Zarys historii Pułku AK Baszta

Transkrypt

1 Zarys historii Pułku AK Baszta 1

2 2

3 Harcerski rodowód Polska została zaatakowana przez Niemcy 1 września 1939, co zapoczątkowało II wojnę światową. Warszawa skapitulowała 27 września, a 1 października wkroczyły do niej oddziały niemieckie. Służba Zwycięstwu Polski (SZP), która zapoczątkowała polską armię podziemną, została zorganizowana przez gen. Michała Tokarzewskiego. Miała ona podjąć zdecydowaną i nieustępliwą walkę z najeźdźcą na każdym polu jego działalności w Polsce oraz wszelkimi środkami, do wyzwolenia Polski w granicach jej sprzed rozpoczęcia wojny. Okupant rozpoczął represje na terenie Warszawy. Młodzi Warszawiacy zbierali i ukrywali broń. Zaczęły się tworzyć małe organizacje podziemne o charakterze koleżeńskim. Uczniowie mogli powrócić (choć na krótko) do szkół, także do Gimnazjum i Liceum im. Księcia Józefa Poniatowskiego na Żoliborzu 1. Harcerze z 14 WDH im. Karola Chodkiewicza, która działała na tym terenie, wzięli udział w kampanii wrześniowej jako sanitariusze i junacy 2, a następnie postanowili przejść do konspiracji. Zbigniew Krzysik (drużynowy 14 WDH) i Zygmunt Dąbrowski skontaktowali się z Ludwikiem Bergerem, który był namiestnikiem zuchów, aktorem i reżyserem z Instytutu Reduta, gdzie przygotowywał przedstawienia o silnym wydźwięku patriotycznym i społecznym. Związek Harcerstwa Polskiego zszedł do podziemia 27 września. Dowódcą pierwszej sekcji 3 SZP późniejszej Baszty był Zbigniew Krzysik Dan, a w jej skład weszli Zygmunt Dąbrowski Ban, Jan Kaleński Jerzy, Jerzy Podgórski Ksawery i Włodzimierz Skalski Jul 4. Rozpoczęła działalność pod koniec października. Oddział poszerzał się o kolejnych harcerzy (z wielu drużyn: 3, 8, 14, 23, 26, 39, 71, 72, 77) i uczniów liceów. Instruktorzy z Hufca Żoliborz (Berger, Mittak, Augustyniak, Rogalski) dążyli do sformowania harcerskiej kompanii wojskowej. Grupka konspiratorów została żołnierzami podziemia 8 grudnia 1939, kiedy Ludwik Berger nawiązał kontakt z Komendą Główną SZP. Tym samym ten odział oddzielił się strukturalnie od Szarych Szeregów. Gromadził broń i szkolił się z podręczników piechoty. W międzyczasie Służba Zwycięstwu Polski zmienia nazwę na Związek Walki Zbrojnej (ZWZ). Pod koniec roku oddział liczył do 100 żołnierzy, dowódcą był ppor. Henryk Mittak Mrowiec, a zastępcą dowódcy był Ludwik Berger Goliat Michał. Batalion sztabowy Ze względów organizacyjnych oddział ( Fabryka ) został podzielony na dwie kompanie Warsztaty (dowódca ppor. rez. piech. Zdzisław Dębski Dawid Roman ) i Kotłownia (dowódca L. Berger Michał ). Jerzy Stawiński Lucjan utworzył pierwszą sekcję łączności. Jednocześnie prowadzone są łapanki i egzekucje, a ich ofiarami padli także jedni z pierwszych żołnierzy oddziału. Wobec sukcesów Niemiec na froncie zachodnim ZWZ postanowił pogłębić konspirację i ograniczyć liczebność organizacji. 1 Po reformie edukacji z 1932 roku gimnazjum było czteroletnie i zakończone było egzaminem małą maturą, a liceum było dwuletnie i zakończone było egzaminem maturą. 2 Junacy byli formacją wojskową dla młodzieży w czasie wojny obronnej Sekcja była podstawową jednostką. Kilka sekcji tworzyła drużynę, kilka drużyn kompanię, kilka kompanii batalion, a kilka batalionów pułk. 4 Krzysik był maturzystą, Dąbrowski synem dyrektora, a Kaleński, Podgórski i Skalski uczniami Liceum im. Poniatowskiego. 3

4 Sytuację dodatkowo utrudniły zatrzymania najbardziej czynnych konspiratorów (Zbigniew Krzysik i Andrzej Faliszewski zginęli w Auschwitz). Jesienią 1940 oddział otrzymał informację, że zostaje rozwiązany, co spowodowało zamarcie prac i odejście wielu wartościowych żołnierzy. Jednak wkrótce Fabryka zaczęła działać na nowo po reorganizacji. Kontynuowano szkolenie, które polegało na: władaniu bronią własną i nieprzyjaciela (karabin, pistolet maszynowy, ręczny karabin maszynowy, ciężki karabin maszynowy, granaty), szkoleniu w służbie gońca, obserwatora, umiejętności niszczenia przewodów i ośrodków łączności, budowie przeszkód i barykad. Wyszkoleniem kierował kpt. dypl. Tadeusz Wojciechowski Ryszard. Komendę powstającego oddziału kobiecego objęła od 1 stycznia 1941 por. Stanisława Müller Olga, a jej zastępczynią została por. Halina Chojko Agnieszka. W kwietniu Komenda Główna ZWZ zdecydowała się przekształcić Fabrykę w batalion sztabowy, chroniący Kwaterę Główną na wypadek powstania. Oddział zmienił nazwę na Baszta (akronim od batalion sztabowy), Warsztaty na Jastrząb, Kotłownia na Orzeł, a powstająca kompania otrzymała kryptonim Sokół (dowódca Lech Sadowski Bronisław ). Wojna niemiecko-radziecka wybuchła 22 czerwca 1941, gen. broni Władysław Sikorski (premier i naczelny wódz) nawiązał stosunki dyplomatyczne ze Związkiem Radzieckim oraz objął funkcję komendanta ZWZ (po odejściu gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego). Do nowo sformowanego batalionu sztabowego napływali nowi żołnierze. W skład II plutonu Mieczysława Szawarszkiego Mikado z kompanii Jastrząb weszła grupa młodzieży z Mokotowa (w większości uczniowie Gimnazjum i Liceum im. Tadeusza Rejtana, jednocześnie harcerze 1 WDH im. Romualda Traugutta), a do kompanii Orzeł weszła grupka z Woli. Żołnierze kompanii Jastrząb i Orzeł (niemal 200 osób) zgromadzili się 29 listopada 1941 w parku Żeromskiego, gdzie podczas godziny policyjnej 5, ryzykując spotkanie z żandarmami, zostało wygłoszone przez Michała krótkie przemówienie oraz odczytano nazwiska bohaterów Nocy Listopadowej i żołnierzy Baszty poległych w podziemnej walce. Jednym z pierwszych zadań bojowych oddziału było pobicie i zastraszenie urzędnika urzędu pracy w grudniu 1941 dokonane przez sekcję wolską. Pierwszy awans oficerski w Baszcie na podporucznika łączności otrzymał pchor. J. Stawiński Lucjan. Gońcem Michała został 12-letni Julian Eugeniusz Kulski Chojnacki. Rozpoczęto szkolenia podchorążych i podporuczników Pierwszy Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy rozpoczął się 19 stycznia Związek Walki Zbrojnej zmienił nazwę na Armia Krajowa, a jej dowódcą został gen. Stefan Rowecki Grot. Natomiast Baszta zaczęła podlegać ppłk dypl. Kazimierzowi Plucie-Czechowskiemu Kuczabie. Skład Baszty latem 1942: Dowódca kpt. piech. Eugeniusz Ladenberger Kazimierz Henryk Oracz Oficerowie w dyspozycji i szkoleniowi kpt. Władysław Banaszkiewicz Sław, ppor. rez. Aleksander Kamejsza Tolek, ppor. piech. Marian Ślifierz Wirski, ppor. rez. piech. Marian Wichrzycki Maciejewski, ppor. piech. Robert Wojtaś Adam, ppor. piech. Antoni Woszczyk Tosiek Kompania Jastrząb pchor. rez. piech. Zdzisław Dąbski Roman Pluton I pchor. rez. piech. Edward Gutowski Fred Pluton II pchor. rez. piech. Jacek Cydzik Ran Pluton III pchor. rez. piech. Mieczysław Szwarski Mikado 5 Podczas godziny policyjnej nie można było przebywać na ulicy pod groźbą aresztowania. 4

