Czynniki tłumienia fal radiowych w atmosferze ziemskiej
|
|
- Milena Chmiel
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 WILK Jacek 1 MARCINIAK Marian Czynniki tłumienia fal radiowych w atmosferze ziemskiej WSTĘP Politechnika Świętokrzyska w Kielcach uczestniczyła w programie badań międzynarodowego Europejskiego Projektu ICT CST Action IC080 Propagation tools and data for integrated Telecommunication, Navigation and Earth bservation systems [6], w ramach którego skupiono się na analizie czynników wpływających na propagację sygnałów radiowych w atmosferze ziemskiej, również w obszarze Polski [10, 11, 13]. W zakresie tym przeprowadzono szereg eksperymentów, powtarzanych w tych samych, podobnych, jak i różnych warunkach atmosferycznych, co pozwoliło oszacować wpływ wielu rozmaitych zjawisk na transmisję sygnałów radiowych, również z wykorzystaniem opracowanych do tego celu matematycznych modeli problemów. Do badania wpływu warunków panujących w atmosferze ziemskiej (w szczególności wpływu hydrometeorów) na propagację sygnałów radiowych w obszarze Kielc, w ramach Europejskiego Projektu Badawczego ICT CST Action IC080 Propagation tools and data for integrated Telecommunication, Navigation and Earth bservation systems, wykorzystano naziemną, stacjonarną stację satelitarną zlokalizowaną na Wydziale Elektrotechniki, Automatyki i Informatyki Politechniki Świętokrzyskiej [9]. Terminal ten: (1) korzysta z sygnałów rozsiewczej służby satelitarnej BSS; () wyposażony jest w datalogger, który umożliwia zdalne przekazywanie wyników pomiarowych; (3) wykorzystuje cyfrowe techniki teletransmisyjne. Parametry geograficzne lokalizacji miejsca odbioru (stanowiska laboratoryjnego) są następujące: kąt azymutu wynosi 9,81º, kąt elewacji 31,34º, zaś kąt skręcenia płaszczyzny polaryzacji konwertera 6,17º. Wysokość umiejscowienia masztu antenowego na hali HD wynosi 83,07 m n.p.m. W warunkach wymaganej bezpośredniej widoczności anten, przeszkody terenowe nie powodują wzrostu tłumienia. W przypadku pozyskiwania danych liczbowych posłużono się również metodą przeglądu literaturowego. Przeprowadzone badania obejmowały nie tylko część praktyczną, ale również część teoretyczną, w ramach której dokonano m.in. analizy warunków propagacyjnych fal radiowych w wolnej przestrzeni propagacyjnej oraz rzeczywistych warunków pracy systemów telekomunikacyjnych w stratnym środowisku atmosfery ziemskiej. W toku badań przeanalizowano szczególnie wpływ troposfery na propagację fal radiowych, w szczególności: refrakcję troposferyczną, tłumienie troposferyczne (wpływ różnego rodzaju hydrometeorów) oraz naturalne źródła szumów występujące w atmosferze ziemskiej. Już niegdyś dostrzeżono wiele korzyści wynikających z lokalizacji i położenia morfologicznego miasta Kielce. W pobliżu Kielc, w miejscowości Psary-Kąty mieściło się jedyne w Polsce Centrum Usług Satelitarnych. bszar Kielc objęto także badaniami w ramach Europejskiego Projektu Badawczego ICT CST Action IC080. Część z nich dotyczącą analizy wpływu atmosfery ziemskiej na tłumienie fal radiowych w warunkach transmisji satelitarnej zamieszczono w niniejszym artykule. trzymane wyniki poddano wielostopniowej weryfikacji pod kątem wystąpienia błędów oraz zgodnie z wytycznymi procedur ITU-R. W przyszłości wyniki badań mogą zostać dalej wykorzystane do łączenia wielu niezależnych sygnałów informacyjnych w jeden wspólny sygnał transmitowany łączem satelitarnym metodą transmultipleksacji sygnałów []. 1 Politechnika Świętokrzyska, Wydział Elektrotechniki, Automatyki i Informatyki, Al Lecia Państwa Polskiego 7, Kielce, jwilk@tu.kielce.pl Politechnika Świętokrzyska, Wydział Elektrotechniki, Automatyki i Informatyki, Al Lecia Państwa Polskiego 7, Kielce, marian.marciniak@ ieee.org 6578
2 1. SKŁAD ATMSFERY ZIEMSKIEJ RAZ WPŁYW UWARUNKWAŃ ATMSFERYCZNYCH NA PRPAGACJĘ FAL RADIWYCH W BSZARZE KIELC Na potrzeby łączności satelitarnej fale radiowe propagowane są w atmosferze ziemskiej, która stanowi zewnętrzną powłokę gazową otaczającą kulę ziemską. W jej skład wchodzi mieszanina gazów, przy czym tylko azot, tlen oraz inne gazy (argon, hel, krypton, ksenon, metan, neon, wodór) zachowują stały udział w objętości atmosfery. Pozostałe zmienne składniki (m.in.: para wodna 3, dwutlenek węgla 4, tlenek azotu 5, ozon 6, dwutlenek siarki 7 ) przyjmują różne wartości w czasie i przestrzeni (zależnie od: (1) lokalizacji; () pory roku; (3) uwarunkowań naturalnych oraz (4) zanieczyszczeń przemysłowych) [4, 14]. W obszarze miasta Kielce wyróżnić można wiele źródeł zanieczyszczeń powietrza, pewną ich część stanowią tzw. niskie emitory mające wpływ na propagację fal radiowych w skali lokalnej (transport, ciepłownictwo i przemysł). Najwięcej zanieczyszczeń produkuje Cementownia Nowiny Sp. z o.o. oraz ZCW Trzuskawica SA, które emitują rokrocznie do atmosfery ziemskiej przynajmniej 500 Mg pyłów i gazów (bez uwzględnienia C ). Powietrze zanieczyszczają także elektrociepłownie (70% emisji): PGE Elektrociepłownia SA, kotłownie Kieleckiej Spółdzielni Mieszkaniowej oraz Miejskiego Przedsiębiorstwa Energetyki, lokalne i przydomowe kotłownie, komunikacja drogowa, transport, jak również zakłady przemysłowo-usługowe. becnie w obszarze Kielc notuje się znaczną poprawę czystości powietrza w stosunku do lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku, zaś ryzyko spowodowane przemysłem cementowo-wapienniczym jest ograniczone na skutek stabilnej zawartości tlenku węgla do pyłu zawieszonego 8. Stężenie średnioroczne N zmierzone w Kielcach wynosiło 5,1 μg/m 3 ; stężenie średnioroczne benzenu,7 μg/m 3 ; najwyższe godzinowe stężenie S wynosi 93,4 μg/m 3 ; stężenie średnioroczne ołowiu 0,045 μg/m 3 ; stężenie średnioroczne pyłu PM10 około 40 μg/m 3 ; stężenie 8-godzinne tlenku węgla 4306 μg/m 3 [4]. Ponieważ ruch mas powietrza jest niewielki na wysokości powyżej 100 km od powierzchni Ziemi, w dolnej części atmosfery występuje koncentracja najcięższych gazów (zwłaszcza azotu i tlenu), zaś stężenie lekkich gazów rośnie wraz ze wzrostem wysokości. W konsekwencji na znacznej wysokości różnice mas gazów wchodzących w skład atmosfery wpływają na rozwarstwienie atmosfery. prócz wymienionych domieszek gazowych w atmosferze występują także domieszki stałe i ciekłe (tzw. aerozole) o charakterze organicznym (pyłki roślin, bakterie), jak również nieorganicznym (dym, sadza, sól morska, popiół). Koncentracja pyłu zawieszonego jest zatem maksymalna w dolnych granicach troposfery 9. W centralnej części obszaru Kielc panuje niekorzystny topoklimat, szczególnie 3 Zasadniczo zawartość pary wodnej przy powierzchni Ziemi waha się w przedziale od 0% do około 4% objętości czystego powietrza, stąd w literaturze przyjmuje się średnio %. prócz postaci gazowej, woda występuje w atmosferze również w postaci ciekłej tworząc chmury i mgły oraz stałej formując kryształki lodu. Większościowy jej udział ma miejsce w troposferze (do wysokości 10 km od powierzchni Ziemi), przy czym notuje się gwałtowny spadek zawartości wody w atmosferze wraz ze wzrostem wysokości. 4 Dwutlenek węgla (C ) stanowi około 0,03% objętości czystego powietrza w atmosferze. Jego procentowy udział przy powierzchni Ziemi wzrasta wskutek ciągłej eksploatacji nieodnawialnych źródeł energii (węgiel, ropa naftowa). Z ww. względów w aglomeracjach miejskich gaz ten może stanowić nawet 0,08% objętości czystego powietrza. Dwutlenek węgla zatrzymuje długofalowe promieniowanie powierzchni Ziemi, a przepuszcza krótkofalowe promieniowanie Słońca (w konsekwencji przyczynia się do podwyższenia temperatury). 