczne i izotopowe wskazuj¹, e temperatury wód leczniczych na Dolnym Œl¹sku mog¹ byæ znacznie wy sze od temperatur wód obecnie ujmowanych, a nawet przekraczaæ mog¹ 100 C. W przypadku Cieplic Œl¹skich-Zdroju otworem C-1 ujêto wodê o temperaturze 97,7 C na g³êbokoœci oko³o 2000 m (na wyp³ywie ma ona 86,7 C). Udokumentowana mo liwoœæ ujêcia wód o znacznie wy szej temperaturze jest powa nym argumentem podejmowania prac poszukiwawczych. PODSUMOWANIE Podstaw¹ wszelkich prac zwi¹zanych z poszukiwaniem i rozpoznawaniem perspektywicznych obszarów wystêpowania wód termalnych jest analiza materia³ów geologicznych, dotycz¹cych litostratygrafii i tektoniki, szczególnie tych, w których poruszono zagadnienia zwi¹zane z wystêpowaniem g³êbokich roz³amów tektonicznych. Bardzo przydatne s¹ wyniki badañ kartograficznych i teledetekcyjnych. W celu rozpoznania stref perspektywicznych wystêpowania wód termalnych wykorzystuje siê szereg metod badawczych o ró nym stopniu przydatnoœci. Opieraj¹c siê na doœwiadczeniach nabytych w regionie sudeckim mo na stwierdziæ, e podstawowymi metodami badawczymi godnymi polecenia przy poszukiwaniu wód termalnych s¹ badania geofizyczne, pomiar temperatury i sk³adu chemicznego wód (g³ównie jonu fluorkowego i kwasu metakrzemowego) w p³ytkich odwiertach oraz wykorzystanie hydrogeotermometrów. Natomiast w regionie sudeckim nie da³y spodziewanych efektów pomiary temperatury 56

7 w wodach powierzchniowych i p³ytkich sondach, a tak e badania zawartoœci radonu w powietrzu glebowym. LITERATURA BA YÑSKI J., GRANICZNY M., OBERC J., WILCZYÑSKI M., 1986 Mapa fotogeologiczna Sudetów. Wyd. Geol., Warszawa. BOROWIEC A., FISTEK J., 1993 Dokumentacja hydrogeologiczna badañ termometrycznych przy zastosowaniu wierceñ do 30 m dla rozpoznania anomalii grawimetrycznych na obszarze Dusznik Zdroju i Jeleniowa (Ietap) w celu uœciœlenia lokalizacji g³êbszych otworów geotermalnych (II etap). (maszynopis), Wroc³aw. BRUSZEWSKA B., 2000 Warunki geotermiczne Dolnego Œl¹ska. Prz. Geol., 48, nr 7, s CIÊ KOWSKI W., MROCZKOWSKA B., 1985 Anomalia hydrogeochemiczna Cieplic Œl¹skich-Zdroju. Rocz. Pol. Tow. Geol., vol. 55, nr 3 4, s CIÊ KOWSKI W., MARSZA EK H., W SIK M., 2008 Projekt prac geologicznych poszukiwania wód termalnych otworem CG-1 na Prze³êczy Puchaczówka ko³o Stronia Œl¹skiego. Eurogeo Geologia, Hydrogeologia, Ekologia. Wroc³aw (niepublikowane). CIÊ KOWSKI W., MARSZA EK H., W SIK M., 2009 Projekt prac geologicznych poszukiwania wód termalnych otworem KT-1 w Karpnikach k/jeleniej Góry. Eurogeo Geologia, Hydrogeologia, Ekologia. Wroc³aw (niepublikowane). CIÊ KOWSKI W., FARBISZ J., GRZEGORCZYK K., 2010 Projekt prac na ujêcie wód termalnych z utworów proterozoicznych BT-1 w Boles³awowie. Wroc³aw (niepublikowane). CIÊ KOWSKI W., MARSZA EK H., W SIK M., 2011 Projekt prac geologicznych poszukiwania wód termalnych otworem ST-1 w Staniszowie k/jeleniej Góry. Eurogeo Geologia, Hydrogeologia, Ekologia. Wroc³aw (niepublikowane). CIÊ KOWSKI W., DOKTÓR S., GRANICZNY M., KABAT T., KOZ OWSKI J., LIBER-MADZIARZ E., PRZYLIBSKI T., TEISSEYRE B., WIŒNIEWSKA M., ZUBER A., 1996 Próba okreœlenia po³o enia obszarów zasilania wód leczniczych pochodzenia infiltracyjnego w Polsce. Za³. 3 Z³o e wód leczniczych Cieplic Œl¹skich-Zdroju, oraz Za³. 20 Z³o e wód leczniczych L¹dka-Zdroju. ZBU ZDROJE, Wroc³aw (niepublikowane). DOKTÓR S., GRANICZNY M., WIŒNIEWSKA M., 1985 Wykorzystanie badañ teledetekcyjnych do poszukiwañ wód termalnych i mineralnych na przyk³adzie masywu granitowego Karkonoszy. Prz. Geol. R. 33, nr 8, s DOWGIA O J., 1976 Wody termalne Sudetów. Acta Geol. Pol. Vol. 26, No. 4, s DOWGIA O J., 2002 The Sudetic geothermal region of Poland. Geothermics, 31, s DOWGIA O J., FISTEK J., 1995 The Jelenia Góra geoterhermal system (Western Sudetes, Poland), Biulletin of the Polish Akademy of Sciences Earth Sciences, vol 43, nr 4. DOWGIA O J., FISTEK J., 2003 New Findings In the Walbrzych-klodzko geothermal sub-region (Sudetes, Poland), Geotermics 32 ( ). DOWGIA O J., FISTEK J., 2003 New findings in the Walbrzych-Klodzko geothermal sub-region (Sudetes, Poland). Geothermics, 32, s DOWGIA O J., FISTEK J., 2007 Prowincja sudecka. [W:] Paczyñski B., Sadurski A. (red.) Hydrogeologia regionalna Polski, t. II, Wody mineralne, lecznicze i termalne oraz kopalniane. Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, s

8 DOWGIA O J., HA AS S., POROWSKI A., 2005 Isotope temperature indicators of thermal water in south-western Poland. Proc. World Geothermal Congress, Antalya, Turkey. FARBISZ J., 2001a Dokumentacja badañ geofizycznych temat: Rozpoznanie struktury hydrogeologicznej Cieplic, POLWIERT Wroc³aw, (maszynopis). FARBISZ J., 2001b Dokumentacja badañ geofizycznych temat: Rozpoznanie z³ó wód termalnych w rejonie Polanicy Zdroju, Dokumentacja hydrogeologiczna wynikowa z wierceñ badawczych i badañ geofizycznych wykonanych dla rozpoznania z³óz wód termalnych w rejonie Polanicy Zdroju. Us³ugi Projektowe i Badania Geologiczno-Hydrogeologiczne Dr Józef Fistek, Wroc³aw (maszynopis). FINCK L. i in., 1942 Geologische Karte des Deutchen Reiches 1:25 000, arkusz: Landeck. FISTEK J., 1995 Wody termalne uzdrowisk dolnoœl¹skich szans¹ poprawy ochrony œrodowiska i rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego. Balneologia Polska, tom XXXVII z. 1. FISTEK J., IWANOWSKI S., ICIEK A., JAGODZIÑSKI A., 1975 Badania geologiczne, geofizyczne i hydrogeologiczne jako przyk³ad kompleksowego rozwi¹zania problemu poszukiwañ wód leczniczych w uzdrowiskach sudeckich. Biul. Inf. Geofizyka, nr 1, s FISTEK J., FISTEK A., 1996 Projekt prac geologicznych dla udokumentowania zasobów wód termalnych w otworze badawczym Duszniki GT-1 (maszynopis). FISTEK J., FISTEK A., RIPPEL J., 1996 Problematyka poszukiwañ nowych wyst¹pieñ wód termalnych na obszarze województwa wa³brzyskiego. Górnictwo Odkrywkowe, XXXVIII, 6, s