N A J W Y Ż S Z A I Z B A K O N T R O L I I N F O R M A C J A

Transkrypt

1 N A J W Y Ż S Z A I Z B A K O N T R O L I DEPARTAMENT ŚRODOWISKA, ROLNICTWA I ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO I N F O R M A C J A O WYNIKACH KONTROLI REALIZACJI ZADAŃ W ZAKRESIE ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PRZEZ ORGANY ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ I SAMORZĄDOWEJ WARSZAWA LISTOPAD 2001 R. DŚRiZP Nr ewid. 180/2001/P/01/085/KSR

2

3 SPIS TREŚCI I. CZĘŚĆ OGÓLNA Charakterystyka kontroli Synteza ustaleń kontroli i ocena kontrolowanej działalności Wnioski II. CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA Charakterystyka stanu prawnego Uwarunkowania ekonomiczno-organizacyjne Zapewnienie spójności programów rządowych oraz wojewódzkich, służących realizacji ponadlokalnych i regionalnych celów publicznych z koncepcją polityki przestrzennego zagospodarowania kraju Prawidłowość wykonywania zadań związanych z gospodarką przestrzenną województw Zaawansowanie i prawidłowość realizacji prac w zakresie zagospodarowania przestrzennego w gminach Wypełnianie ustawowego obowiązku w zakresie sporządzenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego w gminach Zakres sporządzenia lub dokonywania zmian miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w gminach po 1994 r Skutki prawne uchwalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Prawidłowość wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu Zjawiska i obszary korupcjogenne Stopień realizacji wniosków pokontrolnych z kontroli w 1999 r III. DZIAŁANIA PODJĘTE PO ZAKOŃCZENIU KONTROLI...80 Załączniki: Nr 1 - Wykaz aktów prawnych Nr 2 - Wykaz skontrolowanych jednostek Nr 3 - Wykaz gmin, w których zebrano informacje w trybie art. 29 pkt 2 lit. f ustawy o NIK

4

5 CZĘŚĆ OGÓLNA Charakterystyka kontroli 3 I. CZĘŚĆ OGÓLNA 1. Charakterystyka kontroli Nr kontroli: Tytuł kontroli: P/01/085 Realizacja zadań w zakresie zagospodarowania przestrzennego przez organy administracji rządowej i samorządowej. Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła w okresie od r. do r. kontrolę obejmującą realizację zadań w zakresie zagospodarowania przestrzennego przez organy administracji rządowej i samorządowej w 131 gminach i 16 urzędach marszałkowskich. Kontrola została poprzedzona kontrolą doraźną rozpoznawczą w Urzędzie Miasta w Rumi. Wyniki tej kontroli zostały wykorzystane w niniejszej informacji. Ponadto w trybie art. 29 pkt. 2 lit. f ustawy o NIK zebrano informacje związane z tematyką niniejszej kontroli w Rządowym Centrum Studiów Strategicznych, w Urzędzie Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast oraz w 144 gminach nie objętych kontrolą. Niniejsza kontrola zrealizowana została z inspiracji Prezydium Komisji Polityki Przestrzennej, Budowlanej i Mieszkaniowej, jako rekontrola gmin objętych w 1999 r. kontrolą w zakresie planowania przestrzennego. Rekontrolą objęto 130 gmin na 132 skontrolowane. Najwyższa Izba Kontroli także w latach 1995 i 1996 przeprowadziła kontrolę dotyczącą realizacji zadań przez organy administracji rządowej i samorządowej w zakresie zagospodarowania przestrzennego, którą objęto 131 jednostek, w tym b. Ministerstwo Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa, b. Centralny Urząd Planowania, 21 z byłych 49 urzędów wojewódzkich i 105 urzędów gmin. W kontroli koordynowanej przez Departament Ochrony Środowiska wzięły udział: Departament Kontroli Doraźnych Ośrodek Zamiejscowy w Koszalinie oraz 16 Delegatur NIK. Celem kontroli była ocena stanu realizacji prac w zakresie kształtowania i realizacji polityki przestrzennej państwa, kształtowania i realizacji polityki przestrzennej województw oraz określenia polityki przestrzennej gmin. Tematyka kontroli dotyczyła: zapewnienia spójności koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju i planów zagospodarowania przestrzennego województw z programami zawierającymi zadania rządowe, służącymi realizacji ponadlokalnych celów publicznych wpływających na przestrzenne zagospodarowanie kraju, opracowania i uchwalenia studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin,

6 4 CZĘŚĆ OGÓLNA Charakterystyka kontroli uchwalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gmin, skutków prawnych uchwalonych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, sprawdzenia realizacji wniosków z poprzedniej kontroli. Kontrolą objęto okres r. (I półrocze). Protokóły kontroli w 132 urzędach gmin oraz 16 urzędach marszałkowskich (razem 148 jednostek) podpisali wszyscy kierownicy skontrolowanych jednostek i nie zgłosili zastrzeżeń do tych protokółów. W II kwartale 1999 r. Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła kontrole w zakresie planowania przestrzennego w gminach wnioskując o podjęcie działań zmierzających do przyspieszenia prac nad opracowaniami związanymi z gospodarką przestrzenną. Przede wszystkim Najwyższa Izba Kontroli wnioskowała o spowodowanie przez: 1. Prezesa Rady Ministrów RP: zakończenia prac nad koncepcją przestrzennego zagospodarowania kraju i ustalenia w jakim zakresie koncepcja ta stanowić będzie podstawę sporządzania programów zawierających zadania rządowe służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych, dokonania pełnej oceny stanu przygotowania przez gminy studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz podjęcia stosownych działań umożliwiających dotrzymanie ustalonego terminu ich opracowania, tj. do 31 grudnia 1999 r. 2. Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast: zainicjowania działań Rady Ministrów dla przyśpieszenia sporządzenia przez ministrów i centralne organy administracji rządowej programów zawierających zadania rządowe służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych, a następnie dokonania stosownych uzgodnień planów zagospodarowania przestrzennego województw, o których mowa w art. 58 ust. 3 ustawy. 3. Prezydentów miast, burmistrzów i wójtów: przyśpieszenia prac nad opracowaniem i zaopiniowaniem studium i przekazanie ich do zatwierdzenia uchwałą rady gminy, przyśpieszenia prac nad opracowaniem nowych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, zwiększenia nadzoru nad podległymi jednostkami organizacyjnymi w zakresie eliminacji wadliwości przygotowywanych przez te służby decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Ich realizacja została omówiona w pkt. 3.5.