5 Tlenek azotu, podobnie jak tlenek siarki, fosforu i in. stanowi produkt spalania (źródłem jest przemysł i motoryzacja). Wielkość emisji liniowej pochodzącej z transportu drogowego w obszarze Kielc nie jest obecnie monitorowana. Największa koncentracja metali ciężkich występuje na obszarach silnie uprzemysłowionych, w godzinach szczytu, w centralnej części miasta. 6 Trójwartościowy tlen (ozon) występuje w 90% w stratosferze oraz w 10% w troposferze, przy czym jego maksymalna koncentracja znajduje się na wysokości 0-30 km od powierzchni Ziemi (w warstwie ozonowej). Pomiary ozonu ze stacji obserwacyjnej zlokalizowanej na Świętym Krzyżu pozwoliły odnieść otrzymane dane do obszaru miasta Kielce. Średnia liczba dni z lat w których zawartość ozonu przekraczała dopuszczalne stężenie w atmosferze wynosiła Dwutlenek siarki stanowi produkt uboczny spalania paliw kopalnych (jego zawartość w powietrzu zmienia się w zależności od stopnia zanieczyszczeń przemysłowych w atmosferze). cena czystości powietrza w obszarze Kielc przeprowadzana jest w trzech głównych stacjach monitorujących tło oraz jednej stacji badającej wpływ transportu. Pomiarów stężenia dwutlenku siarki (podobnie jak: dwutlenku azotu, ołowiu i pyłu zawieszonego) dokonuje się w: (1) dwóch stacjach zlokalizowanych na Alei IX wieków Kielc (na jednej z nich mierzy się również poziom tlenku węgla i benzenu); () stacji na ulicy Gałczyńskiego oraz (3) stacji zlokalizowanej na ulicy Jagiellońskiej (na stacji tej mierzone jest również stężenie benzenu). Dodatkowo badany jest poziom: arsenu, kadmu, niklu, ołowiu, benzo(a)pirenu oraz ich związków zawartych w pyle zawieszonym. 8 cena jakości powietrza jest przeprowadzana zgodnie z rozporządzeniami Ministra Środowiska z dnia: 3 marca 008 r. (Dz. U. Nr 47/008, poz. 81), 6 marca 008 r. (Dz. U. Nr 5/008, poz. 310), 7 kwietnia 001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 5/008, poz. 150, z późn. zm.) art. 6 i art , 17 grudnia 008 r. (Dz. U. Nr 5/009, poz. 31) oraz z dnia 13 kwietnia 01 r. dotyczy zmian w ustawie Prawo ochrony środowiska oraz kilku innych ustaw (Dz.U. z 01 r., poz. 460). 9 W ogólnej teorii pył stanowi mieszaninę małych cząsteczek stałych zawartych w powietrzu atmosferycznym. Jako pył zawieszony rozumieć należy mieszaninę organicznych i nieorganicznych substancji (metali ciężkich, węglowodorów aromatycznych, dioksan i furan). Podziału pyłu dokonuje się w zależności od rozmiarów cząsteczek w nim zawartych na: (1) całkowity pył zawieszony (TSP) odnosi się do sumarycznej zawartości pyłu 6579
3 wskutek zanieczyszczeń spowodowanych pyłem PM10. Położenie morfologiczne miasta wpływa bowiem na tworzenie się zastoisk powietrza wraz zanieczyszczeniami. dnotowano okresowe zmiany stężenia pyłu zawieszonego (podobnie jak tlenku węgla) w zależności od pory roku, jak również lokalnych uwarunkowań (maksymalny poziom przypadł na okres zimy, co spowodowane było wykorzystaniem węgla kopalnego w charakterze podstawowego paliwa sektora gospodarki komunalnej). Aerozole atmosferyczne odgrywają także istotną rolę w procesach pogodotwórczych (m.in. opady deszczu), gdyż stanowią dla zawartej w powietrzu pary wodnej jądra kondensacji na których osadza się w niskiej temperaturze para wodna. Przy powierzchni Ziemi liczba pyłków sięga na 1 cm 3, zaś na wysokości 3 km wynosi ona 100 w warunkach czystego nieba. Wystąpienie opadów deszczu zmniejsza stopień zapylenia atmosfery o jego wartość w odległości 0 km od brzegu wynosi zaledwie 1000 pyłków / 1 cm 3 (opady deszczu powodują wymywanie zanieczyszczeń atmosferycznych). W dużej aglomeracji miejskiej największa część zanieczyszczeń występuje na wysokości do 700 m od powierzchni Ziemi. W przypadku, gdy wymiary cząstek przewyższają długość propagowanej fali radiowej zachodzi na nich zjawisko rozproszenia geometrycznego, zaś gdy ich wymiar jest porównywalny z długością propagowanej fali rozproszenia dyfrakcyjnego (konsekwencją opisanych zjawisk są zaniki dyfrakcyjne) [1]. Tab. 1. Koncentracja jąder kondensacji w atmosferze ziemskiej [15] Miejsce pomiaru Koncentracja cząstek / cm 3 Średnia Minimalna Maksymalna bszar wiejski bszar miejski bszar wielkomiejski Warto zaznaczyć, ze o ile skala pozioma uwarunkowań zachodzących w atmosferze ziemskiej sięga długości obwodu Ziemi, czyli dystansu 40075,014 km, o tyle skala pionowa krótkotrwałych zjawisk pogodowych w każdej lokalizacji dotyczy znacznie krótszych odległości wynoszących około 10 km. Zasadniczą trudność badaczom sprawia określenie wysokości do której sięga atmosfera ziemska [16]. Wraz ze wzrostem wysokości maleje bowiem gęstość powietrza, zmieniają się inne cechy fizyczne atmosfery, jak np.: ciśnienie, masa, temperatura, aż atmosfera przechodzi w przestrzeń międzyplanetarną. Z ww. względów przyjmuje się, że atmosfera składa się z dwóch warstw: (1) homosfery oraz () heterosfery. Homosfera zawierająca obojętne elektrycznie cząstki sięga do wysokości około 100 km (proporcje stałych składników pozostają niezmienne do wysokości około 80 km od powierzchni Ziemi). Na wysokości powyżej 100 km znajduje się druga warstwa zjonizowana heterosfera, którą charakteryzuje zmienny (w zależności od wysokości) skład chemiczny cząsteczek zawierających ładunek elektryczny. koło 50% masy powietrza tworzącego atmosferę koncentruje się na wysokości do około 5 km od powierzchni Ziemi, zaś 99% na wysokości do 35 km. w powietrzu; () pył zawieszony drobny (PM10) dotyczy frakcji pyłu zawartego w powietrzu o średnicy cząsteczek poniżej 10 μm oraz (3) pył zawieszony bardzo drobny (PM,5) stanowi frakcję pyłu o średnicy cząsteczek poniżej,5 μm. 6580
4 Rys. 1. Skład atmosfery ziemskiej w procentach jej masy Podziału atmosfery na warstwy (sfery) dokonano uchwałą Komisji Aerologicznej Światowej rganizacji Meteorologicznej w 1961 roku (dawniej dokonywano podziału jonosfery na warstwy o określonej grubości, z czasem udowodniono, że taki podział nie odzwierciedlał stanu rzeczywistego [1]). Z uchwały Komisji Aerologicznej Światowej rganizacji Meteorologicznej wynika, że kolejne warstwy, takie jak: (1) troposfera; () stratosfera; (3) mezosfera; (4) termosfera; (5) jonosfera; (6) egzosfera, wyznaczone są poprzez wzrost lub spadek temperatury wraz z wysokością. Powyżej atmosfery ziemskiej znajduje się nacechowana stanem wysokiej próżni przestrzeń kosmiczna. Występują w niej cząsteczki wiatru słonecznego, pierwotne promieniowanie kosmiczne (w tym galaktyczne) oraz promieniowanie pochodzące ze Słońca. Powierzchnie graniczne (przejściowe) sfer nazwano: (1) tropopauzą; () stratopauzą; (3) menopauzą (4) oraz termopauzą. Średnia wysokość tropopauzy zmienia się w zależności od szerokości geograficznej i wynosi do 7 km na biegunie oraz od 16 do 18 km na równiku. Na rysunku przedstawiono częściowe wyniki prac ww. Komisji w postaci pionowej struktury atmosfery podjęte uchwały dotyczą całego świata (obowiązują również na terenie województwa świętokrzyskiego). Rys.. Przekrój pionowy atmosfery ziemskiej [7] 6581
