Informacja. Nr 336. Przestępczość związana z narkomanią

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Przestępczość związana z narkomanią Sierpień 1995 Jolanta Szymańczak Informacja Nr 336 W ostatnich latach odnotowuje się nowe tendencje w przestępczości związanej z narkomanią; - zmiany na rynku narkotyków i konsumentów, - dynamiczny rozwój zorganizowanych grup przestępczych zajmujących się przemytem, produkcją i handlem narkotykami, - powiązania rodzimych grup przestępczych ze światowym narkobiznesem. Niniejsze opracowanie zawiera dostępne dane statystyczne dotyczące tego typu przestępczości oraz krótką, ogólną charakterystykę zjawiska

2 BSE 1 I. Przestępczość związana z narkomanią - charakterystyka zjawiska Analiza danych dotyczących przestępczości związanej z narkomanią, zawartych w rejestrach Policji Państwowej ( podejrzanych o popełnienie przestępstwa) i rejestrach Ministerstwa Sprawiedliwości ( orzeczeń), pokazuje, iż w ogólnej liczbie rejestrowanych przestępstw - przestępstwa związane z narkomanią mają niewielki udział. Na przykład osób, rejestrowanych przez policję od 1985 r,. podejrzanych o popełnienie przestępstwa związanego z narkomanią (osoby te to uzależnieni lub nie uzależnieni konsumenci środków narkotycznych oraz osoby nie konsumujące środków narkotycznych), w poszczególnych latach kształtowała się na względnie stałym poziomie: 1985 r , 1986 r , 1990 r , 1991 r , 1992 r , 1993 r , 1994 r Liczba osób skazanych wymagających stosowania szczególnych środków leczniczo wychowawczych z powodu uzależnienia od środków narkotycznych w latach wynosiła: 1989 r , 1990 r , 1991 r , 1992 r , 1993 r , 1994 r Nie oznacza to jednak, iż statystyki obrazują stan faktyczny. Z obserwacji i doświadczeń instytucji zajmujących się ściganiem, wykrywaniem i rejestrowaniem przestępstw związanych z narkomanią (Policja Państwowa, UOP, RILO, GUC) wynika, iż w ostatnich kilku latach zjawisko to silnie i dynamicznie wzrasta, przy czym zmienia się obraz dotychczas znanej "sceny narkotycznej". Zmiany te wynikają głównie z możliwości jakie światowy narkobiznes dostrzegł w Polsce. Szczególnie dogodne warunki dla rozwoju narkobiznesu w naszym kraju wynikają z: - braku rozwiązań prawnych i dobrze zorganizowanych służb zajmujących się wykrywaniem i ściganiem, - otwarcia granic i dynamicznego rozwoju prywatnych firm zajmujących się

3 2 BSE handlem, - położenia geograficznego. Jednocześnie należy zaznaczyć, iż wykrywalność przestępstw związanych z narkomanią jest mocno ograniczona głównie z następujących przyczyn: - praktyczny brak zgłoszeń o popełnieniu przestępstwa od osób poszkodowanych, ich wykrywalność zależy od aktywności i inicjatywy organów ścigania, - brak środków, kadr i sprawnej organizacji w instytucjach powołanych do wykrywania i ścigania przestępstw, - niedostateczna współpraca między podmiotami zajmującymi się wykrywaniem i ściganiem (Policja Państwowa, Policja Celna, UOP, Straż Graniczna i inne), - brak adekwatnych do potrzeb rozwiązań prawnych (np. dotyczących uprawnień policji celnej, penalizacji posiadania). Główne obserwowane tendencje na polskiej "scenie narkotycznej" to: - zmiany na rynku narkotyków i konsumentów, - dynamiczny rozwój zorganizowanych "profesjonalnych" grup przestępczych zajmujących się produkcją, przemytem i handlem narkotykami, - powiązania rodzimych grup przestępczych ze światowym narkobiznesem. Najpopularniejsze narkotyki na polskim rynku ze względu na cenę i łatwość użycia to: marihuana, haszysz i amfetamina. "Kompot" (polska heroina) konsumowana jest głównie przez "starych" narkomanów. Zmniejsza się jej produkcja, podaż i konsumentów, przede wszystkim z dwóch powodów: - od dwóch lat w Polsce wysiewa się odmianę maku niskomorfinowego i producenci nie mają produktu wyjściowego, - gangi zajmujące się produkcją i sprzedażą "kompotu" są wypierane z rynku przez silniejsze i powiązana ze światowym narkobiznesem gangami od tzw. narkotyków klasycznych. Konsumenci marihuany i amfetaminy to przede wszystkim młodzież (szkoły średnie i wyższe). Szacuje się, iż znaczny procent młodzieży szkolnej to konsumenci okazjonalni, którzy zażywają narkotyki podczas spotkań, prywatek lub w trakcie egzaminów. Zażywanie narkotyków staje się niestety jednym z wyznaczników stylu życia młodzieży. Kokaina, ze względu na cenę (najdroższy na rynku narkotyk) jeszcze nie cieszy się wielką popularnością, aczkolwiek jest łatwo dostępna i coraz bardziej "modna". Według obserwacji policji amfetaminę, marihuanę, haszysz, kokainę, "kompot" można nabyć w każdym mieście wojewódzkim w określonych punktach miasta (np. w Warszawie ul. Chmielna przy ul. Nowy Świat) oraz w lokalach gastronomicznych, zwłaszcza pubach, klubach studenckich, dyskotekach. Narkotyki wkraczają do lokali gastronomicznych i szkół praktycznie w całym kraju, niezależnie od wielkości miast, a ich sprzedażą zajmuje stała sieć dealerów. Ceny narkotyków, w porównaniu z krajami zachodnioeuropejskimi są stosunkowo niskie i kształtują się zależnie od ich jakości oraz podaży i popytu. Ceny porcji (porcja zawiera kilka dawek narkotyku) poszczególnych narkotyków