7 CZĘŚĆ OGÓLNA Synteza ustaleń kontroli i ocena kontrolowanej działalności 5 2. Synteza ustaleń kontroli i ocena kontrolowanej działalności 1. Sejmiki województw uchwaliły w 2000 r. strategie rozwoju województw, stanowiące podstawę opracowania programów wojewódzkich. Brak koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju spowodował, że sejmiki województw uchwalając strategie rozwoju województw, określające uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju województw, nie mogły uwzględnić podstawowych uwarunkowań i celów strategicznych zawartych w tej koncepcji. Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju została po przedłożeniu przyjęta przez Sejm w dniu r. Po zaleconych zmianach i uzupełnieniach została zatwierdzona przez Prezesa Rady Ministrów w dniu r., a następnie opublikowana w Monitorze Polskim Nr 26/2001 w dniu r. (str ). 2. Z przeprowadzonej kontroli wynika, że pomimo uchwalenia w 2000 r. przez wszystkie sejmiki województw strategii rozwoju województw, żaden z zarządów województw nie zakończył prac nad sporządzeniem planu zagospodarowania przestrzennego województwa i nie przedstawił sejmikowi planu do uchwalenia. Na 16 skontrolowanych urzędów marszałkowskich tylko w 4 z nich planuje się zakończenie prac nad sporządzeniem planu w 2001 r. (str ). 3. Ustalenia kontroli wykazały, że w 2 spośród 16 skontrolowanych urzędów marszałkowskich opiniowano studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin po upływie ustawowego terminu 21 dni, a w skrajnym przypadku opóźnienie osiągnęło nawet 247 dni. Skutkowało to zwolnieniem tempa prac planistycznych w gminach i miało wpływ na terminy uchwalenia studium (str ). W wyniku kontroli stwierdzono również przypadki nie wykorzystania przez gminy uwag zarządów województw do projektów studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, nie analizowania w urzędach marszałkowskich stopnia wykorzystania tych uwag, oraz nie składania przez zarządy województw protestów, w przypadku stwierdzenia nieuwzględnienia uwag i wniosków (str ).

8 6 CZĘŚĆ OGÓLNA Synteza ustaleń kontroli i ocena kontrolowanej działalności 4. Kontrola wykazała, że w stosunku do 1998 r. nastąpiła znaczna poprawa w zakresie sporządzania przez gminy studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, w których określana jest polityka przestrzenna gminy. W okresie od 1 stycznia 1999 r. do 30 czerwca 2001 r. wśród 276 poddanych analizie gmin odsetek gmin, które uchwaliły studium, wzrósł z 24% w 1998 r. 1 do ca 82%. Uwzględniając stopień zaawansowania prac nad sporządzeniem studium ocenia się, że do dnia 31 grudnia 2001 r. dalszych 5% analizowanych gmin będzie miało uchwalone studium, a w 13% gmin omawiane studium nie będzie uchwalone. Zgodnie z przepisem art. 67 ust. 3 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym rady gmin mają obowiązek uchwalenia studium do 31 grudnia 2001 r. Po tym terminie, tracą moc miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, uchwalone przed 1 stycznia 1995 r. (str ). Kontrola 2 przeprowadzona w 132 urzędach gmin wykazała, że stopień zaawansowania prac nad sporządzeniem studium według stanu na r. przedstawiał się następująco: a) w 4 gminach (3,0% kontrolowanych) nie przystąpiono do sporządzenia studium, co było niezgodne z przepisem art. 6 ust. 1 cyt. ustawy, w tym w : - 1 gminie (0,8%) nie podjęto uchwały rady gminy o przystąpieniu do sporządzenia studium, - 3 gminach (2,2%) podjęto stosowne uchwały, lecz nie podjęto skutecznych działań w celu rozpoczęcia sporządzenia studium, b) w 8 gminach (6,1%) przystąpiono do sporządzenia studium, rady gmin podjęły uchwałę o przystąpieniu do opracowania studium i podpisano umowy z wykonawcami, jednakże nie ukończono i nie przekazano gminie opracowania, c) w 8 gminach (6,1%) zakończono prace nad sporządzeniem studium ale do opracowań tych jeszcze nie uzyskano kompletnych opinii uprawnionych organów i rady gmin nie uchwaliły studium, d) w 112 gminach (84,8%) rady gminy uchwaliły studium (str ). Informacje 3 w 144 urzędach gmin wykazały, że stopień zaawansowania prac nad sporządzeniem studium według stanu na r. przedstawiał się następująco: 1 Kontrolą NIK w 1999 r. w zakresie planowania przestrzennego w gminach objęto okres od 1996 r. do końca 1998 r. 2 Kontrolą w 2001 r. objęto 132 gminy, w tym rekontrola przeprowadzona została w 130 spośród 141 objętych kontrolą w 1999 r. 3 Informacje w związku z przeprowadzaną kontrolą uzyskano w trybie art. 29 pkt. 2 lit. f w 144 gminach nie objętych kontrolą w 2001 r., w tym w 11 kontrolowanych w 1999 r.

9 CZĘŚĆ OGÓLNA Synteza ustaleń kontroli i ocena kontrolowanej działalności 7 a) w 7 gminach (4,9 %) nie przystąpiono do sporządzenia studium, co było niezgodne z przepisem art. 6 ust. 1 ustawy, w tym w : - 5 gminach (3,5%) nie podjęto uchwały rady gminy o przystąpieniu do sporządzania studium, - 2 gminach (1,4%) podjęto stosowne uchwały, lecz nie podjęto prac ani nie podpisano umów z wykonawcami dla sporządzenia studium, b) w 18 gminach (12,5%) przystąpiono do sporządzenia studium, rady gmin podjęły uchwałę o przystąpieniu do opracowania studium i podpisano umowy z wykonawcami, jednakże nie ukończono i nie przekazano gminom opracowań, c) w 6 gminach (4,2%) zakończono prace nad sporządzeniem studium ale rady gmin nie uchwaliły studium, d) w 113 gminach (78,5%) rady gminy uchwaliły studium. (str ). 5. Kontrola wykazała brak pełnego uzasadnienia nie sporządzenia przez gminy studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego z powodu szczupłości środków finansowych w budżetach gmin, np. średnie wydatki na sporządzenie studium wynosiły ca 0,17% średniorocznych wydatków gmin, ujętych w budżetach w latach (str ). W 132 gminach objętych kontrolą wydatki na sporządzenie studium wyniosły średnio 0,23% rocznych wydatków, tj. 124,2 tys. zł przy średniorocznym budżecie wynoszącym tys. zł (str. 45). Z informacji uzyskanych w 144 urzędach gmin wynika, że średnioroczne wydatki na przygotowanie studium wynosiły 76,9 tys. zł, tj. 0,12% średniorocznych wydatków z budżetów tych gmin, wynoszących tys. zł (str. 46). Znaczący udział w kosztach opracowań planistycznych stanowiły koszty inwentaryzacji stanu istniejącego na objętych opracowaniami terenach, które to inwentaryzacje urzędy gmin powinny gromadzić w swoich zasobach archiwalnych. W niektórych gminach jak np. w Nowym Sączu inwentaryzację stanu istniejącego i opracowanie projektu studium wykonali pracownicy urzędów bądź gminne jednostki budżetowe w ramach zadań własnych, bez ponoszenia przez gminę dodatkowych kosztów (str. 46). 6. Z kontroli 132 gmin oraz uzyskanych informacji od 144 gmin 4 wynika, że od 1 stycznia 1999 r. do 30 czerwca 2001 r. zwiększył się procent powierzchni gmin, objętej zmianami planów lub nowymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego uchwalonymi po 1 stycznia 1995 r., tj. z 5,3% do 7,7%. W przypadku uchwalenia do końca 2001 r. wszystkich m.p.z.p. dla obszarów, dla których podjęto uchwały o przystąpieniu do ich 4 Patrz przypis nr 3 na str. 6 informacji