5 Tłumienie w atmosferze powoduje nie tylko zmniejszenie poziomu pożądanych sygnałów (w skrajnych przypadkach może stać się przyczynkiem do zerwania łączności pomiędzy satelitą i Ziemią), ale także szumów kosmicznych (wtórne promieniowanie kosmiczne). Na rozchodzenie się fal radiowych największy wpływ mają dwie warstwy atmosfery: (1) niezjonizowana (obojętna elektrycznie) troposfera propagacja w tym obszarze uzależniona jest w znacznym stopniu od aktualnych warunków meteorologicznych (w tym opadów deszczu) oraz () zjonizowana jonosfera ziemska (w ogólnej teorii analiza wyższych warstw atmosfery jest przedmiotem badań aeronomii stanowiącej, podobnie jak meteorologia, dział geofizyki). Transmisji fal radiowych zarówno w środowisku niedyspersyjnym, jak i dyspersyjnym atmosfery ziemskiej towarzyszy nieodzowne dla propagacji w atmosferze zjawisko wydłużenia drogi propagowanej fali radiowej (mechanizm jego powstawania jest odmienny dla troposfery i jonosfery ziemskiej). Ze względu na to, że długość trasy propagacji zależy od położenia obsługiwanego obszaru i przekłada się na wypadkową tłumienność atmosfery, najbardziej tłumione są sygnały propagowane stycznie do powierzchni Ziemi, zaś najmniej sygnały propagowane pionowo pod dużymi kątami elewacji. Nie bez znaczenia w tym zakresie jest również badanie wpływu częstotliwości na zjawisko rozpraszania światła [5]. Analiza teoretyczna zebranych dotychczas informacji pozwala stwierdzić, że na propagację fal radiowych o częstotliwości do 3 GHz (10 cm) kluczowy wpływ ma jonosfera ziemska, zaś powyżej 3 GHz troposfera ziemska (jonosfera stanowi wówczas warstwę niemal transparentną) Absorpcja molekularna w gazach atmosferycznych Za tłumienie fal radiowych w troposferze odpowiada nieodzowne dla komunikacji satelitarnej zjawisko absorpcji molekularnej, w stanowiących składniki powietrza gazach atmosferycznych, na skutek którego wzbudzone atomy i cząsteczki pochłaniają energię propagowanej fali radiowej, a w konsekwencji przyczyniają się do spadku jej amplitudy i zaniku sygnału (proces absorpcji produkuje również szumy termiczne, których wielkość jest zależna od intensywności absorpcji molekularnej). Wskutek pochłaniania energii propagowanej fali radiowej atomy i cząsteczki zmieniają swój poziom energetyczny, przechodząc ze stanu o mniejszej energii do stanu o większej energii. Jako że dozwolone poziomy energetyczne mają wartości dyskretne, przejścia te mają charakter typowo rezonansowy (zjawisko selektywnego tłumienia fal radiowych zachodzi wskutek elastyczności wiązań międzyatomowych i drgań własnych cząsteczek gazów). W toku analizy tematu stwierdza się, że ten rodzaj tłumienia uwidacznia się zwłaszcza w tlenie, parze wodnej oraz azocie dla fal o częstotliwości powyżej 100 GHz. Jak podkreślono: w normalnych warunkach tylko cząsteczki tlenu i wody powodują efekt tłumienia, natomiast pozostałe gazy znajdujące się w atmosferze mogą mieć wpływ na tłumienie fali elektromagnetycznej w warunkach bardzo suchego powietrza i powyżej częstotliwości 70 GHz [1]. Można zatem dokonać podziału tłumienia L g na tłumienie powietrza suchego (tlen i azot) oraz tłumienie pary wodnej, zaś jego sumaryczną wartość wyrazić poprzez przybliżoną zależność: Lg [ db ] Lg, [ db] Lg, H [db]. (1) Pierwszy ze składników równania: L [db] absorpcja w tlenie, uwarunkowany jest rozkładem g, tłumienia jednostkowego ( l) [db/km] wzdłuż trasy propagacji fali radiowej: gdzie: l L [db] ( l) dl, () g, l [km] odcinek trasy propagacji fali radiowej w tlenie; (l) [db/km] rozkład tłumienia jednostkowego w tlenie na odcinku l. W analogiczny sposób, poprzez całkowanie tłumienności jednostkowej, wyznacza się drugi składnik równania absorpcję w parze wodnej: 658
6 gdzie: l H L [db] ( l) dl, (3) g, H l H [km] odcinek trasy propagacji fali radiowej w parze wodnej; H (l) [db/km] rozkład tłumienia jednostkowego w parze wodnej na odcinku l. Wypadkową wartość absorpcji molekularnej g można wyrazić zatem jako sumę tłumienia jednostkowego w parze wodnej oraz tlenie:. (4) g H W rzeczywistości jednak każdy gaz absorbuje energię fali radiowej, pojedyncze molekuły gazów mają właściwości elektrycznego dipola (pary wodnej) lub magnetycznego dipola (tlenu), zaś zjawisko absorpcji molekularnej zachodzi dla każdej częstotliwości. Jego wymiar zależy od kwadratu częstotliwości fali radiowej i osiąga największą wartość dla molekuł spolaryzowanych (np. H ), których końce (o przeciwnych znakach) ustawiają się zależnie od kierunku linii pola elektrycznego, pochłaniając jego energię. wartości tłumienia w gazach atmosferycznych L g decyduje przede wszystkim: (1) częstotliwość; () kąt elewacji oraz (3) wysokość terminala nad poziomem morza. Egzemplifikację wpływu wielkości zależnych od wysokości (ciśnienie, temperatura i stężenie pary wodnej w atmosferze wilgotność bezwzględna) stanowi kąt elewacji. Wartość tłumienia L g zależy bowiem od długości trasy jaką przebywa fala radiowa w gazach atmosferycznych. bserwuje się jego wzrost dla małych kątów elewacji wskutek wydłużenia drogi propagacji. Dla kątów elewacji (α < 10º) należy dodatkowo uwzględnić krzywiznę Ziemi. Jako że zwiększenie częstotliwości przekłada się na wzrost wartości tłumienia L g, można wyznaczyć jego lokalne maksima w tlenie (dla 60 GHz i 118,74 GHz) oraz parze wodnej (dla,3 GHz, 183,3 GHz, 33,8 GHz). Wykorzystanie tych częstotliwości wiązać się będzie ze znacznym tłumieniem wprowadzanym przez gazy atmosferyczne [8]. Stosunkowo szerokie pasmo absorpcji energii pola magnetycznego w tlenie zawiera się w przedziale częstotliwości od 50 GHz do 70 GHz oraz selektywnie na wyższych częstotliwościach. Rezonans tlenu w znacznym stopniu wpływa na zwiększenie tłumienia L g przy wykorzystaniu częstotliwości od 57 GHz do 64 GHz na potrzeby łączności satelitarnej (z oczywistych względów do zastosowań praktycznych powszechnie wykorzystywane są okna transmisyjne o niewielkiej wartości wnoszonego tłumienia). ile absorpcja w cząsteczkach tlenu L [db] przyjmuje wartość niemalże stałą w czasie, o tyle absorpcja w cząsteczkach pary wodnej L g, H [db ] zależy od wilgotności powietrza atmosferycznego, czyli prężności pary wodnej i w konsekwencji zmienia się w czasie (obserwuje się znaczne wahania jej wartości). Szerokie pasmo absorpcyjne pary wodnej zlokalizowane jest wokół częstotliwości GHz oraz selektywnie na wyższych częstotliwościach (powyżej 00 GHz). Na podstawie empirycznych wyników pomiarowych w ITU-R opracowane zostały krzywe tłumienia jednostkowego, które posłużyły do aproksymacji absorpcji molekularnej w tlenie oraz parze wodnej γh, w zależności od częstotliwości propagowanej fali radiowej (poniżej 54 GHz, od 54 GHz do 60 GHz, od 60 GHz do 6 GHz, od 6 GHz do 66 GHz, od 66 GHz do 10 GHz, od 10 GHz do 350 GHz) [3]. Szczegółowe procedury służące oszacowaniu wartości tłumienia spowodowanego absorpcją w gazach atmosferycznych, dla fal w zakresie częstotliwości od 1 GHz do 350 GHz oraz od 1 GHz do 1000 GHz, zawarte są w rekomendacji ITU-R Rec. P [3]. Uproszczone algorytmy obliczania tłumienia mogą być stosowane do wysokości 10 km. W przypadku ich implementacji bezwzględna różnica wyników w stosunku do metod opianych w rekomendacji nie przekracza na ogół wartości większej od 0,1 db/km (maksymalnie wynosi 0,7 db/km przy częstotliwości 60 GHz). Powyżej wysokości 10 km zaleca się korzystanie z dokładnej analizy (linia po linii). H g, 6583
