Analiza sposobu uregulowania w ofercie ramowej pełnego zakresu usług dostępu szerokopasmowego.

Transkrypt

1 URZĄD KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ Dokument konsultacyjny Analiza sposobu uregulowania w ofercie ramowej pełnego zakresu usług dostępu szerokopasmowego.

2 I. Wstęp...3 II. Prośba o przedstawienie opinii...4 III. Definicje i terminy...6 IV. Zakres oferowanych usług...7 V. Zasady wyznaczania opłat za poszczególne usługi Definicje usług Dostęp xdsl Transport ATM (lokalny/regionalny) Transport IP Tranzyt IP Przyłączenie w Trybie Łącza Dedykowanego Przyłączenie w Trybie Kolokacji Przyłączenie w Trybie Połączenia Liniowego VI. Opis techniczny zasad realizacji oferowanych usług Definicja interfejsów Interfejs U wariant PPPoE Interfejs U wariant PPPoA Interfejs D Interfejs A Interfejs B i I Interfejs B i I wariant L2TP Parametry jakości usług Sieć ATM Sieć IP Schematy agregacji ruchu w sieci IP Schemat agregacji ruchu w warstwie 2 - L2TP Schemat agregacji ruchu w warstwie VII. Bibliografia VIII. Wykaz skrótów

3 I. Wstęp Celem niniejszego dokumentu konsultacyjnego jest przedstawienie założeń dotyczących sposobu uregulowania w ofercie ramowej pełnego zakresu usług dostępu szerokopasmowego. Niniejszy dokument konsultacyjny zawiera prezentację kluczowych aspektów związanych z udostępnieniem dostępu szerokopasmowego dla operatorów alternatywnych wraz z propozycją realizacji oferowanych usług. Są to: a) definicja zakresu oferowanych usług; b) zasady wyznaczania wysokości opłat za poszczególne usługi; c) analiza techniczna interfejsów pomiędzy operatorami; d) analiza techniczna parametrów jakości sieci ATM na potrzeby oferowanych usług; e) analiza techniczna parametrów jakości sieci IP na potrzeby oferowanych usług; f) analiza techniczna schematu agregacji danych w sieci IP. Niniejszy dokument konsultacyjny ma na celu pozyskanie opinii środowiska telekomunikacyjnego w kwestii przyjętych założeń, które zostaną wykorzystane do opracowania ostatecznego kształtu nowej oferty ramowej dotyczącej dostępu szerokopasmowego. Uwagi zgłaszane przez środowisko telekomunikacyjne zostaną przeanalizowane w kontekście możliwych rozwiązań dostępu szerokopasmowego. Uwagi zgłaszane przez operatorów mogą mieć wpływ na ostateczny kształt nowej oferty ramowej dotyczącej dostępu szerokopasmowego, w szczególności na zakres oferowanych usług oraz rozwiązania techniczne. 3

4 II. Prośba o przedstawienie opinii Prezes UKE zwraca się z uprzejmą prośbą do operatorów telekomunikacyjnych, izb gospodarczych zrzeszających operatorów telekomunikacyjnych, jak również do innych zainteresowanych podmiotów o przedstawienie opinii na poniższe zagadnienia: 1. zasadności przyjętego zakresu oferowanych usług dostępu szerokopasmowego oraz ich definicji; 2. zasadności prezentowanych wytycznych dotyczących wyznaczania opłat za poszczególne usługi; 3. rozwiązań technicznych dotyczących interfejsów pomiędzy operatorami, związanych ze sposobem realizacji usług dostępu szerokopasmowego; 4. rozwiązań technicznych dotyczących gwarancji jakości usług w sieci ATM, wraz z określeniem gwarantowanych parametrów jakości usług; 5. rozwiązań technicznych dotyczących gwarancji jakości usług w sieci IP; 6. rozwiązań technicznych dotyczących schematu agregacji ruchu IP; W ramach dokumentu konsultacyjnego zostały zamieszczone dodatkowo szczegółowe pytania dotyczące specyficznych rozwiązań oferowania usług dostępu szerokopasmowego. W przypadku zgłaszania uwag należy zachować następujący format: przedmiot uwagi (zagadnienie lub szczegółowe pytanie którego dotyczy uwaga); uzasadnienie, dlaczego do przedmiotu uwagi zgłaszane są zastrzeżenia; propozycji alternatywnego rozwiązania wraz z jego szczegółowym opisem. 4

5 Opinie należy przesyłać do dnia 29 stycznia 2007 r. pisemnie na adres Urząd Komunikacji Elektronicznej Departament Rynku Hurtowego Komunikacji Elektronicznej ul. Kasprzaka 18/ Warszawa oraz W wersji elektronicznej na adres: a.pawlowski@uke.gov.pl 5

6 Definicje i terminy 1) Abonent podmiot, który jest stroną umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych, zawartej z dostawcą usług telekomunikacyjnych lub wnioskujących o zawarcie takiej umowy. 2) Fizyczny Punkt Styku (FPS) miejsce, w którym następuje fizyczne przyłączenie sieci telekomunikacyjnej Operatora Korzystającego do sieci telekomunikacyjnej Operatora Udostępniającego. 3) Lokalna Pętla Abonencka (LPA) obwód łączący zakończenie stacjonarnej sieci telefonicznej Operatora Udostępniającego bezpośrednio z punktem dostępu do stacjonarnej sieci telefonicznej, w szczególności z przełącznicą główną lub innym urządzeniem równoważnym stanowiącym punkt dostępu do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej Operatora Udostępniającego. 4) Operator Korzystający operator alternatywny korzystający z dostępu do Lokalnej Pętli Abonenckiej poprzez Węzły Sieci Operatora Udostępniającego na potrzeby sprzedaży usług szerokopasmowej transmisji danych lub wnioskujący o zapewnienie takiego dostępu. 5) Operator Udostępniający operator udostępniający dostęp do Lokalnej Pętli Abonenckiej poprzez własne Węzły Sieci Telekomunikacyjnej na potrzeby sprzedaży szerokopasmowej transmisji danych. 6) Punkt Dostępu do Usługi (PDU) miejsce, w którym Operator Korzystający uzyskuje dostęp do sieci Operatora Udostępniającego na potrzeby realizacji Usługi. 7) Umowa o Dostępie umowa pomiędzy Operatorem Udostępniającym a Operatorem Korzystającym określająca zasady świadczenia Usługi. 8) Usługa zapewniana przez Operatora Udostępniającego dostęp do Lokalnej Pętli Abonenckiej poprzez Węzły Sieci Operatora Udostępniającego na potrzeby sprzedaży usług szerokopasmowej transmisji danych. 9) Węzeł Sieci Telekomunikacyjnej urządzenie w sieci telekomunikacyjnej używane do świadczenia usług szerokopasmowej transmisji danych umożliwiające dostęp do tej sieci. 6

7 III. Zakres oferowanych usług Schemat 1. Schemat przedstawiający zakres realizacji usług dostępu szerokopasmowego z oznaczeniem możliwości dostępu do sieci Operatora Udostępniającego IP BRAS ATM DSLAM MDF LPA modem abonent sieć szkieletowa sieć lokalna/ regionalna sieć dostępowa strona abonenta Źródło: Analogicznie do rekomendacji ERG (03) 33rev2 z 25 maja Powyższy schemat przedstawia 4 możliwe opcje dostępu do sieci Operatora Udostępniającego. Opcja 1 Opcja 2 Opcja 3 Opcja 4 Operator udostępnia dostęp na urządzeniu DSLAM (dedykowany dla Operatora Korzystającego) Operator udostępnia dostęp na węźle ATM (poziom lokalny lub regionalny) Operator udostępnia dostęp na poziomie sieci IP na urządzeniu BRAS Operator udostępnia dostęp na poziomie sieci IP na routerze agregującym Powyższe opcje są zgodne z wymaganiami określonymi przez tzw. drabinę inwestycyjną pozwalającą Operatorowi Korzystającemu na wybór poziomu dostępu do infrastruktury od urządzenia DSLAM do szkieletowego routera IP. 7

