Spalarnie odpadów komunalnych w Polsce

Transkrypt

1 Rozalia Ziaja Spalarnie odpadów komunalnych w Polsce Koło Naukowe Energetyki i Ochrony Środowiska Instytut Maszyn i Urządzeń Energetycznych, Politechnika Krakowska Ogólnopolska Konferencja Młodych Energetyków 2016 Opiekun naukowy: dr inż. Anna Korzeń Abstrakt Artykuł przybliża obecną sytuację spalarni odpadów komunalnych w Polsce. Opisuje wszystkie istniejące spalarnie biorąc pod uwagę parametry między innymi takie jak: roczna przepustowość instalacji, jakość spalanych odpadów, generowana moc elektryczna i cieplna. Referat prezentuje inwestycje będące w trakcie realizacji, a także gdzie do 2020 roku powstaną kolejne spalarnie odpadów w naszym kraju.

2 4. WPROWADZENIE Intensywny rozwój przemysłu oraz wzrastająca liczba populacji na świecie niewątpliwie przyczynia się do zwiększonej generacji odpadów, które skutkują pogorszeniem się sytuacji ekologicznej i sanitarnej terenów zamieszkałych przez człowieka. Największy i jednocześnie najbardziej zauważalny problem stanowią do dziś odpady komunalne. Wśród dostępnych metod ich zagospodarowania od lat 60. XX wieku coraz większego znaczenia nabierają metody termiczne. Obecnie w wielu krajach Unii Europejskiej przekształcaniu termicznemu ulega ok % odpadów komunalnych. Jednak w wielu krajach, w tym także w Polsce spalarnie odpadów budzą wiele obaw i kontrowersji, stając się polem konfliktu pomiędzy władzami samorządowymi a grupami mieszkańców. Choć według danych ankietowych przeprowadzonych w ciągu ostatnich kilku lat liczba przeciwników spalania odpadów zazwyczaj nie przekracza 15-20% badanej społeczności. Tworzą oni zazwyczaj bardzo głośne i agresywne grupy protestujących, w wyniku czego władze samorządowe często rezygnują z tej metody zagospodarowania odpadów komunalnych [1]. W 2014 roku w Polsce wytworzono 142 mln ton odpadów, z czego 7% czyli 10 mln ton stanowiły odpady komunalne. Ilość odpadów wytworzonych w 2014 r. w porównaniu do roku 2013 r. zmniejszyła się o 9%. W przeliczeniu na jednego mieszkańca oznacza to ograniczenie wytworzonych odpadów z 293 kg w 2013 r. na 268 kg w 2014 r. Stanowi to jeden z najniższych wskaźników wśród krajów w Unii Europejskiej, gdyż średnia ilość odpadów komunalnych na jednego mieszkańca UE w 2013 r. wyniosła 481 kg. Według danych przedstawionych na rysunku 1, najwięcej odpadów komunalnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca wytworzyły: Dania (747 kg), Luksemburg (653 kg), Cypr (624 kg) oraz Niemcy (617 kg) [2]. Rys. 1. Ilość odpadów komunalnych wytworzonych w krajach UE w 2013 r. w przeliczeniu na jednego mieszkańca [2] Na wykresie pokazanym na rysunku 2 można zauważyć, że w ciągu ostatnich dwóch dekad sposób zagospodarowania odpadów komunalnych w Unii Europejskiej uległ znacznym 2

3 zmianom: coraz więcej odpadów zamiast trafiać do składowania na wysypiskach (landfill) jest powtórnie wykorzystanych (recycling), kompostowanych (composting) oraz termicznie przekształcanych (incineration). Rys. 2. Sposób postępowania z odpadami komunalnymi w krajach Unii Europejskiej (EU-27) w latach (kg na osobę) [3] Z danych zawartych na rysunku 3 wynika, że krajami europejskimi przodującymi w termicznym przekształcaniu odpadów w 2014 r. były: Estonia (56%), Dania (54%), Norwegia (54%). Niestety Polska nie może poszczycić się tak pozytywnymi wynikami w odzysku odpadów. W 2014 r. w naszym kraju zdeponowano na składowiskach ok. 53% odpadów (5,3 mln ton), recyklingowi poddano 21% (2,2 mln ton), unieszkodliwieniu termicznemu (w cementowniach i regionalnych instalacjach przetwarzania odpadów komunalnych) 15% (1,6 mln ton), biologicznemu przetwarzaniu 11% (1,2 mln ton) odpadów komunalnych [4]. Tymczasem u europejskich liderów w zakresie odzysku odpadów (Szwajcaria, Austria, Holandia, Niemcy, Szwecja) składuje się nie więcej niż 10% odpadów [3]. 3

