WPŁYW SPOSOBU OGRZEWANIA NA EFEKTYWNOŚĆ PROCESU BEZLENOWEGO ROZKŁADU ŚCIEKÓW MLECZARSKICH

Transkrypt

1 fermentacja metanowa, promieniowanie mikrofalowe, biogaz, ścieki mleczarskie Marcin ZIELIŃSKI, Anna GRALA, Magda DUDEK, Marcin DĘBOWSKI * WPŁYW SPOSOBU OGRZEWANIA NA EFEKTYWNOŚĆ PROCESU BEZLENOWEGO ROZKŁADU ŚCIEKÓW MLECZARSKICH Opisane badania dotyczą wpływu promieniowania na efektywność procesu beztlenowego rozkładu ścieków mleczarskich. Zastosowany układ badawczy składał się z reaktorów beztlenowych - reaktora R1, poddawanego działaniu promieniowania mikrofalowego i reaktora R2 ogrzewanego konwekcyjnie, który jednocześnie stanowił układ kontrolny. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, iż zastosowanie promieniowania mikrofalowego jako sposobu ogrzewania wpływa na procesy beztlenowego rozkładu ścieków mleczarskich. Większą efektywność usuwania zanieczyszczeń organicznych, wyrażonych jako chemiczne zapotrzebowanie na tlen (ChZT) uzyskano w reaktorze ogrzewanym mikrofalowo (83%) niż w reaktorze ogrzewanym konwekcyjnie (62%). Ilość wytworzonego metanu w stosunku do usuniętego ładunku ChZT dla obu komór reakcyjnych była bardzo zbliżona, 107,2 l CH4/ kg us. ChZT i 110,2 l CH4/ kg us. ChZT, odpowiednio dla reaktora ogrzewanego mikrofalowo i reaktora ogrzewanego konwekcyjnie. Uzyskane wyniki mogą dowodzić, iż ogrzewanie ścieków za pomocą promieniowania mikrofalowego nie zakłóca przebiegu procesu fermentacji metanowej. 1. WPROWADZENIE Polska jest czołowym producentem mleka na świecie, co powoduje konieczność oczyszczania dużych ilości ścieków mleczarskich. Z jednego litra przetworzonego mleka może powstać do 10 dm3 ścieków. W typowej polskiej mleczarni w ciągu doby powstaje od 450 do 600 m3 ścieków [1, 8]. Ścieki pochodzące z zakładów produkcji mleczarskiej są jednymi z najbardziej zanieczyszczonych ścieków w przemyśle spożywczym [8]. Ścieki mleczarskie powstają głównie w procesach mycia i płukania. W skład ścieków wchodzą głównie białka, tłuszcze i laktoza pochodzące z mleka. * Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Katedra Inżynierii w Ochronie Środowiska, Olsztyn.

2 536 M. ZIELIŃSKI i in. Podczas czyszczenia chemicznego do ścieków przedostają się także duże ilości zasad, kwasów i detergentów [13, 11]. Wysokie stężenie związków organicznych jest przyczyną problemów w oczyszczaniu ścieków mleczarskich. Stosowanie metod tlenowych okazuje się być mało wydajne ze względu na pęcznienie osadu i nadmierny wzrost ilości biomasy. Kolejną wadą są duże koszty instalacji i wysokie zużycie energii na napowietrzanie ścieków. Coraz większą uwagę naukowców przyciągają metody beztlenowe, które przynoszą lepsze efekty oczyszczania ścieków charakteryzujących się dużą ilością związków organicznych. Są to metody energooszczędne, nie produkujące dużych ilości osadu, generujące cenne biopaliwo- metan [4]. Metody anaerobowe wykorzystują nowoczesne reaktory beztlenowe, przy czym najpowszechniej stosowanymi są reaktory UASB oraz wszelkie ich modyfikacje, reaktory ASBR i CSTR [6]. Wciąż poszukiwane są