7 * znaczenia: wypadkowe tłumienie jednostkowe w gazach atmosferycznych; g tłumienie jednostkowe w tlenie; tłumienie jednostkowe w parze wodnej. H Rys. 3. Tłumienie jednostkowe w gazach atmosferycznych w funkcji częstotliwości fali radiowej w warunkach normalnych (opracowanie własne na podstawie [3]) Poniżej 10 GHz, zarówno tłumienie powietrza suchego, jak i pary wodnej jest stosunkowo niewielkie i z tego względu w przypadku wyznaczenia bilansu łącza często pomijane (na ogół nie przekracza wartości 0,1 db). Jak podkreślił autor: dla częstotliwości powyżej 10 GHz, [ ] (tłumienie przyp. J.W.) rośnie szczególnie dla niskich kątów elewacji. Przy częstotliwości GHz (co odpowiada paśmie pochłaniania pary wodnej), w odniesieniu do średniej gęstości pary wodnej oraz dla kątów elewacji większych niż 10 absorpcja nie przekracza db [1]. Dokonując analizy porównawczej tłumienia L g w parze wodnej i tlenie zauważa się, że do częstotliwości 10 GHz większy wpływ na propagację mikrofalowego sygnału satelitarnego ma tłumienie powietrza suchego. Natomiast dla fal radiowych o częstotliwości powyżej 10 GHz obserwuje się znaczy wzrost tłumienia pary wodnej (szczególnie dla małych kątów elewacji). Poniżej na rysunku 4 przedstawiono zależność wypadkowego tłumienia w gazach atmosferycznych w funkcji częstotliwości (w zakresie od 1 GHz do 50 GHz) w miejscu lokalizacji stanowiska laboratoryjnego na Politechnice Świętokrzyskiej w Kielcach. 6584
8 * Miejsce lokalizacji: stanowisko laboratoryjne Politechniki Świętokrzyskiej w Kielcach. Rys. 4. Wypadkowe tłumienie w gazach atmosferycznych w funkcji częstotliwości fali radiowej w obszarze Kielc W rekomendacji ITU-R Rec. P przedstawiono ponadto przebiegi tłumienia gazów atmosferycznych dla trasy zenitalnej (α = 90º) w warunkach normalnych (przy czym w kalkulacjach tych wzięto pod uwagę własności pary wodnej do wysokości km) [3]. Rys. 5. Tłumienie zenitalne w gazach atmosferycznych w funkcji częstotliwości fali radiowej w warunkach normalnych [3] 6585
9 Wartość tłumienia zenitalnego umożliwia obliczenie tłumienia fal mikrofalowych w gazach atmosferycznych dla innych kątów elewacji (w zakresie: 10º < α < 90º) w oparciu o zależność: gdzie: Lg( wypadkowe ) L g ( ) [ db], (5) sin L g (wypadkowe) [db] całkowite tłumienie gazów atmosferycznych dla trasy zenitalnej. Statystyczne obliczenia przeprowadza się na podstawie map wilgotności powietrza (materiał wejściowy stanowią zwykle miesięczne lub roczne mediany zawartości pary wodnej, które wyrażane są przez ITU-R w postaci izolinii [g/m 3 ] na mapach absolutnej wilgotności powietrza). Przyjmuje się, że dla fal radiowych o częstotliwości powyżej 18 GHz, gazy atmosferyczne mogą wprowadzać tłumienie na poziomie kilkunastu db. Minimalna wartość tłumienia atmosferycznego przekracza 3 db dla częstotliwości powyżej 50 GHz. Można zaobserwować, że tłumienie jest znacznie większe aż do częstotliwości około 70 GHz, zaś fale radiowe podlegają znacznemu tłumieniu w atmosferze ziemskiej powyżej 100 GHz. Czynniki te pozwalają stwierdzić, że pasma częstotliwości powyżej 50 GHz nie będą w najbliższym czasie wykorzystywane do potrzeb łączności satelitarnej, ani też komunikacji z platformami stratosferycznymi. WNISKI Biorąc pod uwagę zjawiska towarzyszące propagacji fal radiowych należy rozważyć przypadek w którym tor fali radiowej prowadzi poprzez rzeczywiste, niejednorodne, niestacjonarne i stratne środowisko propagacyjne. W konsekwencji na trajektorię propagowanego sygnału, a w szczególności na jego tłumienie oprócz czynników warunkujących tłumienie w wolnej przestrzeni propagacyjnej (częstotliwość sygnału, długość trasy) wpływają również aktualne warunki atmosferyczne, zaś wartość tłumienia jest większa od wartości tłumienia podstawowego o składnik wynikający z różnych od wolnej przestrzeni warunków propagacji fal radiowych: L rz [db] = L 0 [db] + L rwp [db]. ile transmisja satelitarna nie jest nacechowana występowaniem spowodowanych zjawiskiem interferencji fal odbitych, krótkotrwałych, głębokich zaników selektywnych, które towarzyszą propagacji fal mikrofalowych w naziemnych liniach radiowych, o tyle znaczący wpływ na odbiór fal mikrofalowych ma tłumienność atmosfery ziemskiej zwłaszcza absorpcja molekularna w gazach atmosferycznych (również w warunkach czystego nieba clear sky) oraz absorpcja i rozpraszanie fal radiowych w hydrometeorach (zaniki opadowe) [8]. Bilans łącza dodatkowo pogarsza zjawisko refrakcji fal radiowych. Dla okien radiowych na częstotliwości około 4 i 6 GHz do strat w wolnej przestrzeni L 0 dodawać można około 1 db jako wynik tłumienia atmosfery ziemskiej (dodatkowe 4 db wnosi oddziaływanie intensywnych opadów deszczu). Zebranie powyższych danych pozwolić może na zgromadzenie zapasu sygnałowego, kompensującego wpływ niekorzystnych warunków atmosferycznych, w tym również na minimalizację ryzyka utraty sygnału satelitarnego (w przypadku wystąpienia skrajnie niekorzystnych warunków pogodowych). Streszczenie W artykule zaprezentowano wpływ tłumienności atmosferycznej na odbiór mikrofalowych sygnałów satelitarnych z uwzględnieniem ich częstotliwości nośnej. Skupiono się na analizie propagacji fal radiowych w systemach łączności satelitarnej w troposferze ziemskiej. W praktyce, tłumienie atmosferyczne znacząco wpływa na jakość odbioru sygnałów mikrofalowych, szczególnie ze względu na zjawisko absorpcji i refrakcji występujące na cząsteczkach gazów. Badania są przydatne dla inżynierów łączności satelitarnej, gdyż mogą przyczynić się do optymalizacji i poprawy wydajności działania łączy satelitarnych, co w przyszłości może doprowadzić do minimalizacji ryzyka utraty sygnału lub przerw w ciągłości świadczenia usług, co jest zgodne z założeniami sieci GIN oraz Europejskiego Projektu Badawczego ICT CST Action IC080 Propagation tools and data for integrated Telecommunication, Navigation and Earth bservation systems. Słowa kluczowe: absorpcja molekularna, tłumienie w atmosferze ziemskiej. 6586
10 The attenuation factors of radio waves in the Earth's atmosphere Abstract This article presents the influence of atmospheric attenuation on the reception of microwave satellite signals with respect to their carrier frequency. It deals with propagation concerns for satellite communications systems in the troposphere. In practice, the presence of atmospheric attenuation has a considerable influence on the quality of microwaves signals, especially due to absorption and reflection by gas molecules. In the future, the research results can be useful to satellite communications engineers as they can contribute to optimize and improve the performance of satellite links which may lead to minimize the interruption or lack of communication between the terminal and the satellite, which is consistent with the scientific goals of the Global Integrated Networks and the European Research Project ICT CST Action IC080 Propagation tools and data for integrated Telecommunication, Navigation and Earth bservation systems. Keywords: molecular absorption, atmospheric attenuation. BIBLIGRAFIA 1. Bem J., Anteny i rozchodzenie się fal radiowych, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa Ciosmak J., Algorytm wyznaczania nieseparowalnych dwuwymiarowych zespołów filtrów dla potrzeb systemów transmultipleksacji. Przegląd Elektrotechniczny 011, nr ITU-R Rec. P , Attenuation by atmospheric gases, Genewa 01, REC-P I/en (wersja elektroniczna). 