10 8 CZĘŚĆ OGÓLNA Synteza ustaleń kontroli i ocena kontrolowanej działalności opracowania, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego zachowujące moc po dniu 31 grudnia 2001 r. na obszarze 276 gmin, obejmą 13,2% ich powierzchni. Oznacza to, że od 1 stycznia 2002 r. dla obszarów nie objętych m.p.z.p. wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu nastąpi w trybie art. 44 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, co może spowodować utrudnienie w działalności gospodarczoinwestycyjnej (str ). Z ustaleń kontroli wynikało, że po 1 stycznia 1995 r., w 132 objętych kontrolą gminach, planami i zmianami uprzednio uchwalonych planów objęto do r. powierzchnię 128,3 tys. ha (8,0 %). Spośród skontrolowanych 132 gmin w 7 gminach nie dokonano żadnych zmian planów obowiązujących przed 1 stycznia 1995 r., natomiast w 2 gminach 100% powierzchni objęto nowymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Rady gmin podjęły w tym czasie uchwały o przystąpieniu do opracowania kolejnych m.p.z.p. i zmian dla obszaru 118,4 tys. ha. W przypadku uchwalenia do końca 2001 r. wszystkich m.p.z.p. dla obszarów, dla których podjęto uchwały o przystąpieniu do ich opracowania, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, łącznie z już uchwalonymi, zachowujące moc po dniu 31 grudnia 2001 r. na obszarze skontrolowanych 132 gmin, obejmą 15,4% ich powierzchni (str. 51). Z informacji uzyskanych w 144 gminach wynika, że po 1 stycznia 1995 r. planami i zmianami uprzednio uchwalonych planów do r. objęto 150,6 tys. ha, tj. 7,4% powierzchni tych gmin. Rady gmin podjęły w tym czasie uchwały o przystąpieniu do opracowania kolejnych m.p.z.p. i zmian planów dla obszaru 81,5 tys. ha. W przypadku uchwalenia do końca 2001 r. wszystkich m.p.z.p. dla obszarów, dla których podjęto uchwały o przystąpieniu do ich opracowania, plany zagospodarowania przestrzennego, łącznie z już uchwalonymi, zachowujące moc po dniu r. na obszarze 144 gmin obejmą 11,4% ich powierzchni (str. 52). 7. Kontrola wykazała, że w 32 gminach, tj. 24,2% skontrolowanych, które uchwaliły nowe plany przed uchwaleniem studium, w 18 gminach plany te objęły poniżej 1% obszaru gminy, w 10 gminach od 1% do 15%, natomiast w 4 gminach wielkość obszarów objętych m.p.z.p. uchwalonymi wcześniej niż studium przekroczyła 15% obszaru gminy. Dotyczyło to gmin: Gdańsk (20,7% powierzchni gminy), Drawsko Pomorskie, woj. zachodniopomorskie (64,9%), Zdzieszowice woj. opolskie (72,9%) i Łapy woj. podlaskie (80,7%). W gminach Gdańsk i Drawsko Pomorskie studium po uchwaleniu praktycznie usankcjonuje ustalenia wprowadzone uchwalonymi wcześniej miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Natomiast w gminach Zdzieszowice i Łapy studium zostało już uchwalone, sankcjonując te ustalenia.

11 CZĘŚĆ OGÓLNA Synteza ustaleń kontroli i ocena kontrolowanej działalności 9 Sytuacja w tym zakresie nie poprawiła się w porównaniu z danymi na dzień 31 grudnia 1998 r., kiedy to ustalono, że w 5 gminach, które nie uchwaliły studium, (tj. 4,8%) istotnymi zmianami planów zagospodarowania przestrzennego objęto od 15% do 80% obszaru objętego obowiązującym planem zagospodarowania przestrzennego (str. 53). 8. Pomimo istotnych zmian dokonanych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego stwierdzonych w 252 gminach na 276 analizowanych 5, tylko w 60 gminach, tj. ca 24% pobierano od właścicieli lub użytkowników wieczystych jednorazowe opłaty zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy. W pozostałych 192 gminach nie ustalono takich opłat będących, zgodnie z art. 54 ustawy o samorządzie gminnym, jednym ze źródeł dochodów gmin. Na 125 gmin ze 132 kontrolowanych, w których wystąpiły zmiany w planach, tylko w 33 gminach, tj. ca 26% pobierano opłaty jednorazowe. Na podstawie zebranych w 144 gminach informacji ustalono, że opłaty jednorazowe pobierano w 27 na 127 gmin, w których wystąpiły zmiany w planach, tj. tylko w ca 21% gmin. W wyniku kontroli stwierdzono, że do budżetów gmin nie wpłynęła część ustalonych decyzjami opłat jednorazowych z tytułu wzrostu wartości nieruchomości, w związku z uchwaleniem m.p.z.p., w przypadku zbycia nieruchomości. Kwota ustalonych opłat wynosiła tys.zł. Do czasu zakończenia kontroli do budżetów gmin wpłynęło z tego tytułu tys.zł, tj. 45,2%. Z 27 gmin, z których uzyskano informacje do budżetów wpłynęła kwota tys.zł (str ). 9. W toku kontroli stwierdzono, że w objętych kontrolą 132 gminach obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego zawierały nieprawidłowości, które naruszały stan prawny w zakresie planowania przestrzennego, a w porównaniu do wyników poprzedniej kontroli nie nastąpiła poprawa. I tak w: 29 gminach (22%) stwierdzono, że nie uwzględniały one wymagań przepisów szczególnych w zakresie ochrony środowiska, przyrody, lasów oraz ochrony gruntów rolnych i leśnych, co naruszało art. 10 ust. 1 pkt. 4 i 8 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, 16 gminach (12%) rysunki miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego nie były wykonane na aktualnej mapie sytuacyjno-wysokościowej zawierającej granice władania gruntami sporządzonej w skali odpowiadającej przedmiotowi ustaleń planu, co 5 Patrz przypisy nr 2 i nr 3 na str. 6