udoskonalenia stosowanych metod, które umożliwią szybsze i skuteczniejsze oczyszczanie ścieków mleczarskich. Jednym z takich usprawnień może okazać się zastosowanie promieniowania mikrofalowego. Promieniowanie mikrofalowe znalazło szerokie zastosowanie w radiolokacji, telekomunikacji, medycynie, czy przemyśle spożywczym. Pojęciem mikrofale określa się fale elektromagnetyczne o długości od 1 m do 1 mm, co odpowiada częstotliwości od 300 MHz do 300 GHz [12]. Promieniowanie mikrofalowe rozchodzi się w postaci wzajemnie przenikających się drgań magnetycznych i elektrycznych. Różnica między mikrofalami a falami elektromagnetycznymi o innej długości jest taka, że generują ruch molekuł w zmiennym polu elektrycznym bez naruszania trwałości istniejących wiązań chemicznych. Promieniowanie mikrofalowe niesie energię mniejszą niż energia rozpadu wiązania chemicznego. Materia może pochłaniać promieniowanie elektromagnetyczne na dwa sposoby. Pierwszy określany mianem polaryzacji dipolowej odpowiada za efekt ogrzewania mikrofalowego. Drugi sposób pochłaniania promieniowania elektromagnetycznego polega na wykorzystaniu właściwości, jaką jest przewodnictwo jonowe [7]. W ciągu ostatnich lat technikę mikrofalową zaczęto wykorzystywać do ochrony środowiska naturalnego, głównie w oczyszczalniach ścieków jako sposobu usuwania barwników, fenolu, pentachlorofenolu i wielu innych substancji będących składnikami ścieków [2]. Stwierdzono także, że technologia mikrofalowa wykazuje znaczący potencjał i może być wykorzystywana jako alternatywne źródło ogrzewania w procesie oczyszczania ścieków [10]. Celem prezentowanych badań było ukazanie wpływu promieniowania mikrofalowego na wydajność procesu rozkładu zanieczyszczeń organicznych zawartych w ściekach mleczarskich. Zakres prowadzonych prac obejmował ocenę wpływu zastosowanego sposobu ogrzewania ścieków na ilość rozłożonych związków organicznych oraz tempo ich rozkładu. Oceniono też wpływ sposobu ogrzewania na ilość oraz jakość powstającego biogazu.

3 Wpływ sposobu ogrzewania na efektywność procesu beztlenowego METODYKA Prowadzone prace polegały na analizie sprawności usuwania zanieczyszczeń przez mikroorganizmy osadu fermentacyjnego w zależności od zastosowanej metody ogrzewania oraz badaniach ilościowych i jakościowych powstającego w warunkach beztlenowych biogazu STANOWISKO BADAWCZE Układ badawczy składał się z dwóch szklanych komór reakcyjnych o objętości 1 dm 3 (R 1 i R 2 ). Zawartość reaktora stanowił osad czynny oraz spreparowane ścieki mleczarskie. Reaktor R 1 umieszczono w szczelnej obudowie. Zawartość reaktora ogrzewano wykorzystując promieniowanie mikrofalowe. Źródłem promieniowania mikrofalowego był magnetron, który wytwarzał mikrofale z mocą 700 W. Ilość energii mikrofalowej przesyłanej do układu reaktora R 1 związana była z częstotliwością pracy generatora mikrofal. Magnetron emitował promieniowanie ze stałą wydajnością, natomiast ilość dostarczanej do reaktora energii regulowana była poprzez długość czasów jego pracy i przerw. Jednorazowa energia wprowadzana do układu