4. Jędras J., Romańska-Spaczyńska M., cena jakości powietrza w województwie świętokrzyskim w roku 011. cena roczna i klasyfikacja stref na podstawie art. 89 ustawy z dnia 7 kwietnia 001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. Nr 5/008, poz. 150 z późn. zm.) z uwzględnieniem wymogów dyrektywy 008/50/WE i dyrektywy 004/107/WE, Wydział Monitoringu Środowiska WIŚ, Kielce Marciniak M., Natarov D. M, Sauleau R., Nosich A. I, Effect of Periodicity in the Resonant Scattering of Light by Finite Sparse Configurations of Many Silver Nanowires. Plasmonics 014, nr. 6. Memorandum of Understanding for the implementation of a European Concerted Research Action designated as CST Action IC080 Propagation tools and data for integrated Telecommunication, Navigation and Earth bservation systems, domain_files/ict/action_ic080/mou/ic080-e.pdf 7. Struktura Ziemi, Atmosfera, dfc6d0.jpg 8. Szóstka J., Mikrofale, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa Wilk J., Ciosmak J., Badanie wpływu mżawki na odbiór mikrofalowych sygnałów satelitarnych. Logistyka 014, nr Wilk J. Ł., The influence of the antenna parameters on a digital satellite signal reception. CEEPUS CII-CZ M-43894, Brno Wilk J. Ł., The measurment processing of satellite signal, CEEPUS CII-CZ M Brno Wilk J. Ł., Naturalne źródła szumów w transmisji satelitarnej, [w]: Rola Informatyki w Naukach Ekonomicznych i Społecznych. Innowacje i implikacje interdyscyplinarne, (red.) T. Grabiński, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlowej im. B. Markowskiego w Kielcach, t. II, Kielce Wilk J. Ł., Współpraca naukowa w ramach Projektu Europejskiego CST IC080, [w:] Wschód i Zachód w wymiarze globalnym. Doświadczenia z przeszłości a perspektywy na przyszłość, (red.) M. Miłek, G. Wilk-Jakubowski, R. S. Brzoza, Wydawnictwo Stowarzyszenia Współpracy Polska- Wschód. ddział Świętokrzyski, Kielce pracowanie ekofizjograficzne wykonane na potrzeby studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Kielce, (red.) B. Szulczewska, A. Cieszewska, R. Giedych, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa
11 15. Woś A., Meteorologia dla geografów, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Zwoździak J., Zwoździak A., Szczurek A., Meteorologia w ochronie atmosfery, ficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław
JAKOŚĆ POWIETRZA W WARSZAWIE
JAKOŚĆ POWIETRZA W WARSZAWIE Badania przeprowadzone w Warszawie wykazały, że w latach 1990-2007 w mieście stołecznym nastąpił wzrost emisji całkowitej gazów cieplarnianych o około 18%, co przekłada się
Menu. Badające skład chemiczny atmosfery
Menu Badające skład chemiczny atmosfery Co to jest atmosfera? Atmosfera ziemska to inaczej powłoka gazowa otaczająca Ziemię od jej powierzchni do wysokości około 2000km. Składa się z mieszaniny gazów zwanych
OCENA JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM ZA ROK 2014
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie OCENA JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM ZA ROK 2014 Rzeszów, wrzesień 2015 r. MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA W 2014 ROKU Pomiary wykonywane
Monitoring i ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie
Monitoring i ocena jakości powietrza w województwie podkarpackim Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie KROSNO listopad 2016 Monitoring jakości powietrza Wojewódzki inspektor ochrony środowiska
JAKOŚĆ POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2013 ROKU Z UWZGLĘDNIENIEM POWIATU KROŚNIEŃSKIEGO
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W RZESZOWIE JAKOŚĆ POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2013 ROKU Z UWZGLĘDNIENIEM POWIATU KROŚNIEŃSKIEGO dr inż. Ewa J. Lipińska Podkarpacki Wojewódzki Inspektor
JAKOŚĆ POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W LATACH
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W RZESZOWIE JAKOŚĆ POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W LATACH 2009-2013 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie Rzeszów, wrzesień 2014 r. Monitoring
Jakość powietrza na obszarze podkarpackich uzdrowisk w 2016 roku w zakresie SO 2, NO 2, PM10, PM2,5, b(a)p i ozonu SPIS TREŚCI WPROWADZENIE...
Jakość powietrza na obszarze podkarpackich uzdrowisk w 216 roku w zakresie SO 2, NO 2, PM1, PM2,5, b(a)p i ozonu SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 1 1. OCENA JAKOŚCI POWIETRZA NA OBSZARZE PODKARPACKICH UZDROWISK...
Problemy zanieczyszczenia powietrza w Polsce i innych krajach europejskich
Problemy zanieczyszczenia powietrza w Polsce i innych krajach europejskich Barbara Toczko Departament Monitoringu i Informacji o Środowisku Główny Inspektorat Ochrony Środowiska 15 listopada 2012 r. Wyniki
OCENA JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM ZA ROK 2014
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie OCENA JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM ZA ROK 2014 Rzeszów, czerwiec 2015 r. MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA W 2014 ROKU Pomiary wykonywane
Roczne oceny jakości powietrza w woj. mazowieckim Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie
Roczne oceny jakości powietrza w woj. mazowieckim Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie Warszawa 2013 r. Roczna Ocena Jakości Powietrza Cele przeprowadzania rocznej oceny: klasyfikacja
ELEMENTY GEOFIZYKI. Atmosfera W. D. ebski
ELEMENTY GEOFIZYKI Atmosfera W. D ebski debski@igf.edu.pl Plan wykładu z geofizyki - (Atmosfera) 1. Fizyka atmosfery: struktura atmosfery skład chemiczny atmosfery meteorologia - chmury atmosfera a kosmos
Menu. Badania temperatury i wilgotności atmosfery
Menu Badania temperatury i wilgotności atmosfery Wilgotność W powietrzu atmosferycznym podstawową rolę odgrywa woda w postaci pary wodnej. Przedostaje się ona do atmosfery w wyniku parowania z powieszchni
Atmosfera. struktura i skład chemiczny; zmiany stanu atmosfery kluczowe dla życia na Ziemi
Atmosfera struktura i skład chemiczny; zmiany stanu atmosfery kluczowe dla życia na Ziemi Składniki stałe Ziemia Mars Wenus Nitrogen (N2) Oxygen (O2) Argon (Ar) Neon, Helium, Krypton 78.08% 20.95% 0.93%
Sprawozdanie z badań jakości powietrza wykonanych ambulansem pomiarowym w Tarnowskich Górach w dzielnicy Osada Jana w dniach
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W KATOWICACH DELEGATURA W CZĘSTOCHOWIE ul. Rząsawska 24/28 tel. (34) 369 41 20, (34) 364-35-12 42-200 Częstochowa tel./fax (34) 360-42-80 e-mail: czestochowa@katowice.wios.gov.pl
Propagacja fal radiowych
Propagacja fal radiowych Parametry fali radiowej Podstawowym parametrem fali jest jej częstotliwość czyli liczba pełnych cykli w ciągu 1 sekundy, wyrażany jest w Hz Widmo (spektrum) fal elektromagnetycznych
Badanie wpływu mżawki na odbiór mikrofalowych sygnałów satelitarnych
WILK Jacek 1 CIOSMAK Józef 2 Badanie wpływu mżawki na odbiór mikrofalowych sygnałów satelitarnych WSTĘP Politechnika Świętokrzyska w Kielcach uczestniczyła w programie badań międzynarodowego Europejskiego
Załącznik nr 2 do uchwały nr 94/17 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 20 czerwca 2017 r.
Załącznik nr 2 do uchwały nr 94/17 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 20 czerwca 2017 r. Opis stanu jakości powietrza w strefie miasto Radom dotyczy roku 2015 1. Lista substancji w powietrzu, ze
Systemy i Sieci Radiowe
Systemy i Sieci Radiowe Wykład 4 Media transmisyjne część Program wykładu Widmo sygnałów w. cz. Modele i tryby propagacji Anteny Charakterystyka kanału radiowego zjawiska propagacyjne 1 Transmisja radiowa
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Dębica, grudzień 2016 r.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie Dębica, grudzień 2016 r. Monitoring powietrza w województwie podkarpackim Monitoring powietrza w powiecie dębickim Dębica ul. Grottgera Monitorowane
JAKOŚĆ POWIETRZA W MIEŚCIE RZESZÓW W ASPEKCIE WPŁYWU WARUNKÓW METEOROLOGICZNYCH NA ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ ZANIECZYSZCZEŃ
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie JAKOŚĆ POWIETRZA W MIEŚCIE RZESZÓW W ASPEKCIE WPŁYWU WARUNKÓW METEOROLOGICZNYCH NA ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ ZANIECZYSZCZEŃ Rzeszów, październik 217 r.
Załącznik nr 2 do uchwały nr 95/17 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 20 czerwca 2017 r.