4 Rys. 3. Struktura zagospodarowania odpadów komunalnych w poszczególnych krajach europejskich w roku Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTATU [5] Pojęcie ogólne jakim jest odzysk odpadów to wszelkie działania polegające na wykorzystaniu odpadów (w całości lub częściowo). To także zabiegi prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania. Ponadto zakłada się, że działania te nie stwarzają zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi, a także dla środowiska. Odzysk odpadów komunalnych dzieli się na recykling i odzysk energii. Recykling odpadów polega na powtórnym przetwarzaniu substancji (lub materiałów) zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania nowej substancji (lub materiału) [6]. Dla odpadów, które nie nadają się do recyklingu można zastosować odzysk energii w specjalnych instalacjach do termicznego przekształcania odpadów, zwanymi spalarniami odpadów. Takie spalarnie oprócz utylizacji odpadów generują energię elektryczną i ciepło, czyli pełnią funkcję elektrociepłowni. W Europie wciąż rośnie poziom odzysku odpadów komunalnych. Taka tendencję podyktowaną ochroną środowiska naturalnego narzucają ścisłe standardy europejskie. Obecnie ramy prawne dotyczące postępowania z odpadami ustanawia Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów. Wskazana w niej hierarchia postępowania z odpadami jako priorytetowe wskazuje zapobieganie powstawaniu śmieci oraz przygotowanie ich do ponownego użycia. Podkreśla też znaczenie segregacji, która umożliwia późniejszy recykling surowców, a jako kolejny ekologiczny sposób postępowania z odpadami wskazuje odzysk energii [7]. 4

5 2. SPALARNIE ODPADÓW W POLSCE Jeszcze kilka lat temu w Polsce istniała tylko jedna spalarnia odpadów w Warszawie. Program budowy spalarni odpadów komunalnych stworzony w 2007 roku i objęty tzw. listą indykatywną Ministerstwa Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko miał początkowo liczyć 11 pozycji. Zakładano wybudowanie 12 spalarni odpadów komunalnych: w Szczecinie, Koszalinie, Poznaniu, Gdańsku, Olsztynie, Białymstoku, Bydgoszczy, Łodzi, Warszawie, Krakowie oraz 2 instalacji na Śląsku. Obecnie (pod koniec 2016 r.). w Polsce funkcjonuje już 5 nowych spalarni odpadów, a kilka kolejnych jest w trakcie budowy czy też w fazie konkretnych planów [1] FUNKCJONUJĄCE OBECNIE Warszawa Pierwsza spalarnia odpadów w Polsce - Zakład Unieszkodliwiania Stałych Odpadów Komunalnych na warszawskim Targówku pracuje już od 15 lat. Przy projektowaniu instalacji bazowano na technologii włoskiej, większość urządzeń jest również tego pochodzenia. Zakład spalarni powstał po 5 latach budowy mimo protestów ekologów, które wstrzymywały budowę. Wskutek protestów powstał dodatkowy etap oczyszczania spalin, więc można powiedzieć że ów protesty wyszły spalarni na dobre. ZUSOK przetwarza w skali roku ok. 40 tysięcy ton odpadów. Szacując, że Warszawa produkuje 800 tys. śmieci rocznie to warszawska spalarnia jest w stanie przekształcić tylko 5% odpadów pochodzących z miasta. Instalacja o mocy elektrycznej 2,4 MWe i cieplnej 10 MWt jest niewielkim zakładem jeśli chodzi o aglomerację warszawską. Jednakże teren i kubatura budynków pozwala na znaczną rozbudowę i zwiększenie zdolności przerobowych zakładu. Wytworzona moc elektryczna wystarcza na pokrycie potrzeb własnych spalarni. ZUSOK jest nie tylko spalarnią odpadów komunalnych, lecz jest także wielobranżowym zakładem, gdzie segregowane są odpady z odzyskiem surowców wtórnych, przerabiany jest powstający w procesie spalania żużel i popiół na nieszkodliwy dla środowiska naturalnego granulat. W wyniku segregacji rocznie udaje się odzyskać rocznie ok ton surowców wtórnych (przede wszystkim szkło oraz metale żelazne i nieżelazne, które nie powinny trafiać na kompostownię, ani nie powinny być kierowane do spalenia) [9]. 5