5 Kompania Orzeł sierż. pchor. Ludwik Berger Michał Pluton I pchor. rez. art. Roman Kurnatowski Władysław I Pluton II pchor. rez. piech. Wojciech Broszkiewicz BWL Pluton III ppor. rez. Witold Lipowski Skrzot Kompania Sokół ppor. piech. Michał Juchnicki Ryszard Pluton I sierż. pchor. Stefan Dażwański Stefan Pluton II ppor. rez. piech. Józef Jungnikiel Żużo Pluton III ppor. rez. piech. Zygmunt Hannytkiewicz Wacek Samodzielny pluton łączności ppor. rez. łączn. Jerzy Stawiński Lucjan Samodzielny pluton artylerii - ppor. rez. art. inż. arch. Zygmunt Sęczykowski Lech Kwatermistrz sierż. pchor. Ludwig Berger Michał (pełniący obowiązki) Oficer gospodarczy ppor. rez. Antoni Szczepkowski Glob Komendantka WSK i kierowniczka kancelarii por. Stanisława Müller Olga Pod koniec 1942 została sformowana czwarta kompania - Sowa, której dowódcą został Michał Juchnicki Ryszard, a jego zastępcą ppor. piech. Antoni Woszczyk Tosiek. W tym samym czasie Baszta przekazała 120 pistoletów i 6000 sztuk amunicji Żydowskiej Organizacji Bojowej. W listopadzie i grudniu 1942 grupy szturmowe kompanii Orzeł dokonały 14 akcji bojowych, w tym: napadu na strażnika w celu zdobycia broni, dwukrotnie rozbrojenia żołnierza Wehrmachtu, napadu na niemiecką telefonistkę, zdobycia dokumentów potrzebnych dla kurierów 6 polskiego podziemia, napadu na mieszkanie niemieckiego agenta tajnej policji (odpowiedzialnego za wsypanie grupy Basztowców), zdobycia dwóch karabinów. Dojście nowego plutonu do kompanii Sowa sprawiło, iż przekształcono oddział w jednostkę złożoną z pięciu kompanii. Nową kompanią Sęp miał dowodzić ppor. piech. Zdzisław Hecold Zdzich. Na koniec 1942 poziom bojowy był wysoki, batalion liczył 900 oficerów, podchorążych, podoficerów, szeregowców i łączniczek. Każda sekcja miała własny lokal, szkolenie i ćwiczenia. Żołnierze Baszty, oprócz prowadzenia własnych akcji bojowych, wykazali się jako kurierzy podejmujący się trudnych i ryzykownych wypraw. Baszta miała świetną opinię w konspiracji, stając się oddziałem wyborowym. Tatry Na rozkaz władz nadrzędnych batalion Komendy Głównej AK przyjął konspiracyjny kryptonim Tatry. Zmiany dotyczyły też kryptonimów kompanii 7 : Jastrząb (późniejsza K 1) Giewont, por. Z. Dębski Góral Orzeł (późniejsza B 1) Howerla, ppor. L. Berger Hardy Sokół (późniejsza B 2) Kasprowy, ppor. J. Kułagowski Krzem Sowa (późniejsza B 3) Łomnica, ppor. M. Juchnicki Łom Sęp (późniejsza O 1) Zawrat, ppor. Z. Hecold Zbójnik Wszystkie łączniczki, związane z poszczególnymi kompaniami i plutonami, podporządkowano komendantce oddziału kobiecego por. S. Müller Oldze i jej zastępczyni por. H. Chojko Agnieszce. W Komedzie Głównej AK zwierzchnikiem Baszty 6 Kurier dostarczał przekazywał informacje, rozkazy, dokumenty na obszary odległe od Komendy Głównej (do oddziałów regionalnych lub za granicę). 7 Przy nazwiskach dowódców kompanii podane są ich nowe pseudonimy. Wszystkie nowe kryptonimy były używane głównie w korespondencji służbowej, żołnierze byli przyzwyczajeni do dawnych nazw. 5