wynosiła 4,8 Ws. Układ kontrolny stanowiła komora reakcyjna R 2, ogrzewana konwekcyjnie (przekazywanie ciepła spowodowane było różnicą temperatur). Aby zapewnić jednakowe stężenie biomasy w każdym punkcie komory reakcyjnej zawartość obu reaktorów mieszano za pomocą pomp perystaltycznych System gromadzenia biogazu stanowił hermetyczny worek tedlarowy, połączony szczelnie z komorą reakcyjną. Temperatura w obu układach badawczych wynosiła 35 C. Cykl pracy generatora mikrofal, 25 sekund pracy i 10 minut przerwy, umożliwił utrzymanie stałej temperatury 35 C w reaktorze R 1. Schemat układów badawczych przedstawia rys.1. Rys.1. Stanowisko badawcze: (a) układ ogrzewany mikrofalami: 1 reaktor beztlenowy R 1, 2 obudowa, 3 system gromadzenia biogazu, 4 pompa perystaltyczna, 5 generator mikrofal, 6 mikrofale; (b) układ ogrzewany konwekcyjnie: 1 reaktor beztlenowy R 2, 2 obudowa, 3 system gromadzenia biogazu, 4 pompa perystaltyczna

4 538 M. ZIELIŃSKI i in ORGANIZACJA BADAŃ Badania prowadzono w układzie ciągłym. Do zaszczepionych osadem beztlenowym komór reakcyjnych dodano mleko w proszku stanowiące substytut ścieków pochodzących z produkcji mleczarskiej. Użyty osad pochodził z zamkniętych komór fermentacyjnych Miejskiej Oczyszczalni Ścieków w Olsztynie. Do 500 cm 3 osadu dodano 10 g mleka w proszku. Początkowe obciążenie reaktora ładunkiem zanieczyszczeń organicznych wyrażonych w postaci ChZT było na poziomie 10 kg/m 3. Następnie reaktory podłączono do systemu mieszania oraz systemu gromadzenia gazu i umieszczono w obudowach. Eksperyment prowadzono przez 20 dób. Pobierane co piątą dobę ścieki przesączano i określano zawartość związków organicznych wyrażonych jako chemiczne zapotrzebowanie na tlen metodą dwuchromianową oraz analizowano ilość i jakość powstającego biogazu przy pomocy przenośnego analizatora gazu LMS xi GAS DATA. Aby zmierzyć ilość wytworzonego biogazu tedlarowy worek z gazem zanurzano w skalowanym naczyniu z wodą - objętość wypartej przez worek wody była równa objętości wytworzonego biogazu. 3. WYNIKI BADAŃ 3.1. ILOŚĆ I TEMPO ROZKŁADU ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH Wartość wskaźnika ChZT, oznaczona w ściekach przesączonych przed wprowadzeniem do reaktorów R 1 i R 2 wyniosła 16515,8 mg/dm 3. W reaktorze ogrzewanym mikrofalowo piątej doby badań zanotowano 36,1% spadek wartości ChZT w stosunku do wartości początkowej. Między piątą a dziesiątą dobą zaobserwowano 81,5% spadek wartości wskaźnika w porównaniu z pierwszą dobą prowadzenia eksperymentu. Ilość związków organicznych w reaktorze R 2 po 10 dobach procesu wynosiła 3051 mg/dm 3. Między dziesiątą a piętnastą dobą odnotowano spadek zaledwie o 0,6% w porównaniu z dziesiątą dobą. Ostatniej doby prowadzenia eksperymentu wartość wskaźnika ChZT w ściekach wynosiła 2689,5 mg/ dm 3, co świadczy o efektywności usuwania zanieczyszczeń organicznych na poziomie 83,7%. Największy spadek stężenia związków organicznych odnotowano pomiędzy piątą a dziesiątą dobą - spadek ten w stosunku do wartości początkowej 16515,8 mg/dm 3 wyniósł 45,1%, co stanowiło 54% całości usuniętych zanieczyszczeń. Między dziesiątą a dwudziestą dobą usunięto jedynie 363 mg/dm 3, co stanowiło 2,2% całości zanieczyszczeń. Usunięty ładunek ChZT w reaktorze R 1 wyniósł średnio 691,31 mg O 2 /dm 3 d. Pomiędzy pierwszą

