Skutki zdrowotne zanieczyszczania powietrza. Dr hab. Danuta Mielżyńska-Švach

Transkrypt

1 Skutki zdrowotne zanieczyszczania powietrza Dr hab. Danuta Mielżyńska-Švach Strzemieszyce,

2 Ślachetne zdrowie, Nikt się nie dowie, Jako smakujesz, Aż się zepsujesz Jan Kochanowski ( )

3 Zdrowie według WHO Zdrowie jest to stan dobrego (dobrostan) fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności (kalectwa) (WHO, 1946)

4 Zdrowie według WHO Zdrowie jest : wartością, dzięki której jednostka lub grupa może realizować swoje aspiracje i potrzebę satysfakcji, bogactwem społeczeństwa, gwarantującym jego rozwój społeczny i ekonomiczny, warunkiem codziennego życia umożliwiającym lepszą jego jakość.

5 Zdrowie - definicje Dobrostan fizyczny to nie tylko niewystępowanie choroby, lecz także stanów pokrewnych niedostatku energii czy spadku odporności. Dobrostan ten, oceniany subiektywnie, wykazuje silne związki z samopoczuciem psychicznym: poczuciem lęku lub niemocy, będącym wynikiem dolegliwości fizycznych, uczucie złości z powodu ograniczeń, jakie niesie choroba. Dobrostan fizyczny, oceniany obiektywnie jest domeną medycyny.

6 Zdrowie - definicje Dobrostan psychiczny z kolei jest pojęciem wyjątkowo złożonym, na który składają się aspekty: afektywne - emocje i nastroje, poznawcze - ocena własnego życia jako całości oraz poszczególnych jego elementów. Polega na: ocenie poziomu zadowolenia z życia i spełnienia, przewadze pozytywnych doświadczeń, niskim poziomie negatywnych nastrojów.

7 Zdrowie - definicje Dobrostan społeczny w dużej mierze uzależniony jest od rozwoju psycho-moralnego człowieka. Przejawia się zadowalającą umiejętnością życia w rodzinie, środowisku pracy czy w społeczności lokalnej. Na dobrostan społeczny (social well-being) składają się: rodzina, przyjaźń, satysfakcjonujące życie towarzyskie, wsparcie społeczne itd.

8 Koncepcja M. Lalonda Pola zdrowia

9 Środowisko naturalne Środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, takich jak: powierzchnia ziemi, łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, krajobraz, znajdujący się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconym w wyniku działalności człowieka.

10 Zagrożenia środowiska Zagrożenia środowiskowe stwarzają ryzyko dla zdrowia jedynie wówczas, gdy narażeni są ludzie. Narażenie dotyczy obszaru, na którym ludzi muszą być obecni w czasie występowania zagrożeń środowiskowych. Narażenie na szkodliwe czynniki środowiskowe prowadzi do szeregu skutków zdrowotnych. Mogą się one różnić rodzajem, nasileniem i rozmiarem w zależności od rodzaju zagrożenia, poziomu narażenia oraz liczby narażonych ludzi.

11 Powietrze atmosferyczne Powietrza atmosferycznego: bezbarwna i bezwonna mieszanina gazów tworzących atmosferę ziemską. Skład w pobliżu powierzchni Ziemi (16 km) to: azot (N 2 ) - 78,09 %, tlen (O 2 ) - 20,95 %, argon (Ar) - 0,93 %, dwutlenek węgla (CO 2 ) - 0,03 %, gazy szlachetne: neon, krypton, ksenon oraz hel - 0,01%, ozon (O 3 ) 0,05-0,5 ppm, para wodna.

12 Zanieczyszczenie powietrza Naturalne wybuchy wulkanów, pożary lasów, stepów, erozja gleb i skał, procesy gnicia i rozpadu materii organicznej, pyłki kwiatowe, bakterie, drobnoustroje. Antropogeniczne (sztuczne) przemysł (energetyczny, wydobywczy, chemiczny, spożywczy, papierniczy, rafineryjny, itd.), komunikacja, rolnictwo, gospodarka komunalna.