4 BSE 3 wynoszą: - marihuana (skręt) - od 2 do 4 zł, - haszysz ("szufladka") - 10 zł, - amfetamina - od 3 do 10 zł, - kokaina zł, - "kompot" (1 cm 3 ) - od 2 do 4 zł. Polskie grupy przestępcze zajmują się: - produkcją amfetaminy (ok. 20% produkcji adresowanej na rynek europejski) i jej przemytem do krajów skandynawskich, Holandii i Niemiec, - produkcją kompotu i sprzedażą na terenie kraju, - handlem tzw. narkotykami klasycznymi rodzimej produkcji (amfetamina) i pochodzącymi z przemytu (marihuana, haszysz, kokaina) na terenie kraju, - przemytem, magazynowaniem i przepakowywaniem narkotyków, produkowanych w Ameryce Południowej, Afryce i Azji. Polskie zorganizowane grupy przestępcze za swój udział w przemycie otrzymują gratyfikacje w naturze tzn. określoną część przemycanych narkotyków (wg szacunków RILO od 5% do 15%), które następnie sprzedają na rynku polskim. Dlatego też zainteresowane są tworzeniem stałego rynku konsumentów. Jeszcze jak dotychczas polski "narkobiznes" w odróżnieniu od "światowego" nie jest jed-nobranżowy, zajmuje się bowiem również innego rodzaju przestępczością (np.kra-dzieżą i przemytem samochodów, papierosów). II. Kryminalne przestępstwa pospolite i przestępstwa określone w ustawie o zapobieganiu narkomanii Przestępstwa związane z narkomanią dzieli się na dwie zasadnicze grupy: - pospolite przestępstwa kryminalne (określone w kodeksie karnym i innych ustawach karnych): np. włamania, fałszerstwa, kradzieże, rozboje, - przestępstwa polegające na nielegalnej produkcji, przemycie, wprowadzaniu do obrotu, handlu itp. środków odurzających i psychotropowych (określone w ustawie o zapobieganiu narkomanii). Pierwszy typ przestępstw popełniają osoby uzależnione, których celem jest zdobycie narkotyków lub środków finansowych na ich zakup. Ilość tego typu przestępstw, popełnianych przez polskich narkomanów w porównaniu do innych krajów europejskich jest stosunkowo niewielka. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż w Polsce narkotyki są dość tanie. Drugi typ przestępstw w latach osiemdziesiątych popełniały przeważnie osoby uzależnione, które produkowały narkotyki głównie na własny użytek, a część produkcji odstępowały "znajomym" lub przeznaczały na sprzedaż. W latach dziewięćdziesiątych "działalnością" tego typu, przynoszącą ogromne zyski, zajęły się zorganizowane "profesjonalne" grupy przestępcze.