5 Usunięty ładunek zanieczyszczeń [mg O2/dm 3 d] Wpływ sposobu ogrzewania na efektywność procesu beztlenowego 539 a piątą dobą usunięty ładunek wynosił 1193,4 mg O 2 / dm 3 d, między piątą a dziesiątą dobą wartość usuniętego ładunku była największa (1499,76 mg O 2 /dm 3 d). Między dziesiątą a piętnastą dobą usunięty ładunek ChZT wyniósł zaledwie 19,44 mg O 2 /dm 3 d, natomiast pomiędzy piętnastą a ostatnią dobą eksperymentu - 53,02 mg O 2 /dm 3 d. W przypadku reaktora R 2 ogrzewanego konwekcyjnie sytuacja wyglądała podobnie. Do piątej doby prowadzenia badań wartość ChZT spadła o 16,1% porównując z pierwszą dobą prowadzenia badań. Dziesiątej doby wartość ChZT wynosiła 7654,2 mg/dm 3, co stanowiło o 53,7% mniej od wartości początkowej. Między dziesiątą a dwudziestą dobą eksperymentu wartość ChZT spadła z 7654,2 mg/dm 3 odnotowanych dziesiątej doby do 6237,5 mg/dm 3. Podsumowując, efektywność oczyszczania ścieków w reaktorze ogrzewanym konwekcyjnie wyniosła 62,2%, z czego 56% usuniętych zanieczyszczeń została wyeliminowana między piątą a dziesiątą dobą. Efektywność oczyszczania ścieków w reaktorze ogrzewanym konwekcyjnie była o 21,5 % niższa niż w przypadku reaktora ogrzewanego mikrofalowo. Średni usunięty ładunek ChZT w komorze reakcyjnej R 2 wyniósł 513,91 mg/dm 3 d. Pomiędzy pierwszą a piątą dobą usunięty ładunek wynosił 533,04 mg O 2 /dm 3 d, zaś między piątą a dziesiątą ,28 mg O 2 /dm 3 d. Między dziesiątą a piętnastą dobą usunięty ładunek ChZT wyniósł 155,78 mgo 2 /dm 3 d, natomiast pomiędzy piętnastą a ostatnią dobą eksperymentu - 125,56 mg O 2 /dm 3 d. Rys. nr 2 przedstawia usunięty ładunek zanieczyszczeń w zależności od zastosowanego rodzaju ogrzewania Doby prowadzenia badań [d] ogrzewania mikrofalowe ogrzewanie konwekcyjne śr. ogrzewanie mikrofalowe śr. ogrzewanie konwekcyjnie Rys. 2. Usunięty ładunek zanieczyszczeń oraz średni usunięty ładunek zanieczyszczeń [mg/o 2 d] w zależności od rodzaju stosowanego ogrzewania

6 Przyrost biogazu [ml/d] 540 M. ZIELIŃSKI i in ILOŚĆ I SKŁAD BIOGAZU W wyniku procesu fermentacji metanowej w reaktorze ogrzewanym za pomocą promieniowania mikrofalowego podczas pierwszych pięciu dób eksperymentu powstało 954,1 cm 3 biogazu co stanowiło 43,1% gazu wyprodukowanego podczas trwania całego eksperymentu czyli 20 dób. Między piątą a dziesiątą dobą odnotowano znaczną produkcję biogazu cm 3, co stanowiło ponad 54% produkcji całkowitej. Po dziesiątej dobie produkcja biogazu wyraźnie zmalała - między dziesiątą a piętnastą dobą powstało zaledwie 35,4 cm 3 biogazu, a podczas ostatnich pięciu dób prowadzenia badań - 22,6 cm 3. Ponad 97% całkowitej ilości biogazu powstało podczas pierwszych dziesięciu dób eksperymentu. Całkowita produkcja biogazu w reaktorze R 1 wyniosła 2212 cm 3, średnio 110,61 cm 3 /d. Dobowy przyrost ilości biogazu w