6 był płk dypl. K. Pluta-Czachowski, batalion nadzorował ppłk Stanisław Kamiński Daniel, któremu bezpośrednio podlegał dowódca oddziału kpt. E. Ladenberger Janosik. Pomagali mu kpt. piech. W. Banaszkiewicz Sław i kpt. piech. Józef Hoffman Majster. Kontynuowane było szkolenie. Odbyła się akcja likwidacji żołnierza Baszty, który groził zgłoszeniem działań oddziału do gestapo. Maj 1943 został potem nazwany przez Basztowców czarnym majem. W wyniku nieudanej zasadzki na niemiecki pluton, trzech żołnierzy Baszty dostało się do niewoli, a następnie zostali rozstrzelani. Trzech innych żołnierzy (w tym W. Broszkiewicz BWL - jeden z wyróżniających się młodych dowódców) zostało zastrzelonych w mieszkaniu przez pięciu mężczyzn 8. Ponadto, podczas podróży samochodem, zginął z rąk niemieckich żandarmów ppor. W. Lipowski Skrzot. Pułk dyspozycyjny Komedy Głównej AK Komenda Główna AK podjęła decyzję o przekształceniu oddziału Tatry w pełny pułk piechoty. Organizacja pułku skonstruowanego przez ppłk Stanisława Kamińskiego Daniela wyglądała następująco: Batalion Bałtyk kpt. Eugeniusz Ladenburger Burza Kompania B 1 ppor. cz. wojny Ludwik Berger Hardy, potem por. Artur Wala Antoni, potem por. rez. Stanisław Szymczyk Jacek Pluton I pchor. Zbigniew Idźkiewicz Andrzej Pluton II pchor. Jerzy Strzelczyk Spad Pluton III pchor. Karol Niewiarowski Starter Pluton IV pchor. Wiesław Cergowski Rawicz Kompania B 2 ppor. piech. Jan Kułagowski Krzem, zastępca pchor. Witold Krassowski Andrzej Pluton I ppor. Stefan Dażwański Stefan Pluton II ppor. rez. piech. Józef Jungnikiel Żużo Pluton III ppor. rez. piech. Zygmunt Hannytkiewicz Wacek Pluton IV pchor. Tadeusz Szymański Tadeusz Kompania B 3 ppor. piech. Michał Juchnicki Ryszard Wicher, zastępca ppor. rez. piech. Marian Wichrzycki Szwarc Pluton I pchor. Witold Złotnicki Witold Pluton II pchor. Stanisłąw Potoręcki Negus Pluton III pchor. Henryk Królikowski Tadeusz I Batalion Olza 9 kpt. piech. Witold Obarski-Białynowicz Reda Kompania O 1 ppor. piech. Zdzisław Hecold Zbójnik Pluton I pchor. Wacław Zawadzki Wacek Pluton II pchor. Andrzej Ciszewski Andrzej Pluton III pchor. Teodor Sukiennik Piorun Pluton IV pchor. Dariusz Dąbrowski Bożydar Kompania O 2 10 ppor. br. panc. Janusz Marszałek Janusz, od 10 czerwca 8 Nie jest określone kim byli ci ludzie i w jaki sposób dowiedzieli się o działalności Basztowców. 9 Batalion mógł powstać dzięki skierowaniu przez Komendę Główną AK żołnierzy Powstańczych Oddziałów Specjalnych Jerzyki prowadzonych przez Jerzego Strzałkowskiego Jerzego. Był to oddział sformowany w oparciu o grupę młodzieży polskiej z Dalekiego Wschodu i związanej z Sybirakami. 10 W tej kompanii znajdowali się między innymi harcerze z Hufca Mokotów Dolny. 6

7 1944 por. rez. piech. Julian Opania Zych Pluton I plut. pchor. Zbigniew Kosecki Zawada Pluton II pchor. rez. łącz. inż. Leonard Jastrzębski Krzysztof Pluton III pchor. Wacław Leśkiewicz Fred, od czerwca 1944 Jerzy Zagrodzki Paweł Kompania O 3 ppor. rez. Ludwik Kotowski Ludwik Pluton I pchor. Zbigniew Bednarski Jurkowski Pluton II pchor. Janusz Lehman Januszajtis Pluton III ppor. rez. art. Zygmunt Czerwionko-Przybyszewski Bem (jednocześnie zastępca dowódcy kompanii O 3) Batalion Karpaty kpt. piech. Józef Chlipała Lubański, od maja 1944 kpt. Józef Hoffman Majster Kompania K 1 por. Zdzisław Dąbski Roman, potem por. Kazimierz Jordan Spytek, potem por. Zatorski, potem por. Wirski Pluton I pchor. Edward Gutowski Fred Pluton II pchor. Jacek Cydzik Ran Pluton III pchor. Bronisław Jastrzębski Kant Pluton IV pchor. Mieczysław Szwarski Mikado, potem pchor. Wiesław Fidler Grot Kompania K 2 ppor. rez. inż. Piotr Słowikowski Pawłowicz Pluton I pchor. Tadeusz Chwalbogowski Jim Pluton II ogn. pchor. Dzik, od końca 1943 pchor. Eugeniusz Guzek Grabowski Pluton III pchor. Bogusław Kamiński Bogdan, potem pchor. Stanisław Gepner Janusz Pluton IV pchor. Władysław Jagiełło Wyrwa Kompania K 3 ppor. piech. Antoni Woszczyk Tosiek Pluton I pchor. Stanisław Zieliński Gryf Pluton II pchor. Kazimierz Stefański Zeron (potem odszedł z pułku wraz z żołnierzami Jerzyków na skutek konfliktów z dowódcą kompanii) Pluton III pchor. Lech Pietrzak Tarłowski Pluton IV pchor. Stasio Kompania K 4 (łączności) ppor. Jerzy Stawiński Lucjan, zastępca Kazimierz Borowski Gerard I pluton telefoniczny pchor. rez. Stefan Tołowiński Kępa II pluton telefoniczny radiooperator Marat III pluton telefoniczny sierż. Michał Strzemecki Jerzy (pełniący obowiązki) łączniczki Danuta Frydrych-Stawińska Hanka Kwatermistrzem został ppor. rez. Konar, kancelarię prowadziła por. Stanisława Müller Olga, pion WSK prowadziła por. Halina Chojko Agnieszka, naczelnym lekarzem był por. lek. med. Tadeusz Jankowski Wiesław. Baszcie wyznaczono jako teren przyszłej walki Mokotów. Zatrzymany 23 października 1943 por. Z. Dąbski Roman odebrał sobie życie na Pawiaku. Niecałe trzy tygodnie później zatrzymany i wywieziony do obozu koncentracyjnego zostaje por. K. Jordan Spytek. L. Berger Hardy zginął 23 listopada 1943, uciekając i walcząc z żandarmami na przy Śmiałej 5. Wielu innych żołnierzy zginęło w egzekucjach publicznych. Na początku grudnia 1943 została powołana komórka bezpieczeństwa pułku, którą 7