13

14 Rodzaje zanieczyszczeń Zanieczyszczenia powietrza ze względu na ich strukturę i właściwości: pyłowe, gazowe.

15 Zanieczyszczenia pyłowe Zanieczyszczenia pyłowe: pyły: cząstki stałe w środowisku gazowym (aerozol), dymy: cząstki stałe lub ciecz w środowisku gazowym, mgły: ciecz lub para w środowisku gazowym. Podział pyłu ze względu na średnicę cząstek: opad pyłu >10μm, pył zawieszony: pyły grube 2,5μm < da 10μm, pyły drobne 0,1μm < da 2,5μm, pyły bardzo drobne da 0,1μm.

16 Zanieczyszczenia pyłowe Podział pyłów ze względu na skład. Organiczne: pyły zwierzęce (wełna, włosy, odchody itd.), pyły roślinne (pył drzewny, bawełniany, pyłki), organizmy żywe (bakterie, zarodniki grzybów itd.). Nieorganiczne: pyły metali (żelaza, ołowiu, kadmu, miedzi itd.), pyły mineralne (piaskowy, węglowy, wapienny). Radioaktywne. Mieszane.

17 Zanieczyszczenia pyłowe Podział pyłów ze względu na skutki zdrowotne: frakcja wdychana udział cząstek wdychanych przez nos i usta oraz osądzających się na oskrzelach (5 10μm), frakcja tchawiczna udział cząstek wnikających poza krtań, oskrzela i oskrzeliki (1-5μm), frakcja respirabilna (pęcherzykowa) udział cząstek docierających do bezrzęskowych dróg oddechowych (poniżej 1μm).

18

19 Zanieczyszczenia pyłowe Podział pyłów ze względu na skutki zdrowotne: pyły o działaniu zwłókniającym, pyły o działaniu drażniącym, pyły o działaniu alergizującym, pyły o działaniu toksycznym, pyły o działaniu rakotwórczym.

20 Właściwości biologiczne pyłów Pyły o działaniu zwłókniającym: uszkadzają układ oddechowy, a w konsekwencji także układ krążenia, zwiększają predyspozycje płuc do chorób o charakterze infekcyjnym, mogą być przyczyną nowotworów układu oddechowego. Pyły o działaniu drażniącym: niewielkie zmiany czynnościowe układu oddechowego.

21 Właściwości biologiczne pyłów Pyły o działaniu alergizującym: powodują schorzenia alergiczne, w tym astmę oskrzelową, zwiększają predyspozycje do chorób infekcyjnych, uszkadzają układ oddechowy i układ krążenia. Pyły o działaniu toksycznym: mogą prowadzić do zatruć ostrych i przewlekłych o różnym stopniu nasilenia. Pyły o działaniu rakotwórczym: nowotwory.

22 Zanieczyszczenia gazowe Zanieczyszczenia gazowe: związki siarki (SO 2, SO 3, H 2 S), związki azotu (NO, NO 2, N 2 O, NH 3 ), tlenki węgla (CO, CO 2 ), węglowodory alifatyczne (C x H y, np. metan), wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (np. C 20 H 12 ).

23 Skutki zanieczyszczenia powietrza Efekty globalne: zmiany klimatyczne (efekt cieplarniany), destrukcja warstwy ozonowej. Efekty transgraniczne: kwaśne deszcze, eutrofizacja, defoliacja, zakwaszenie gleb, jezior, rzek, perturbacje klimatyczne i meteorologiczne. Efekty lokalne: choroby ludzi, zwierząt i roślin, korozja, destrukcja powierzchni budowlanych, smogi miejskie.