Załącznik nr 2 do uchwały nr 95/17 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 20 czerwca 2017 r. Opis stanu jakości powietrza w strefie miasto Płock dotyczy roku 2015 1. Lista substancji w powietrzu, ze
ZADANIA INSPEKCJI OCHRONY ŚRODOWISKA W ZAKRESIE MONITOROWANIA JAKOŚCI POWITRZA
ZADANIA INSPEKCJI OCHRONY ŚRODOWISKA W ZAKRESIE MONITOROWANIA JAKOŚCI POWITRZA Beata Michalak Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie Model systemu zarządzania jakością powietrza Obowiązkowy
Wyniki pomiarów jakości powietrza prowadzonych metodą pasywną w Kolonowskiem w 2014 roku
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W OPOLU Wyniki pomiarów jakości powietrza prowadzonych metodą pasywną w Kolonowskiem w 2014 roku Opole, luty 2015 r. 1. Podstawy formalne Niniejsze opracowanie
Aktualny stan jakości powietrza w Warszawie
Aktualny stan jakości powietrza w Warszawie XII Forum Operatorów Systemów i Odbiorców Energii i Paliw CZYSTE POWIETRZE W WARSZAWIE jako efekt polityki energetycznej miasta Warszawa, 23 października 2015
Fizyka Procesów Klimatycznych Wykład 1
Fizyka Procesów Klimatycznych Wykład 1 prof. dr hab. Szymon Malinowski Instytut Geofizyki, Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski malina@igf.fuw.edu.pl dr hab. Krzysztof Markowicz Instytut Geofizyki, Wydział
Druga pięcioletnia ocena jakości powietrza z określeniem wymagań w zakresie systemu ocen rocznych dla SO 2, NO 2, NO x, PM10, Pb, CO, C 6 H 6 i O 3
Druga pięcioletnia ocena jakości powietrza z określeniem wymagań w zakresie systemu ocen rocznych dla SO 2, NO 2, NO x, PM10, Pb, CO, C 6 H 6 i O 3 Poznań 2007 1. Wstęp Na mocy art. 88 ustawy Prawo ochrony
Wpływ motoryzacji na jakość powietrza
Instytut Pojazdów Samochodowych i Silników Spalinowych Marek Brzeżański Wpływ motoryzacji na jakość powietrza Spotkanie Grupy Roboczej ds. Ochrony Powietrza i Energetyki Urząd Marszałkowski Województwa
Monitoring i ocena środowiska
Monitoring i ocena środowiska Monika Roszkowska Łódź, dn. 12. 03. 2014r. Plan prezentacji: Źródła zanieczyszczeń Poziomy dopuszczalne Ocena jakości powietrza w Gdańsku, Gdyni i Sopocie Parametry normowane
Ściąga eksperta. Skład i budowa atmosfery oraz temperatura powietrza. - filmy edukacyjne on-line Strona 1/5
Skład i budowa atmosfery oraz temperatura powietrza Skład i budowa atmosfery oraz temperatura powietrza Atmosfera to najbardziej zewnętrzna część powłoki otulającej Ziemię. Pozwala ona na rozwój życia
Miesięczna analiza ryzyka przekroczeń poziomów substancji w powietrzu
Łódź, dnia 21.06.2017 r. Miesięczna analiza ryzyka przekroczeń poziomów substancji w powietrzu Bieżąca analiza ryzyka przekroczeń poziomów substancji w powietrzu wykonywana jest przez Wojewódzki Inspektorat
Warszawa, dnia 18 września 2012 r. Poz ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 24 sierpnia 2012 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 18 września 2012 r. Poz. 1031 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych 2) Na podstawie art.
Propagacja sygnału radiowego
Propagacja sygnału radiowego Paweł Kułakowski Propagacja w wolnej przestrzeni P P G 4π r T T = A S G max 4π λ = A S przy odbiorze na kierunku maksymalnego promieniowania : P = P T G T G max λ 4π r 1 Propagacja
Atmosfera. struktura i skład chemiczny; zmiany stanu atmosfery kluczowe dla życia na Ziemi
Atmosfera struktura i skład chemiczny; zmiany stanu atmosfery kluczowe dla życia na Ziemi Składniki stałe Ziemia Mars Wenus Nitrogen (N2) Oxygen (O2) Argon (Ar) Neon, Helium, Krypton 78.08% 20.95% 0.93%
Wpływ szumów na propagację fal radiowych
WILK Jacek 1 MARCINIAK Marian 2 Wpływ szumów na propagację fal radiowych WSTĘP Politechnika Świętokrzyska w Kielcach uczestniczyła w programie badań międzynarodowego Europejskiego Projektu ICT COST Action
ANALIZA STANU JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM NA TLE KRAJU WG OCENY JAKOŚCI POWIETRZA ZA 2015 ROK
ANALIZA STANU JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM NA TLE KRAJU WG OCENY JAKOŚCI POWIETRZA ZA 2015 ROK Renata Pałyska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie 1. 2. 3. 4. 5.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie Źródło: http://wios.warszawa.pl/pl/aktualnosci-i-komunika/aktualnosci/1176,aktualnosci-z-31032016-r-informacja-dot-zakupu-przez-s amorzady-nowych-stacji-pom.html
Efekt cieplarniany i warstwa ozonowa
Efekt cieplarniany i warstwa ozonowa Promieniowanie ciała doskonale czarnego Ciało doskonale czarne ciało pochłaniające całkowicie każde promieniowanie, które padnie na jego powierzchnię, niezależnie od
EFEKT CIEPLARNIANY. Efekt cieplarniany występuje, gdy atmosfera zawiera gazy pochłaniające promieniowanie termiczne (podczerwone).
Efekt cieplarniany występuje, gdy atmosfera zawiera gazy pochłaniające promieniowanie termiczne (podczerwone). Promieniowanie termiczne emitowane z powierzchni planety nie może wydostać się bezpośrednio
Modelowanie przestrzennych rozkładów stężeń zanieczyszczeń powietrza wykonywane w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Warszawie w ramach
Modelowanie przestrzennych rozkładów stężeń zanieczyszczeń powietrza wykonywane w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Warszawie w ramach rocznych ocen jakości powietrza Informacje o modelu CALMET/CALPUFF
Czym oddychamy? Adam Ludwikowski Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska
Czym oddychamy? Adam Ludwikowski Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska Warszawa, maj 2015 r. Jak oceniamy jakość powietrza? Strefy Substancje ochrona zdrowia: dwutlenek siarki - SO 2, dwutlenek
Niska emisja SPOTKANIE INFORMACYJNE GMINA RABA WYŻNA
Niska emisja SPOTKANIE INFORMACYJNE GMINA RABA WYŻNA Obniżenie emisji dwutlenku węgla w Gminie Raba Wyżna poprzez wymianę kotłów opalanych biomasą, paliwem gazowym oraz węglem Prowadzący: Tomasz Lis Małopolska
Ocena roczna jakości powietrza w województwie pomorskim - stan w 2014 roku
Ocena roczna jakości powietrza w województwie pomorskim - stan w 2014 roku Adam Zarembski Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku WYDZIAŁ MONITORINGU www.gdansk.wios.gov.pl Pomorski Wojewódzki
Materiały pomocnicze do laboratorium z przedmiotu Metody i Narzędzia Symulacji Komputerowej
Materiały pomocnicze do laboratorium z przedmiotu Metody i Narzędzia Symulacji Komputerowej w Systemach Technicznych Symulacja prosta dyszy pomiarowej Bendemanna Opracował: dr inż. Andrzej J. Zmysłowski
Czym oddychamy? Adam Ludwikowski Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska
Czym oddychamy? Adam Ludwikowski Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska Warszawa, maj 2015 r. Jak oceniamy jakość powietrza? Strefy Substancje ochrona zdrowia: dwutlenek siarki - SO 2, dwutlenek
Miesięczna analiza ryzyka przekroczeń poziomów substancji w powietrzu
Miesięczna analiza ryzyka przekroczeń poziomów substancji w powietrzu Bieżąca analiza ryzyka przekroczeń dopuszczalnych i docelowych poziomów substancji w powietrzu wykonywana jest na podstawie zapisów
Komunikat MWIOŚ z dnia 4 grudnia 2013r. w sprawie zanieczyszczenia powietrza w Płocku
tys. Mg/rok Komunikat MWIOŚ z dnia 4 grudnia 2013r. w sprawie zanieczyszczenia powietrza w Płocku Stan jakości powietrza w Płocku Powietrze w Płocku jest nadmiernie zanieczyszczone pyłem zawieszonym PM10
TOM I Aglomeracja warszawska
Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. 80-299 Gdańsk, ul. Orfeusza 2 tel. (058) 30-42-53, fax (058) 30-42-52 Informacje uzupełniające do PROGRAMÓW OCHRONY POWIETRZA dla stref województwa
STAN GEOEKOSYSTEMÓW POLSKI
Dr Robert Kruszyk Instytut Badań Czwartorzędu i Geoekologii, WNGiG Uniwersytet im. A. Mickiewicza Fredry 10, 61-701 Poznań rlk@main.amu.edu.pl STAN GEOEKOSYSTEMÓW POLSKI W 2002 ROKU CHEMIZM POWIETRZA PROGRAM
Eliminacja smogu przez zastosowanie kotłów i pieców bezpyłowych zintegrowanych z elektrofiltrem
Eliminacja smogu przez zastosowanie kotłów i pieców bezpyłowych zintegrowanych z elektrofiltrem A. Krupa D. Kardaś, M. Klein, M. Lackowski, T. Czech Instytut Maszyn Przepływowych PAN w Gdańsku Stan powietrza
Załącznik nr 2 do uchwały nr 97/17 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 20 czerwca 2017 r.