8 prowadził por. Ryszard Osęk-Nowicki Miron. Jej zadaniem było ocenianie stanu zagrożenia, lokalizowanie niebezpieczeństwa aresztowania, przeprowadzanie dochodzeń, opieka nad rodzinami aresztowanych, stworzenie sieci kontrwywiadu i wiele innych. Rok 1944 W pierwszej połowie 1944 Baszta straciła por. J. Marszałka Janusza, mjr dypl. T. Wojciechowskiego Ryszarda, pchor. M. Szwarskiego Mikado, por. Zatorskiego, pchor. L. Pietrzaka Tarłowskiego, kpt. piech. Józefa Chlipałę Lubańskiego. Po już czwartym etapie szkolenia pułk miał 71 podchorążych i 154 podoficerów. Kompanie otrzymały informacje jakie zadania będą wykonywać w czasie powstania. Trwały ciągłe próby zdobywania broni. Żołnierz kompanii B 2 pchor. Bolesław Koronkiewicz Huber udoskonalił granaty i miotacze ognia stosowane przez konspiratorów. Od 15 lipca Baszta była w gotowości bojowej. Prowadzone były ostatnie ćwiczenia i uzupełniona została kadra pułku. Na koniec lipca w 9 kopaniach strzeleckich i 1 kompanii łączności było 2200 oficerów, podchorążych, podoficerów, szeregowców i łączniczek, w tym dowództwo liczące 12 oficerów, 2 podchorążych, 4 strzelców i 4 łączniczki. Liczba oficerów i żołnierzy w batalionach: Bałtyk 10 oficerów i 840 żołnierzy Olza 7 oficerów i 600 żołnierzy Karpaty 8 oficerów i 750 żołnierzy Przeszkolenie dowódcze przeszło 612 żołnierzy, co stanowiło ogromną wartość bojową pułku. Baszta posiadała 270 karabinów zwykłych, 2 elkaemy 11 i cekaemy 12, 17 erkaemów 13, 90 pistoletów maszynowych, 380 pistoletów i rewolwerów, 2 granatniki, 2 granatniki przeciwpancerne PIAT, 6 miotaczy ognia, 2200 granatów ręcznych, 60 granatów przeciwpancernych i 1000 butelek zapalających. Brakowało chociaż jednej kompanii broni towarzyszącej, plutonu artylerii polowej, działek przeciwpancernych, kompanii saperów. Wyposażenie pułku było na poziomie batalionu z kampanii wrześniowej Od 27 lipca trwał stan pogotowia. Od 29 lipca Baszta przestała podlegać Komedzie Głównej AK i została przekazana pod komendę V Obwodu AK Mokotów. Jako wsparcie przekazano pułkowi VI batalion Wojskowej Służby Ochrony Powstania (WSOP) por. Hieronima Wojciechowskiego Kurzawy. Wszyscy dowódcy batalionów zostali awansowani do stopnia majora, wielu innych oficerów, podchorążych i podoficerów również otrzymało awanse. O świcie we wtorek 1 sierpnia wyruszyły łączniczki AK, by zawiadomić oddziały o godzinie W. Opanowanie terenu Mobilizacja żołnierzy nie była tak udana jak ta z 28 lipca, która została ostatecznie odwołana. Nie udało się dostarczyć około 30% pułkowej broni palnej. Powstańców z Baszty wraz z przydzielonymi oddziałami było Ponad 1660 żołnierzy niemieckich 11 Elkaem lekki karabin maszynowy. 12 Cekaem ciężki karabin maszynowy. 13 Erkaem ręczny karabin maszynowy. 8

9 (800 żołnierzy Luftwaffe 14, 1400 SS-manów 15 i około 350 policjantów) zajmowało pozycje w obiektach, które miał zdobyć pułk. W godzinę W, punktualnie o 17:00, Baszta weszła do akcji. Do natarcia na odcinku północnym na Basy ruszyła kompania B 2 por. J. Kułagowskiego Krzema. I pluton ppor. S. Dażwańskiego Stefana uderzył trzema grupami szturmowymi, Niemcy błyskawicznie otworzyli ogień. Atakowano wejścia od Narbutta i Kazimierzowskiej, ostrzelano budynek od Madalińskiego. Za grupami szturmowymi szedł dowódca IV plutonu ppor. T. Szymański Tadeusz. II pluton ppor. Józefa Jungiela Żużo dochodził do posesji na Kazimierzowskie 71, gdzie natknął się na dwa tygrysy 16. Pierwszy pocisk zabił ppor. Żużo, został ranny jego zastępca. Dowództwo objął sierż. pchor. Władysław Dymek Władysław i zorganizował obronę Kazimierzowskiej 71 i 73. Drugi pocisk trafił w aptekę, gdzie zginął ppor. Stefan. Po tym jak czołg skręcił w Narbutta został odparty (zastrzelono jednego żołnierza niemieckiego) przez żołnierzy I i II plutonu, dowodzonych przez sierż. pchor. W. Leśkiewicza Freda. Ponowny atak SS-manów spotkał się z tym samym, zrezygnowali z natarcia i wycofali się na Rakowiecką. W ogniu stanęła Róża, którą opuścili Niemcy (trzech dostało się do niewoli). Powstańcy zajęli dom przy Madalińskiego 35 i otoczyli gmach Basów. Z pomocą przyszła kompania B 3 por. M. Juchnickiego Wichra. IV pluton wtargnął do mokotowskiej PASTy (róg Szustra i Wiśniowej). I pluton odparł czołgi na Madalińskiego oraz zajął kilka domów, a jego pozycje zostały odcięte od reszty Baszty. Do natarcia na Basy ruszyła również kompania B 1 (bez III plutonu). II pluton dowodzony przez plut. pchor. Piotrusia zajął stanowiska strzeleckie na pierwszy piętrze domu. Plutony I i IV dotarły przez Różaną do Madalińskiego 35, gdzie zajęły pozycje ogniowe. Pod osłoną nocy wycofali się żołnierze odcięci od reszty na Narbutta 27. Basy pozostały w rękach niemieckich, a straty sięgnęły 15% stanu osobowego batalionu mjr Burzy. Odcinkiem północno-zachodnim dowodził mjr W. Obarski-Białynowicz Reda, dowódca batalionu Olza. Na przeciw siebie miał siły nieprzyjaciela w obiektach Wedel, Pola i Żaba. Uderzenie na bloki Wedla kompanii O 3 przeprowadził II pluton plut. pchor. J. Lehmana Januszajtisa i III pluton ppor. Z. Czerwonki-Przybyszewskiego Bema. Patrolujące ulice czołgi i silny ogień uniemożliwiły jakąkolwiek akcję. I pluton ppor. Z. Bednarskiego Jurkowskiego przebiegł na Willową w ogniu niemieckim z Wedla. Wszystkie plutony wycofały się na pozycje wyjściowe. Żadna kompania Olzy nie zdołała zdobyć swojego celu. Batalion Bałtyk ciągle utrzymywał Różę, mimo braków amunicji i ogromnych strat. Na obiekt Rak (który na kilka tygodni przed Powstaniem Warszawskim został znacząco umocniony) nacierała kompania O 1 por. Z. Hecolda Zbójnika oraz dwa plutony kompanii kpt. Rybaka. Pierwsza grupa szturmowa uderzyła o 17:00. II plutonowi plut. pchor. A. Ciszewskiego Andrzeja nie udało się zdobyć najbliższych budynków, pluton został rozbity, a jego dowódca zginął. Z pewnym opóźnieniem I pluton plut. pchor. W. Zawadzkiego Wacka z Łowickiej wydostał się na Wołoską i skierował ku willom na Balonowej. Dostali się pod gwałtowny niemiecki ogień, zginął por. Zbójnik i jego zastępca ppor. Z. Ziembiński Jan, a pchor. K. Grottowi Sępowi udało się z resztką żołnierzy wycofać do pobliskich ogródków działkowych. III plut. pchor. T. Sukiennika Pioruna dobiegł do skraju osiedla, zginął jego dowódca, a powstańcy się rozbiegli. IV pluton ppor. D. Dąbrowskiego Bożydara zajął kamienice na Wołoskiej 72 i 74 oraz zaopiekował się rannym żołnierzami z III plutonu. Kompania O 1 przestała istnieć, większość dowódców poległa, mnóstwo powstańców było rannych, a Niemcy przeszukiwali domy i rozstrzeliwali 14 Luftwaffe siły powietrzne III Rzeszy Niemieckiej. 15 SS (Die Schultzstaffel der NSDAP) paramilitarna i elitarna niemiecka formacja nazistowska, podległa Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników. 16 Tygrys (Panzerkampfwagen VI Tiger) potoczne określenia niemieckiego czołgu ciężkiego z okresu II wojny światowej. 9

