Stan przygotowań do wprowadzenia naziemnej telewizji cyfrowej w Polsce

Transkrypt

1 Stan przygotowań do wprowadzenia naziemnej telewizji cyfrowej w Polsce Materiał przygotowany w ramach europejskiego projektu DICE (Digital Innovation through Cooperation in Europe) przez Krajową Izbę Gospodarczą Elektroniki I Telekomunikacji Projekt współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF), w ramach programu Interreg IIIc East Warszawa, grudzień 2006 r.

2 Spis treści Streszczenie Wstęp Potrzeba uruchomienia naziemnej telewizji cyfrowej w Polsce a koszty jej wprowadzenia po stronie odbiorców Otoczenie legislacyjne Ważniejsze dokumenty dotyczące cyfryzacji radia i telewizji Strategia z 4 maja 2005 r System gwarancji interoperacyjności odbiornika DTT dla Polski Otoczenie analogowe Plan regionalny i konferencja RRC Polska po konferencji RRC Okres przejściowy Okres przejściowy wg Wariantowej analizy z 2003 r Okres przejściowy w Strategii z 4 maja 2005 r Koncepcja okresu przejściowego po konferencji RRC Nowelizacja Strategii z 4 maja 2005 r Emisje testowe i pilotażowe Podsumowanie Bibliografia... 18

3 Streszczenie Proces wprowadzania naziemnej telewizji cyfrowej w Europie uległ znacznemu przyśpieszeniu. Od krajów członkowskich Unii Europejskiej oczekuje się zakończenia procesu konwersji analogowocyfrowej do roku Na tym tle proces cyfryzacji telewizji naziemnej w Polsce przebiega zbyt wolno. Mimo wieloletnich przygotowań i licznych emisji testowych nie udało się jak dotąd uruchomić regularnej emisji cyfrowej. Z drugiej strony dla połowy polskiego społeczeństwa naziemna telewizja cyfrowa pozostanie jedynym sposobem na powiększenie liczby odbieranych programów i wyraźną poprawę jakości odbioru. Dla większości polskich nadawców będzie szansą na uzyskanie ogólnopolskiego zasięgu. Jednocześnie istniejące regulacje prawne nie nadążają za postępem technicznym, a uruchomienie stałej emisji naziemnej programów cyfrowych wymaga takich regulacji. Znikoma jest też wiedza polskiego społeczeństwa na temat zalet i możliwości jakie niesie ze sobą nowa technika przekazu. Kolejnym czynnikiem utrudniającym ten proces jest wysoki stopień zajętości widma częstotliwości przez telewizje analogową i ograniczone możliwości równoległej eksploatacji sieci analogowych z cyfrowymi. Brak jest również oficjalnej decyzji co do standardu kompresji sygnału wizji i fonii dla naziemnej telewizji cyfrowej, która ma być wdrażana w Polsce. Uniemożliwia to przygotowanie producentów do wprowadzenia na rynek odpowiednich odbiorników jak również oszacowanie kosztów jakie z tego tytułu poniosą gospodarstwa domowe. Opracowanie przedstawia przebieg dotychczasowych przygotowań, ważniejszych dokumentów i działań podejmowanych na przestrzeni ostatnich 10 lat, a zmierzających do skutecznego wdrożenia naziemnej telewizji cyfrowej w Polsce. Zawarto w nim opis stanu istniejącego na koniec roku 2006 oraz zwrócono uwagę na kluczowe problemy wymagające podjęcia i rozwiązania. W podsumowaniu zawarto tezę o konieczności przyspieszenia procesu konwersji analogowo-cyfrowej oraz opracowania planu działań umożliwiających jego przeprowadzenie

4 1. Wstęp W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku nastąpił w Polsce dynamiczny rozwój różnych form przekazu telewizyjnego. Uchwalenie w 1992 r. ustawy o radiofonii i telewizji i powołanie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w 1993 r. umożliwiło powstanie legalnie działających telewizji komercyjnych. Towarzyszył temu rozwój telewizyjnych sieci kablowych oraz powstanie pierwszej polskiej (na razie analogowej) platformy satelitarnej (telewizja Polsat, a następnie Polsat 2). Ustawa regulowała zasady przyznawania i funkcjonowania koncesji na programy radiowe i telewizyjne oraz techniczne warunki nadawania ustalane w porozumieniu z Ministrem Łączności. Konieczność takich uregulowań wynikała zarówno z obowiązku realizacji przez KRRiT polityki państwa w zakresie ochrony wolności słowa, pluralizmu politycznego i dorobku kultury narodowej, jak i z potrzeby regulowania dostępu do dobra rzadkiego jakim są zasoby częstotliwości radiowych. Postępujący w Europie i na świecie proces cyfryzacji radiofonii i telewizji zapoczątkował w Polsce działanie dwóch pierwszych cyfrowych platform satelitarnych: Cyfra+ i Polsat Cyfrowy. Stworzyły one nie tylko możliwość dostępu do nowej techniki, ale przede wszystkim wpłynęły na poszerzenie oferty programowej. Pojawiło się też wiele specjalizowanych programów nadawanych wyłącznie satelitarnie (najczęściej są one również obecne w dużych sieciach kablowych) jak TVN 24, Tele5 czy Polsat Sport, których nadawanie za pomocą nadajników naziemnych jest niemożliwe ze względu na brak dostatecznych zasobów częstotliwości. Powoli i systematycznie cyfryzują się sieci kablowe, oferując w pierwszym rzędzie cyfrową jakość dla programów płatnych. Rozwój platform satelitarnych i kablowych odbywał i odbywa się na zasadach czysto rynkowych. Istniejące uregulowania prawne okazały się wystarczające aby nie hamować tego rozwoju. Inaczej w przypadku przekazu naziemnego. Proces konwersji analogowo-cyfrowej jest w znacznym stopniu uzależniony od faktu, iż naziemna telewizja cyfrowa funkcjonuje w tych samych zakresach częstotliwości co istniejąca telewizja analogowa. Wysoki poziom zajętości widma częstotliwości przez telewizję analogową narzuca potrzebę zastosowania specjalnych rozwiązań i regulacji w okresie niezbędnym do systematycznego zastępowania jednej techniki przez drugą. Odrębny problem stanowi łagodzenie kosztów transformacji zarówno po stronie nadawców jak i odbiorców. W tym pierwszym przypadku są to koszty inwestycyjne związane ze zmianą sposobu nadawania i koszty emisji równoległej, w drugim zaś koszty wyposażenia gospodarstw domowych w cyfrowe urządzenia odbiorcze. Doświadczenia innych krajów wskazują, że konieczne jest zaangażowanie państwa w proces transformacji i stworzenie specjalnych regulacji prawnych oraz szczegółowych planów działania umożliwiających sprawne przeprowadzenie tego procesu. Również Komisja Europejska wykazuje wielkie zaangażowanie w sprawę konwersji analogowo-cyfrowej, zalecając całkowite wyłącznie telewizji analogowej w krajach członkowskich UE do końca 2012 r. Radiodyfuzja 1 analogowa jest bowiem najbardziej widmochłonna ze stosowanych obecnie technik radiokomunikacyjnych. Wyłączenie emisji analogowej zaowocuje możliwością zdecydowanie bardziej efektywnego wykorzystania widma, co powinno przynieść wyraźne korzyści społeczne (znacznie poszerzony dostęp do informacji i rozrywki) i gospodarcze (wykorzystanie zwolnionej części widma na rozwój innych form komunikacji elektronicznej, nowe miejsca pracy, nowe dziedziny produkcji). Niniejsze opracowanie jest próbą przeglądu dziesięcioletniego okresu przygotowań oraz obecnego stanu gotowości do wprowadzenia telewizji cyfrowej w Polsce. Oparto je na dostępnych publikacjach oraz materiałach znajdujących się na stronach internetowych ministerstw i urzędów (patrz rozdz. 14 Bibliografia) oraz o wiedzę zdobytą w kontaktach międzynarodowych. Najwięcej miejsca poświęcono w nim sprawom związanym z planowaniem częstotliwości, gdyż w tym zakresie dostępny materiał jest najbogatszy. 2. Potrzeba uruchomienia naziemnej telewizji cyfrowej w Polsce a koszty jej wprowadzenia po stronie odbiorców Tematyka związana z planowanym wprowadzeniem w Polsce naziemnej telewizji cyfrowej jest coraz częściej przedmiotem publikacji zarówno w prasie popularnej jak i w czasopismach fachowych. Ma to niewątpliwie pewien wpływ na stan świadomości społeczeństwa, szczególnie wobec braku 1 Termin radiodyfuzja odpowiada angielskiemu terminowi broadcasting i odnosi się do rozpowszechniania programów radiofonicznych i telewizyjnych drogą rozsiewczą naziemną lub satelitarną