5 4 BSE Przemyt, tranzyt i udzielanie narkotyków celem osiągnięcia korzyści majątkowej - to czyny, które stanowią rokrocznie około 10-15% wszystkich zarejestrowanych przestępstw określonych w ustawie o zapobieganiu narkomanii. Jednocześnie wiadomo, iż właśnie ten typ przestępczości w ostatnich latach rozwija się szczególnie dynamicznie. Tak niski stopień rejestracji świadczy o niewydolności aparatu ścigania i dużej bezkarności przestępców. Tabela nr 1. Przestępstwa określone kodeksem karnym związane z narkomanią w latach wg statystyki policyjno-prokuratorskiej Rok Artykuły kodeksu karnego Art. 199 Art. 203 Art. 208 Art. 210 Art. 265 Razem Art. 199 kk - zagarniecie mienia społecznego Art. 203 kk - kradzież Art. 208 kk - kradzież zuchwała Art. 210 kk - kradzież rozbójnicza Art. 265 kk - podrobienie lub przerobienie dokumentu Źródło: Materiały Sekretariatu Międzyresortowego Zespołu ds. Koordynacji Kontroli Środków Odurzających i Psychotropowych.

6 BSE 5 Tabela nr 2. Przestępstwa określone w ustawie o zapobieganiu narkomanii stwierdzone przez policję w latach wg. statystyki policyjno-prokuratorskiej: Rok Art. 26 Art. 27 Art. 28 Art. 29 Art. 30 Art. 31 Art. 32 Razem Art uprawa, zbiór, zabór i przywłaszczenie maku lub konopii Art wyrób lub przerób środków odurzających lub psychotropowych Art przywóz, wywóz lub przewóz środków odurzających lub psychotropowych Art wprowadzanie do obrotu środków odurzających lub psychotropowych, słomy makowej lub mleczka makowego Art udzielanie środka odurzającego lub psychotropowego lub nakłanianie do jego zażywania Art udzielanie środka odurzającego lub psychotropowego lub nakłanianie do jego zażywania celem osiągnięcia korzyści majątkowej. Źródło: Materiały Sekretariatu Międzyresortowego Zespołu ds. Koordynacji Kontroli Środków Odurzających i Psychotropowych. Tabela nr 3. Skazania za przestępstwa określone w ustawie o zapobieganiu narkomanii w latach Pozostałe przestępstwa Liczba skazań Art. 26 Art. 27 Rok l.b. % l.b. % l.b. % l.b. % Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości

7 6 BSE III. Przemyt Zorganizowany przemyt narkotyków na wielką skalę to nowe zjawisko w Polsce, którego dynamiczny rozwój obserwuje się od początku lat dziewięćdziesiątych. Narkotyki przechodzące tranzytem przez Polskę, albo bezpośrednio docierają na rynki zachodnioeuropejskie, albo są w Polsce magazynowane, przepakowywane i w mniejszych ilościach przesyłane do innych krajów europejskich oraz Ameryki Północnej (heroina z Azji). Obserwuje się również nowe zjawisko - przemyt kokainy przez Polskę do Rosji. Udział Polaków w przemycie narkotyków polega na: - odbiorze dużych transportów narkotyków, przepakowaniu i dalszej wysyłce, - bezpośrednim przewozie narkotyków (tzw. kurierzy) z Polski do krajów zachodnioeuropejskich (głównie amfetamina do Skandynawii, Holandii i Niemiec) oraz przewozie narkotyków z krajów Azji, Afryki i Ameryki Południowej do Polski i innych krajów europejskich. Trasy przemytu narkotyków do Polski