Załącznik nr 2 do uchwały nr 97/17 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 20 czerwca 2017 r. Opis stanu jakości powietrza w strefie aglomeracja warszawska dotyczy roku 2015 1. Lista substancji w powietrzu,
Monitoring powietrza w Szczecinie
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie Monitoring powietrza w Szczecinie Marta Bursztynowicz Szczecin, 15 luty 2018 r. Roczna ocena jakości powietrza Substancje podlegające ocenie Ocena
Monitoring jakości powietrza. Włodarczyk Natalia
Monitoring jakości powietrza Włodarczyk Natalia Łódź 2014 2 Plan Prezentacji Uregulowania prawne systemu oceny jakości powietrza Rozporządzenie MŚ z 24.08.2012r. Poziomy dopuszczalne Poziomy docelowe Poziomy
5.3. Sporządzenie modelu rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń.
5.3. Sporządzenie modelu rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. 5.3.1. Opis stosowanego modelu Obliczenia stanu jakości powietrza, przeprowadzono z uwzględnieniem referencyjnych metodyk modelowania, zgodnie
Analiza przestrzenna rozkładu natężenia pola elektrycznego w lasach
Analiza przestrzenna rozkładu natężenia pola elektrycznego w lasach Jan Kaczmarowski, jan.kaczmarowski@lasy.gov.pl Henryk Parapura, h.parapura@itl.waw.pl Jakub Kwiecień, j.kwiecien@itl.waw.pl 1 Agenda
2. Pogoda i klimat sprawdzian wiadomości
1. 2. Pogoda i klimat sprawdzian wiadomości 1. Cele lekcji Cel ogólny: podsumowanie wiadomośći z działu dotyczącego atmosfery. i. a) Wiadomości Uczeń: wie, co to jest atmosfera, zna składniki atmosfery,
Pomiary jakości powietrza w Mielcu
Pomiary jakości powietrza w Mielcu Beata Michalak Regionalny Wydział Monitoringu Środowiska w Rzeszowie Tomasz Frączkowski Krajowe Laboratorium Referencyjne do spraw jakości powietrza atmosferycznego Podstawy
Prezentacja grupy A ZAPRASZAMY
Prezentacja grupy A Pojecie kluczowe: Globalne i lokalne problemy środowiska. Temat: Jaki wpływ mają nasze działania na globalne ocieplenie? Problem badawczy: Jaki wpływ ma zużycie wody na globalne ocieplenie?
KONFERENCJA: JAK DBAĆ O CZYSTE
KONFERENCJA: JAK DBAĆ O CZYSTE POWIETRZE W POLSKICH AGLOMERACJACH? WYBRANEASPEKTYJAKOŚCI POWIETRZA WMIASTACH Artur Jerzy BADYDA 2 Problemy jakości powietrza PROBLEMYJAKOŚCIPOWIETRZA ozanieczyszczenie powietrza
KIELECKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE
KIELECKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE OCENA ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA W KIELCACH W 2011 ROKU NA PODSTAWIE BIOMONITORINGU JAKO ELEMENTU MONITORINGU PRZYRODNICZEGO W REALIZACJI EKOROZWOJU ORAZ ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM
Świadomi dla czystego powietrza
Świadomi dla czystego powietrza Szkolenia z zakresu przeciwdziałania niskiej emisji Zanieczyszczenia powietrza w Polsce Zanieczyszczeniem powietrza atmosferycznego jest wprowadzenie do powietrza substancji
AKTUALNY STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY SOSNOWICA W ZAKRESIE JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO
AKTUALNY STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY SOSNOWICA W ZAKRESIE JAKOŚCI POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO mgr inŝ. Andrzej Karaś Lubelska Fundacja Ochrony Środowiska Naturalnego Jakość powietrza atmosferycznego
JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM LATA
JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM LATA 2000-2007 BEATA MICHALAK GŁÓWNY SPECJALISTA WYDZIAŁ MONITORINGU ŚRODOWISKA WIOŚ RZESZÓW Rzeszów, grudzień 2008 rok Emisja zanieczyszczeń
POWIETRZE. 1. Presja POWIETRZE
9 1. Presja Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza jest emisja antropogeniczna, na którą składa się emisja z działalności przemysłowej, z sektora bytowego oraz emisja komunikacyjna. W strukturze całkowitej
Budowa atmosfery ziemskiej. Atmosfera składa się z kilku warstw TROPOSFERA STRATOSFERA MEZOSFERA TERMOSFERA EGZOSFERA
Budowa atmosfery ziemskiej Atmosfera składa się z kilku warstw TROPOSFERA STRATOSFERA MEZOSFERA TERMOSFERA EGZOSFERA Charakterystyka troposfery Spadek temperatury w troposferze Zwykle wynosi ok. 0,65 C
Walory klimatyczne Kościerzyny i powiatu kościerskiego na tle uwarunkowań prawnych dotyczących gmin uzdrowiskowych
Walory klimatyczne Kościerzyny i powiatu kościerskiego na tle uwarunkowań prawnych dotyczących gmin uzdrowiskowych Leszek Ośródka Kościerzyna, 13 stycznia 214 r. Uzdrowiska w Polsce 2 Lokalizacja miejscowości
Rozważania rozpoczniemy od fal elektromagnetycznych w próżni. Dla próżni równania Maxwella w tzw. postaci różniczkowej są następujące:
Rozważania rozpoczniemy od fal elektromagnetycznych w próżni Dla próżni równania Maxwella w tzw postaci różniczkowej są następujące:, gdzie E oznacza pole elektryczne, B indukcję pola magnetycznego a i
Kolokwium zaliczeniowe Informatyczne Podstawy Projektowania 1
2016 Kolokwium zaliczeniowe Informatyczne Podstawy Projektowania 1 Elżbieta Niemierka Wydział Inżynierii Środowiska Politechniki Wrocławskiej 2016-01-07 1. SPIS TREŚCI 2. Gaz cieplarniany - definicja...
Stan czystości powietrza wg pomiarów Agencji Regionalnego Monitoringu Atmosfery Aglomeracji Gdańskiej.
5.2.2. Stan czystości powietrza wg pomiarów Agencji Regionalnego Monitoringu Atmosfery Aglomeracji Gdańskiej. I. Charakterystyka stacji pomiarowych W roku 27, w ramach Regionalnego Monitoringu Atmosfery
grupa a Człowiek i środowisko
grupa a Człowiek i środowisko................................................. Imię i nazwisko Poniższy test składa się z 18 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową
Jakość powietrza w Lublinie i regionie
Lublin, 7 kwietnia 218 r. Jakość powietrza w Lublinie i regionie Lublin Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie Wydziału Monitoringu Środowiska Ocena jakości powietrza na obszarze stref Zgodnie
Zastępca Prezydenta Miasta Płocka dot. inter. 1664
Zastępca Prezydenta Miasta Płocka dot. inter. 1664 WGK.II.0057-2/06 Pan Andrzej Nowakowski Radny Rady Miasta Płocka Płock, dn. 06.03.2006 r. W odpowiedzi na Pana interpelację, złożoną na LIII Sesji Rady
Jest jedną z podstawowych w termodynamice wielkości fizycznych będąca miarą stopnia nagrzania ciał, jest wielkością reprezentującą wspólną własność
TEMPERATURA Jest jedną z podstawowych w termodynamice wielkości fizycznych będąca miarą stopnia nagrzania ciał, jest wielkością reprezentującą wspólną własność dwóch układów pozostających w równowadze
TARGI POL-ECO-SYSTEM 2015 strefa ograniczania niskiej emisji 27-29 października 2015 r., Poznań
Anna Chlebowska-Styś Wydział Monitoringu Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu 1. Struktura Państwowego Monitoringu Środowiska. 2. Podstawy prawne monitoringu powietrza w Polsce.