5 ogólnokrajowej, skoordynowanej i profesjonalnie przygotowanej akcji informacyjnej. Na akcję promocyjną jest jeszcze za wcześnie ze względu na brak konkretnej oferty dla odbiorcy. Wśród zalet wprowadzenia telewizji cyfrowej najczęściej wymienia się: poszerzenie oferty o nowe programy telewizyjne oraz usługi dodatkowe o charakterze informacyjnym i komercyjnym, poprawę jakości obrazu i dźwięku, a w przyszłości dostęp do programów telewizji wysokiej rozdzielczości (HDTV), możliwość uzyskania tzw. dywidendy cyfrowej w efekcie bardziej efektywnego wykorzystania widma częstotliwości i możliwość jej wykorzystania na inne usługi jak: telewizja mobilna, szerokopasmowy dostęp do Internetu, telekomunikacja. W publikacjach o charakterze gospodarczym podkreśla się szansę jaką niesie nowa technika dla rozwoju rynku nowych produkcji i usług oraz związanym z tym poszerzeniem rynku pracy. W przytaczanej w dalszej części opracowania Strategii z 4 maja 2005 r. [1] sformułowano najważniejsze z punktu widzenia polityki państwa cele wprowadzenia DTT 2. Niektóre z nich to: poszerzony dostęp do informacji, dóbr kultury i sztuki, ułatwienie korzystania z oświaty i nauki, edukacja obywatelska, dostarczanie rozrywki, stymulowanie wzrostu rodzimej produkcji audiowizualnej, rozwój techniczny, gospodarczy i rynkowy telewizji w Polsce, tworzenie warunków realizacji planów rozwoju kraju (epolska, Strategia Lizbońska). Wykaz zalet kontrastowany jest najczęściej z wysokimi kosztami tej transformacji, szczególnie po stronie odbiorców, wynikającymi z konieczności zakupu set-top boksa 3 lub zintegrowanego odbiornika cyfrowego. Ta teza wydaje się być wątpliwa, a niżej podjęto próbę oszacowania skali tego zagadnienia. Stan nasycenia odbiornikami telewizyjnymi gospodarstw domowych w Polsce (jest ich ponad 13,5 mln) przekracza 97%. Telewizja jest więc najpopularniejszym źródłem informacji i rozrywki: odbiornik radiowy posiada 55% gospodarstw, komputer 34% [2]. W bardzo wielu domach liczba odbiorników telewizyjnych jest wyższa niż jeden [3]. Kolejny zestaw liczb obrazuje procent gospodarstw domowych korzystających z różnych rodzajów odbioru. Liczba gospodarstw domowych, będących abonentami sieci kablowych sięga 4,5 mln. Liczba klientów cyfrowych platform satelitarnych sięga 2 mln 4. Wynika stąd, że naziemny odbiór telewizji jest jedynym sposobem odbioru dla prawie 50% gospodarstw domowych korzystających z odbiornika telewizyjnego, jedyną drogą na uzyskanie dostępu do rozszerzonej oferty programowej i usług dodatkowych, na lepszą jakość obrazu i dźwięku. Z drugiej strony, jak wynika z danych zawartych w rozdz. 7, dotyczących pokrycia kraju programami telewizyjnymi, jedynie programy TVP1 i TVP2 są dostępne dla prawie całej populacji drogą odbioru naziemnego. Programu telewizji Polsat nie może odbierać ponad 20% populacji, programów regionalnych (TVP3) ok. 30%, programu TVN ponad połowa. W wielkich aglomeracjach miejskich i miastach średniej wielkości dostęp do oferty programowej jest znacznie większy niż na obszarach mało zurbanizowanych, gdzie dostępność sieci kablowych jest ograniczona ze względu na wysoki koszt budowy infrastruktury, a odbiór z cyfrowych platform satelitarnych niezbyt popularny ze względu na dość wysokie koszty eksploatacji zestawu satelitarnego. Nadawcy operujący w naziemnych sieciach ponadregionalnych (kilka stacji nadawczych w różnych regionach kraju) też starają się lokować swoje stacje nadawcze w obszarach dużych miast. Tak więc dla sporej części populacji (szczególnie w rejonach mało zurbanizowanych) dostęp do wszystkich programów emitowanych obecnie naziemnie w technice analogowej będzie możliwy dopiero po uruchomieniu ogólnokrajowych multipleksów cyfrowych. Odbiór naziemnej telewizji cyfrowej, przynajmniej w pierwszym etapie wdrażania, powinien być otwarty (niekodowany) i całkowicie bezpłatny. Dowiodły tego przykłady zagraniczne (klęska płatnej platformy naziemnej w Wielkiej Brytanii i Hiszpanii) i krajowy przykład telewizji Canal+ (nie odniosła Powszechnie stosowany skrót na oznaczenie naziemnej telewizji cyfrowej z angielskiego: Digital Terrestrial Television. Urządzenie dekodujące podłączane do odbiornika analogowego, umożliwiające odbiór sygnału cyfrowego. dane przybliżone bez uwzględnienia uruchomionej ostatnio platformy n