24 Efekt cieplarniany Gazy szklarniowe przepuszczają widoczne pasmo fal słonecznych natomiast adsorbują promieniowanie podczerwone, zapobiegając tym ucieczce ciepła w kosmos (wzrost temperatury). Najważniejszym gazem atmosferycznym przyczyniającym się do powstawania efektu cieplarnianego jest dwutlenek węgla, a także metan, tlenek azotu, ozon i freony

25 Dziura ozonowa Ozon stratosferyczny pochłania część promieniowania ultrafioletowego docierającego do Ziemi ze Słońca. Zjawisko spadku stężenia ozonu (O 3 ) w stratosferze atmosfery ziemskiej występuje głównie w obszarach podbiegunowych. Obniżenie stężenia ozonu (O 3 ) w stratosferze atmosfery ziemskiej jest spowodowane emisją freonów (związki chloru i fluoru).

26 Skutki zanieczyszczenia atmosfery Kwaśne opady (deszcze): tlenek siarki, tlenek węgla oraz tlenki azotu rozpuszczają się w wodzie deszczowej i w postaci kwaśnych opadów wracają na Ziemię. Smog nienaturalne zjawisko atmosferyczne polegające na współwystępowaniu zanieczyszczenia powietrza oraz niekorzystnych zjawisk naturalnych: znacznego zamglenia i bezwietrznej pogody.

27 Skutki zdrowotne zanieczyszczeń powietrza Narażenie Układ Skutki zdrowotne Krótkoterminowe Długoterminowe Oddechowy Ogólny Sercowonaczyniowy Sercowonaczyniowy Oddechowy Rozrodczy Zawał serca i choroba niedokrwienna u osób zagrożonych Zaostrzenie niewydolności serca Arytmia serca Zakrzepica żył głębokich Udar mózgu Świsty Zaostrzenie objawów astmy Zaostrzenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc Zapalenie oskrzeli i inne infekcje dróg oddechowych Wizyty na oddziałach ratunkowych Wzrost umieralności Zawał mięśnia sercowego Przyspieszony rozwój miażdżycy Zwiększona krzepliwość krwi Wzrost układowych markerów zapalenia Zachorowalność na zapalenie płuc Zachorowalność na raka płuc Zaburzenia rozwoju płuc u dzieci Rozwój nowych astm Przedwczesne porody Niska waga urodzeniowa

28

29 Zanieczyszczenia powietrza a umieralność na świecie i w Europie Przedwcześnie z powodu zanieczyszczeń powietrza przedwcześnie umiera: 4,3 mln osób na świecie (powietrze wewnętrzne) 1, 3,7 mln osób na świecie (powietrze atmosferyczne) 1, 430 tys. w Europie Zachodniej i centralnej (powietrze atmosferyczne) 1 1 Światowa Organizacja Zdrowia : Burden of disease from the joint effects of Household and Ambient Air Pollution for World Health Organization, Genewa, Europejska Agencja Środowiska: Air quality in Europe 2013 report EEA Report No 9/

30 Jakość powietrza w Polsce W 2012 roku w 83 % stref przekroczono stężenia PM 10 (przekroczenie norm dobowych) 1 W 2012 roku w 91% stref przekroczono stężenia BaP (przekroczenie norm rocznych) 1 1 Państwowy Monitoring Środowiska - Inspekcja Ochrony Środowiska. Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok Warszawa, 2013

31 Zanieczyszczenia powietrza a koszty zdrowotne w Polsce W Polsce z powodu zanieczyszczeń powietrza co roku: przedwcześnie umiera ok. 45 tys. Osób (średnio co 10 Polak), społeczeństwo traci ok. 520 tys. potencjalnych lat życia, gospodarka traci 18,5 mln dni pracy. Zewnętrzne koszty zdrowotne zanieczyszczeń powietrza w Polsce wynoszą ok mld Euro 1 1 Komisja Europejska, Holland M., 2014 : Cost-benefit Analysis of Final Policy Scenarios for the EU Clean Air Package 31

32 Motto Nie można korzystniej umieścić pieniędzy państwowych, krajowych i prywatnych, jak łożąc na zwiększenie ilości ludzi zdrowych i zdolnych do pracy oraz na utrzymanie zdrowia tych ludzi. Tomasz Janiszewski ( ) Polski lekarz, docent higieny społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego. Od 16 stycznia 1919 do 9 grudnia 1919 był ministrem zdrowia publicznego w rządzie Ignacego Paderewskiego.

33