6 Rys. 4. Zakład Unieszkodliwiania Stałych Odpadów Komunalnych w Warszawie [9] Bydgoszcz 26 listopada 2016 r. oficjalnie zakończono budowę drugiej spalarnia odpadów w Polsce Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych w Bydgoszczy. Spalarnią zarządza Międzygminny Kompleks Unieszkodliwiania Odpadów ProNatura Sp. z o.o., a właścicielem spółki jest miasto Bydgoszcz. Spalarnia została zaprojektowana i wykonana dla zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów z mechanicznej obróbki, palnych odpadów wielkogabarytowych oraz paliwa alternatywnego RDF. Instalacja o mocy elektrycznej 13 MWe przy pełnej kondensacji; 9,2 MWe w kogeneracji i mocy cieplnej 17,5 MWt dostosowana jest do szerokiego zakresu kaloryczności odpadów od 6,5 MJ/kg do 13 MJ/kg (nominalna wartość wynosi 8,5 MJ/kg). Bydgoski ZTPOK jest w stanie przekształcać rocznie w prąd i ciepło około 180 tys. ton odpadów z Bydgoszczy, Torunia oraz 15 okolicznych gmin. Zakład znajduje się na terenie Bydgoskiego Parku Przemysłowo-Technologicznego, na obrzeżach miasta, z dala od zabudowań mieszkalnych. Powierzchnia zabudowy ekoelektrociepłowni wynosi aż 19 tys. m 2, a poszczególne elementy zakładu rozmieszczone są na 5-hektarowej działce otoczonej lasem [10, 11]. 6

7 Rys. 5. Zakład Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych w Bydgoszczy [11] Kraków 3 grudnia 2015 r. miało miejsce uroczyste uruchomienie trzeciej z kolei spalarni w kraju Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych w Krakowie. Spalarnia jest położona w dzielnicy Nowa Huta, nieopodal dawnej Huty im. T. Sendzimira (obecnie Arcerol Mittal Poland Oddział w Krakowie). Przedsięwzięcie zostało zrealizowane przez Krakowski Holding Komunalny S.A. właściciela i operatora ekospalarni, który będzie odpowiedzialny za jej prawidłowe funkcjonowanie, eksploatację i odtwarzanie. Dostawcą kluczowych technologii kotłowych dla ZTPOK Kraków była południowokoreańska firma Doosan Lentjes. Do krakowskiej spalarni trafiają zmieszane odpady komunalne z terenu miasta Krakowa (ok. 800 tys. mieszkańców), z których mieszkańcy wcześniej wyodrębnili użyteczne surowce wtórne. Instalacja została zaprojektowana by spalać odpady o wartości opałowej z zakresu 7-14 MJ/kg, średnio ok. 8,8 MJ/kg. Zakład nie będzie przyjmował odpadów z uboju zwierząt, odpadów medycznych ani żadnych innych, które ze względu na swoją łatwopalność, toksyczność, korozyjność lub wybuchowy charakter mogłyby stwarzać podczas termicznego przekształcenia niebezpieczeństwo dla ludzi i środowiska. W obiekcie zainstalowane są dwie, niezależne linie technologiczne, pozwalające na utylizację 14,1 ton odpadów na godzinę na każdej z nich. Moc elektryczna ZTPOK wynosi 8 MWe, zaś cieplna 35 MWt. Instalacja o przepustowości 220 tys. ton odpadów rocznie pozwala uzyskać ok. 65 tys. MWh energii elektrycznej oraz ok. 280 tys. MWh energii cieplnej rocznie. Taka ilość energii elektrycznej odpowiada rocznemu zużyciu przez krakowskie tramwaje, a energii cieplnej - potrzebom co dziesiątego mieszkańca miasta. W związku z tym, projekt zawierał również budowę ok. 3,65 km sieci ciepłowniczej odprowadzającej wyprodukowaną energię cieplną do miejskiej sieci ciepłowniczej, jak również budowę stacji transformatorowej 110 kv średniego napięcia obejmującej budowę ok. 537 metrów linii 110 kv [8]. 7