12 10 CZĘŚĆ OGÓLNA Synteza ustaleń kontroli i ocena kontrolowanej działalności było niezgodne z 5 ust. 1 zarządzenia Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 30 grudnia 1994 r. w sprawie rodzajów i wzorów dokumentów stosowanych w pracach planistycznych /MP z 1995 r. Nr 3 poz. 40/, 22 gminach (17%) nie w pełni zostały określone podstawowe zasady i warunki przeznaczenia oraz zagospodarowania terenów wymagane przepisami art. 10 ust. 1 pkt 1-3, 5-7 i 9-11 cyt. ustawy, 92 gminach (82%) spośród 112 gmin, w których określono w uchwalonym studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego obszary, dla których uchwalenie m.p.z.p. jest obowiązkowe, nie uchwalono obowiązkowych m.p.z.p., co było niezgodne z przepisami art. 13 ust. 1 cyt. ustawy, 11 gminach (8%) nie opracowano i nie dołączono prognozy skutków wpływu ustaleń planu na środowisko przyrodnicze, co było niezgodne z przepisami art. 10 ust. 2 cyt. ustawy, (str ). 10. W 175 gminach na 276 analizowanych, tj. ca 63%, zarządy gmin nie dokonywały ocen zmian w zagospodarowaniu przestrzennym i nie przedstawiały radom gmin wyników tych ocen, co najmniej raz w okresie kadencji. Stanowi to naruszenie przepisu art. 31 ust 1 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Na 132 skontrolowane gminy 79 zarządów gmin, tj. ca 60% nie dokonywało takich ocen. Spośród 144 gmin w których zasięgnięto informacji, z obowiązku dokonania oceny zmian nie wywiązało się 96 zarządów gmin, tj. ca 67% (str. 65). 11. W 34 gminach, tj. 27% skontrolowanych nie prowadzono lub prowadzono nierzetelnie wykazy dokumentów sporządzonych w toku opracowywania projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub jego zmiany, co było niezgodne z 4 zarządzenia Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 30 grudnia 1994 r. w sprawie rodzajów i wzorów dokumentów stosowanych w pracach planistycznych, obowiązującego do 30 czerwca 2000 r. (str ). 12. Z ustaleń kontroli wynika, że zmalała liczba wydanych decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu nieważnych z mocy prawa, stosownie do art. 46a ust. 1 pkt 1 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, w stosunku do liczby takich decyzji, stwierdzonych w toku poprzedniej kontroli. W latach 1999 I półrocze 2001 r. w skontrolowanych łącznie 132 gminach wydano ogółem decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Spośród wydanych decyzji analizie poddano ca stwierdzając, że w 8 gminach 20 wydanych decyzji, tj. 0,4% badanych było nieważnych z mocy prawa, podczas gdy w okresie lat stwierdzono 97 wydanych takich decyzji, tj. 1,1% badanych.

13 CZĘŚĆ OGÓLNA Synteza ustaleń kontroli i ocena kontrolowanej działalności 11 Kontrola wykazała ponadto, że 313 wydanych decyzji dotkniętych było wadami prawnymi. I tak: w 24 gminach wystąpiły przypadki nie dokonania wszystkich wymaganych uzgodnień w wydawanych decyzjach określonych w art. 40 ust. 3 i 4 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, w 5 gminach wydawano decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu rozstrzygające niepełny zakres wniosku, wbrew art. 41 ust. 2 cyt. ustawy, w 2 gminach wydano decyzje odmowne o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu pomimo zgodności zamierzenia inwestora z m.p.z.p., niezgodnie z art. 43 cyt. ustawy, wydawano decyzje z naruszeniem przepisów określonych w k.p.a., co stwierdzono w 280 decyzjach, w tym: przypadków nie zawiadomienia wszystkich stron o wszczęciu postępowania, stosownie do art. 61 4, w 10 gminach, - 3 przypadki wydania decyzji bez uzasadnienia (3 gminy), z naruszeniem art , w 3 gminach, - 39 przypadków wydania decyzji przed uprawomocnieniem postanowienia o zajęciu stanowiska przez inny kompetentny organ, w myśl art. 106, w 14 gminach (str ). 13. W 4 gminach, tj. 3,0% skontrolowanych stwierdzono brak rejestrów wydanych decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, co stanowi naruszenie przepisu art. 50 ust. 1 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym i 3 ust. 1 pkt 3 cyt. zarządzenia Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 30 grudnia 1994 r. Sytuacja w tym zakresie poprawiła się, bowiem według stanu na koniec 1998 r. rejestrów takich nie prowadzono w ca 6% gmin objętych kontrolą. Ponadto w 11 gminach (8%) prowadzono niekompletne rejestry, m.in. brakowało pełnej informacji o wnioskodawcach (str. 71). 14. W 36 gminach, tj. 27% skontrolowanych stwierdzono, że notariusze nie wywiązywali się z obowiązku przesłania zarządom gmin, w terminie 7 dni od dnia sporządzenia umów zbycia nieruchomości w formie aktu notarialnego, wypisów z tych aktów. Spośród ca zbadanych wypisów aktów, które wpłynęły do gmin kontrola wykazała, że tylko ca 18% wpłynęło terminowo. Opóźnienia wyniosły od kilku dni do ponad 17 miesięcy, co stanowi naruszenie przepisu art. 36 ust. 8 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym i art ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 22 poz. 91 ze zm.). W tym zakresie sytuacja nie uległa poprawie w stosunku do poprzedniej kontroli (str. 66).