8 IV. Zasady wyznaczania opłat za poszczególne usługi Zdefiniowana poniżej lista usług uwzględnia zarówno aspekty techniczne jak i ekonomiczne świadczenia usług dostępu szerokopasmowego. W tym celu zostały zdefiniowane usługi, których koszt świadczenia zależy bezpośrednio od parametrów usługi (liczba połączeń, przepustowość), oraz warunki techniczne zezwalają na udostępnienie ich w sieci operatora telekomunikacyjnego. Dodatkowo poniższa lista usług opiera się na rekomendacjach organizacji zrzeszającej regulatorów w UE (ERG) oraz wykorzystuje rozwiązania sprawdzone w państwach członkowskich Unii Europejskiej w zakresie usług dostępu szerokopasmowego. 1. Definicje usług Schemat 2. Schemat definicji usługi szerokopasmowego dostępu z oznaczeniem poszczególnych segmentów usługi. Tranzyt IP Transport IP Transport ATM (lokalny / regionalny) Dostęp xdsl IP BRAS ATM DSLAM MDF LPA modem abonent sieć szkieletowa sieć lokalna/ regionalna sieć dostępowa strona abonenta 8

9 Proponujemy, aby Operator Udostępniający udostępniał oraz zapewniał Operatorowi Korzystającemu funkcjonalność następujących elementów sieci telekomunikacyjnej w oparciu o następujące usługi: a) Dostęp xdsl składający się z Łącza Abonenckiego wraz z kartami na urządzeniach DSLAM, do których przyłączone jest Łącze Abonenckie, na których możliwa jest realizacja szerokopasmowej transmisji danych w technologii xdsl; b) Transport ATM (lokalny/regionalny) składający się z urządzeń DSLAM (poza kartami, do których przyłączone są Łącza Abonenckie), sieci transmisji danych oraz węzłów ATM wraz z węzłem, przy którym realizowany jest Punkt Dostępu do Usługi. Rozróżnia się poziom lokalny oraz regionalny; c) Transport IP - składający się z sieci transmisji danych pomiędzy urządzeniem DSLAM, a serwerem zdalnego dostępu do usług szerokopasmowych BRAS, przy którym realizowany jest Punkt Dostępu do Usługi; d) Tranzyt IP - składający się z sieci transmisji danych oraz routerów szkieletowych sieci IP wraz z routerem, przy którym realizowany jest Punkt Dostępu do Usługi; e) Przyłączenie w trybie łącza dedykowanego, w trybie kolokacji lub w trybie połączenia liniowego Dostęp xdsl Dostęp xdsl polega na udostępnieniu przez Operatora Udostępniającego Łącza Abonenckiego wraz z kartami na urządzeniach DSLAM, do których przyłączone jest Łącze Abonenckie, na których możliwa jest realizacja szerokopasmowej transmisji danych w technologii xdsl. Usługa Dostęp xdsl powinna pozwalać na opcjonalne wykorzystanie urządzenia końcowego (modem, filtr, splitter) Operatora Udostępniającego. Usługa Dostęp xdsl powinna pozwalać na wykorzystywanie urządzeń ADSL w standardzie G.DMT Annex A lub Annex B oraz standardy pokrewne. Wybór standardu G.DMT Annex A lub Annex B należy do Operatora Udostępniającego. Standardy pokrewne powinny obejmować alternatywne oraz nowe technologie dostępu (ADSL2, ADSL2+, SHDSL, VDSL, itp.). Operator Udostępniający powinien zapewnić Operatorowi Korzystającemu prędkości transmisji w warstwie xdsl na portach DSLAM nie mniejsze niż prędkości, z jakimi świadczy własne usługi detaliczne szerokopasmowej transmisji danych przy wykorzystaniu technologii xdsl. 9

10 Schemat 3. Schemat usługi dostępu xdsl. Moduł kart abonenckich xdsl Dostęp xdsl DSLAM MDF LPA modem abonent OPŁATY Opłata za Dostęp xdsl powinna składać się z opłaty jednorazowej za udostępnienie Łącza Abonenckiego, oraz z opłaty cyklicznej za dzierżawę tego łącza. Opłata jednorazowa oraz cykliczna powinna zostać określona za jedno łącze i obie opłaty powinny zostać zróżnicowane w zależności od rodzaju interfejsu. DSLAM dedykowany dla Operatora Korzystającego W przypadku Opcji 1 polegającej na dostępie do urządzenia DSLAM, urządzenie DSLAM powinno być w całości dedykowane Operatorowi Korzystającemu. Wynika to z faktu, że większość urządzeń DSLAM posiada 1 fizyczny interfejs typu up-link pozwalający na podłączenie urządzenia do sieci ATM. Zatem nie ma możliwości udostępniania łączy operatorom alternatywnym na poziomie urządzenia DSLAM. W konsekwencji Opcja 1 jest porównywalna do oferowania przez Operatora Udostępniającego współdzielonego dostępu do pętli abonenckiej, do którego Operator Korzystający podłącza własne urządzenie DSLAM. Jednak w tym scenariuszu urządzenie DSLAM należy do Operatora Korzystającego, ale jest utrzymywane przez Operatora Udostępniającego. Zaletą tego rozwiązania jest fakt, iż Operator Korzystający nie musi korzystać z podłączenia w Trybie Kolokacji i może korzystać z innych form podłączenia. Natomiast urządzenie DSLAM, mimo, iż należy do Operatora Korzystającego może być umiejscowione w sąsiedztwie urządzeń DSLAM Operatora Udostępniającego. 10

11 Pytanie 1 Czy uważasz za zasadne, aby usługa Dostęp xdsl, oprócz dostępu ADSL, obejmowała alternatywne oraz nowe technologie dostępu? Pytanie 2 Czy uważasz za zasadne, aby Operator Udostępniający umożliwiał opcjonalne wykorzystanie własnych urządzeń końcowych? Pytanie 3 Czy uważasz za zasadne, aby istniała usługa polegająca na oferowaniu dedykowanego urządzenia DSLAM dla Operatora Korzystającego? Jakie są możliwe alternatywne rozwiązania? Pytanie 4 Na jakich zasadach Operator Korzystający powinien rozliczać się z Operatorem Udostępniającym za dedykowane urządzenie DSLAM (opłata jednorazowa lub opłata cykliczna)? Pytanie 5 Czy uważasz za zasadne, aby zakres prędkości transmisji w warstwie xdsl oraz technologie dostępu oferowane przez Operatora Udostępniającego był uzależnione od zakresu prędkości, z jakimi świadczy własne usługi detaliczne? 1.2. Transport ATM (lokalny/regionalny) Usługa Transport ATM polega na udostępnieniu dedykowanych wirtualnych ścieżek VP (ang. Virtual Paths) przez Operatora Udostępniającego w sieci ATM o zadanej przepustowości i w określonej klasie ruchowej. Wirtualna ścieżka VP powinna być dedykowana w całości Operatorowi Korzystającemu. W ramach poszczególnych VP powinny zostać zagregowane wirtualne kanały VC (ang. Virtual Channels) zapewniające wirtualne połączenie pomiędzy Operatorem Korzystającym, a abonentem i pozwalające na przesył danych od i do abonenta w określonej klasie ruchowej. Operator Udostępniający powinien oferować wirtualne kanały VC o przepustowości odpowiadającej prędkości transmisji w warstwie xdsl na portach DSLAM. Operator Udostępniający zestawia wirtualną ścieżkę VP pomiędzy węzłem ATM, a pojedynczym urządzeniem DSLAM lub ich kaskadą. Operator Udostępniający powinien oferować dostęp do węzłów ATM zarówno na poziomie lokalnym jak i regionalnym. Operator Udostępniający powinien oferować dostęp do węzłów ATM z wykorzystaniem styku UNI lub NNI. Usługa Transport ATM powinna być zgodna z rekomendacjami opisanymi w rozdziale V.2.1 dotyczących parametrów jakości usług. 11