8 Rys. 6. Zakład Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych w Krakowie [8] Konin 21 grudnia 2015 przekazano do eksploatacji Zakład Termicznego Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Koninie. Właścicielem obiektu jest Miejski Zakład Gospodarki Odpadami Komunalnymi w Koninie. Instalacja składa się z jednej linii technologicznej termicznego unieszkodliwiania odpadów komunalnych, która pracując 7800 godzin w roku może zutylizować minimum ton odpadów zmieszanych o wartości opałowej w przedziale 6-11 MJ/kg (założona nominalna wartość opałowa to 7,34 MJ/kg). Pozwala to na uzyskanie MWh energii elektrycznej i GJ energii cieplnej rocznie. Wystarczy to do oświetlenia 50 tys. mieszkań i zaspokojenia 12% rocznego zapotrzebowania na ciepło mieszkańców Konina. Generowana moc elektryczna wynosi 5 MWe, zaś moc cieplna 18 MWt. Przedsięwzięcie swoim zasięgiem obejmuje 36 gmin, leżących na terenie czterech powiatów województwa wielkopolskiego i miast subregionu konińskiego zamieszkałego przez ok. 370 tysięcy mieszkańców [12, 13]. 8

9 Rys. 7. Zakład Termicznego Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Koninie [13] Białystok 9 lutego 2016 r. uruchomiono Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Białymstoku. Inwestorem jak i zarządcą ZUOK jest Przedsiębiorstwo Usługowo- Handlowo-Produkcyjne Lech Sp. z o.o. Instalacja jest w stanie przetworzyć 15,5 tony odpadów przez godzinę, a więc do 372 ton w ciągu doby. Przez rok może być unieszkodliwianych termicznie do 120 tys. ton odpadów komunalnych o kaloryczności powyżej 6 MJ/kg. Zakład o mocy elektrycznej 6,08 MWe (kogeneracja); 8,68 MWe (pełna kondensacja) jest w stanie wyprodukować rocznie ok MWh energii elektrycznej oraz ok GJ energii cieplnej, która trafi do miejskiej sieci ciepłowniczej i będzie wykorzystywana na potrzeby własne. Taka ilość energii elektrycznej może zasilić ok gospodarstw domowych, a energii cieplnej ogrzać zimą ok. 875 domów jednorodzinnych. Do ZUOK trafiają zmieszane odpady komunalne z Białegostoku oraz 9 sąsiadujących gmin [14]. 9

10 Rys. 8. Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Białymstoku [14] Poznań Otwarcie Instalacji Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych w Poznaniu ma nastąpić pod koniec tego roku. Od kwietnia 2016 r. trwa tzw. gorący rozruch instalacji. Instalacja składające się z 2 linii technologicznych ma utylizować ton odpadów rocznie, dostarczanych z Aglomeracji Poznańskiej. W ten sposób spalarnia będzie mogła wytwarzać 18 MWe energii elektrycznej oraz 34 MWt ciepła. Obiekt jest zlokalizowany w pobliżu Elektrociepłowni Karolin, która będzie odbierać ciepło. ITPOK w Poznaniu jest pierwszą i jak do tej pory jedyną ze wszystkich spalarni odpadów komunalnych w kraju, która jest realizowana na zasadach Partnerstwa Publiczno-Prywatnego (formuła PPP). Partner prywatny SITA Zielona Energia (należąca do międzynarodowego koncernu SUEZ) odpowiada za sfinansowanie całego przedsięwzięcia (z kapitału własnego oraz kredytów) dzięki czemu inwestycja nie obciąża budżetu miasta. Odpowiada też za zaprojektowanie, wybudowanie i zarządzanie zakładem przez 25 lat. Po tym czasie nieruchomość wraz z instalacją zostanie przekazana Miastu Poznań. Z kolei miasto ma zagwarantować dostawy uzgodnionej ilości odpadów i płacić partnerowi prywatnemu za ich przetworzenie [15]. 10