6 sukcesu jako płatny kanał kodowany i zrezygnowała z koncesji naziemnej). Aby uzyskać dostęp do cyfrowych platform naziemnych odbiorca będzie musiał ponieść jednorazowo koszt zakupu przystawki (set-top boksa). Najprostsze urządzenie tego typu można nabyć za kwotę równoważną euro (ok. 150 zł), podczas gdy miesięczny koszt korzystania z: odbioru za pośrednictwem sieci kablowej, tylko kanały bezpłatne średnio ok. 40 zł, platformy satelitarnej Polsat Cyfrowy 35 zł za pakiet podstawowy, tzw. familijny, platformy Cyfra+ 29 zł za pakiet standardowy. Oczywiście oferta platformy naziemnej, nawet po całkowitym wyłączeniu telewizji analogowej, nie może się równać pod względem liczby programów z ofertą satelitarną i kablową. Niemniej jednak, część społeczeństwa może uzyskać dostęp do wartości dodanej za kwotę równą 4-miesięcznemu abonamentowi jednej z platform płatnych. W niektórych krajach europejskich (Włochy, Austria) zdecydowano się na subsydiowanie zakupu set-top boksów nie tylko dla zapewnienia możliwości odbioru cyfrowego najuboższym obywatelom, ale przede wszystkim w celu przyśpieszenia wdrożenia i uzyskania szybszego dostępu do zasobów częstotliwości po wyłączeniu emisji analogowej. Jednakże rozwiązanie takie, niezależnie od konieczności pozyskania odpowiednich środków finansowych na ten cel, wymaga spełnienia kilku dość ostrych kryteriów narzuconych przez Komisję Europejską krajom członkowskim UE. W Polsce koncepcja subsydiowania zakupu STB ze środków publicznych nie była jak dotąd brana pod uwagę. 3. Otoczenie legislacyjne Ustawa o radiofonii i telewizji z 1992 roku z oczywistych względów nie regulowała radiofonii i telewizji cyfrowej. Kolejne nowelizacje tej ustawy również nie zawierały zapisów dotyczących rozstrzygnięć specyficznych dla techniki cyfrowej. Prawo telekomunikacyjne ustawa z dnia 21 lipca 2000 roku wprowadza po raz pierwszy zapis dotyczący rezerwacji częstotliwości przeznaczonych do rozpowszechniania lub rozprowadzania programów w sposób cyfrowy, droga rozsiewczą naziemną lub rozsiewczą satelitarną (art. 22 ust. 4). Kompetencje w zakresie udzielania tej rezerwacji należały do Prezesa URT, jednakże miał on obowiązek porozumienia z Przewodniczącym KRRiT w zakresie: określenia programów tworzących zespolony sygnał multipleksu i ich uporządkowania, proporcji udziału w sygnale multipleksu składników audiowizualnych oraz obszaru, na którym może być ten sygnał rozpowszechniany (lub rozprowadzany). Przez cały czas obowiązywania tego zapisu nie był on stosowany, to znaczy Prezes URT a potem URTiP nie dokonał rezerwacji częstotliwości cyfrowych na rzecz żadnego podmiotu. Nie zostały też wydane żadne przepisy wykonawcze. Nowelizacja ustawy Prawo telekomunikacyjne z 16 lipca 2004 roku przeniosła kompetencje w zakresie dokonywania rezerwacji częstotliwości dla przekazu cyfrowego z Prezesa URTiP na Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (art. 114 ust. 2 pkt 2). Ustawa zobowiązuje Przewodniczącego KRRiT do ogłoszenia i przeprowadzenia konkursu w porozumieniu z Prezesem URTiP celem wyłonienia podmiotu, na rzecz którego rezerwacja częstotliwości ma być dokonana (art. 117). Kryterium decydującym przy ocenie ofert zgłoszonych do konkursu było zachowanie warunków konkurencji. Realizując zapisy art. 121 tejże ustawy Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, po przeprowadzeniu konsultacji społecznej, uchwaliła 7 września 2005 r. rozporządzenie w sprawie trybu ogłaszania konkursu na rezerwacje częstotliwości na cele rozpowszechniania (lub rozprowadzania) programów radiofonicznych i telewizyjnych w sposób cyfrowy drogą rozsiewczą naziemną [5]. Rozporządzenie regulowało sposób przeprowadzenia konkursu, a także określało szczegółowe kryteria oceny poszczególnych ofert. W oparciu o omawiane rozporządzenie w listopadzie i grudniu 2005 r. KRRiT przygotowała i skierowała do publicznej konsultacji dwa projekty ogłoszeń o konkursie na rezerwacje częstotliwości dla przekazu cyfrowego. Proces ten został jednak przerwany w wyniku ukazania się kolejnej ustawy [5] związanej z cyfryzacją i przeniesieniem części kompetencji Przewodniczącego KRRiT na Prezesa nowo powołanego na miejsce URTiP Urzędu Komunikacji Elektronicznej. Przy Przewodniczącym KRRiT pozostały kompetencje związane z udzielaniem koncesji na programy rozpowszechniane analogowo i cyfrowo oraz współudział w określaniu warunków konkursu na rezerwację częstotliwości. Prezes UKE natomiast uprawniony jest do dokonywania rezerwacji częstotliwości na rozpowszechnianie programów zarówno w technice analogowej jak i cyfrowej (istotne rozszerzenie uprawnień w stosunku do ustawy z 2000 roku), a także do przeprowadzania konkursów na rezerwację częstotliwości w przypadku braku dostatecznych zasobów widma. Jednakże wszystkie działania Prezesa - 4 -