FISTEK J., FISTEK A., 1998 Projekt prac geologicznych dla dalszego rozpoznania struktury hydrogeologicznej Cieplic przy zastosowaniu p³ytkich otworów badawczych (maszynopis). FISTEK J., FISTEK A., 2001 Dokumentacja hydrogeologiczna wynikowa z wierceñ badawczych i badañ geofizycznych wykonanych dla rozpoznania z³ó wód termalnych w rejonie Polanicy Zdroju. Us³ugi Projektowe i Badania Geologiczno-Hydrogeologiczne Dr Józef Fistek, Wroc³aw (maszynopis). FISTEK J., FISTEK A., 2002a Geotermia Dolnego Œl¹ska zasoby, wykorzystanie, koszty inwestycyjne. [W:] Wykorzystanie odnawialnych Ÿróde³ energii na przyk³adzie Dolnego Œl¹ska. Polski Klub Ekologiczny, Okrêg Dolnoœl¹ski, Wroc³aw, s FISTEK J., FISTEK A., 2002b Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów eksploatacyjnych szczaw termalnych ujêtych otworem Duszniki GT-1. Us³ugi Projektowe i Badania Geologiczno-Hydrogeologiczne Dr Józef Fistek, Wroc³aw (maszynopis). FISTEK J., DOWGIA O J., 2003 Wody termalne Cieplic Œl¹skich w œwietle badañ geologiczno-poszukiwawczych wykonanych w latach i [W:] Ciê kowski W., Wojewoda J., elaÿniewicz A. (red.) Sudety Zachodnie: od wendu do czwartorzêdu. WIND, Wroc³aw, s GIERWIELANIEC J., 1968 Objaœnienia tekstowe do Szczegó³owej mapy geologicznej Sudetów 1:25 000, arkusz L¹dek-Zdrój. PIG, Warszawa. GIERWIELANIEC J., 1970 Z geologii L¹dka Zdroju. Prace Naukowe Instytutu Geotechniki Polit. Wroc³., nr 5. GRZEGORCZYK K., 2006 Dokumentacja hydrogeologiczna z wykonania otworu WT-1 w Wojcieszycach. PG Proxima, Wroc³aw (maszynopis). IWANOWSKI S., 1973 Dokumentacja hydrogeologiczna wód leczniczych z otworów Cieplice 1 i Cieplice 2 w Cieplicach Œl¹skich Zdroju. BP Balneoprojekt, Warszawa (maszynopis). MROCZKOWSKI J., OSTAFICZUK S., 1985 Konfrontacja zdjêcia satelitarnego z map¹ geologiczn¹ Karkonoszy i Gór Izerskich; próba interpretacji tektoniki dysjunktywnej. Geologia Sudetica, XX, no 2. RÓ YCKI M., 1975 Wody podziemne na obszarze Sudetów Œrodkowych i Bloku Przesudeckiego (nowe ujêcia wody termalnej w L¹dku Zdr.). Przew. XLVII Zjazdu PTG Œwidnica

9 SZARSZEWSKA Z., MADEJ E., 1974 Sprawozdanie z badañ zwi¹zanych z poszukiwaniem wód termalnych w L¹dku Zdroju. PB Balneoprojekt, Warszawa (niepublikowane). THURNEISSER ZUM THURN L., 1572 Pison, Zehn Bücher Von Kalten/Warmen Minerischen und Metallischen Wassern. Franckfurt an der Oder. RESEARCH METHODS USED IN PROSPECTING AND EXPLORATION OF THERMAL WATERS IN THE SUDETIC GEOTHERMAL REGION Abstract Research methods used in prospecting and exploration of thermal waters is presented in the paper. It has been described and analyzed the results of prospecting works with using of different methods in terms of their necessity and effectiveness. The estimation was made based on authors and other researchers experiences acquired in the course of the work done in the Sudetic region. Key words Thermal waters, geological exploration, research methods, the Sudetes