10 także ludność cywilną. Na odcinku południowym do natarcia na Koło ruszył III pluton B 1 ppor. K. Niewiarowskiego Startera. SS-mani nie dopuścili szturmujących powstańców na bliską odległość. Po zapadnięciu zmroku i w padającym deszczu III pluton przeszedł z Krasickiego, przez sady, na Wielicką. Kompania O 2 por. J. Opanii Zycha zebrała się z dużym opóźnieniem w Królikarni. Próbowała przedrzeć się pod Koło, ale nie mogła sforsować Puławskiej i wycofała się do podwarszawskich lasów. Na odprawę mjr J. Hoffmana Majstra i por. Wirskiego stawili się plutonowi z kompanii K 1 (I pluton sierż. pchor. E. Gutowski Fred, II pluton sierż. pchor. J. Cydzik Ran, III pluton sierż. pchor. B. Jastrzębski Kant, IV pluton plut. pchor. W. Fidler Grot oraz dowódca wydzielonego pododdziału plut. pchor. Tur ), a na miejscu zbiórki we wsi Zagościniec wszyscy żołnierze kompanii. Ruszyła do szturmu o 16:45 i sprawnie sforsowała betonowy mur Wyścigów. W tym momencie weszła na teren kompania K 2 z I plutonem sierż. pchor. T. Chwalbogowskiego Jima, II plutonem plut. pchor. E Guzka Grabowskiego, kilkunastoma żołnierzami III plutonu i drużyna z IV plutonu. Zaczęła ostrzeliwać SS-manów na trybunach. Uniemożliwiono lądowanie 8 messerschimttom 17. O 16:55 kompania K 3 por. A. Woszczyka Tośka przekroczyła Puławską, rozbiła posterunek żandarmerii przy alei Lotników. Obrzucono granatami wartownię przy Wyścigach, która zaczęła się palić, a następnie dostała się w ręce powstańców. Cały batalion zdobył wiele broni i walczył na terenie Wyścigów. Ponosząc ogromne straty, był zmuszony do odwrotu do wsi Służewiec. Kompania K 1 straciła 20% swojego stanu, zginął sierż. pchor. Fred, ciężko ranny był plut. pchor. Grot. Dowództwo Baszty przejęło nadzór nadzór szpitalem św. Antoniego i już o 19:00 sanitariuszki przynosiły tam pierwszych powstańców. Zaczęła działać łączność telefoniczna między dowództwem pułku na Malczewskiego a dowódcami batalionów. Baszta opanowała południowy Mokotów (od Madalińskiego do Naruszewicza) i można to uznać za sukces. Ze względu na dobrze obsadzoną przez Niemców Puławską, Rakowiecką i okolicę Szucha Mokotów był skazany na samotną walkę. Zawiodła łączność, więc ppłk S. Kamiński Daniel nie orientował się w położeniu V Obwodu AK. Postanowił przejść do obrony okrężnej, wycofując batalion mjr Burzy na Odyńca oraz organizując obronę od północy i zachodu. Linię obrony wyznaczał kwadrat ulic Puławska, Naruszewicza, Niepodległości i Odyńca, cały czas batalion Karpaty był odcięty od pułku przez to, że Koło ciągle było obsadzone przez SS-manów. Twierdza Następnego dnia odcięta grupa (batalion Karpaty i kompania B 1) postanowiła zdobyć fabrykę Społem. Grupę uderzeniową poprowadził kpt. P. Słowikowski Pawłowicz. Niemcy nie dali się zaskoczyć i po półgodzinnej walce Basztowcy musieli się wycofać. Niemcy dążyli do okrążenia i zlikwidowania batalionu. Powstańcy otworzyli ogień ze swoich pozycji w Forcie Służewieckim i wsi, gdy nieprzyjaciel zbliżył się na odległość szturmową. Dowódcy kompanii K1 i K 3 zdecydowali się na wycofanie z Fortu aż do Lasów Chojnowskich, natomiast K 2 została zepchnięta w kierunku alei Wilanowskiej i wraz z częścią kompanii B 1 próbowała zatrzymać wroga na rogu Wita Stwosza i Wiśniowieckiego (obroną dowodził plut. pchor. Stanisław Falkowski Cygan ). Wycofali się w kierunku klasztoru, skręcili w Rolną i Idzikowskiego zeszli w kierunku Sielc. Żołnierze kompanii B 1 zaczęli budować w domu naprzeciw Basów solidne 17 Messerschmitt samolot myśliwski Luftwaffe produkowany przez firmę Messerschmitt. 10