14 12 CZĘŚĆ OGÓLNA Synteza ustaleń kontroli i ocena kontrolowanej działalności 15. Spośród skontrolowanych gmin objętych rekontrolą w 42 nie podjęto realizacji niektórych wniosków pokontrolnych z kontroli przeprowadzonej w 1999 r., a w 27 gminach wnioski były nadal w toku realizacji. Niezrealizowane wnioski dotyczyły m.in. nie uchwalenia obowiązkowych m.p.z.p, których obowiązek wynikał z przepisów szczególnych lub ustaleń studium, niedotrzymania obowiązku sporządzania przez zarząd gminy ocen zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gminy i przekazywania ich radzie gminy co najmniej raz w kadencji, nie prowadzenia wymaganych rejestrów i wykazów (str ). 16. Z ustaleń kontroli wynika, że w działalności skontrolowanych 132 gmin występowały uchybienia i nieprawidłowości mogące tworzyć zagrożenie wystąpienia korupcji. Stwierdzono bowiem przypadki powierzenia temu samemu urzędnikowi przygotowywania i wydawania decyzji administracyjnych, a w tym nawet we własnej sprawie. Ustalono również nieprawidłowości w wydawaniu decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu bez wymaganych uzgodnień oraz niezgodnych z ustaleniami m.p.z.p. (str ) 17. W wyniku kontroli stwierdzono, że z naruszeniem prawa gminy wydatkowały 71,3 tys. zł, a uszczuplenia w dochodach gmin wyniosły 694,4 tys. zł. Inne nieprawidłowości finansowe stwierdzone w gminach stanowiły kwotę 103,0 tys. zł. Najwyższa Izba Kontroli podjęła działania w celu odzyskania kwoty 694,4 tys. zł, wg stanu na dzień r. odzyskano kwotę zł (str. 83). * * * Ujawnione uchybienia i nieprawidłowości związane z realizacją przez organy gminy ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym wskazują na konieczność dyscyplinowania procesów przygotowania, opracowania i stosowania dokumentacji w zakresie zagospodarowania przestrzennego, w tym szczególnie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Kontrola wykazała, że szczupłość środków finansowych w budżetach gmin nie stanowi istotnej przeszkody w sporządzeniu

15 CZĘŚĆ OGÓLNA Synteza ustaleń kontroli i ocena kontrolowanej działalności 13 studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Jednocześnie w niektórych urzędach gmin zaniechano ustalania i pobierania należnych gminie jednorazowych opłat z tytułu wzrostu wartości nieruchomości, w związku z uchwaleniem m.p.z.p. w przypadku zbycia tej nieruchomości, które to środki finansowe umożliwiłyby np. finansowanie kolejnych opracowań planistycznych. Sprzyjać to może sytuacjom korupcjogennym, podobnie jak przygotowywanie i wydawanie przez tę samą osobę decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Z ustaleń kontroli wynika, że konieczne jest przyśpieszenie opracowania planów zagospodarowania przestrzennego województw oraz usprawnienie przesyłu informacji i współpracy między organami administracji publicznej biorącymi udział w planowaniu przestrzennym na szczeblu krajowym, wojewódzkim i gminnym. Wysokie zaawansowanie wykonania studium przez gminy wykazuje, że zasadnym byłoby przedłużenie terminu ważności m.p.z.p. uchwalonych przed 1 stycznia 1995 r. o 1 rok, tj. do dnia 31 grudnia 2002 r. Wobec niedotrzymania już dwukrotnie przez gminy terminu uchwalenia studium, określonego w ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym rozważyć należy możliwość wprowadzenia przepisu sankcyjnego, w przypadku nie wywiązania się gmin z ww. obowiązku.

16 14 CZĘŚĆ OGÓLNA Wnioski 3. Wnioski Uwzględniając wyniki kontroli Najwyższa Izba Kontroli wnioskuje o podjęcie działań przez: 1. Prezesa Rady Ministrów R.P.: dotyczących inicjatywy legislacyjnej w sprawie zmiany ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, tj. rozważenie: - przedłużenia terminu obowiązywania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, uchwalonych przed 1 stycznia 1995 r., - wprowadzenia przepisu sankcyjnego w przypadku nie wywiązywania się gmin z obowiązku uchwalenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. 2. Ministra Sprawiedliwości: w ramach sprawowanego nadzoru doprowadzenie do wypełniania przez notariuszy ich obowiązków ustawowych. 3. Ministra Infrastruktury wykonania upoważnienia ustawowego z art. 8 ust. 4 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym w zakresie: - wydania rozporządzenia w sprawie określenia rodzajów i wzorów dokumentów stosowanych w pracach planistycznych oraz zakresu i rodzajów dokumentów wymaganych w postępowaniu o ustalenie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu. 4. Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast: rozważenia prowadzenia monitoringu sporządzanych przez gminy studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i ich zmian.

17 CZĘŚĆ OGÓLNA Wnioski Wojewodów: przyspieszenia wykonania przepisu art. 15 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym i wezwania gmin, które nie przystąpiły do sporządzenia m.p.z.p., do podjęcia uchwały o przystąpieniu do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w przypadkach określonych w art. 13 ust. 1 i 2 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. 6. Zarządy województw: sporządzenia brakujących programów wojewódzkich, przyspieszenia prac w zakresie opracowania planów zagospodarowania przestrzennego województw, terminowego opiniowania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. 7. Prezydentów miast, burmistrzów i wójtów: przyśpieszenie prac nad opracowaniem i zaopiniowaniem studiów i przekazanie ich do zatwierdzenia uchwałami rad gmin, przyśpieszenie prac nad opracowaniem nowych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, zwiększenia nadzoru nad podległymi służbami w celu wyeliminowania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, dotkniętych wadami prawnymi, prowadzenia rejestrów wydanych decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, zgodnie z art. 50 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym.

18 16 CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA Charakterystyka stanu prawnego II. CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA 1. Charakterystyka stanu prawnego Zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym 6 określenie m.in. ładu przestrzennego i gospodarowanie terenami na obszarze gminy należy do zadań własnych gminy (art. 7 ust. 1 pkt 1). Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym, ustawa ta określa zakres oraz sposoby postępowania w sprawach przeznaczenia terenów na określone cele i ustalania zasad ich zagospodarowania, przyjmując rozwój zrównoważony jako podstawę tych działań, a także określa zasady i tryb rozwiązania konfliktów między interesami obywateli, wspólnot samorządowych i państwa w tych sprawach. W zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się m.in.: 1) wymagania ładu przestrzennego, urbanistyki i architektury, 2) walory architektoniczne i krajobrazowe, 3) wymagania ochrony środowiska przyrodniczego, zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a także wymagania osób niepełnosprawnych, 4) walory ekonomiczne przestrzeni i prawo własności (art. 1 ust. 2 pkt 1-3 i 5) Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. W myśl art. 6 ust. 1 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym (uozp) w celu określenia polityki przestrzennej gminy, rada gminy podejmuje uchwałę o przystąpieniu do sporządzania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Studium uchwala rada gminy (art. 6 ust. 6). Zarząd gminy sporządza studium (projekt), uwzględniając ustalenia strategii rozwoju województwa zawarte w planie zagospodarowania przestrzennego województwa (art. 6 ust. 2). Projekt studium podlega w myśl art. 6 ust. 3 zaopiniowaniu przez organy, o których mowa w art. 18 ust. 2 pkt 4, tj. organy właściwe do uzgadniania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego - na podstawie przepisów szczególnych, wojewodę, zarząd województwa, zarządy gmin sąsiednich, zarząd miast - będący obowiązkowym związkiem gmin, właściwe terytorialnie organy wojskowe, ochrony granic oraz bezpieczeństwa państwa, dyrektora właściwego urzędu morskiego - w zakresie zagospodarowania pasa technicznego, pasa ochronnego, morskich portów i przystani oraz właściwy zarząd dróg jeżeli sposób zagospodarowania gruntów przyległych do pasa drogowego lub zmiana tego sposobu może mieć wpływ na ruch drogowy lub samą drogę. Organy opiniujące projekt studium mają obowiązek 6 j.t. Dz.U. z 1996r. Nr 13, poz.74 ze zm.