12 Schemat 4. Schemat usługi transportu ATM (poziom lokalny lub regionalny). Transport ATM (lokalny / regionalny) VP / VC Moduł transmisji ATM ATM ATM DSLAM MDF LPA modem abonent OPŁATY Opłata za Transport ATM powinna składać się z opłaty jednorazowej za zestawienie wirtualnej ścieżki VP oraz za zestawienie wirtualnego kanału VC, oraz z opłaty cyklicznej za dzierżawę wirtualnej ścieżki VP. Opłata jednorazowa powinna zostać określona za jedną wirtualną ścieżkę VP i za jeden wirtualny kanał VC. Opłata cykliczna powinna zostać określona za jedną wirtualną ścieżkę VP i powinna zostać zróżnicowana w zależności od poziomu (poziom lokalny lub regionalny), przepustowości, oraz klasy ruchowej. Dodatkowo powinna zostać określona opłata jednorazowa oraz cykliczna za dostęp przez Operatora Korzystającego do portu fizycznego znajdującego się na węźle ATM i powinna zostać zróżnicowana w zależności od przepustowości i rodzaju interfejsu. Pytanie 6 Czy uważasz za zasadne, aby usługa Transport ATM obejmowała dostęp zarówno na poziomie lokalnym jak i regionalnym? Pytanie 7 Czy uważasz za zasadne, aby usługa Transport ATM była rozliczana za jedną wirtualną ścieżkę VP i była zróżnicowana w zależności od poziomu (poziom lokalny lub regionalny), przepustowości, oraz klasy ruchowej? Pytanie 8 Czy uważasz za zasadne, aby usługa Transport ATM była realizowana na styku UNI lub NNI w zależności od oferty Operatora Udostępniającego? 12

13 1.3. Transport IP Usługa Transport IP polega na udostępnieniu przepustowości w sieci IP zapewniającej połączenie pomiędzy urządzeniem BRAS, a urządzeniem DSLAM i pozwalającej na przesył danych od i do abonenta. Operator Udostępniający powinien oferować przepustowość w sieci IP dla każdego abonenta odpowiadającej prędkości transmisji w warstwie xdsl na portach DSLAM. Urządzenie BRAS powinno obsługiwać parametry jakości usług opisane w rozdziale V.2.1 i V.2.2, oraz schematy agregacji ruchu opisane w rozdziale V.3. Schemat 5. Schemat usługi transportu IP. Transport IP BRAS ATM DSLAM MDF LPA modem abonent IP OPŁATY Opłata za Transport IP powinna składać się z opłaty jednorazowej za udostępnienie przepustowości w sieci IP, oraz z opłaty cyklicznej za dzierżawę udostępnionego pasma. Opłata jednorazowa oraz cykliczna powinna zostać określona za przepustowość w sieci IP odpowiadająca jednemu abonentowi i powinna zostać zróżnicowana w zależności od przepustowości, oraz klasy ruchowej. Dodatkowo powinna zostać określona opłata jednorazowa oraz cykliczna za dostęp przez Operatora Korzystającego do portu fizycznego znajdującego się na urządzeniu BRAS i powinna zostać zróżnicowana w zależności od przepustowości i rodzaju interfejsu. Pytanie 9 Czy uważasz za zasadne, aby zakres oferowanej przepustowości w ramach usługi Transport IP dla każdego abonenta odpowiadał prędkości transmisji w warstwie xdsl na portach DSLAM? Pytanie 10 Czy uważasz za zasadne, aby usługa Transport IP była rozliczana za określoną przepustowość w sieci IP odpowiadająca jednemu abonentowi i była zróżnicowana w zależności od przepustowości, oraz klasy ruchowej? 13

14 1.4. Tranzyt IP Usługa Tranzyt IP polega na udostępnieniu przepustowości w sieci IP zapewniającej połączenie pomiędzy szkieletowym routerem, a urządzeniem BRAS Operatora Udostępniającego o zadanej przepustowości i z określoną jakością usług. Usługa Tranzyt IP powinna być zgodna z rekomendacjami opisanymi w rozdziale V.2.2 dotyczących parametrów jakości usług oraz z rekomendacjami opisanymi w rozdziale V.3 dotyczących schematów agregacji ruchu. Schemat 6. Schemat usługi tranzytu IP. Tranzyt IP IP BRAS ATM DSLAM MDF LPA modem abonent OPŁATY Opłata za Tranzyt IP powinna składać się z opłaty jednorazowej za udostępnienie przepustowości w sieci IP, oraz z opłaty cyklicznej za dzierżawę udostępnionego pasma. Opłata jednorazowa oraz cykliczna powinna zostać określona za przepustowość w sieci IP i powinna zostać zróżnicowana w zależności od długości łącza (lub poziomu dostępu), przepustowości, oraz gwarantowanej jakości usług. Dodatkowo powinna zostać określona opłata jednorazowa oraz cykliczna za dostęp przez Operatora Korzystającego do portu fizycznego znajdującego się na węźle IP i powinna zostać zróżnicowana w zależności od przepustowości i rodzaju interfejsu. 14

15 Pytanie 11 Czy uważasz za zasadne, aby usługa Tranzyt IP była rozliczana za określoną przepustowość w sieci IP i była zróżnicowana w zależności od długości łącza (lub poziomu dostępu), oraz gwarantowanej jakości usług? Pytanie 12 Ile punktów dostępu powinno być oferowane w ramach usługi Tranzyt IP? Pytanie 13 Jakie przepustowości powinny być oferowane w ramach usługi Tranzyt IP? Pytanie 14 Czy powinna być określona minimalna liczba punktów dostępu dla obsługi całego kraju? Proszę podać uzasadnienie z czego wynika podana liczba Przyłączenie w Trybie Łącza Dedykowanego Fizyczne połączenie sieci w Trybie Łącza Dedykowanego polega na zestawieniu przez Operatora Udostępniającego łącza dzierżawionego, o przepustowości określonej w Umowie o Dostępie, między węzłem sieci telekomunikacyjnej wskazanym przez Operatora Korzystającego i pozostającym w jego dyspozycji oraz Punktem Dostępu do Usługi. Fizyczny Punkt Styku znajduje się na przełącznicy optycznej wskazanej przez Operatora Korzystającego. Za drugi koniec łącza dzierżawionego uznaje się odpowiednio urządzenie DSLAM, węzeł ATM, BRAS lub router IP, przy którym realizowany jest Punkt Dostępu do Usługi. Schemat 7. Schemat usługi przyłączenia w Trybie Łącza Dedykowanego. Operator Udostępniający Operator Korzystający Sieć ATM/IP IP/BRAS ATM DSLAM ODF łącze dzierżawione ODF Punkt Dostępu do Usługi Fizyczny Punkt Styku OPŁATY Opłata za przyłączenie w Trybie Łącza Dedykowanego powinna składać się z opłaty jednorazowej za uruchomienie łącza telekomunikacyjnego przez Operatora Udostępniającego, oraz z opłaty cyklicznej za dzierżawę łącza telekomunikacyjnego. 15