11 stanowiska ogniowe, ale wycofali się na rozkaz do kamienic na Odyńca. Kompania B 3 zajęła pozycje przy Naruszewicza. Ppłk Daniel zajął mieszkanie na Szarotki 8 i ściągnął na odprawę (na której panował bojowy nastrój) wszystkich dowódców, z których przybyli: mjr Burza, mjr Reda, por. S. Szymczyk Jacek z B 1, por. Krzem z B 2, por. M. Wichrzycki Szwarc i por. Wicher z B 3 oraz ppor. Bożydar z O 1 i por. L. Kotowski Ludwik z O 3. Dwa plutony kompanii O 3 przebiły się na górny Mokotów i wraz z całą kompanią stawili się na Malczewskiego róg Krasickiego. Doszło do wymiany ognia między kompanią B 3 a oddziałem złożonym z SS-manów, lotników i dwóch panter 18. Nastąpiło kontruderzenie na pancerny oddział niemiecki. W tym czasie z Koła wybiegli SS-mani i odjechali kilkoma ciężarówkami. Około 9:00 Koło znalazło się w rękach powstańców. Artyleryjski ostrzał z okolicy Okęcia śmiertelnie ranił por. H. Wojciechowskiego Kurzawę. Odnaleziona została radiostacja ppor. łączn. Edwarda Majcherczyka Marata. Kompania B 2 osiągnęła Dworzec Południowy, gdzie III pluton sierż. pchor. Freda obsadził zabudowania na zachód od Puławskiej, a IV pluton ppor. Kazimierza Frugo Barrego zajął niewielki budynek po drugiej stronie. Zatrzymano kilka ciężarówek oraz nawiązała się walka z oddziałami niemieckimi wspartymi artylerią ze Służby, po której Polacy byli zmuszeni do wycofania się do wilii przy Walickiej. Musieli opuścić także Fort Służewiecki. Kompania B 3 nie poniosła żadnych strat, natomiast znaczne straty poniosła kompania B 2, której I pluton został odcięty na stoku koło Wyścigów. Tam, w rozpaczliwej obronie, zginęło 25 żołnierzy kompanii B 2. Na koniec drugiego dnia Mokotów pozostał w rękach polskich (na północy Odyńca i Park Dreszera, na zachodzie aleja Niepodległości, na południu Woronicza). Ppłk Daniel miał do dyspozycji cały batalion Bałtyk, kompanię O3 (bez jednego plutonu) oraz pluton Bożydara z O 1. Przyporządkował mjr Redzie kompanię ppor. Kazimierza Grzybowskiego Misiewicza (zaczęła występować jako O 2 i była dopełniana ochotnikami). Z batalionu WSOP kompania por. inż. Jerzego Jabłońskiego Jasieńczyka I składała się z dwóch plutonów, dwie inne kompanie były szczątkowe. Do Baszty dołączyli artylerzyści i ułani z innych oddziałów powstańczych. Te siły liczące 1050 powstańców w linii były wspierane przez łączność, służby i ochotników (także oficerów). Niemcy uderzenie 3 sierpnia na twierdzę Mokotów zaczęli od budynku na rogu alei Niepodległości i Odyńca, który przez kilka godzin był broniony przez żołnierzy O 2 i O 3. Czołgi pojawiły się też na Puławskiej przy Odyńca, ale zostały skutecznie zatrzymane przez barykadę. Powstańcy atakowali lotników w kamienicy na Puławskiej 134, ale musieli poprzestać na otoczeniu jej szczelnym kordonem. Ściągając do mokotowskiej twierdzy, sierż. pchor. Fred odniósł ranę, która wykluczyła go na całe Powstanie Warszawskie, a dowództwo II plutonu B 2 objął po nim kpr. pchor. Zadziora. Mżył deszcz, kompania B 3 obsadziła placówkę na Puławskiej 162, wysłano patrole w poszukiwaniu batalionu Karpaty. Ppor. Witold Janiszewski Withal stworzył własną grupę podporządkowaną kompanii O 2, ppor. Stanisław Osęka Wiesław zaczął tworzyć kompanie saperów pułku (sformowana ostatecznie 9 sierpnia). Ppor. Wiktor Krukowski Jastrzębiec II utworzył kompanię ochotników liczącą powyżej 100 żołnierzy, którzy wymagali szkolenia, ale jednocześnie pełnili funkcje pomocnicze. Wieczorem powrócili z Sadyby żołnierze kompanii K 2 i III plutonu Cygana z B 1. W ruinach Królikarni ruszyła piekarnia powstańcza. Równie wiele kobiet pomagało oddziałom. Nie udało się nawiązać kontaktu radiowego z miastem. Dla Baszty 4 sierpnia był dniem ofensywy. O 7:00 żołnierze z B 1 przeskoczyli Dworkową i zdobyli bunkier, ale zostali odcięci przez strzały z kamienic i z Wedla, po których musieli powrócić na wcześniejsze pozycje. Od tego dnia ppłk Daniel stał się 18 Pantera (Panzerkampfwagen V Panther) potoczne określenie niemieckiego czołgu średnie z okresu II wojny światowej. 11