11 Rys. 9. Instalacja Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych w Poznaniu [15] 2.2. INWESTYCJE W TRAKCIE REALIZACJI Szczecin Do końca 2016 roku miało nastąpić uruchomienie Zakładu Termicznego Unieszkodliwiania Odpadów w Szczecinie, zwanego EcoGeneratorem. Instalacja przetwarzająca rocznie 150 tys. ton odpadów komunalnych będzie produkować 13,2 MWe mocy elektrycznej przy pełnej kondensacji, a 7,5 MWe w kogeneracji oraz 32 MWt ciepła. Zakład będzie służyć nie tylko mieszkańcom Szczecina, ale także kilkudziesięciu innym gminom województwa zachodniopomorskiego (obszar zamieszkały łącznie przez ponad 1,2 mln ludzi wytwarzających rocznie ok. 400 tys. odpadów) [16]. W połowie czerwca prace na budowie szczecińskiej inwestycji stanęły. Z placu zszedł główny wykonawca - Mostostal Warszawa. To oznacza, że EcoGenerator nie będzie gotowy na czas. Do wykonania zostało jeszczeok. 20% prac. Zakład Unieszkodliwiania Odpadów miejska spółka będąca inwestorem spalarni poszukuje nowego wykonawcy. W sierpniu tego roku do negocjacji przystąpiły cztery firmy: Enevis, Rafako, Termomeccanica Ecologia oraz TIRU [17]. 11

12 Rys. 10. Wizualizacja EcoGeneratora w Szczecinie [18] Rys. 11. Zdjęcie z etapu budowy EcoGeneratora [19] Rzeszów Na terenie Elektrociepłowni Rzeszów od połowy 2016 r. trwają prace związane z budową instalacji termicznego przetwarzania odpadów komunalnych. Do końca 2016 r. wykonawca włoskie konsorcjum Termomeccanica Ecologia i Astaldi ma wybudować fundamenty pod główny budynek i obiekty pomocnicze. Zasadnicze prace mają być prowadzone w 2017 roku. Spalarnia ma rozpocząć działalność w drugiej połowie 2018 roku. Instalacja początkowo ma osiągnąć przepustowość 100 tysięcy ton odpadów rocznie (jedna linia technologiczna). Nominalna moc elektryczna przy założonej kaloryczności odpadów na poziomie 8,5 MJ/kg, wyniesie 7,87 MWe przy pracy w pełnej kondensacji i 4,84 MWe w kogeneracji. Z kolei moc 12

13 cieplna zakładu przy pracy w kogeneracji w warunkach nominalnych wynosić będzie 15,4 MWt [20]. Rys. 12. Wizualizacja spalarni odpadów w Rzeszowie [21] 2.3. INWESTYCJE PLANOWANE Oświęcim Do 2018 r. mają potrwać prace związane z budową spalarni odpadów komunalnych w Oświęcimiu, której inwestorem jest chemiczna spółka Synthos Dwory 7. Pod koniec 2014 r. wybrano wykonawcę inwestycji niemiecką spółkę Wandschneider, a dodatkowo Gutjahr Ingenieurgesellschaft na dostawcę usług EPCM (Engineering, Procurement, Construction Management). Planowana moc przerobowa zakładu to 160 tys. ton odpadów rocznie. Spalarnia będzie energetycznie wykorzystywać frakcję palną pochodzącą z mechanicznobiologicznej instalacji segregacji odpadów komunalnych (MBP). Instalacja ma pozwalać na przetworzenie m.in. 75 tys. ton odpadów komunalnych frakcji nadsitowej (Pre-RDF), 20 tys. ton paliwa RDF, tys. ton nieposortowanych odpadów komunalnych oraz 20 tys. ton osadów ściekowych. Uzyskana energia elektryczna i cieplna ma być wykorzystywana dla potrzeb Synthosu [22]. 13