16 Opłata jednorazowa powinna zostać określona za jedno łącze i powinna zostać zróżnicowana w zależności od rodzaju interfejsu i przepustowości łącza. Opłata cykliczna powinna zostać określona za jedno łącze i powinna zostać zróżnicowana w zależności od rodzaju interfejsu, przepustowości łącza oraz jego długości Przyłączenie w Trybie Kolokacji Fizyczne przyłączenie sieci w Trybie Kolokacji polega na zapewnieniu prze Operatora Korzystającego całej infrastruktury telekomunikacyjnej między jego siecią telekomunikacyjną a Punktem Dostępu do Usługi. W tym trybie urządzenia Operatora Korzystającego zlokalizowane są w obiekcie Operatora Udostępniającego. Fizyczny Punkt Styku znajduje się na przełącznicy optycznej Operatora Udostępniającego. Schemat 8. Schemat usługi przyłączenia w Trybie Kolokacji. Operator Udostępniający Operator Korzystający Sieć ATM/IP IP/BRAS ATM DSLAM ODF ODF Fizyczny Punkt Styku (pomieszczenie kolokacyjne) Punkt Dostępu do Usługi OPŁATY Opłata za przyłączenie w Trybie Kolokacji powinna składać się z opłaty jednorazowej za wykonanie okablowania przez Operatora Udostępniającego. Opłata jednorazowa powinna zostać określona za jedno przyłączenie i może zostać zróżnicowana w zależności od rodzaju interfejsu. W ramach opłaty jednorazowej Operator Udostępniający wykonuje okablowanie pomiędzy Punktem Dostępu do Usługi, a pomieszczeniem kolokacyjnym. Dodatkowo Operator Udostępniający powinien określić warunki realizacji umowy kolokacji, najmu oraz dzierżawy infrastruktury telekomunikacyjnej niezbędnej do realizacji przyłączenia w Trybie Kolokacji. Operator Udostępniający powinien dopuszczać możliwość wykorzystania już istniejących pomieszczeń kolokacyjnych wykorzystanych do świadczenia innych usług międzyoperatorskich. 16

17 1.7. Przyłączenie w Trybie Połączenia Liniowego Fizyczne połączenie sieci w Trybie Połączenia Liniowego polega na połączeniu włókna światłowodowego wskazanego przez Operatora Korzystającego z włóknem światłowodowym Operatora Udostępniającego. Punkt połączenia włókien znajduje się w studni kablowej uzgodnionej pomiędzy Operatorem Korzystającym i Operatorem Udostępniającym, zlokalizowanej możliwie blisko budynku Operatora Udostępniającego, w którym znajduje się Punkt Dostępu do Usługi. Fizyczny Punkt Styku znajduje się na przełącznicy optycznej TP lub w miejscu połączenia włókien światłowodowych według wyboru Operatora Korzystającego. Operator Udostępniający zapewnia włókno światłowodowe do odpowiedniej studni kablowej oraz odpowiada za jego eksploatację i utrzymanie. Operator Korzystający zapewnia infrastrukturę telekomunikacyjną do Fizycznego Punktu Styku i odpowiada za jej eksploatację i utrzymanie. Schemat 9. Schemat usługi przyłączenia w Trybie Połączenia Liniowego. Operator Udostępniający Operator Korzystający Sieć ATM/IP IP/BRAS ATM DSLAM ODF włókno światłowodowe ODF Punkt Dostępu do Usługi Fizyczny Punkt Styku (studzienka kanalizacyjna) OPŁATY Opłata za przyłączenie w Trybie Połączenia Liniowego powinna składać się z opłaty jednorazowej za zestawienie połączenia przez Operatora Udostępniającego, oraz z opłaty cyklicznej za wykorzystywaną infrastrukturę telekomunikacyjną. Opłata jednorazowa powinna zostać określona za jedno połączenie i powinna zostać zróżnicowana w zależności od rodzaju interfejsu i przepustowości łącza. Opłata cykliczna powinna zostać określona za jedno połączenie i powinna zostać zróżnicowana w zależności od rodzaju interfejsu oraz przepustowości. 17

18 Pytanie 15 Czy uważasz za zasadne, aby zakres usług przyłączenia obejmował przyłączenie w Trybie Dedykowanym, Trybie Kolokacji, oraz Trybie Połączenia Liniowego? 18

19 V. Opis techniczny zasad realizacji oferowanych usług 1. Definicja interfejsów W celu zachowania przejrzystości oferty określającej możliwość dostępu do sieci Operatora Udostępniającego należy określić, dla każdego punktu będącego Punktem Dostępu do Usługi, możliwe interfejsy połączenia sieci. Definicja interfejsów umożliwia przejrzyste zdefiniowanie wymagań technicznych opisujących strukturę komunikacji sieciowej pomiędzy operatorami. Poniższy opis został przygotowany dla warstwy fizycznej (warstwa 1), łącza danych (warstwa 2) i sieciowej (warstwa 3) analogicznie do modelu OSI (ang. Open System Interconnection). Schemat 10. Schemat realizacji usługi szerokopasmowego dostępu z oznaczeniem zdefiniowanych interfejsów. interfejs I interfejs B interfejs A interfejs D interfejs U IP BRAS ATM DSLAM MDF LPA modem abonent sieć szkieletowa sieć lokalna/ regionalna sieć dostępowa strona abonenta Interfejs U Interfejs U (użytkownika) zdefiniowany jest pomiędzy stroną abonenta, a siecią dostępową. Interfejs D Interfejs D zdefiniowany jest pomiędzy siecią dostępową, a siecią lokalno/regionalną. Interfejs A 19

20 Interfejs A zdefiniowany jest na poziomie lokalnego/regionalnego węzła ATM. Interfejs B Interfejs B zdefiniowany jest na poziomie serwera zdalnego dostępu do usług szerokopasmowych (BRAS) pomiędzy siecią lokalno/regionalną a siecią szkieletową. Interfejs I Interfejs I zdefiniowany jest na poziomie szkieletowego routera IP Interfejs U wariant PPPoE Interfejs U określa wymagania dla urządzenia końcowego w przypadku, gdy urządzenie to będzie dostarczane przez Operatora Korzystającego. Interfejs U określa stos protokołów na bazie, którego urządzenie końcowe abonenta będzie komunikowało się z urządzeniami w sieci Operatora Udostępniającego. Dodatkowo Interfejs U definiuje wymagania dla urządzenia BRAS określające sposób obsługi urządzenia końcowego, w tym wymagany protokół obsługi sesji PPPoE (Opcja 3 i 4). Schemat 11. Stos protokołów dla Interfejsu U wariant PPPoE. interfejs U IP PPPoE ETHERNET ATM xdsl Warstwa sieciowa Interfejs warstwy sieciowej musi obsługiwać IP wersję 4 zgodnie z rekomendacją IETF RFC 791 i 2474; Interfejs warstwy sieciowej powinien obsługiwać IP wersję 6 zgodnie z rekomendacją IETF RFC 2460; 20

21 Interfejs warstwy sieciowej musi obsługiwać PPPoE zgodnie z rekomendacją IETF RFC Warstwa łącza danych Interfejs warstwy łącza danych musi obsługiwać standardy ATM w warstwie adaptacyjnej AAL5 zgodnie ze standardami ATM Forum. Warstwa fizyczna Interfejs warstwy fizycznej musi obsługiwać standard G.DMT Annex A lub Annex B zgodnie z rekomendacją ITU G oraz standardy pokrewne (ADSL2, ADSL2+, SHDSL, VDSL, itp.). Pytanie 16 Czy uważasz za zasadne, oferowanie usług dostępu szerokopasmowego w oparciu o zdefiniowany powyżej Interfejs U w wariancie PPPoE? 1.2. Interfejs U wariant PPPoA Interfejs U określa wymagania dla urządzenia końcowego w przypadku, gdy urządzenie to będzie dostarczane przez Operatora Korzystającego. Interfejs U określa stos protokołów na bazie, którego urządzenie końcowe abonenta będzie komunikowało się z urządzeniami w sieci Operatora Udostępniającego. Dodatkowo Interfejs U definiuje wymagania dla urządzenia BRAS określające sposób obsługi urządzenia końcowego, w tym wymagany protokół obsługi sesji PPPoA (Opcja 3 i 4). 21