7 UKE w tym zakresie muszą być prowadzone w uzgodnieniu lub w porozumieniu z Przewodniczącym KRRiT. Przygotowywana w konsekwencji zapisów ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. nowelizacja ustawy Prawo telekomunikacyjne w części dotyczącej rezerwacji częstotliwości precyzuje tryb i sposób przeprowadzania przez Prezesa UKE konkursów na rezerwację częstotliwości dla potrzeb rozpowszechniania programów radiofonicznych i telewizyjnych. Podstawowym kryterium oceny ofert zgłoszonych do konkursu pozostaje nadal warunek zachowania konkurencji, a inne obiektywne kryteria ma zawierać dokumentacja konkursowa, która może określać warunki wykonywania działalności telekomunikacyjnej wymagającej wykorzystania zasobów częstotliwości objętych przetargiem 5 lub konkursem. Ponadto Prezes UKE określa warunki konkursu na podstawie opinii KRRiT w zakresie dodatkowych obowiązków i zadań przedsiębiorcy dotyczących zawartości programowej, w tym warunków dotyczących transmisji obowiązkowej, przy uwzględnieniu pozaekonomicznych interesów narodowych dotyczących kultury, języka i pluralizmu mediów. Przepisem wykonawczym do realizacji ww. zapisów ustawowych będzie przygotowane przez Ministra Transportu rozporządzenie w sprawie trybu ogłaszania i rozstrzygania konkursu na rezerwację częstotliwości. W trakcie dyskusji nad omawianą wyżej nowelizacją coraz częściej pojawiają się glosy, że początkowa faza wprowadzania naziemnej telewizji cyfrowej wymaga specjalnych rozstrzygnięć ustawowych. Taka ustawa o cyfryzacji mogłaby narzucać konkretne rozwiązania praktyczne w zakresie zawartości programowej pierwszych multipleksów, terminów uruchomienia emisji cyfrowej i wyłączenia emisji analogowej, a nawet w zakresie niektórych rozwiązań technicznych (standard kompresji, tryb modulacji itp.). Ostateczny kształt takiej ustawy (jeśli w ogóle powstanie) powinien być wyrażeniem woli Państwa w kwestii konwersji analogowo-cyfrowej w Polsce. 4. Ważniejsze dokumenty dotyczące cyfryzacji radia i telewizji Na przestrzeni ostatnich lat ukazało się w Polsce kilka ważnych materiałów i dokumentów zawierających informacje na temat korzyści wynikających z planowanej cyfryzacji radiofonii i telewizji, możliwych sposobów wdrażania, a także spis problemów, które towarzyszyć będą procesowi wprowadzania nowych technik. Pierwszym liczącym się dokumentem była Strategia rozwoju naziemnej radiofonii i telewizji cyfrowej w Polsce opracowana przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji w 2001 r. Dokument ten, wzorowany na niemieckim Scenariuszu dla radiofonii i telewizji cyfrowej z 1999 r., zawierał kompleksowy przegląd zagadnień związanych z przygotowaniami do cyfryzacji radiofonii i telewizji w wymiarze programowym, prawnym, technicznym i ekonomicznym. Został on później zaktualizowany i ukazał się w 2003 r. pod nieco złagodzonym tytułem: Wstępne założenia strategii rozwoju naziemnej radiofonii i telewizji cyfrowej w Polsce. Cyfryzacja radiofonii i telewizji znalazła się jako jeden z celów w dokumencie rangi państwowej z 2001 r. jakim był: epolska Plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata W oparciu o cel główny wyznaczono zadania, terminy ich realizacji i resorty odpowiedzialne, a nawet źródła finansowania przedsięwzięcia. Niestety dokument ten stał się stosunkowo szybko nieaktualny, szczególnie w zakresie narzuconych w nim terminów. Opublikowana w 2004 roku Strategia dla przemysłu elektronicznego do 2010 r. ujmowała zagadnienie cyfryzacji z punktu widzenia producentów sprzętu i dostawców usług. Wskazywano w nim korzyści jakie cyfryzacja przynieść może dla unowocześnienia przemysłu i poszerzenia rynku pracy. Zespół do Spraw Strategii Rozwoju Radiofonii i Telewizji powołany przez Prezesa Rady Ministrów w listopadzie i kierowany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego opublikował w 2005 roku Strategię rozwoju radiofonii i telewizji w Polsce do 2015 roku, w której znalazły się również propozycje związane z wprowadzaniem naziemnej telewizji cyfrowej. W lutym 2004 roku Prezes Rady Ministrów powołał Międzyresortowy Zespól do Spraw Wprowadzania Telewizji i Radiofonii Cyfrowej w Polsce. W skład zespołu weszli przedstawiciele zaintereso- 5 Przetarg ogłasza się na rezerwację częstotliwości dla potrzeb innej niż rozpowszechnianie programów rtv działalności telekomunikacyjnej

8 wanych resortów 6. Do udziału w pracach Zespołu zaproszono Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Materiały na posiedzenia Zespołu przygotowywały w większości dwie Grupy Problemowe: ds. planowania częstotliwości oraz ds. techniki i sprzętu. Planowano powołanie Grupy Problemowej do spraw rynku ale do zakończenia prac nie udało się jej skompletować. W skład Grup Problemowych wchodzili eksperci reprezentujący zainteresowane resorty i urzędy, a także przedstawiciele operatorów oraz środowisk naukowo-technicznych. Przygotowany przez Zespół dokument, po konsultacji ze środowiskiem nadawców radiowych i telewizyjnych, operatorów, producentów sprzętu został przyjęty przez Radę Ministrów 4 maja 2005 roku jako Strategia przejścia z techniki analogowej na cyfrową w zakresie telewizji naziemnej. Podstawowe założenia i tezy tej strategii opisano w następnym punkcie. 5. Strategia z 4 maja 2005 r. Strategia przejścia z techniki analogowej na cyfrową w zakresie telewizji naziemnej była pierwszym dokumentem zawierającym szczegółowy zakres zadań oraz harmonogram działań mających doprowadzić do uruchomienia naziemnej telewizji cyfrowej w Polsce. W części wstępnej zostały omówione cele jakim z punktu widzenia Państwa ma służyć wprowadzenie tej techniki, zestawiono korzyści wynikające z naziemnej telewizji cyfrowej i zagrożenia, które mogą wystąpić w przypadku zbyt powolnej realizacji tego procesu, a także przedstawiono uwarunkowania związane z członkostwem Polski w Unii Europejskiej. W kolejnym rozdziale zostały przedstawione techniczno-eksploatacyjne aspekty wprowadzenia DTT, a więc możliwość rozszerzenia oferty programowej, wprowadzenia usług dodatkowych i interaktywnych oraz telewizji wysokiej rozdzielczości (HDTV). Wskazano na konieczność określenia zakresu niezbędnych uregulowań w zakresie normalizacji konsumenckich urządzeń odbiorczych. Najobszerniejszy rozdział Strategii dotyczył uwarunkowań w zakresie dostępności widma częstotliwości. Przedstawiono w nim zasady planowania sieci cyfrowych, przeanalizowano dwa podstawowe modele konwersji analogowo-cyfrowej (długoterminowy i przyśpieszony patrz rozdz. 10.1) oraz wskazano przesłanki wyboru modelu. Załączniki do dokumentu zawierają propozycję planu sieci na okres przejściowy oraz podstawowe parametry nadawania cyfrowego. We wnioskach przedstawiono podstawowe założenia Strategii: obowiązujący w Polsce standard naziemnej telewizji cyfrowej to DVB-T, zgodny z normą europejską EN , na każdym etapie wdrażania będzie zachowana obecna oferta analogowa, to znaczy 7 programów ogólnokrajowych lub ponadregionalnych emitowanych naziemnie analogowo, model konwersji przyśpieszonej jest jedynym możliwym do praktycznego zastosowania przy aktualnym stanie wykorzystania widma częstotliwości, odbiór naziemnych programów TV w dwóch pierwszych sieciach (multipleksach) będzie bezpłatny, kryterium dla decyzji o wyłączeniu emisji analogowej będzie uzyskanie 95% dostępności sygnału cyfrowego (pokrycie) oraz 90% nasycenia urządzeniami odbiorczymi. Dołączony do Strategii harmonogram działań przewidywał, że po dziewięciu miesiącach od daty przyjęcia dokumentu przez Rząd, zostaną wydane decyzje umożliwiające rozpoczęcie stałej emisji w ramach I etapu wdrażania w modelu przyśpieszonym, co powinno było nastąpić w I kwartale 2006 r. Do harmonogramu zostały również wpisane terminy zakończenia działań legislacyjnych umożliwiających przeprowadzenie tego procesu. Całkowite wyłączenie emisji analogowej zostało zaplanowane na koniec 2014 roku, a operacja konwersji przyśpieszonej powinna być realizowana w 10 etapach. Strategia została przyjęta przez zainteresowane podmioty dość pozytywnie. Wskazywano na jej konkretność i próbę rozwiązania jednego z najpoważniejszych problemów wdrażania, to jest brak dostatecznych zasobów częstotliwości. Podstawowy zarzut stawiany Strategii to jej zbyt techniczny charakter i całkowite pominięcie problemów związanych z kosztami wdrażania, zarówno po stronie 6 Ministerstwa: Infrastruktury, Gospodarki, Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Finansów, Obrony Narodowej, Spraw Wewnętrznych i Administracji, Urzędy: Komitetu Integracji Europejskiej, Ochrony Konsumentów i Konkurencji, Regulacji Telekomunikacji i Poczty