ciągu trwania eksperymentu przedstawiono na rys. 3. Zestawiając otrzymane wyniki z usuniętym ładunkiem zanieczyszczeń, układ badawczy podgrzewany promieniowaniem mikrofalowym generował biogaz w ilości 160 dm 3 /kg us. ChZT. Powstający biogaz zawierał średnio 67% CH 4, 32% CO 2, zaś pozostałe gazy stanowiły 1% ( O 2, H 2, H 2 S). Ilość metanu w całkowitej produkcji biogazu to 1482 cm 3, 74 cm 3 /d, 107,2 dm 3 CH 4 / kg us. ChZT ogrzewanie mikrofalowe ogrzewanie konwekcyjne śr. ogrzewanie mikrofalowe śr. ogrzewanie konwekcyjne Doby prowadzenia badań [d] Rys. 3. Dobowy przyrost biogazu oraz średni dobowy przyrost biogazu [cm 3 /d] w zależności od zastosowanego sposobu ogrzewania ścieków

7 Wpływ sposobu ogrzewania na efektywność procesu beztlenowego 541 Łączna ilość biogazu wytworzonego w reaktorze ogrzewanym konwekcyjnie wyniosła 1490 cm 3, 74,5 cm 3 /d (rys.3). Podczas pierwszych pięciu dób powstało 35% tej wartości. Kolejne pięć dób badań to 763 cm 3, czyli 51,2% produkcji całkowitej. W trakcie pierwszych dziesięciu dób trwania eksperymentu powstało 86,2% całkowitej ilości gazu. Podobnie, jak w przypadku reaktora R 1, produkcja biogazu po dziesiątej dobie znacznie spadła - między dziesiątą a piętnastą dobą powstało zaledwie 115,6 cm 3, zaś pomiędzy piętnastą a dwudziestą - 90 cm 3. Układ badawczy ogrzewany konwekcyjnie produkował biogaz w ilości 145 dm 3 /kg usuniętego ChZT. Powstający biogaz zawierał średnio 76% CH 4, 23% CO 2, zaś pozostałe gazy stanowiły 1% (O 2, H 2, H 2 S). Ilość metanu w całkowitej ilości powstałego biogazu to 1132,4 cm 3, 56,62 cm 3 /d, 110,2 dm 3 CH 4 / kg us. ChZT. 4. DYSKUSJA WYNIKÓW Dostarczenie promieniowania mikrofalowego wpływało na efektywność usuwania związków organicznych w układzie ogrzewanym mikrofalowo. W układzie tym uzyskano większą efektywność usuwania związków organicznych (83,7%) w porównaniu do systemu ogrzewanego konwekcyjnie (62%). Zastosowanie mikrofal w oczyszczaniu ścieków może okazać się efektywnym usprawnieniem klasycznie stosowanych metod. Jednostopniowe systemy oczyszczania ścieków mleczarskich zostały już dobrze przebadane w warunkach laboratoryjnych. Dotyczy to zarówno reaktorów ASBR, UASB, jak i reaktorów hybrydowych [19]. Monroy i in. [14] w wyniku oczyszczania w reaktorze beztlenowym ścieków pochodzących z produkcji lodów uzyskali 70% sprawność usuwania zanieczyszczeń organicznych przy średnim obciążeniu 5,5 kg ChZT/m 3 d Ozturk i in. [15] analizowali proces oczyszczania ścieków pochodzących z produkcji sera, osiągając 85 99% efektywność usuwania związków organicznych, przy obciążeniu od 2 do 7,3 kg ChZT /m 3 d. Do swoich badań wykorzystali reaktor hybrydowy UASB. Wielu badaczy ukazuje zalety metod kombinowanych oczyszczania ścieków. Jak zauważył Trawfik i in. [18], aby podnieść sprawność usuwania zanieczyszczeń ze ścieków mleczarskich, można stosować reaktor UASB łącznie z systemem AS. Tak kombinowane systemy umożliwiają podniesienie sprawności usuwania zanieczyszczeń do 99%. Jak stwierdził Rajesh Banu i in. [17], aby usprawnić oczyszczanie ścieków