22 Schemat 12. Stos protokołów dla Interfejsu U wariant PPPoA. interfejs U IP PPPoA ATM xdsl Warstwa sieciowa Interfejs warstwy sieciowej musi obsługiwać IP wersję 4 zgodnie z rekomendacją IETF RFC 791 i 2474; Interfejs warstwy sieciowej powinien obsługiwać IP wersję 6 zgodnie z rekomendacją IETF RFC 2460; Interfejs warstwy sieciowej musi obsługiwać PPPoA zgodnie z rekomendacją IETF RFC Warstwa łącza danych Interfejs warstwy łącza danych musi obsługiwać standardy ATM w warstwie adaptacyjnej AAL5 zgodnie ze standardami ATM Forum. Warstwa fizyczna Interfejs warstwy fizycznej musi obsługiwać standard G.DMT Annex A zgodnie z rekomendacją ITU G oraz standardy pokrewne (ADSL2, ADSL2+, SHDSL, VDSL, itp.). Pytanie 17 Czy uważasz za zasadne, oferowanie usług dostępu szerokopasmowego w oparciu o zdefiniowany powyżej Interfejs U w wariancie PPPoA? 22

23 1.3. Interfejs D Interfejs D określa wymagania dla urządzeń Operatora Udostępniającego, oraz urządzenia Operatora Korzystającego, w przypadku, gdy dostęp do Usługi odbywa się na poziomie urządzenia DSLAM (Opcja 1). Schemat 13. Stos protokołów dla Interfejsu D. interfejs D ATM SDH Warstwa łącza danych Interfejs warstwy łącza danych musi obsługiwać standardy ATM w warstwie adaptacyjnej AAL5 zgodnie ze standardami ATM Forum (styk UNI lub NNI). Warstwa fizyczna Interfejs warstwy fizycznej musi obsługiwać interfejs optyczny STM-1 lub STM-4, 1300nm zgodnie z rekomendacją ITU G.975. Pytanie 18 Czy uważasz za zasadne, oferowanie usług dostępu szerokopasmowego w oparciu o zdefiniowany powyżej Interfejs D? 23

24 1.4. Interfejs A Interfejs D określa wymagania dla urządzeń Operatora Udostępniającego, oraz urządzenia Operatora Korzystającego, w przypadku, gdy dostęp do Usługi odbywa się na poziomie przełącznicy ATM (Opcja 2). Schemat 14. Stos protokołów dla Interfejsu A. interfejs A ATM SDH Warstwa łącza danych Interfejs warstwy łącza danych musi obsługiwać standardy ATM w warstwie adaptacyjnej AAL5 zgodnie ze standardami ATM Forum (styk UNI lub NNI). Warstwa fizyczna Interfejs warstwy fizycznej musi obsługiwać interfejs optyczny STM-1 lub STM-4, 1300nm zgodnie z rekomendacją ITU G.975. Pytanie 19 Czy uważasz za zasadne, oferowanie usług dostępu szerokopasmowego w oparciu o zdefiniowany powyżej Interfejs A? 24

25 1.5. Interfejs B / I Interfejs D określa wymagania dla urządzeń Operatora Udostępniającego, oraz urządzenia Operatora Korzystającego, w przypadku, gdy dostęp do Usługi odbywa się na poziomie urządzenia BRAS lub routera IP (Opcja 3 lub 4). Schemat 15. Stos protokołów dla Interfejsu B oraz Interfejsu I. interfejs B DiffServ-IP ATM, Ethernet, FR, POS SDH, Ethernet PHY Warstwa sieciowa Interfejs warstwy sieciowej musi obsługiwać IP wersję 4 zgodnie z rekomendacją IETF RFC 791 i 2474; Interfejs warstwy sieciowej powinien obsługiwać IP wersję 6 zgodnie z rekomendacją IETF RFC 2460; Interfejs warstwy sieciowej powinien obsługiwać znaczniki DiffServ zgodnie z rekomendacją IETF RFC Warstwa łącza danych Interfejs warstwy łącza danych może obsługiwać standardy ATM w warstwie adaptacyjnej AAL5 zgodnie ze standardami ATM Forum (styk UNI lub NNI); Interfejs warstwy łącza danych może obsługiwać standard Ethernet VLAN zgodnie ze standardem IEEE 802.1Q; Interfejs warstwy łącza danych może obsługiwać inne standardy t.j. Ethernet, Frame Relay, POS. Warstwa fizyczna 25

26 Interfejs warstwy fizycznej musi obsługiwać jeden z poniższych interfejsów: o interfejs optyczny STM-1, STM-4 lub STM-16 zgodnie z rekomendacją ITU G.975; o interfejs Ethernet dla warstwy fizycznej - 10Mbps, 100Mbps, 1Gbps lub 10Gbps. Pytanie 20 Czy uważasz za zasadne, oferowanie usług dostępu szerokopasmowego w oparciu o zdefiniowany powyżej Interfejs B? Pytanie 21 Czy uważasz za zasadne, oferowanie usług dostępu szerokopasmowego w oparciu o zdefiniowany powyżej Interfejs I? 1.6. Interfejs B i I wariant L2TP Interfejs D określa wymagania dla urządzeń Operatora Udostępniającego, oraz urządzenia Operatora Korzystającego, w przypadku, gdy dostęp do Usługi odbywa się na poziomie urządzenia BRAS lub routera IP (Opcja 3 lub 4) z wykorzystaniem wariantu agregacji ruchu IP w warstwie 2 L2TP. Schemat 16. Stos protokołów dla Interfejsu B oraz Interfejsu I wariant L2TP. interfejs B DiffServ-IP L2TP ATM, Ethernet, FR, POS SDH, Ethernet PHY Warstwa sieciowa Interfejs warstwy sieciowej musi obsługiwać IP wersję 4 zgodnie z rekomendacją IETF RFC 791 i 2474; Interfejs warstwy sieciowej musi obsługiwać L2TP dla ruchu IP zgodnie z rekomendacją IETF RFC 2661; 26

27 Interfejs warstwy sieciowej powinien obsługiwać IP wersję 6 zgodnie z rekomendacją IETF RFC 2460; Interfejs warstwy sieciowej powinien obsługiwać znaczniki DiffServ zgodnie z rekomendacją IETF RFC Warstwa łącza danych Interfejs warstwy łącza danych może obsługiwać standardy ATM w warstwie adaptacyjnej AAL5 zgodnie ze standardami ATM Forum (styk UNI lub NNI); Interfejs warstwy łącza danych może obsługiwać standard Ethernet VLAN zgodnie ze standardem IEEE 802.1Q; Interfejs warstwy łącza danych może obsługiwać inne standardy t.j. Ethernet, Frame Relay, POS. Warstwa fizyczna Interfejs warstwy fizycznej musi obsługiwać jeden z poniższych interfejsów: o interfejs optyczny STM-1, STM-4 lub STM-16 zgodnie z rekomendacją ITU G.975; o interfejs Ethernet dla warstwy fizycznej - 10Mbps, 100Mbps, 1Gbps lub 10Gbps. Pytanie 22 Czy uważasz za zasadne, oferowanie usług dostępu szerokopasmowego w oparciu o zdefiniowany powyżej Interfejs B wariant L2TP? Pytanie 23 Czy uważasz za zasadne, oferowanie usług dostępu szerokopasmowego w oparciu o zdefiniowany powyżej Interfejs I wariant L2TP? 27