19 CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA Charakterystyka stanu prawnego 17 nadesłania opinii w terminie 21 dni od dnia udostępnienia studium (art. 6 ust. 3). Niezachowanie powyższego terminu przez organy opiniujące uważa się za brak uwag. W studium uwzględnia się uwarunkowania wynikające, w szczególności z: 1) dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu, 2) występowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów szczególnych, 3) stanu i funkcjonowania środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym stanu rolniczej przestrzeni produkcyjnej, 4) prawa własności gruntów, 5) jakości życia mieszkańców, 6) zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych (art. 6 ust. 4). Zgodnie z art. 6 ust. 5 w studium określa się, w szczególności: 1) obszary objęte lub wskazane do objęcia ochroną na podstawie przepisów szczególnych, 2) lokalne wartości zasobów środowiska przyrodniczego i zagrożenia środowiska, 3) obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej, w tym wyłączone z zabudowy, 4) obszary zabudowane, ze wskazaniem, w miarę potrzeby, terenów wymagających przekształceń lub rehabilitacji, 5) obszary, które mogą być przeznaczone pod zabudowę, ze wskazaniem, w miarę potrzeby, obszarów przewidzianych do zorganizowanej działalności inwestycyjnej, 6) obszary, które mogą być przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową wynikającą z potrzeby zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej, 7) kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym obszary, na których będą stosowane indywidualne i grupowe systemy oczyszczania ścieków a także tereny niezbędne do wytyczania ścieżek rowerowych, 8) obszary, dla których sporządzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego jest obowiązkowe na podstawie przepisów szczególnych lub ze względu na istniejące uwarunkowania, 9) obszary przewidywane do realizacji zadań i programów wynikających z polityki, o której mowa w ust. 2. Studium nie jest przepisem gminnym - co przesądza o tym, że uchwała rady gminy w sprawie przyjęcia studium nie wymaga ogłoszenia - i nie stanowi podstawy do wydania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (art. 6 ust. 7). Sporządzenie studium jest obligatoryjne, zaś gminy powinny się z tego obowiązku wywiązać najpóźniej do dnia 1 stycznia 2002 r.(art. 67 ust. 1 i 3) 7. 7 art.67 ust.1 zmieniony przez art.1 ustawy z dnia 22 grudnia 1999 r. (Dz.U. Nr 111, poz. 1279) zmieniająca nin. ustawę z dniem 1 stycznia 2000 r. Przed zmianą ww. art. obowiązek sporządzenia studium musiał być wykonany do dnia 1 stycznia 2000 r.

20 18 CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA Charakterystyka stanu prawnego 1.2. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jest przepisem gminnym (art. 7). Ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego stanowią treść uchwały rady gminy. Integralną częścią planu jest rysunek planu stanowiący załącznik do uchwały rady gminy. Rysunek planu obowiązuje w zakresie określonym uchwałą (art. 8 ust. 1). W celu uniknięcia kolizji planów (zob. art. 17) w uchwale rady gminy wskazuje się, sporządzone wcześniej, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego dotyczące obszaru objętego planem, które zachowują moc obowiązującą, i które tracą moc (art. 8 ust. 2). Projekt miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego opracowuje się w formie, o której mowa w ust. 1 (art. 8 ust. 3). Zarządzeniem z dnia 30 grudnia 1994 r. Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa określił rodzaje i wzory dokumentów stosowanych w pracach planistycznych 8. W art. 10 ust. 1 wymienione zostały ustalenia, które w zależności od potrzeb powinny być zamieszczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Art. 10 ust. 2 9 statuuje obowiązek dołączenia do planu prognozę skutków wpływu ustaleń planu na środowisko przyrodnicze, sporządzoną przez biegłego z listy wojewody. Od 1 stycznia 2001 r. postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko realizacji planów i programów zostało uregulowane w art ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko 10. Zgodnie z art. 9 ust.1 w ustaleniach miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się postanowienia przepisów szczególnych odnoszące się do obszaru objętego planem i przedmiotem jego ustaleń. W ustaleniach planu miejscowego należy również uwzględnić zadania rządowe, o których mowa w rozdziale 6 ustawy, oraz zadania samorządowe, o których mowa w rozdziale 5 art. 9 ust. 2. O przystąpieniu do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, z zastrzeżeniem art. 13, rozstrzyga rada gminy, w drodze uchwały, określając granice obszaru objętego planem, na mapie stanowiącej załącznik graficzny do tej uchwały i przedmiot jego ustaleń, o którym mowa w art. 10 ust. 1 (art. 12 ust. 1). Rozstrzygnięcie, o którym mowa w ust. 1, podejmuje rada gminy z 8 MP z 1995 r. Nr 3, poz.40, uchylone z dniem 1 lipca 2000 r. w związku z art. 35 pkt. 1 oraz art. 74 ustawy z dnia 21 stycznia 2001 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej (Dz. U. Nr 12, poz. 136, ze zm.). 9 art. 10 ust.2 zmieniony przez art. 35 pkt 2 ustawy z dnia 21 stycznia 2000r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej (Dz.U. Nr 12, poz.136) z dniem 23 lutego 2000r. - przed zmianą był wymóg sporządzania prognozy przez biegłego z listy Ministra OŚZNiL, a następnie skreślony przez art. 60 pkt 1 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. Nr 109, poz. 1157) z dniem 1 stycznia 2001r. 10 Dz.U. Nr 109, poz. 1157