mleczarskich, można zastosować rozwiązania hybrydowe, takie jak usprawnienie działania reaktora UASB reakcjami fotochemicznymi, dzięki czemu można uzyskać 94% sprawność procesu usuwania zanieczyszczeń ze ścieków. Doświadczenia prowadzone przez Yan i in. [20] pokazały, iż użycie reaktora UASB do oczyszczania ścieków z produkcji sera umożliwiło ponad 97% zmniejszenie ilości zanieczyszczeń organicznych. Natomiast w reaktorach hybrydowych stosowanych przez Calli i in. [5] do oczyszczania ścieków

8 542 M. ZIELIŃSKI i in. z produkcji sera, uzyskano efektywność usuwania zawiązków organicznych na poziomie ponad 95% przy obciążeniu reaktora około 11 kg ChZT /m 3 na dobę. Oprócz reaktorów UASB wysoką wydajność oczyszczania ścieków mleczarskich zapewniają reaktory ASBR. Badania laboratoryjne prowadzone przez Banika i in. [3] dowiodły, że zastosowanie reaktora ASBR do oczyszczania ścieków syntetycznych, których substratem było sproszkowane mleko, umożliwia usuwanie związków organicznych na poziomie 62%. Ramasamy i in. [16] stosując w swoich badaniach reaktor ASBR do oczyszczania syntetycznych ścieków mleczarskich, w których stężenie dopływającego substratu wynosiło 10 g ChZT/dm 3, uzyskali efektywność usuwania zanieczyszczeń organicznych w przedziale od 90 97%. Barbusiński [19] uważa, że w instalacji UASB obniżenie ChZT może osiągnąć 70-90% przy dziennej produkcji biogazu w ilości 400 m 3 o zawartości metanu 70%. Zawartość metanu w biogazie powstałym podczas badań własnych wynosiła dla układu ogrzewanego konwekcyjnie 76 %, zaś dla systemu ogrzewanego mikrofalowo - 67%. Kavacik i in. [9] badali produkcję biogazu z fermentacji ścieków mleczarskich z obornikiem. Proces prowadzono w temperaturze 34 C przy różnym hydraulicznym czasie zatrzymania ( 5, 10, 15 i 20 dób). W każdym z opisywanych przypadków zawartość CH 4 w biogazie wynosiła 60%, więc o 7% mniej niż w przypadku reaktora ogrzewanego mikrofalowo. 5. WNIOSKI Sposób ogrzewania reaktora beztlenowego wpływa na efektywność usuwania związków organicznych. Promieniowanie mikrofalowe korzystnie wpłynęło na wydajność usuwania związków organicznych ze ścieków pochodzących z produkcji mleczarskiej. W układzie R 1 wykorzystującym promieniowanie mikrofalowe usunięto 83,7% zanieczyszczeń, podczas gdy w układzie badawczym z ogrzewaniem konwekcyjnym - 62%. Reaktor ogrzewany konwekcyjnie cechował się lepszym składem jakościowym biogazu, aczkolwiek produkcja gazu była wyraźnie mniejsza. Biorąc pod uwagę ilość wytworzonego metanu w stosunku do usuniętego ładunku ChZT wartości dla obu komór reakcyjnych były bardzo zbliżone - 107,2 l CH 4 / kg us.chzt i 110,2 l CH 4 / kg us.chzt., odpowiednio dla reaktora ogrzewanego mikrofalowo i reaktora ogrzewanego konwekcyjnie. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono że ogrzewanie ścieków z wykorzystaniem promieniowania mikrofalowego nie zakłóca przebiegu procesu fermentacji metanowej. Zmiany temperatury spowodowane sposobem wprowadzania energii do reaktora nie wpłynęły w znaczącym stopniu na aktywność mikroorganizmów mezofilowych.