12 faktycznym komendantem walczącego Mokotowa, umacniano pozycje obronne. Pierwszy etap walk został zakończony. W ofensywie W nocy z 5 na 6 sierpnia kompania B 2 przeprowadziła wypad bojowy (potem kilkukrotnie powtarzany) prowadzony przez zastępcę dowódcy ppor. W. Krassowskiego Andrzeja Czarnego na Raka. Po niemal godzinnej wymianie strzałów musieli się wycofać. Kompania O 2 ppor. Misiewicza wystawili kilka placówek na Różanej. Kompania B 1 obsadziła domy przy Szustra i Puławskiej. Por. Krzem 6 i 7 sierpnia zorganizował bezskuteczne wypady na pozycje niemieckiej żandarmerii. Linia frontu na odcinku północnym wyrównała się. Za pomocą kanałów nawiązano kontakt ze Śródmieściem i ppłk Daniel był w stanie przesłać meldunki do płk dypl. Antoniego Chruściela Montera, który był dowódcą całego Powstania Warszawskiego. Mokotów przeżywał okres względnego spokoju, nie licząc ostrzału z broni maszynowej i artylerii oraz bombardowań. Samoloty alianckie zrzuciły broń. Pierwszy numer Baszty (pogodnego, lekko satyrycznego, zaopatrzonego w rysunki pisma autorstwa mjr Henryka Kuleszy Stefana ) ukazał się 10 sierpnia. Odparto ataki na Puławskiej (z 11 sierpnia), folwarku na Pyrskiej 13 (z 12 sierpnia), Puławskiej 162 (z 13 sierpnia). Mjr Majster otrzymał do dyspozycji 700 żołnierzy (w tym kompanie B 1, B 2 i K 2). Jednak atak na Basy nie był dobrze przeprowadzony i nie udał się, przynosząc duże straty. Kontrofensywa Niemców doprowadziła do straty budynku na Narbutta. Linię obrony na Woronicza i Ksawerowie przejęła kompania K 2 (dowódca ppor. Słoń, I pluton ppor. Bolesław Trąmpczyński Bolek, II pluton ppor. Maciej Rembowski Madej, III pluton sierż. pchor. Jerzy Wabaj Janek ). W Królikarni stanęła kompania WSOP, a w Forcie Legionów ułani. Grupa Withala, I pluton B 1 pchor. Andrzeja Białego i grupa artylerzystów podjęły próbę połączenia Sielc i Sadyby. Wielu żołnierzy (w tym kompania K 1) uciekło do Lasu Kabackiego, czasem wracając na Mokotów. Do zajęcia zakładów Bruhn-Werke doszło w nocy z 18 na 19 sierpnia (grupa Granat zlikwidowała niemiecką załogę bunkra przy Nabielaka). Zbudowano barykadę na Belwederskiej przy Grottgera. Już 19 sierpnia o 7:00 Niemcy ruszyli wielkimi siłami do przeciwuderzenia. Po wyczerpującym, całodziennym boju udało się obronić polskie pozycje. Od 22 sierpnia nowo mianowanym komendantem V Obwodu AK został ppłk Józef Rokicki Karol. Wielki Mokotów Odtworzony pułk Baszta liczył 1850 osób (nie licząc WSK). Na całym Mokotowie było 3250 żołnierzy. Od 20 sierpnia Niemcy podkładali ogień na całych Sielcach i bombardowali odcinek między Sielecką a Belwederską, odbili fabrykę Magnet na Stępińskiej. Nastąpiło przegrupowanie i na Sielce zostały wysłany I pluton B 1, I pluton i sekcja przeciwpancerna B 3. Od świtu 21 sierpnia trwało niemieckie natarcie wzdłuż Czerniakowskiej i Piaseczyńskiej. Mjr Majster próbował wyprzeć Niemców z klasztoru nazaretanek na Czerniakowskiej 137. W nocy z 26 na 27 sierpnia Baszta przeprowadziła masowy atak na niemal całej południowej linii obrony. Od świtu Niemcy przystąpili do natarcia z wykorzystaniem broni pancernej. Rozpoczął się bój o gmach klasztoru. 12

13 Powstańcy wtargnęli do budynku, wyparli przeciwnika z pierwszego piętra i zajęli połowę drugiego, skutecznie bronili wejścia, w 40 Basztowców pilnowali 38 jeńców, natomiast Niemcy schronili się na trzecim piętrze. Klasztor został podpalony, ale na stałe dostał się w ręce Polaków. Umocniono pozycje i przygotowywano się do natarcia w nocy z 27 na 28 sierpnia. Natarcia nie było, a obrona kosztowała wiele sił i ofiar. Linia frontu miała w tym momencie 13 km długości i zajmowała 11 km 2, z czego 60% to pola, ogrody i luźna zabudowa. Ośrodkami walki były górny i dolny Mokotów, Sielce i Sadyba. Na Sadybie i Sielcach Już 29 sierpnia Niemcy przystąpili do natarcia na Sadybę od strony wsi Augustówka, a 1 września zbombardowali ten rejon, niszcząc Fort Dąbrowskiego. Nocna próba przebicia się na Sadybę kompanii K 1 nie udała się. O 13:00 Niemcy rozpoczęli natarcie, które doprowadziło do wyparcia powstańców z tego rejonu. Popołudniem 2 września niemiecki samolot zrzucił 3 bomby na Malczewskiego 3/5, gdzie mieścił się szpital i stacjonowała 3 kompania WSOP. Tylko kilka ze 150 osób przeżyło zawalenie budynku. Niemcy szykowali się do ataku na Sielce i 7 września gen. Rohr miał do dyspozycji około 7000 żołnierzy, dwie kompanie czołgów i dwie baterie dział. Naprzeciw tym siłom płk Waligóra mógł postawić 1100 żołnierzy z pułku Waligóra (złożonego z batalionu Ryś rtm. Andrzeja Czaykowskiego Gardy, kompanii Gustaw, kompanii Krawiec, dwóch plutonów z K 1, plutonu 686 Grochów, grupy dywersji bojowej z Granatu ), batalionu Oaza (mało licznego po stratach odniesionych na Sadybie) i dywizjonu 1 Szwoleżerów. Od 12 września Sielce były ostrzeliwane przez artylerię i moździerze oraz bombardowane z powietrza. Niemcy nacierali od Bończa, gdzie działał por. Waldemar z plutonami dywersyjnymi, lewego skrzydła broniła reduta Magnet (zastępca dowodzącego na reducie ppor. Withala plut. pchor. E. Ajewski Kotwa zbudował solidną barykadę w poprzek Belwederskiej na wysokości ulic Promenada i Tureckiej oraz umocni kilka pobliskich domów). Niemcy parli do przełamania stanowisk powstańczych, by dotrzeć do Chełmskiej w pobliżu kościoła. W nocy z 12 na 13 wrzenia powstańcy opuścili fabrykę Bruhn-Werke. Po dwudniowych atakach udało się utrzymać ten odcinek. Natomiast 13 września po trzygodzinnym ostrzale i szturmie wojsk niemieckich obrona Sielc opierała się tylko na Belwederskiej od reduty Magnet do skrzyżowania z Piaseczyńską. W nocy obsada reduty Magnet została przeniesiona na nowe pozycje, a Sielce zostały utracone. Osiem dni nadziei Przez osiem dni, poczynając od 15 września, trwały walki o przyczółek górnego Czerniakowa między Niemcami a 1 Armią Wojska Polskiego. W tym czasie pułk Baszta liczył około 1750 osób, a pułk Waligóra około 750 osób (w tym oddziały delegowane z Baszty ), na całym Mokotowie było około 3000 powstańców. Linia obrony wyglądała następująco: zachód - aleja Niepodległości od Ligockiej do Woronicza dowódca: mjr Reda od Ligockiej do Ursynowskiej kompania O 2 ppor. Misiewicza od Odyńca do Malczewskiego kompania O 1 por. Zycha otwarta przestrzeń aż do Fortu Mokotowskiego kompania O 3 por. Ludwika 13