9 nadawców jak i odbiorców. Wprawdzie w harmonogramie działań przewidziano Opracowanie założeń polityki państwa w zakresie pomocy finansowej dla konsumentów telewizji cyfrowej oraz oszacowanie udziału środków publicznych w sześć miesięcy po przyjęciu Strategii przez Rząd, ale działania w tym zakresie nigdy nie zostały podjęte. 6. System gwarancji interoperacyjności odbiornika DTT dla Polski Harmonogram działań Strategii przejścia z techniki analogowej na cyfrową w zakresie telewizji naziemnej w punkcie 26. przewidywał: Wykreowanie, zastrzeżenie i promocję znaków towarowych służących do oznaczania sprzętu konsumenckiego spełniającego stosowne wymagania i zalecanego do wykorzystania. Było to oczywiste nawiązanie do koncepcji promowania DTT, z powodzeniem stosowanych w takich krajach, jak Niemcy, Wielka Brytania, Włochy i kraje skandynawskie. Polskie prawo własności przemysłowej przewiduje w art. 137 używanie wspólnego znaku towarowego gwarancyjnego do tego celu a Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji spełnia kryteria organizacji, na rzecz której może być udzielone prawo ochronne na taki znak. KIGEiT podjęła się zadania wykreowania i zastrzeżenia w Urzędzie Patentowym RP wspólnego znaku towarowego gwarancyjnego na podstawie art. 137 Prawa własności przemysłowej. 16 sierpnia 2005 r. do UP wpłynął wniosek pełnomocnika Izby o rejestrację znaku D dla STB w wersji podstawowej i i.d dla STB interaktywnego. Zgodnie z Prawem własności przemysłowej wniosek obejmował również regulamin znaku opisujący System gwarancji interoperacyjności odbiornika telewizji cyfrowej dla Polski. System opracowany w Izbie miał się składać z następujących elementów: Rozporządzenia MI w sprawie wymagań technicznych i eksploatacyjnych dla urządzeń konsumenckich służących do odbioru cyfrowych transmisji telewizyjnych, Specyfikacji odbiornika telewizji cyfrowej dla Polski, Profil 0, 1 i 2 przyjętej przez Grupę problemową ds. techniki i sprzętu Zespołu Międzyresortowego, zgodnej z Rozp. MI a wzorowanej na Wymaganiach Specyfikacji Nordig Unified, Sprawdzania zgodności z powyższą Specyfikacją parametrów technicznych odbiornika telewizji cyfrowej wprowadzanego do obrotu w Polsce, przez jedno z laboratoriów akredytowanych w Polskim Centrum Akredytacji, Znakowania specjalnym znaczkiem odbiorników spełniających wymagania Specyfikacji przez przedsiębiorców, którzy przystąpili do Systemu, Monitorowania jakości sprzedawanych odbiorników przez Izbę w okresie używania znaku przez przedsiębiorców, Promocji Systemu wśród konsumentów przez Izbę za pomocą kampanii edukacyjnych i reklamowych w mediach, zwłaszcza elektronicznych. Poniżej wzory obu zgłoszonych znaków. Do pełnego wdrożenia Systemu interoperacyjności brakuje wciąż kilku elementów. Brak jest przede wszystkim Rozporządzenia Ministra ds. łączności w sprawie wymagań technicznych i eksploatacyjnych oraz Specyfikacji odbiornika telewizji cyfrowej, która jest nieuzgodniona w części dotyczącej standardu kompresji sygnału wizyjnego. Pozostałe elementy, takie jak certyfikacja laboratorium, skompletowanie Grupy Rzeczoznawców Izby, przygotowanie kampanii edukacyjno-promocyjnej, uruchomienie produkcji hologramów ze znaczkiem mogą być wykonane po usunięciu przeszkód leżących poza Izbą