21 CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA Charakterystyka stanu prawnego 19 własnej inicjatywy lub na wniosek. Z wnioskiem o sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego może wystąpić każdy (art. 12 ust. 2). W art. 13 w sposób enumeratywny wymienione są przypadki, w których gmina jest obowiązana do sporządzania miejscowego planu. Jeżeli rada gminy, w przypadkach, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1 i 2, (jeżeli przepisy szczególne tak stanowią i dla obszaru na którym przewiduje się realizację programów o których mowa w art. 54 d i w art. 58 ust. 1) nie podejmuje uchwały o przystąpieniu do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, wojewoda wzywa gminę do podjęcia uchwały w określonym terminie, a po jego bezskutecznym upływie lub upływie jednego roku od dnia podjęcia tej uchwały i nie uchwalenia przez radę gminy planu, sporządza plan i wydaje zarządzenie zastępcze. Przyjęty w tym trybie miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wywołuje skutki prawne, jak miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego uchwalony przez radę gminy (art. 15 ust. 1). Organem właściwym w sprawie sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest zarząd gminy (art. 18 ust. 1) - jedyny wyjątek od tej zasady przewiduje art. 15. W art. 18 ust. 2 wymienione zostały poszczególne fazy (etapy) przygotowania planu miejscowego, w sposób bardzo szczegółowy, przy czym obowiązek ich przestrzegania w myśl art. 27 ust. 1 obwarowany jest sankcją, która może doprowadzić do stwierdzenia nieważności uchwały rady gminy. Rozpatrywanie protestów i zarzutów do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego zostało uregulowane w art. 23 i 24. Zgodnie z art. 26 rada gminy uchwala miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego oraz jego zmiany, z zastrzeżeniem art. 15. Uchwała rady gminy w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obowiązuje od dnia w niej określonego, jednak nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia (art. 28). W myśl art. 29 ust. 1 każdy ma prawo wglądu do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz otrzymania wypisów i wyrysów z planu. Art. 30 ust. 1 określa, że wójt, burmistrz albo prezydent miasta prowadzi aktualizowany rejestr miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, gromadzi materiały związane z tymi planami oraz odpowiada za przechowywanie oryginałów tych planów, również uchylonych i nieobowiązujących. Wójt, burmistrz albo prezydent miasta jest obowiązany przekazywać wojewodzie, staroście i marszałkowi województwa kopie uchwalonych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (art. 30 ust. 2) Skutki prawne uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Skutki prawne uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego uregulowane zostały w art a uozp.

22 20 CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA Charakterystyka stanu prawnego Zgodnie z art. 33 ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego kształtują, wraz z innymi przepisami prawa, sposób wykonywania prawa własności nieruchomości. Przepis ten należy interpretować z art. 140 k.c., który określa, że właściciel wykonuje swoje uprawnienia do korzystania z rzeczy w granicach, które wyznaczają ustawy, zasady współżycia społecznego i cel społecznogospodarczy swego prawa. Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym przepisem art. 33 wprowadziła ograniczenie o sposobie wykonywania prawa własności nieruchomości i stanowi odstępstwo od generalnej zasady swobodnego korzystania z rzeczy, o której mowa w art. 140 k.c. Art. 35 ust. 1 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym stanowi, że z dniem wejścia w życie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub jego zmiany, wygasają wydane uprzednio decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, sprzeczne z ustaleniami tego planu. Uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego może powodować wzrost lub spadek wartości nieruchomości. Przepis art. 36 uozp reguluje zarówno zasadę wyrównywania strat poniesionych przez właściciela lub użytkownika wieczystego w związku z uchwaleniem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, lub jego zmianę jak również prawo gminy do pobierania od właścicieli nieruchomości opłaty z tytułu wzrostu wartości nieruchomości w przypadku jej zbycia. Przepis ten ustala, że odszkodowanie obejmuje rzeczywistą poniesioną szkodę, wyłącza dochodzenie utraconych oczekiwanych korzyści. Przewidziane w tym przepisie (art. 36 ust. 1 i 2) roszczenia mają charakter cywilnoprawny i ich dochodzenie odbywa się przed sądem powszechnym w procesie cywilnym. Treść ust. 1 i 2 art. 36 jednoznacznie wskazuje, że podmiotem zobowiązanym do spełnienia świadczeń jest wyłącznie gmina. Natomiast opłata, o której mowa wyżej (art. 36 ust. 3) pobierana przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta stanowi dochód gminy, w rozumieniu art. 54 ust. 1 pkt 1 ustawy o samorządzie gminnym, aczkolwiek przepis art. 36 wprost nie zawiera takiego zapisu. Zgodnie z art. 36 ust. 3 jeżeli wartość nieruchomości wzrosła, w związku z uchwaleniem lub zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a właściciel lub użytkownik wieczysty zbywa tę nieruchomość, wójt, burmistrz albo prezydent miasta pobiera jednorazową opłatę, określoną w stosunku procentowym do wzrostu wartości nieruchomości w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Wysokość opłaty nie może być wyższa niż 30 % wzrostu wartości nieruchomości. Zgodnie z rozstrzygnięciem nadzorczym wojewody wrocławskiego z dnia 3 kwietnia 1998 r. ON.II.0914/12/98.OSS Nr 4, poz. 117, stawki procentowe wzrostu wartości nieruchomości, służące naliczeniu opłaty, o której mowa w art. 36 ust. 3 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, są obligatoryjnymi elementami regulacji miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie z art. 27 ust. 1 ww. ustawy, każde naruszenie przepisów jej art. 18 powoduje nieważność uchwały rady