14 południe Woronicza do Królikarni, z wysuniętymi placówkami blokującymi Puławską dowódca: mjr Majster Królikarnia kompania K 1 por. Wirskiego, potem pod dowództwem plut. pchor. Tadeusza Krassowskiego Starta kamienica na Puławskiej 162, zachodni Ksawerów, Pyrska kompania K 2 ppor. Jerzego Junga Stanisława Koło, wille przy Naruszewicza kompania K 3 ppor. Tośka wschód skarpa mokotowska od Bukowińskiej do Belgijskiej, z placówkami przegradzającymi Dolną dowódca: ppłk dypl. Waligóra północ placówki przy Madalińskiego i Różanej mjr Burza aleja Niepodległości kompania O 2 ppor. Misiewicza Mokotów nękały ciągłe bombardowania. Kompania K 1 21 września otworzyła ogień do ciężarówki, zdobywając wiele broni i amunicji. Ze względu na sytuację, 22 września 1 Armia Wojska Polskiego wycofała się z przyczółka i przeszła do obrony. Najcięższe dni Mokotów przeżywał bombardowania, ostrzały i natarcia większe, niż którykolwiek wcześniejszy. Ciężko ranny został ppłk dypl. Waligóra, a dowództwo jego pułku przejął kpt. Jacek Wyszogrodzki Janusz. Utracono przedpole na południu po walkach 24 września. Powstańcze przeciwnatarcie na Królikarnię nie powiodło się. Kolejne dwa dni były jeszcze gorsze. Niemcy zaatakowali ze wszystkich stron, wzmacniając ogień. Od 24 do 26 września zginęło 100 oficerów i żołnierzy Baszty, powstańczy teren był tak mały, że każdy budynek był wypełniony ludźmi. W zasadzie nie było już amunicji, jedzenia i środków opatrunkowych. Powstańcy Mokotowa ewakuowali się kanałami w nocy z 26 na 27 września. W panującym chaosie i bez przewodników kanałowych doszło do wielu tragedii. Dowódcą oddziałów osłonowych został mjr Kazimierz Szternal Zryw. Mokotów przestał walczyć 27 września o 13:00. Do niewoli dostało się 1200 powstańców, głównie z Baszty (w tym oficerowie:, mjr Burza, mjr Majster, mjr Reda oraz wielu innych kapitanów i poruczników). Około 200 powstańców zawróciło z kanałów i wychodząc na Dworkowej rzucili się z gołymi rękami na Niemców, którzy otworzyli ogień i zabili około 120 osób 19. Mokotów stał się martwą dzielnicą. Do walk przystąpiło 4500 osób, z czego około 1700 zginęło. Kluczową rolę w walce powstańczego Mokotowa odegrał Pułk Armii Krajowej Baszta. 19 Stało się tak, chociaż gen. von dem Bach uznał żołnierzy AK za kombatantów. Miało to znaczenie, ponieważ na mocy tego postanowienia powstańców czekały obozy jenieckie, a nie rozstrzelanie. 14

15 Spis nazw obiektów, które były celami Baszty w Powstaniu Warszawskim Basy budynek Szkoły Rękodzielniczej, Narbutta 33 (róg Kazimierzowskiej) Koło budynek szkoły powszechnej nr 36, Woronicza 8 Narcyz budynek szkoły powszechnej, Narbutta 14 Pola posterunek policjantów, Willowa 13 Radio radiostacja polowa w kamienicy, Puławska 162 Rak Fort Mokotowski i przyległe wille, Racławicka Róża budynek szkoły powszechnej im. gen. Juliana Stachiewicza, Różana Służba klasztor dominikanów, wzgórze dominikańskie na Służewiu Wedel kamienice Wedla, Puławska 24/26/28 Wyścigi tor wyścigowy z trybuną i zabudowania gospodarcze oraz bocznica kolejowa na Okęcie, rozległy teren na Służewcu Żaba siedziba żandarmerii powiatowej, Dworkowa 3 i 5 Spis skrótów i skrótowców AK Armia Krajowa arch. architekt art. artylerii br. broni bryg. brygady cekaem ciężki karabin maszynowy cz. czasów dypl. dyplomowany elkaem lekki karabin maszynowy erkaem ręczny karabin maszynowy gen. generał im. imienia inż. inżynier kpt. kapitan lek. lekarz łączn. łączności med. medycyny mjr major ogn. ogniomistrz panc. pancernej PAST Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna piech. piechoty plut. plutonowy por. porucznik płk pułkownik pchor. podchorąży ppłk podpułkownik 15

16 ppor. podporucznik rez. rezerwy rtm. rotmistrz sierż. sierżant SZP Służba Zwycięstwu Polski WDH Warszawska Drużyna Harcerska WSK Wojskowa Służba Kobiet WSOP Wojskowa Służba Ochrony Powstania ZWZ Związek Walki Zbrojnej Uwagi Podane nazwy ulic są przedwojennymi nazwami. Podane numery domów są przedwojennymi numerami. Stopnie wojskowe podane są takie jak w danym momencie istnienia Baszty. Warto zwrócić szczególną uwagę, że wielu dowódców zostało awansowanych w lipcu 1944, zatem ich stopnie podczas Powstania Warszawskiego mogą się różnić od tych podanych w rozdziale Pułk dyspozycyjny Komendy Głównej AK. W wielu walkach powstańczych wśród zabitych wymienieni są tylko dowódcy. Jeśli podany jest tylko pseudonim, a nazwisko osoby noszącej pseudonim nie jest nigdzie wymienione to znaczy, że to nazwisko nie jest ustalone. Autor: Michał Matycz Na podstawie: Lesław M. Bartelski Pułk AK Baszta Wersja: 1 ( ) 16

17 17

18 18