10 7. Otoczenie analogowe Jak już wspomniano we wstępie, naziemna telewizja cyfrowa będzie wykorzystywać te same zakresy częstotliwości, co działająca obecnie telewizja analogowa. Stopień zajętości widma częstotliwości dla potrzeb telewizji analogowej w danym kraju, a także konfiguracja analogowych sieci nadawczych mają więc istotne znaczenie przy planowaniu pierwszego okresu wprowadzania DTT. Polska ma pod tym względem sytuację bardzo trudną, gdyż poziom zajętości widma częstotliwości w zakresie fal metrowych i decymetrowych jest bardzo wysoki. Planowanie sieci analogowych odbywało się w oparciu o Plan analogowy ST61, obowiązujący w Europejskim Obszarze Radiodyfuzyjnym na mocy Porozumienia Regionalnego zawartego w Sztokholmie w 1961 r. Zasoby częstotliwości zarezerwowane dla Polski w tym Planie pozwalały na budowę trzech ogólnokrajowych sieci telewizyjnych (podobnie dla innych krajów w tej części Europy). Dwie z nich, na mocy ustawy o radiofonii i telewizji zostały przyznane telewizji publicznej dla emisji programów TVP1 i TVP2. Koncesję na eksploatację trzeciej sieci Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji przyznała komercyjnej telewizji Polsat. Dalszy rozwój rynku telewizyjnego w Polsce odbywał się w oparciu o pozostałe częstotliwości dużej mocy z Planu ST61 oraz stopniowo dobierane i uzgadniane z sąsiadami częstotliwości średniej i małej mocy. W wyniku tych działań powstały i rozpoczęły nadawanie w latach kolejne podmioty komercyjne: telewizja TVN, TV4, TV Puls o różnym stopniu pokrycia kraju (patrz Tabela 1). Program Tabela 1 zasięg i liczba stacji nadawczych TV analogowej dane na dzień 31 marca 2006 r. Liczba stacji Pokrycie 10 kw i więcej do 10 kw Razem Ludność w % Obszar w % TVP ,5 96,0 TVP ,4 93,3 TVP ,1 50,2 POLSAT ,9 63,7 TVN ,4 16,2 TV ,3 10,6 TV PULS ,6 4,1 Inne Powołanie Polskiej Telewizji Regionalnej, trzeciego programu telewizji publicznej redagowanego częściowo przez Ośrodki Regionalne, spowodowało kolejną falę nacisku ze strony parlamentarzystów, władz samorządowych oraz władz Telewizji Polskiej S.A. na dobieranie i uzgadnianie nowych częstotliwości analogowych. Dla potrzeb telewizji regionalnej rozdysponowano ostatnie rezerwy kanałowe.telewizja Polska S.A. użytkuje obecnie 388 kanałów telewizyjnych (w tym 105 o mocy promieniowanej większej od 10 kw). Stosunkowo duża liczba częstotliwości (kanałów) poniżej 10 kw wynika z ustawowego obowiązku (Ustawa o radiofonii i telewizji) zapewnienia przez administrację łączności zasobów częstotliwości dla pełnego pokrycia kraju. Spowodowało to konieczność uruchomienia w trudnych propagacyjnie rejonach kraju (rejony górskie i podgórskie) dużej liczby stacji nadawczych małej mocy tzw. przemienników pokrywających obszar, często bardzo ograniczony, o niedostatecznym odbiorze z nadajników sieci głównej. Przemienniki te wykorzystują wszystkie kanały z zakresu i część kanałów z zakresu metrowego (pasmo III)

11 Województwo Tabela 2 liczba przemienników (stacji o erp poniżej 1 kw) z podziałem na województwa Liczba przemienników Liczba zajmowanych kanałów Województwo Liczba przemienników Liczba zajmowanych kanałów Dolnośląskie Podkarpackie Kuj.-Pomorskie 4 4 Podlaskie - - Lubelskie 3 3 Pomorskie 2 2 Lubuskie - - Śląskie Łódzkie 4 4 Świętokrzyskie 2 2 Małopolskie Warmińsko-Mazurskie 9 9 Mazowieckie 5 5 Wielkopolskie 5 4 Opolskie - - Zachodniopomorskie 8 5 Razem Trudną sytuację pogłębia fakt wykorzystania części kanałów z zakresu częstotliwości MHz (kanały 21-60) oraz MHz (kanały 61-69) przez inne służby. Są to przede wszystkim służby Ministerstwa Obrony Narodowej oraz telefonia wiejska w systemie CDMA. Ministerstwo zapowiedziało zwolnienie użytkowanych przez siebie kanałów z zakresu MHz. Szerzej na ten temat w rozdz Plan regionalny i konferencja RRC-06 Dynamiczny rozwój radiofonii cyfrowej, a przede wszystkim telewizji cyfrowej w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia spowodował, że Porozumienie sztokholmskie i Plan ST61, które z powodzeniem przez wiele lat regulowały w Europie rozwój telewizji analogowej, stały się niewystarczające. Pierwszym etapem zmian w podejściu do planowania radiodyfuzji cyfrowej była konferencja w Wiesbaden (Niemcy) w 1995 r., dotycząca naziemnej radiofonii cyfrowej T-DAB. Kolejnym krokiem była zwołana latem 1997 r. konferencja w Chester (Wielka Brytania). 25 lipca zostało podpisane Wielostronne Porozumienie Koordynacyjne obejmujące kryteria techniczne, zasady koordynacji i procedury umożliwiające planowanie i uruchamianie naziemnej telewizji cyfrowej DVB-T. Opierało się ono głównie na Planie ST61, nie pozwalało więc na wykorzystanie w pełni możliwości telewizji cyfrowej, szczególnie w zakresie bardziej efektywnego wykorzystania widma częstotliwości. W miarę, kiedy coraz więcej krajów europejskich angażowało się w uruchomienie naziemnej telewizji cyfrowej stało się oczywiste, że dotychczasowe kryteria i procedury, a także obowiązujący od ponad 40 lat Plan, muszą zostać zmienione. Zwołanie konferencji regionalnej poświęconej przyjęciu nowego porozumienia i planu było inicjatywą krajów europejskich zrzeszonych w CEPT 7. Początkowo konferencja miała to być wyłącznie europejska. Jednakże Rada ITU 8 na wniosek krajów afrykańskich postanowiła rozszerzyć obszar planowania o Afrykę i część Bliskiego Wschodu. Uchwała nr 1185 z 2001 r., zmodyfikowana w 2003 r., postanawia o zwołaniu Regionalnej Konferencji Radiokomunikacyjnej dla planowania naziemnej radiodyfuzji cyfrowej w części Regionów 1 i 3 w pasmach MHz i MHz. Prace konferencji podzielono na dwa etapy. Sesja pierwsza (Genewa, maj, 2004) miała charakter przygotowawczy i uzgodniono na niej definicje, podstawy techniczne i metody planowania, zasady kompatybilności oraz niektóre aspekty proceduralne i regulacyjne. Właściwa konferencja planistyczna miała miejsce w maju i czerwcu 2006 r., a efektem jej pracy jest obowiązujące od 17 czerwca 2006 r. Porozumienie Regionalne 9 [6] w sprawie planowania naziemnej radiodyfuzji cyfrowej, Plany: cyfrowy i analogowy (obowiązujący w okresie przejściowym) stanowiące jego integralną część oraz Porozumienie Regionalne w sprawie rewizji Porozumienia Sztokholm Dwuletni okres między sesjami został szczegółowo zaplanowany i spożytkowany na prace przygotowawcze związane z treścią zapisów w Aktach końcowych konferencji oraz na tzw. ćwiczenia planistyczne, European Conference for Post and Telecommunications. International Telecommunications Union. Regional Agreement relating to the planning of the digital terrestrial broadcasting service in Region 1 (parts of Region 1 situated to the west of meridian 170 º E and to the north of parallel 40º S, except the territory of Mongolia) and in the Islamic Republic of Iran, in the frequency bands MHz and MHz