PRZEWODNIK PO PRZEDMIOCIE
Załącznik nr 1 do procedury nr W_PR_1 Nazwa przedmiotu: Ochrona powietrza II Air protection II Kierunek: inżynieria środowiska Kod przedmiotu: Rodzaj przedmiotu: Obieralny, moduł 5.5 Rodzaj zajęć: wykład,
5.1. Stan czystości powietrza wg pomiarów Fundacji Agencji Regionalnego Monitoringu Atmosfery Aglomeracji Gdańskiej.
5. Stan powietrza Jakość powietrza atmosferycznego Główne źródła zanieczyszczeń do powietrza na terenie Gdańska: - komunikacja - ruch pojazdów (emisja liniowa), - ogrzewanie indywidualne (emisja powierzchniowa),
Jakość powietrza w Polsce na tle Europy
Monitoring jakości powietrza w systemie Państwowego Monitoringu Środowiska Jakość powietrza w Polsce na tle Europy PODSYSTEMY: 1. Monitoring jakości powietrza 2. Monitoring jakości wód 3. Monitoring jakości
SPRAWOZDANIE Z MONITORINGU JAKOŚCI POWIETRZA W 2009 ROKU
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W RZESZOWIE DELEGATURA W JAŚLE SPRAWOZDANIE Z MONITORINGU JAKOŚCI POWIETRZA W 2009 ROKU Stanowisko pomiarowe: ŻYDOWSKIE Jasło, luty 2010 r. 1. Położenie i najbliższe
Parametry elektryczne anteny GigaSektor PRO BOX 17/90 HV w odniesieniu do innych rozwiązań dostępnych obecnie na rynku.
Parametry elektryczne anteny GigaSektor PRO BOX 17/9 HV w odniesieniu do innych Korzystając ze wsparcia programu de minimis, na podstawie umowy zawartej z Politechniką Gdańską, wykonano w komorze bezechowej
PLANOWANY KOCIOŁ. Emisja maksymalna [kg/h] Emisja roczna [Mg/rok] NO ,198 0, ,576 0,4032 0,0072 0, ,00108
Załącznik 3. W niniejszej analizie uwzględniono realizację kotła na ekogroszek o nom. mocy cieplnej na poziomie do 540 kw. Dostępne materiały katalogowe różnych producentów wskazują na maksymalne zużycie
Spis treści 1.WSTĘP INFORMACJE OGÓLNE O WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM 2 3. OGÓLNE ZASADY I KRYTERIA PIĘCIOLETNIEJ OCENY JAKOŚCI
Spis treści 1.WSTĘP... 2 2. INFORMACJE OGÓLNE O WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM 2 3. OGÓLNE ZASADY I KRYTERIA PIĘCIOLETNIEJ OCENY JAKOŚCI POWIETRZA... 3 4. KLASYFIKACJA STREF, ZE WZGLĘDU NA OCHRONĘ ZDROWIA
Andrzej Jaśkowiak Lotnicza pogoda
Andrzej Jaśkowiak Lotnicza pogoda - Meteorologia dla pilotów ROZDZIAŁ 1. Atmosfera ziemska ROZDZIAŁ 2. Woda w atmosferze ROZDZIAŁ 3. Temperatura ROZDZIAŁ 4. Stabilność powietrza ROZDZIAŁ 5. Ciśnienie atmosferyczne
POLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA
POLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA KATEDRA ZARZĄDZANIA PRODUKCJĄ Instrukcja do zajęć laboratoryjnych z przedmiotu: Towaroznawstwo Kod przedmiotu: LS03282; LN03282 Ćwiczenie 4 POMIARY REFRAKTOMETRYCZNE Autorzy: dr
Państwowy Monitoring Środowiska. System Monitoringu Jakości Powietrza w Polsce
Państwowy Monitoring Środowiska System Monitoringu Jakości Powietrza w Polsce na przykładzie województwa dolnośląskiego Departamentu Monitoringu Środowiska Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska Uniwersytet
Wstęp do astrofizyki I
Wstęp do astrofizyki I Wykład 6 Tomasz Kwiatkowski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Fizyki Instytut Obserwatorium Astronomiczne Tomasz Kwiatkowski, OA UAM Wstęp do astrofizyki I, Wykład
Lekcja 81. Temat: Widma fal.
Temat: Widma fal. Lekcja 81 WIDMO FAL ELEKTROMAGNETCZNYCH Fale elektromagnetyczne można podzielić ze względu na częstotliwość lub długość, taki podział nazywa się widmem fal elektromagnetycznych. Obejmuje
5.3. Wyniki klasyfikacji stref na potrzeby ustalenia sposobu oceny jakości powietrza dla kryterium ochrony roślin R1 R1 R1 R1 R1 R1 R1 R1 R1 R1
5.3. Wyniki klasyfikacji stref na potrzeby ustalenia sposobu oceny jakości powietrza dla kryterium ochrony roślin Wyniki klasyfikacji - listę stref objętych oceną z uwzględnieniem kryteriów dla celu ochrona
Zanieczyszczenia gazów i ich usuwanie
Politechnika Gdańska Wydział Mechaniczny Zanieczyszczenia gazów i ich usuwanie Bujarski Marcin Grupa I IMM Sem 1 mgr 1 Spis treści 1. Skład powietrza... 3 2. Zanieczyszczenia powietrza... 5 3. Metody usuwania
Ocena jakości powietrza w Polsce dziś i jutro
Ocena jakości powietrza w Polsce dziś i jutro Barbara Toczko Departament Monitoringu, Ocen i Prognoz Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Białystok, 5 grudnia 2006 r. System oceny jakosci powietrza w
Powietrze w powiecie kutnowskim
Powietrze w powiecie kutnowskim Powietrze jest rodzajem kapitału przyrodniczego, stanowiącego zasób odnawialny, możliwy do wyczerpania. Zanieczyszczenia powietrza są jednym z głównych przyczyn zagrożeń
Ćwiczenie 363. Polaryzacja światła sprawdzanie prawa Malusa. Początkowa wartość kąta 0..
Nazwisko... Data... Nr na liście... Imię... Wydział... Dzień tyg.... Godzina... Polaryzacja światła sprawdzanie prawa Malusa Początkowa wartość kąta 0.. 1 25 49 2 26 50 3 27 51 4 28 52 5 29 53 6 30 54
Powiat starachowicki
Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o. 80-299 Gdańsk, ul. Orfeusza 2 tel. (058) 301-42-53, fax (058) 301-42-52 Informacje uzupełniające do PROGRAMÓW OCHRO Y POWIETRZA dla stref
Śródroczny kurs żeglarza jachtowego 2016/2017
Śródroczny kurs żeglarza jachtowego 2016/2017 27 Harcerska Drużyna Wodna Hufca Ziemi Mikołowskiej im. Bohaterów Powstań Śląskich Maciej Lipiński Meteorologia Meteorologia Meteorologia (gr. metéōron - unoszący
JAKOŚĆ POWIETRZA NA DOLNYM ŚLĄSKU
JKOŚĆ POWIETRZ N DOLNYM ŚLĄSKU Główne problemy Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu WFOŚiGW we Wrocławiu Warsztaty: W ZYM DORD MOŻE POMÓ GMINIE? 17 maja 2017 r. Pałac Krzyżowa k. Świdnicy
Znaczenie modelowania w ocenie jakości powietrza. EKOMETRIA Sp. z o.o.
Znaczenie modelowania w ocenie jakości powietrza EKOMETRIA Sp. z o.o. Metody oceny wstępnej i bieżą żącej Pomiary (automatyczne, manualne, wskaźnikowe) Modelowanie Obiektywne szacowanie emisji Modelowanie
KAMPANIA EDUKACYJNA. w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem. Rzeszów, 9 września 2012r. Marszałek Województwa Podkarpackiego
KAMPANIA EDUKACYJNA w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem Andrzej Kulig Dyrektor Departamentu Ochrony Środowiska w Urzędzie Marszałkowskim w Rzeszowie Rzeszów, 9 września 2012r. Wstęp Kampania
7. Stan powietrza Jakość powietrza atmosferycznego
7. Stan powietrza 7.1. Jakość powietrza atmosferycznego Głównymi źródłami zanieczyszczeń do powietrza na terenie Gdańska są: - komunikacja - ruch pojazdów (emisja liniowa), - ogrzewanie indywidualne (emisja
Oddziaływanie cząstek z materią
Oddziaływanie cząstek z materią Trzy główne typy mechanizmów reprezentowane przez Ciężkie cząstki naładowane (cięższe od elektronów) Elektrony Kwanty gamma Ciężkie cząstki naładowane (miony, p, cząstki
5. Stan powietrza Jakość powietrza atmosferycznego
5. Stan powietrza 5.1. Jakość powietrza atmosferycznego Głównymi źródłami zanieczyszczeń do powietrza na terenie a są: - komunikacja - ruch pojazdów (emisja liniowa), - ogrzewanie indywidualne (emisja
Podstawowe pojęcia i prawa chemiczne, Obliczenia na podstawie wzorów chemicznych
Podstawowe pojęcia i prawa chemiczne, Obliczenia na podstawie wzorów chemicznych 1. Wielkości i jednostki stosowane do wyrażania ilości materii 1.1 Masa atomowa, cząsteczkowa, mol Masa atomowa Atomy mają
WYNIKI POMIARÓW UZYSKANYCH W 2016 ROKU NA STACJACH MONITORINGU JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM
WYNIKI POMIARÓW UZYSKANYCH W 2016 ROKU NA STACJACH MONITORINGU JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM 1. Zanieczyszczenia gazowe Zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki dla kryterium ochrony zdrowia