28 2. Parametry jakości usług Nowe aplikacje multimedialne wymagają wysokich parametrów jakości usług takich jak brak opóźnień czasowych czy gwarantowana przepustowość. W celu umożliwienia Operatorowi Korzystającemu na świadczenie usług detalicznych wymagających gwarancji jakości usług należy rozważyć rozszerzenie oferty ramowej w tym aspekcie w oparciu o istniejące mechanizmy w sieci ATM i IP. Parametry jakości usług (QoS, Quality of Service) to zestaw wymagań, które musi spełnić sieć, aby zapewnić odpowiedni poziom usług transmisji danych. Wymagania dotyczące jakości usług oparte są na standardach przemysłowych opracowanych przez organizacje i stowarzyszenia zrzeszające m.in. operatorów telekomunikacyjnych i producentów sprzętu telekomunikacyjnego (np. ATM Forum, IETF) Sieć ATM Główną charakterystyką architektury sieci ATM jest możliwość zapewnienia parametrów jakości usług dla usług transmisji danych. Zapewnienie parametrów jakości usług odbywa się poprzez zdefiniowanie odpowiednich kategorii usług odnoszących się do połączeń w sieci ATM, czyli kanałów wirtualnych VC (Virtual Channels) oraz ścieżek VP (Virtual Paths). W ramach jednej ścieżki wirtualnej kanały wirtualne mogą dzielić asymetrycznie wspólne parametry jakościowe - takie jak CLR (Cell Loss Rate) - przez przyporządkowanie połączeniom odpowiedniej kategorii (klasy ruchu) usług. Stowarzyszenie ATM Forum wyodrębniło następujące główne klasy ruchowe dostarczające usługi ATM: 1) CBR (Constant Bit Rate) - odnosi się do usług charakteryzujących się stałym zapotrzebowaniem na pasmo, takich jak emulacja łączy, transmisja głosu bez kompresji i mechanizmu wykrywania ciszy. Przykładowe zastosowania CBR: interaktywne audio/wideo (np. telefonia IP, wideokonferencje); dystrybucja audio/wideo (np. radio, telewizja, telenauczanie); wyszukiwanie audio/video (np. audio/video na żądanie); inne aplikacje typu dane/tekst/obrazy o stałej przepływności lub dla których wymagania czasowe uzasadniają zastosowanie kanału CBR. 2) VBR (Variable Bit Rate) - przeznaczona dla usług wymagających zmiennej przepływności, definiowanych przez podanie kilku parametrów. Kategoria ta występuje w dwóch wersjach: jedna z istotnym uzależnieniem czasowym (real-time VBR) odpowiednia dla ruchu o wybitnie nierównomiernym charakterze (ang. burst), druga bez wyraźnego uzależnienia czasowego (non-real VBR) dla aplikacji wymagających tylko limitowanego czasu reakcji. Przykładowe zastosowania real-time VBR: 28

29 aplikacje czasu rzeczywistego (łącznie z wymienionymi dla CBR), dla których statystyczne zwielokrotnianie ze zmienną przepływnością przynosi większe korzyści w urządzeniu końcowym niż szkody wywołane utratą pojedynczych komórek; aplikacje czasu rzeczywistego (łącznie z wymienionymi dla CBR), dla których zmienna przepływność pozwala na bardziej efektywne wykorzystanie zasobów sieciowych. Przykładowe zastosowania non-real-time VBR: aplikacje wymagające limitowanego czasu reakcji (np. rezerwacje biletów, transakcje bankowe, systemu monitoringu); współpraca z Frame Relay. 3) UBR (Unspecified Bit Rate) - wskazana dla usług bez jakichkolwiek gwarancji jakościowych, także dla transmisji niewymagających określenia dopuszczalnego opóźnienia lub jego zmienności. Przykładowe zastosowania UBR: interaktywne tekst/dane/obrazy (np. transakcje bankowe, autoryzacja kart kredytowych); komunikacja typu tekst/dane/obrazy (np. , fax); wyszukiwanie tekstu/danych/obrazów (np. transfer plików, przeglądanie zasobów bibliotecznych); zagregowany LAN (np. styk LAN lub emulacja); zdalny terminal (np. telekomutacja, telnet). Dodatkowo stowarzyszenie ATM Forum wyodrębniło klasę ruchową ABR, jednakże jest ona bardzo rzadko wykorzystywana przez operatorów. Dla zdefiniowanych powyżej klas ruchowych można określić specyficzne parametry ruchowe oraz poziom jakości świadczenia usług (QoS). Klasy ruchowe sieci ATM mogą zostać określone przez następujące parametry jakości usług: 29

30 Klasa ruchowa sieci ATM CBR rtvbr nrtvbr UBR Parametry ruchowe PCR, CDVT X X X X 1 MCR X 2 SCR, MBS, CDVT X X Poziom jakości świadczenia usług (QoS) Peak-to-peak CDV X X Max CTD X X CLR X X X 1) W zależności od ustawień sieci 2) Klasa ruchu określona mianem UBR+ z gwarancją minimalnej szybkości transmisji Źródło: ATM Forum, Technial Committee, Traffic Management Specification Version PCR (Peak Cell Rate) maksymalna możliwa szybkość transmisji (wyrażana w ilości komórek na sekundę), z jaką może nadawać źródło danych. 2. CDVT (Cell Delay Variation Tolerance) parametr określający dopuszczalną (największą) różnicę czasu przyjścia komórki od jej teoretycznego czasu przyjścia do systemu w trakcie trwania połączenia. 3. MCR (Minimal Cell Rate) minimalna gwarantowana szybkość transmisji (wyrażana w ilości komórek na sekundę). 4. SCR (Sustainable Cell Rate) średnia szybkość transmisji mierzona przez cały czas trwania połączenia. 5. MBS (Maximum Burst Size) maksymalna ilość komórek ATM przesłana jednocześnie przy danym PCR pomiędzy dwoma punktami. 6. CDV (Cell Delay Variation) rozrzut pomiędzy dwoma wartościami CTD; Peak-to-peak CDV oznacza różnicę pomiędzy maksymalną a minimalną wartością CTD w trakcie trwania połączenia. 7. CTD (Cell Transfer Delay) całkowity czas transmisji komórki pomiędzy dwoma punktami: punktem 1 (np. źródłowe UNI) a punktem 2 (np. docelowe UNI) dla danego połączenia. Jest sumą czasu 30