12 czyli próby skonstruowania projektu planu regionalnego w oparciu o dane i wymagania zgłaszane przez administracje poszczególnych krajów z obszaru planowania. Objęcie zakresem planowania części zakresu VHF oznacza możliwość planowania nie tylko naziemnej telewizji cyfrowej lecz również radiofonii cyfrowej T-DAB. Niektóre z krajów europejskich mają w tym paśmie rozbudowane służby radiofoniczne. Np. Wielka Brytania ponad 500 programów radiowych. W trakcie przygotowań do konferencji kraje uzgodniły między sobą zasady konstrukcji nowego planu [7]. Jedną z nich była konwersja analogowo-cyfrowa stacji z planu analogowego wszędzie tam gdzie jest to możliwe, a także uwzględnienie stacji cyfrowych skoordynowanych według porozumienia Chester 97. Pozwala to na wykorzystanie istniejących obiektów nadawczych dużej mocy i systemów antenowych na tych obiektach, a także na zminimalizowanie konfliktów z istniejącą telewizja analogową w okresie przejściowym. Istotnym novum w planowaniu DVB-T (zapoczątkowanym w Wiesbaden 95 w odniesieniu do radiofonii T-DAB) było oparcie planu o tzw. obszary rezerwacji częstotliwości, czyli ściśle określone obszary geograficzne, wewnątrz których możliwe jest wykorzystanie określonej częstotliwości (kanału TV) z zachowaniem określonych parametrów granicznych (jak maksymalne natężenie pola elektromagnetycznego) na granicach obszarów. Pokrycie wewnątrz obszaru sygnałem cyfrowym możliwe jest przy użyciu jednej stacji dużej mocy lub kilku stacji mniejszej mocy w ramach sieci SFN 10. Jednakże nadrzędną zasadą w planowaniu i koordynacji planów między administracjami była zasada sprawiedliwego dostępu do widma częstotliwości. Oznacza ona, że w obszarach przygranicznych każdy z krajów ma prawo do takiej samej liczby pokryć (sieci). Liczba tych pokryć stanowiła przedmiot uzgodnień między sąsiadującymi ze sobą krajami. W Europie przyjęto, że każdy z krajów ma prawo do: 7 pokryć (sieci) DVB-T w zakresie UHF ( MHz), 1 pokrycia DVB-T i 3 pokryć T- DAB w zakresie VHF ( MHz). Mimo, że proces konstrukcji planu cyfrowego był niezwykle trudny i skomplikowany Regionalna Konferencja Radiokomunikacyjna Genewa 2006 zakończyła się sukcesem. Łącznie dla całego obszaru planowania uzyskano ponad 99% kompatybilności zapisów w planie w zakresie VHF oraz 97% kompatybilności w zakresie UHF. Przyjęty przez konferencję regionalny plan cyfrowy GE06 obowiązywać będzie przez kolejne dziesięciolecia, aż do kolejnej rewolucyjnej zmiany techniki i sposobu wykorzystania zakresów częstotliwości zajętych obecnie przez służbę radiodyfuzyjną. 9. Polska po konferencji RRC-06 Prace planistyczne związane z wdrożeniem naziemnej telewizji cyfrowej zostały w Polsce rozpoczęte w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. W efekcie powstała wstępna wersja planów uruchomienia naziemnej telewizji cyfrowej w oparciu o porozumienie z CH97, zakładająca możliwość budowy siedmiu sieci cyfrowych w paśmie UHF, w tym jednej w kanałach powyżej 60 (w wyniku tzw. Porozumienia Nida z krajami Europy wschodniej). Na bazie tego wstępnego projektu w roku 2003 powstał w URTiP z udziałem ekspertów zewnętrznych dokument p.t.: Wariantowa analiza możliwości wdrożenia DVB-T w Polsce [8]. Przyjęcie, w trakcie przygotowań do konferencji regionalnej, nowego podejścia do planowania opartego o obszary rezerwacji częstotliwości spowodowało rozpoczęcie nowego etapu prac, którego efektem był projekt planu i wynikające z niego wymagania zgłoszone do planu regionalnego. Polski plan w paśmie UHF ( MHz) powstał w oparciu o istniejącą infrastrukturę nadawczą obiektów dużej mocy oraz Plan ST61. Obszary rezerwacji częstotliwości zgłoszone do planu były konstruowane wokół konkretnych lokalizacji. Przy takim podejściu przejście od telewizji analogowej do telewizji cyfrowej w konkretnych lokalizacjach będzie mogło odbywać się niezależnie w czasie i na dowolnym obszarze na drodze konwersji, czyli bez zmiany częstotliwości (kanału). Oprócz 3 pokryć (sieci) wynikających z konwersji planu ST61 możliwe było doplanowanie kolejnych 3 pokryć (sieci) w kanałach oraz jednego w kanałach Sporządzenie ostatecznej wersji projektu i wymagań poprzedzone było szeroko zakrojoną działalnością koordynacyjną, zarówno w układzie bilateralnym i multilateralnym z najbliższymi sąsiadami, jak i w ramach powołanych specjalnie przed konferencją sub-regionalnych grup koordynacyjnych. 10 Single Frequency Network sieć jednoczęstotliwościowa