9 Wpływ sposobu ogrzewania na efektywność procesu beztlenowego 543 LITERATURA [1] ANIELAK A.M., Gospodarka wodno ściekowa przemysłu mleczarskiego, Agro Przemysł, 2008, Vol. 2, [2] APPLETON T. J., COLDER R. I., KINGMAN S. W., LOWNDES I. S., READ A. G., Microwave technology for energy efficient processing of waste, Applied Energy, 2005, Vol. 81, [3] BANIK G. C., DAGUE R. R., ASBR treatment of low strength industrial wastewater at psychrophilic temperatures, Water Science Technology, 1997, Vol. 36, [4] BANU J.R., ANANDAN S., KALIAPPAN S., YEOM I.T., Treatment of dairy wastewater using anaerobic and solar photocatalytic methods, Solar Energy, 2008, Vol. 82, [5] CALLI B., YUKSELEN M. A., Anaerobic treatment by a hybrid reactor, Environmental Engineering Science, 2002, Vol. 19, [6] DEMIREL B., YENIGUN O., ONAY T.T., Anaerobic treatment of dairy wastewaters: a review, Process Biochemistry, 2005, Vol. 40, [7] GRŰBEL K., MACHNICKA A., Oddziaływanie dezintegracji mikrofalowej na osad czynny, Proceedings of ECOpole, 2011, Vol. 5, [8] HEAVEN M.W., WILD K., VERHEYEN V., CRUICKSHANK A., WATKINS M., NASH D., Seasonal and wastewater stream variation of trace organic compounds in a dairy processing plant aerobic bioreactor, Bioresource Technology, 2011, Vol. 102, [9] KAVACIK B., TOPALOGLU B., Biogas production from co-digestion of a mixture of cheese whey and dairy manure, Biomass and bioenergy, 2010, Vol. 34, [10] LIN L., CHEN J., XU Z., YUAN S., CAO M., LIU H., LU X., Removal of ammonia nitrogen in wastewater by microwave radiation: A pilot scale study, Journal of Hazardous Materials, 2009, Vol. 168, [11] LUO J., DING L., QI B., JAFFRIN M.Y., WAN Y., A two-stage ultrafiltration and nanofiltration process for recycling dairy wastewater, Bioresource Technology, 2011, Vol. 102, [12] Nowa Encyklopedia Powszechna, PWN, Warszawa 1996, Vol. 4, No. 218, [13] PERLE M., KIMCHIE S., SHELEF G., Some biochemical aspects of the anaerobic degradation of dairy wastewater, Water Research, 1995, Vol. 29, [14] MONROY O., JOHNSON K. A., WHEATLEY A. D., HAWKES F., CAINE M., The anaerobic filtration of dairy waste: results of a pilot trial, Bioresource Technology, 1994, Vol. 50, [15] OZTURK I., EROGLU V., UBAY G., DEMIR I., Hybrid upflow anaerobic sludge blanket reactor (HUASBR) treatment of dairy effluents, Water Science Technology, 1993, Vol. 28, [16] RAMASAMY E. V., GAJALAKSHMI S., SANJEEVI R., JITHESH M. N., ABBASI S. A., Feasibility studies on the treatment of dairy wastewaters with upflow anaerobic sludge blanket reactors, Bioresource Technology, 2004, Vol. 93, No. 20, [17] RAJESH BANU J., ANADAN S., KALIAPPAN S., ICK-TAE YEOM, Treatment of dairy wastewater using anaerobic and solar photocatalytic methods, Solar Energy, 2008, Vol. 82, [18] TRAWFIK A., SOBHEY M.,BADAWY M., Treatment of a combined dairy and domestic wastewater in a up-flow anaerobic sludge blanket (UASB) reactor by activated sludge (AS System), Desalination, 2008, Vol. 227, [19] BARBUSIŃSKI K., Zastosowanie bioreaktorów beztlenowych do podczyszczania ścieków mleczarskich, Referat wygłoszony w trakcie konferencji Ochrona Środowiska. Woda i ścieki w Przemyśle Spożywczym w marca 2010 Białymstoku. [20] YAN J.Q., LO K.V., LIAO P. H., Anaerobic digestion of cheese whey using up-flow anaerobic sludge blanket reactor, Biological Wastes, 1989, Vol. 27,

10 544 M. ZIELIŃSKI i in. INFLUENCE OF HEATING METHOD ON DAIRY WASTEWATER ON ANAEROBIC DIGESTION PROCESS These studies include the effects of radiation on the efficiency of anaerobic treatment of dairy wastewater. The applied test system consisted of anaerobic reactors - reactor R1, subjected to microwave radiation and convection heated reactor R2, which also was the control system. Based on the obtained results it was found that the use of microwave radiation as a means of heating affects the processes of anaerobic dairy wastewater. More efficient removal of organic pollutants, expressed as chemical oxygen demand (COD) were obtained in the reactor heated in microwave (83%) than in the reactor that heated convection (62%). The amount of methane produced in relation to the COD load removed for both chambers of reaction was very similar, R l CH 4 / kg rm. COD, R l CH 4 / kg rm. COD, which can prove that the heating treatment using microwave radiation does not interfere with the process of methane fermentation.