31 propagacji przez węzły ATM oraz czasu przetwarzania w węzłach na odcinku punkt1-punkt2. 8. CLR (Cell Loss Ratio) stopa utraty komórek w czasie transmisji dla danego połączenia jest definiowana jako iloraz liczby komórek straconych do nadanych. REKOMENDACJE Transmisja danych w Sieci ATM na potrzeby Usługi powinna być wykonywana w klasie ruchowej CBR, nrtvbr, rtvbr, UBR zgodnie ze standardem ATM Forum oraz UBR+ zgodnie ze wskazaniem Operatora Korzystającego. Klasa ruchowa powinna zostać zdefiniowana dla poszczególnych VP (Virtual Paths) utworzonych pomiędzy urządzeniem DSLAM a Punktem Dostępu do Usługi w ramach sieci ATM. W ramach poszczególnych VP powinny zostać zdefiniowane VC (Virtual Channels) zapewniające wirtualne połączenie do abonenta i przesył danych od i do abonenta w klasie ruchowej odpowiadającej klasie ruchowej VP lub w klasie ruchowej o mniejszym priorytecie. Operator Korzystający powinien decydować o liczbie zdefiniowanych VC w ramach VP. Operator Udostępniający powinien świadczyć Usługę Operatorowi Korzystającemu w ustalonej klasie ruchowej i przy zapewnieniu odpowiednich parametrów jakości usług. Parametry jakości usług powinny zostać określone w Umowie o Dostępie dla danej klasy ruchowej i pojemności VP, przy czym Operator Udostępniający powinien zapewnić parametry jakości usług nie gorsze niż parametry, z jakimi świadczy własne usługi detaliczne szerokopasmowej transmisji danych przy wykorzystaniu technologii xdsl. Parametry jakości usług mogą różnić się dla przesyłu danych od i do abonenta. W przypadku, gdy parametry jakości świadczenia usług nie są zapewniane, Operatorowi Korzystającemu powinno przysługiwać prawo do złożenia reklamacji technicznej. Pytanie 24 Czy uważasz za zasadne, aby Operator Udostępniający oferował następujące klasy usług: CBR, nrtvbr, rtvbr, UBR, UBR+ zgodnie ze wskazaniem Operatora Korzystającego? Pytanie 25 Jakie parametry ruchowe, oraz jakie parametry jakości świadczenia usług powinny być gwarantowane w ramach udostępnianej wirtualnej ścieżki VP w danej klasie ruchowej? 31

32 2.2. Sieć IP Rozpatrując architekturę sieci IP pod kątem zarządzania ruchem, był on do niedawna środowiskiem usług tzw. best effort (realizuj jak najlepiej potrafisz). Architektura sieci IP w odróżnieniu do architektury sieci ATM nie ma wbudowanych mechanizmów gwarancji parametrów jakości usług. W klasycznych sieciach IP brak jest możliwości zarządzania zróżnicowanych kolejek i ustalania priorytetu przesyłania pakietów należących do różnych klas usług. Dlatego, w celu umożliwienia świadczenia usług wymagających gwarancji jakości usług implementuje się dodatkowe rozwiązania i technologie. Są one jednak znacznie mniej zestandaryzowane niż mechanizmy gwarancji jakości usług w sieci ATM. Ich implementacja często różni się pomiędzy różnymi dostawcami sprzętu i w konsekwencji możliwość ich stosowania zależy od konfiguracji sieci Operatora Udostępniającego. Istnieją dwie grupy rozwiązań zwiększających możliwość gwarancji parametrów jakości usług: Mechanizmy nadawania priorytetu ruchu; Mechanizmy inżynierii ruchu. Mechanizmy nadawania priorytetu ruchu Jednym ze sposobów wbudowania mechanizmów gwarancji parametrów jakości usług w architekturze IP jest mechanizm dla obsługi różnych typów aplikacji poprzez definicję i późniejsze rozróżnienie odpowiednich kategorii usług (ang. Differentiated Services - DiffServ). W celu rozróżnienia kategorii usług w nagłówku IP zostało zdefiniowane pole Differentiated Services (pole DS). DS składa się z sześciu bitów, które są częścią nagłówka IP formalnie znanego jako oktet TOS (ang. Type Of Service). DiffServ wykorzystuje bity TOS w celu przenoszenia informacji o kategorii usługi. Kategoria usługi decyduje o sposobie przesyłania i kolejkowania pakietów IP zwłaszcza, jeśli w sieci występują braki zasobów, takich jak odpowiedniej szerokości pasma i wielkości bufora. Węzeł DiffServ oferuje skalowalne rozróżnianie strumieni poprzez agregację w ograniczonej liczbie kolejek. 32

33 Schemat 17. Schemat działania mechanizmu DiffServ. Pakiety przychodzące Bufory i kolejki Łącze wychodzące Scheduler O elastyczności mechanizmu DiffServ decyduje możliwość oznakowania i zmiany kategorii usługi w czasie wędrówki pakietu od węzła do węzła. Przypisanie pakietowi IP kategorii usługi na brzegu sieci odbywa się w tzw. procesie klasyfikacji. Obecnie większość urządzeń BRAS ma funkcjonalność umożliwiającą przeprowadzenie procesu klasyfikacji. Klasyfikacja pakietów powinna odbywać się na urządzeniu BRAS, zapobiegając sytuacji, kiedy abonent będzie nadawał wszystkie swoje dane z najwyższym priorytetem wtedy priorytety tracą swój sens. Klasyfikator może nadawać kategorię usług w oparciu o zdefiniowaną politykę ruchową. Przykładowo można uzależnić nadawaną kategorię ruchu od rodzaju przesyłanych danych lub od klasy ruchowej zdefiniowanej po stronie sieci ATM. Zatem istnieje możliwość przeniesienia ustawień z sieci ATM do warstwy wyższej - IP. Szczegółowe rozwiązania dotyczące reguł klasyfikatora jak i zaliczania, oznaczania, odrzucania i reguł modelowania ruchu powinny zostać określone przez operatorów. Mechanizm DiffServ jest obecnie uważany jako jedyny pozwalający na zapewnienie gwarancji parametrów jakości usług w sieci IP. W celu dostarczania akceptowalnej jakości usług, oprócz mechanizmów nadawania priorytetu ruchu, należy uruchomić odpowiednie mechanizmy inżynierii ruchu. Mechanizmy inżynierii ruchu We współczesnych sieciach szeroko stosowana jest technologia MPLS (ang. Multiprotocol Label Switching) w celu obsługi mechanizmów inżynierii ruchu, oraz obsługi sieci wirtualnych. MPLS rozwiązuje problem integracji najlepszych cech tradycyjnych technologii warstwy 2 i warstwy 3. Osiąga to przez zdefiniowanie nowej metodologii działania sieci. Głównym komponentem w sieci MPLS jest router przełączania etykiet (ang. Label Switching Router), który jest w stanie zrozumieć i uczestniczyć w przekazywaniu pakietów IP i przełączaniu w warstwie 2. 33

34 MPLS jest to technologia stosowana przez routery LSR, w której przekazywanie (ang. routing) pakietów został zastąpiony przez tzw. przełączanie etykiet. Na brzegu sieci z protokołem MPLS do pakietu dołączana jest dodatkowa informacja zwana etykietą (ang. label). Router po odebraniu pakietu z etykietą (etykieta wejściowa) używa jej jako indeksu do wewnętrznej tablicy etykiet, w której znajduje się następny węzeł sieciowy oraz nowa etykieta (etykieta wyjściowa). Etykieta wejściowa jest zastępowana wyjściową i pakiet jest wysyłany do następnego węzła sieciowego (routera). Jeżeli następny router nie obsługuje protokołu MPLS etykieta jest usuwana. Etykiety są analogiczne do VPI/VCI używanych w ATM. Z punktu widzenia punkt-punkt, etykiety definiują ścieżki pomiędzy końcami połączenia, które nazywamy label switched paths (LSP). LSP są podobne do połączeń VC w technologii przełączania ATM i umożliwiają lepsze zarządzanie siecią. REKOMENDACJE Pakiety IP opuszczające BRAS powinny być znakowane w nagłówku IP w oparciu o mechanizm DiffServ i/lub w warstwie 2 zgodnie ze standardem Ethernet VLAN Tag - IEEE 802.1P. Operator Udostępniający powinien zagwarantować obsługę jakości usług w sieci IP w sposób odpowiadający zdefiniowanym klasom ruchu po stronie sieci ATM, tzn. dane z klasy ruchowej CBR powinny być obsługiwane z najwyższym priorytetem, a dane z klasy ruchowej UBR z najniższym. Pakiety IP powinny być przesyłane do innych urządzeń w sieci IP w sposób umożliwiający obsługę znaczników DiffServ, a w przypadku stosowania sieci MPLS należy użyć odpowiednich tuneli MPLS dla danej klasy usług. Pakiety IP powinny być przesyłane do innych urządzeń w sieci IP w sposób umożliwiający wydzielenie i rezerwację zasobów np. tunele MPLS, Ethernet VLAN. Pytanie 26 Czy uważasz za zasadne, aby pakiety IP opuszczające BRAS powinny być znakowane w nagłówku IP w oparciu o mechanizm DiffServ? Pytanie 27 Czy uważasz za zasadne, aby pakiety IP opuszczające BRAS powinny być znakowane w warstwie 2 zgodnie ze standardem Ethernet VLAN Tag - IEEE 802.1P? Pytanie 28 Jakie mechanizmy gwarancji jakości usług powinny zostać wykorzystane w sieci IP Operatora Udostępniającego dla usługi Tranzyt IP? 34