14 Rys. 13. Wizualizacja spalarni odpadów w Oświęcimiu [23] Warszawa W 2016 r. Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania podpisało kontrakt z konsorcjum spółek z grupy Sweco na rozbudowę i modernizację Zakładu Unieszkodliwiania Stałych Odpadów Komunalnych na warszawskim Targówku. Dzięki budowie dwóch linii technologicznych, o łącznej mocy przerobowej ok. 265 tys. ton odpadów rocznie, zakład miałby osiągnąć wydajność na poziomie ok. 305 tys. ton odpadów rocznie. Zatem będzie to największa spalarnia w kraju. Paliwem dla zakładu mają być zmieszane odpady komunalne, pochodzące z systemu selektywnej zbiórki odpadów, a także frakcja nadsitowa z instalacji mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów. Szacunkowe wartości produkcji energii z termicznego przekształcania odpadów, przy założeniu średniej wartości opałowej odpadów na poziomie 8,5 MJ/kg, to ok. 20 MW energii elektrycznej i 60 MW energii cieplnej (w kogeneracji) [24] Gdańsk Kolejną planowaną inwestycją jest Zakład Termicznego Przetwarzania Odpadów w Gdańsku. Spalarnia ma powstać na wysypisku w dzielnicy Szadółki do III kwartału 2019 roku, a jej rozruch ma nastąpić na przełomie 2019 i 2020 roku. Zakład Utylizacyjny w Szadółkach jest już wyposażony w nowoczesną sortownię odpadów. ZTPOK ma spalać nawet do ton odpadów rocznie. Obecnie trwają negocjacje z piątką potencjalnych inwestorów: 1) DALVEO Poznań Sp. z o.o. 2) SITA Bałtycka Energia Sp. z o.o. 3) Konsorcjum firm w składzie: ASTALDI S.p.A., TM.E. S.p.A. Termomeccanica Ecologia, TIRU S.A. 4) ITPOK Gdańsk sp. z o.o. z siedzibą we Wrocławiu 5) ITPOK Gdańsk Sp. z o.o. Sp.k. z siedzibą w Warszawie. 14

15 Prawdopodobnie inwestycja zostanie wykonana według zasad PPP - partnerstwa publicznoprywatnego. Wykonawca zostanie ostatecznie wybrany w 2017 roku [25]. Rys. 14. Wizualizacja Zakładu Termicznego Przetwarzania Odpadów w Gdańsku widok z lotu ptaka [26] Rys. 15. Wizualizacja Zakładu Termicznego Przetwarzania Odpadów w Gdańsku [26] 15

16 3. PODSUMOWANIE Najprawdopodobniej do 2020 roku w Polsce funkcjonować będzie 10 spalarni odpadów komunalnych (Bydgoszcz, Kraków, Konin, Białystok, Poznań, Szczecin, Rzeszów, Oświęcim, Warszawa, Gdańsk). Pozwoli to termicznie przekształcić ok. 20% odpadów komunalnych rocznie. Efektem działania powstających i planowanych instalacji termicznego przekształcania odpadów będzie coraz lepsze dostosowanie gospodarki odpadami do wymogów prawa polskiego i unijnego. Rys. 16. Rozmieszczenie na mapie Polski obecnie działających, powstających i planowanych spalarni odpadów w Polsce opisanych w niniejszym referacie 16

17 4. LITERATURA [1] [dostęp: ] [2] Ochrona Środowiska Informacje i opracowania statystyczne. Główny Urząd Statystyczny [3] [dostęp: ] [4] [dostęp: ] [5] [dostęp: ] [6] [dostęp: ] [7] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów [8] [dostęp: ] [9] [dostęp: ] [10] / [dostęp: ] [11] [dostęp: ] [12] [dostęp: ] [13] [dostęp: ] [14] [dostęp: ] [15] [dostęp: ] [16] [dostęp: ] [17] [dostęp: ] [18] [dostęp: ] [19] [dostęp: ] [20] [dostęp: ] [21] [dostęp: ] 17

18 [22] [dostęp: ] [23] [dostęp: ] [24] [dostęp: ] [25] [dostęp: ] [26] 18