23 CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA Charakterystyka stanu prawnego 21 gminy w całości lub części. Wymienione czynności mają bowiem na celu zagwarantowanie ochrony praw podmiotów, które mogą zostać naruszone w wyniku przyjęcia zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Jako konsekwencję takiego unormowania trzeba przyjąć, że wszystkie wymagane prawem czynności, które należy podjąć w procedurze uchwalania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, dotyczą również kwestii ustalenia procentowego wskaźnika wzrostu wartości nieruchomości, służącego określeniu wielkości opłat, o których mowa w art. 36 ust. 3 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Zgodnie z art. 36 ust. 9 wójt, burmistrz albo prezydent miasta ustala opłatę w drodze decyzji, o której mowa w art. 36 ust. 3, bezzwłocznie po otrzymaniu wypisu z aktu notarialnego, o którym mowa w art. 36 ust. 8. Zgodnie z uchwałą NSA z dnia 17 maja 1999 r. OPK 17/98.ONSA z 1999 Nr 4, poz. 121 jednorazową opłatę, o której mowa w art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym, pobiera się również w przypadku zbycia części nieruchomości, jeżeli wartość zbywanej nieruchomości wzrosła w następstwie zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Zasady określenia wartości nieruchomości oraz osoby uprawnione do określania tej wartości regulują przepisy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami 11. Szczegółowe zasady ustalania wartości nieruchomości zawarte są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad wyceny nieruchomości oraz zasad i trybu sporządzania operatu szacunkowego Ustalanie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu. Ustalanie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu regulują przepisy art a uozp. W sprawach ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu orzeka się, w drodze decyzji, na podstawie ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku braku planu, z zastrzeżeniem art. 13 ust. 1 na podstawie przepisów szczególnych (art. 40 ust. 1). Odmowa uzgodnienia decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu przez właściwe organy, o których mowa w art. 40 ust. 4 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym oznacza, że nie można ustalić dla zamierzonej inwestycji warunków zabudowy i zagospodarowania terenu. W przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu przygotowuje osoba posiadająca uprawnienia urbanistyczne (art. 40 ust. 2). Art. 40 ust. 4 określa inwestycje w odniesieniu do których, z uwagi na ich szczególny charakter (pkt 1 i 11 j.t Dz.U. z 2000r. Nr 46, poz Dz.U. Nr 98, poz. 612

24 22 CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA Charakterystyka stanu prawnego 2) 13, albo na planowane miejsce ich realizacji (pkt 3-6), wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wymaga obligatoryjnego uzgodnienia z właściwym rzeczowo organem, wymienionym w tym przepisie. Ustalenie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego zostało w ustawie obwarowane szczególnym trybem postępowania, który przewiduje przepis art. 44, polegającym m. in. na obowiązkowym przeprowadzeniu rozprawy administracyjnej w celu wydania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Zgodnie z art. 50 ust.1 wójt, burmistrz lub prezydent miasta prowadzi rejestr wydanych decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Przepis art. 51 określa, że do wykonywania czynności polegających na: 1) samodzielnym przygotowaniu lub pełnieniu funkcji głównego projektanta zespołu przygotowującego projekt miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub studium, o którym mowa w art. 6, 2) kierowaniu opracowaniem lub samodzielnym opracowaniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, w przypadkach o których mowa w art. 40 ust. 2, wymagane jest posiadanie uprawnień urbanistycznych. Warunki przeznaczania terenów na określone cele stanowią również przepisy innych ustaw. I tak w ustawie z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska 14 uregulowane to było w przepisach art. 4-7, art. 16 ust. 2, art. 34 ust. 1, art. 40, art. 42 ust. 2, art. 69 ust. 1 oraz art. 71 ust. 4. W ustawie z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych 15 - przepisy art W ustawie z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody 16 - art. 4, art. 14 ust. 9 i 12, art. 24 ust. 9, art. 30 ust. 2, art. 34, art. 44. W ustawie z dnia 28 września 1991 r. o lasach 17 - art. 14 ust. 3, art. 20 ust. 1 oraz art. 36 ust. 1. W ustawie z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury 18 - art Kształtowanie i realizacja polityki przestrzennej województwa i państwa. W celu określenia uwarunkowań i kierunków polityki przestrzennej organy samorządu województwa prowadzą analizy i studia oraz opracowują koncepcje i 13 art. 40 ust. 4 pkt 1 i 2 skreślony przez art. 60 pkt 3 lit. a i b ustawy z dnia 9 listopada 2000r. o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. Nr 109, poz.1157) z dniem 1 stycznia 2001r. 14 j.t. Dz.U. z 1994 r. Nr 49, poz. 196 ze zm. utraciła moc obowiązującą z dniem r. wejście w życie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Dz. U. Nr 62 poz Dz.U. Nr 16,. poz. 78 ze zm. 16 j.t. Dz.U. 01 Nr 99, poz ze zm. 17 j.t. Dz.U. z 2000r. Nr 56, poz. 679 ze zm. 18 j.t Dz.U. z 1999r. Nr 98, poz ze zm.

25 CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA Charakterystyka stanu prawnego 23 sporządzają programy, odnoszące się do obszarów i zagadnień odpowiednio do potrzeb i celów podejmowanych prac (art. 54a ust. 1). Sejmik województwa uchwala strategię rozwoju województwa określającą uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju województwa oraz plan zagospodarowania przestrzennego, w którym określa się zasady organizacji struktury przestrzennej, w tym: 1) podstawowe elementy sieci osadniczej, 2) rozmieszczenie infrastruktury społecznej, technicznej i innej, 3) wymagania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dóbr kultury z uwzględnieniem obszarów podlegających szczególnej ochronie (art. 54b ust. 1 i 2). Zgodnie z art. 54b ust. 3 i 4 w planie zagospodarowania przestrzennego województwa: 1) uwzględnia się zadania rządowe, służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych, wpisane do rejestru, o którym mowa w art. 61 ust. 1 oraz ustala się obszary, na których przewiduje się realizacje tych celów, 2) umieszcza się zadania samorządu województwa, służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych, zawarte w programach wojewódzkich służących realizacji ponadlokalnych i regionalnych celów publicznych oraz wskazuje się obszary, na których przewiduje się realizacje tych zadań, z zastrzeżeniem art. 14 pkt. 2 i art. 36 ust. 1 i 2. Projekt planu zagospodarowania przestrzennego województwa podlega: 1) uzgodnieniu z Prezesem Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast w zakresie programów, o których mowa w art. 58 ust 5. 1, 2) zaopiniowaniu przez: a) Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast, z zastrzeżeniem pkt. 1, b) organy gmin i powiatów (miast na prawach powiatu) (art. 54b ust. 5), stosownie do art. 54b ust. 6. Uchwałę sejmiku województwa o uchwaleniu planu zagospodarowania przestrzennego województwa wraz z wykazami zadań rządowych i samorządowych województwa, o których mowa w ust. 3 i 4, marszałek województwa przekazuje wojewodzie celem ogłoszenia ich w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa nie jest aktem prawa miejscowego i nie narusza uprawnień gmin określonych w art (art. 54c). Sejmik województwa uchwala programy wojewódzkie służące realizacji ponadlokalnych i regionalnych celów publicznych, które przygotowuje zarząd województwa (art. 54d ust. 1 i 2). Z dniem uchwalenia planu zagospodarowania przestrzennego zadania rządowe oraz zadania samorządu województwa wynikające z programów przyjętych przed dniem uchwalenia planu umieszczane są w wykazie, o którym mowa w art. 54b ust. 6 (art. 54d ust. 4).