35 3. Schematy agregacji ruchu w sieci IP W celu umożliwienia świadczenia usług szerokopasmowych przez Operatora Korzystającego z wykorzystaniem sieci IP Operatora Udostępniającego (Opcja 3 i 4) niezbędne jest rozdzielenie ruchu Operatora Korzystającego od ruchu własnego Operatora Udostępniającego oraz agregacja ruchu w kierunku Operatora Korzystającego. Agregacja ruchu może być dokonana w warstwie 2 z wykorzystaniem sesji PPP bądź z wykorzystaniem mechanizmów w warstwie 3 tj. IP-VPN. Jeśli agregacja dokonana jest w warstwie 2 niezbędne jest wykorzystanie odpowiedniego mechanizmu tunelowania np. L2TP, MPLS. Jeśli agregacja dokonana jest w warstwie 3 to sesja PPP zakańczana jest na urządzeniu BRAS i dalsza agregacja ruchu następuje przez przypisanie ruchu do odpowiednich sieci wirtualnych IP-VPN. Istnieje wiele możliwych schematów agregacji ruchu różniących się wykorzystanymi mechanizmami tunelowania i rozdzielenia ruchu. Poniżej przedstawiono 2 przykładowe warianty agregacji ruchu Schemat agregacji ruchu w warstwie 2 - L2TP Schemat 18. Schemat agregacji ruchu w warstwie 2 z wykorzystaniem protokołu L2TP. L2TP IP / PPP IP LAC / BRAS ATM DSLAM MDF LPA modem abonent Schemat agregacji ruchu z wykorzystaniem protokołu L2TP (ang. Layer 2 Tunneling Protocol) bazuje na schemacie określonym przez IETF. Schemat realizacji usługi dostępu szerokopasmowego z agregacją ruchu w oparciu o protokół L2TP wygląda następująco. Abonent jest podłączony do urządzenia DSLAM za pomocą technologii xdsl, natomiast DSLAM jest podłączony do urządzenia LAC (ang. L2TP Access Concentrator) za pomocą sieci ATM. Urządzeniem LAC może być urządzenie BRAS Operatora Udostępniającego z funkcjonalnością obsługi protokołu L2TP. W dalszej kolejności urządzenie LAC jest podłączone do sieci Operatora Korzystającego za pomocą sieci IP/ATM. 35

36 Abonent jest podłączony do urządzenia LAC za pomocą zdefiniowanego kanału VC w sieci ATM poprzez urządzenie DSLAM. Urządzenie LAC oraz router Operatora Korzystającego są połączone za pomocą tunelu L2TP. Tunel L2TP jest logicznym połączeniem pomiędzy dwoma urządzeniami. Sesja PPP pomiędzy abonentem, a serwerem Operatora Korzystającego jest ustanowiona w następujący sposób. Abonent wysyła zapytanie do urządzenia LAC w celu zestawienia sesji PPP z routerem Operatora Korzystającego. To zapytanie jest przekazywane dalej przez urządzenie LAC do routera Operatora Korzystającego z wykorzystaniem tunelu L2TP. Po zestawieniu sesji PPP pomiędzy abonentem, a routerem Operatora Korzystającego pakiety IP mogą przepływać pomiędzy urządzeniami. Dane enkapsulowane w ramce PPP są przesyłane do urządzeni LAC w zdefiniowanych kanałach VC z wykorzystaniem sieci ATM. Urządzenie LAC otrzymuje ramkę PPP z wykorzystaniem pośredniej warstwy adaptacyjnej AAL 5, enkapsuluje każdą z ramek nagłówkiem L2TP i przesyła dalej do routera Operatora Korzystającego. Tunel L2TP pomiędzy urządzeniem LAC, a routerem Operatora Korzystającego może agregować wiele sesji PPP, każdy związany z innym abonentem xdsl. Także pomiędzy urządzeniem LAC, a routerem Operatora Korzystającego można zdefiniować wiele tuneli L2TP. Wadą tego rozwiązanie jest fakt, iż Operator Udostępniający nie ma wglądu do zawartości sesji PPP na węzłach pośrednich, co powoduje brak możliwości gwarantowania jakości usług w całej sieci Operatora Udostępniającego. Innymi słowy, cały ruch w ramach zdefiniowanego tunelu L2TP musi mieć te same zagregowane parametry jakości usług. Zaletą tego rozwiązania jest z pewnością prosta implementacja. W tym schemacie Operator Korzystający musi posiadać własne urządzenie BRAS w celu zakończenia sesji PPP we własnej sieci. 36

37 3.2. Schemat agregacji ruchu w warstwie 3 Schemat 19. Schemat agregacji ruchu w warstwie 3 z wykorzystaniem wirtualnych routerów. RADIUS Uwierzytelnienie Autoryzacja Rozliczenie Wirtualne routery IP / PPP IP BRAS ATM DSLAM MDF LPA modem abonent Schemat agregacji ruchu w warstwie 3 wykorzystuje zdefiniowane routery wirtualne na urządzeniu BRAS i opiera się na protokole RADIUS, który jest protokołem typu klient/serwer wykorzystywany do uwierzytelnienia, autoryzacji i rozliczenia. Urządzenie BRAS i zdefiniowane na nim routery wirtualne, działają jako klient w stosunku do serwera RADIUS należącego do Operatora Korzystającego. Zdefiniowanie routerów wirtualnych na urządzeniu BRAS pozwala na rozdzielenie zasobów urządzenia BRAS i przypisanie ich do obsługi konkretnego ruchu (poprzez definicję obsługiwanych interfejsów), oraz definicję oddzielnych sieci wirtualnych z obsługą własnych tabel routingu. Urządzenie BRAS jest odpowiedzialne za przekazywanie danych uwierzytelniających, takich jak nazwa użytkownika i hasło, do serwera RADIUS. Dane uwierzytelniające są przekazywane przez abonenta xdsl z chwilą zainicjowania sesji PPP. Serwer RADIUS odpowiedzialny jest za uwierzytelnienie abonenta xdsl i przesłanie niezbędnych danych konfiguracyjnych umożliwiających świadczenie usługi. Schemat realizacji usługi dostępu szerokopasmowego z agregacją ruchu z wykorzystaniem wirtualnych routerów wygląda następująco. Abonent jest podłączony do urządzenia DSLAM za pomocą technologii xdsl, natomiast DSLAM jest podłączony do urządzenia BRAS za pomocą sieci ATM. W dalszej kolejności urządzenie BRAS jest podłączone do sieci Operatora Korzystającego za pomocą sieci IP/ATM. Abonent jest podłączony do urządzenia BRAS za pomocą zdefiniowanego kanału VC w sieci ATM poprzez urządzenie DSLAM. Sesja PPP zainicjowana przez abonenta, w odróżnieniu do poprzedniego schematu, zakańczana jest na urządzeniu BRAS, a nie przekazywana dalej do routera Operatora Korzystającego. Urządzenie BRAS przesyła odpowiednie dane uwierzytelniające do serwera RADIUS i w 37