8 BSE 7 Trasy i metody przemytu narkotyków zależą od ich rodzaju, ilości i kraju pochodzenia. Drogą morską i powietrzną do Polski przemycana jest kokaina z Ameryki Południowej oraz marihuana i haszysz z Afryki, natomiast heroina, marihuana i haszysz przemycane są głównie drogą lądową z Azji Południowo-Zachodniej. Duże ilości narkotyków (od kilku do kilkuset kilogramów) odpowiednio ukryte (np. w opakowaniach herbaty, beczkach z lepikiem itd.) najczęściej przesyłane są jako oficjalnie zamówiony towar przez polskie firmy handlowe. Mniejsze ilości od kilkudziesięciu dkg do kilku kilogramów, ukryte w odzieży, w bagażach osobistych, samochodach i pociągach, przemycane są przez kurierów. Na podstawie rejestrowanych ujawnień narkotyków stwierdza się, iż udział w przemycie narkotyków, kurierów o polskim obywatelstwie zwiększa się z roku na rok. Skala tego nowego zjawiska nie jest jeszcze dokładnie rozpoznana, ale na przykład w bazie RILO odnotowano, iż w okresie od 1991 do maja 1995 zatrzymano 223 obywateli polskich przemycających narkotyki, w tym 81 kurierów zatrzymano na terenie Polski. Z analizy danych wynika, iż kurierzy to najczęściej mężczyźni w wieku od 20 do 30 lat. Wiadomo również, iż zwiększa się udział polskich kurierów w przemycie heroiny i canabis (różne postacie marihuany i haszyszu) z Azji do Europy. Według szacunków Zespołu Wymiany Informacji Celnej - RILO ujawnia się od 2 do 3 % przemytu narkotyków przesyłanych do Polski, z Polski i przez Polskę. Skalę przemytu pokazuje chociażby i ujawnień narkotyków zarejestrowana w 2 niezależnych źródłach: w bazie RILO i przez polską policję celną (tabela nr 4 i tabela nr 5). W tabeli nr 4 podano liczbę i ujawnień wybranych narkotyków (amfetamina, heroina, kokaina, haszysz, marihuana) zarejestrowaną przez Zespół Wymiany Informacji Celnej w okresie od 1991 roku do czerwca 1995 roku. Tabela nie zawiera danych dotyczących przemytu środków psychotropowych i słomy makowej. Tabela nr 5 zawiera dane dotyczące ujawnień narkotyków dokonanych przez polską policję celną w okresie od stycznia do lipca 1995 roku. W tabeli podano informacje odnośnie rodzaju ujawnionych narkotyków, ich ilości, sposobu ukrycia, środka transportu i trasy przemytu. Należy zauważyć, iż dane zawarte w tabelach nr 4 i nr 5 pokazują tylko część ujawnionego przemytu narkotyków dokonywanego do Polski, przez Polskę, i z Polski.

9 8 BSE IV. Podsumowanie 1. W latach dziewięćdziesiątych w Polsce obserwuje się dynamiczny rozwój przestępczości związanej z narkomanią typu "trafficking" (przemyt, wprowadzanie do obrotu), chociaż zjawisko to nie w pełni jest wychwytywane przez oficjalnie prowadzone statystki. 2. Szczególnie zagrażający jest zorganizowany na wielką skalę przemyt narkotyków, w którym biorą udział rodzime grupy przestępcze powiązane ze światowym narkobiznesem. 3. Luki prawne, niedowład organizacyjny, brak kadr i środków, uniemożliwiają skuteczne zwalczanie przemytu, produkcji i handlu narkotykami. Przypisy: 1. Zespół Wymiany Informacji Celnej - RILO, dla Europy Centralnej i Wschodniej przy Głównym Urzędzie Ceł, struktura powołana w 1993 r. przez Światową Organizację Ceł, zajmuje się koordynacją, analizą i wymianą informacji o przestępczości celnej pomiędzy administracjami celnymi oraz promowaniem współpracy ze służbami charakteru policyjnego w regionie. Materiały źródłowe: 1. Aktualne problemy polskiej narkomanii w świetle ustaleń i działalności międzyresortowego zespołu do spraw koordynacji kontroli środków odurzających i psychotropowych oraz jego agend w roku 1994, Międzyresortowy Zespół ds Koordynacji Kontroli Środków Odurzających i Psychotropowych, Ministerstwo Sprawiedliwości, Warszawa, luty 1995 r. 2. Drug Trafficing in Eastern Europe, wyciąg z raportu U.S. Department of Justice. Drug Enforcement Administration, Światowa Organizacja Ceł GUC, Zespół Wymiany Informacji Celnej, Warszawa 2 czerwca Informacja statystyczna dot. rozmiarów narkomanii i przestępczości z nią związanej w Polsce w 1994 r. (opracowanie Komendy Głównej Policji, maszynopis). 4. Informacje z bazy danych RILO. 5. Informacja Wydziału ds. Narkotyków Generalnego Inspektoratu Celnego GUC. 6. Serwis Informacyjny Narkomania Nr 2, czerwiec 1995.

10 Tabela nr 4. Ujawnienia wybranych narkotyków, zarejestrowane w bazie RILO przesyłanych do Polski i przez Polskę lub wysyłanych z Polski w latach wg rodzajów narkotyków*) Rodzaj narkotyków ") Razem amfetamina w kg w kg w kg w kg 1 5, , , , , ,719 w kg heroina 4 14, , , , , ,203 kokaina 6 213, , , , , ,736 haszysz , , , , ,556 marihuana , , , , ,934 *) W bazie RILO rejestruje się ujawnienia narkotyków zależnie od przemycanej ilości: amfetamina - każda ; heroina i kokaina - powyżej 100 g.; haszysz, marihuana - powyżej 5 kg. * ' Dane do czerwca 1995 r. Źródło: Regionalny Zespół Wymiany Celnej.

11 Tabela nr 5. Ujawnienia narkotyków przez polską policję celną w 1995 r.