13 Niezależnie od tego, polscy specjaliści uczestniczyli w pracach gremiów, grup studyjnych i roboczych przygotowujących konferencję, zapewniając sobie stały dostęp do informacji, a także bezpośredni wpływ na podejmowane decyzje. Szczególnie ważny był udział Polski w przygotowawczych pracach CEPT, gdyż ta organizacja włożyła największy wkład w przygotowanie konferencji i wypracowanych przez nią dokumentów. Wysiłek włożony w przygotowanie projektu planu i jego koordynację zaowocował w trakcie konferencji. Polska osiągnęła stuprocentową kompatybilność swojego planu z innymi krajami już w drugiej próbie (w sumie było ich 4) konstrukcji planu. W efekcie w Regionalnym Planie cyfrowym Polska uzyskała założone zasoby częstotliwości w postaci: 7 pokryć dla telewizji cyfrowej DVB-T w zakresie UHF(częstotliwości MHz, kanały TV 21-69), 1 pokrycie dla telewizji cyfrowej DVB-T w paśmie III zakresu VHF ( MHz), 3 pokrycia dla radiofonii cyfrowej T-DAB (lub DMB Digital Multimedia Broadcasting) w paśmie III zakresu VHF. Na poniższych mapkach przedstawiono przykłady planu po jednej sieci (pokryciu) DVB-T w zakresie UHF (mapka A) i paśmie III (mapka B). Mapka A Mapka B Kolorowo zaznaczone obszary odpowiadają obszarom rezerwacji częstotliwości umieszczonym w planie cyfrowym, liczba wewnątrz obszaru oznacza numer kanału dla danej sieci (pokrycia). Obszar kraju podzielono na 36 obszarów rezerwacji w zakresie VHF i 48 obszarów rezerwacji w zakresie UHF. Większość obszarów rezerwacji częstotliwości była budowana wokół stacji dużej mocy z Planu ST61. Nie oznacza to jednak konieczności realizacji sieci wyłącznie w oparciu o te stacje. Możliwe, a nawet konieczne będzie uzupełnianie pokrycia ze stacji dużej mocy za pomocą stacji małej mocy w celu wypełnienia obszaru rezerwacji sygnałem dobrej jakości. Alternatywnym rozwiązaniem może być budowa sieci SFN za pomocą wyłącznie nadajników małej mocy. Takie rozwiązanie, jakkolwiek dość kosztowne, sugerowane jest jako szczególnie korzystne dla mobilnej telewizji cyfrowej np. w standardzie DVB-H. 10. Okres przejściowy Regionalny Plan cyfrowy, będący efektem wspólnych wysiłków administracji łączności z całego regionu, może być w pełni realizowany przez następne dziesięciolecia dopiero po całkowitym wyłączeniu telewizji analogowej. Do tego momentu będziemy mieli do czynienia z tzw. okresem przejściowym (ang. transition period), definiowanym w Aktach Końcowych Konferencji RRC-06 jako okres, w którym przydziały częstotliwości w Planie analogowym (...) podlegają ochronie. Zakończenie okresu

14 przejściowego dla europejskiej części Regionu I nastąpi o północy 16 czerwca 2015 roku dla obu zakresów częstotliwości: MHz i MHz 11. Konieczność zdefiniowania okresu przejściowego jest oczywista. Do czasu osiągnięcia przez sieci cyfrowe określonego stopnia pokrycia kraju, a także do czasu zaopatrzenia się przez widzów w domowe urządzenia do odbioru telewizji cyfrowej konieczny jest okres współistnienia obu sposobów nadawania, czyli okres równoległej emisji sygnałów analogowych i cyfrowych (tzw. simulcasting). W warunkach wysokiego poziomu zajętości widma częstotliwości zaplanowanie równolegle działających sieci cyfrowych jest zadaniem niezwykle trudnym. Na szczęście tam gdzie nie ma już miejsca dla nowych stacji telewizji analogowej można jeszcze często doplanować nowe stacje DVB-T, głównie dzięki ich większej odporności na zakłócenia. Z punktu widzenia planowania i międzynarodowej koordynacji częstotliwości okres przejściowy charakteryzuje się koniecznością: zapewnienia ochrony własnych nadajników analogowych przed zakłóceniami od własnych nowo uruchamianych sieci cyfrowych, zapewnienia w rejonach przygranicznych wymaganej ochrony nadajników analogowych eksploatowanych przez kraje sąsiednie przed zakłóceniami od cyfrowych stacji polskich, żądania ochrony polskich stacji analogowych przed zakłóceniami ze strony zagranicznych stacji cyfrowych, zapewnienia ochrony wcześniej skoordynowanych zagranicznych stacji cyfrowych, zapewnienia ochrony stacji innych służb pierwszej ważności 12, zapewnienie i żądanie obustronnej ochrony stacji cyfrowych zapisanych w Planie cyfrowym GE06. To ostatnie wymaganie może być złagodzone poprzez uzgodnienie między sąsiadującymi administracjami terminu wyłączenia części stacji analogowych przed uruchomieniem części stacji cyfrowych zapisanych w GE06. Natomiast dodatkowym utrudnieniem jest wnioskowanie przez nadawców o zmiany parametrów technicznych stacji, a nawet żądanie dobierania nowych częstotliwości dla uzupełnienia ich sieci nadawczych. Skuteczne planowanie i koordynacja sieci cyfrowych na okres przejściowy może mieć miejsce tylko w warunkach zamrożenia stanu sieci analogowych Okres przejściowy wg Wariantowej analizy z 2003 r. W latach opracowano w URTiP dokument p.t.: Wariantowa analiza możliwości wrażania DVB-T w Polsce. W przeważającej części analiza ta była oparta na wstępnych wersjach planów wykonanych w latach 1997/98 w Oddziale Instytutu Łączności we Wrocławiu, bazujących na Porozumieniu CH97, uzupełnionych i poprawionych dla potrzeb ww. analizy. Plany uwzględniały wyłącznie konieczność ochrony istniejących stacji analogowych dużej i średniej mocy, z pominięciem wpływu sieci cyfrowych na tzw. przemienniki, które w znacznie ograniczają możliwości budowy takich sieci. Plany przewidywały możliwość budowy dwóch sieci ogólnokrajowych (DVB1 i DVB2) w oparciu o 56 istniejących stacji nadawczych dużej i średniej mocy, dwóch sieci niepełnych (DVB3 i DVB4) złożonych ze stacji małej mocy przede wszystkim w dużych aglomeracjach miejskich oraz jednej sieci (DVB5) w kanałach powyżej 60. W sumie za pomocą częstotliwości uznanych wówczas za dostępne, w nowych sieciach DVB1 i DVB2 można było uzyskać pokrycie ludnościowe ponad 80%, a za pomocą pozostałych sieci DVB3, DVB4 i DVB5 ponad 50% pokrycia. Tak więc wg ww. analizy 5 multipleksów mogło być dostępnych dla 50% ludności, ale kilkanaście procent mogło nie mieć dostępu do żadnego. Istotnym ograniczeniem było wówczas wykorzystywanie części kanałów telewizyjnych przez służby MON. W omawianym dokumencie przeanalizowano wady i zalety dwóch modeli konwersji analogowocyfrowej długoterminowej i przyspieszonej. W modelu długoterminowym, możliwe do uruchomienia sieci cyfrowe funkcjonowałyby na terenie całego kraju do czasu uzyskania odpowiedniego stopnia W niektórych krajach Afryki i Bliskiego Wschodu okres ochrony stacji analogowych działających w zakresie częstotliwości MHz będzie o pięć lat dłuższy. Mowa o innych niż radiodyfuzja służbach (jak radionawigacja lotnicza, radioastronomia itp.) lokowanych zgodnie z europejską tablicą przeznaczeń częstotliwości w pasmach radiodyfuzyjnych jako służby pierwszej ważności. Porozumienie regionalne Genewa 2006 zapewnia ochronę notyfikowanych stacji tych służb zarówno w okresie przejściowym jak i przez cały czas obowiązywania Porozumienia

15 nasycenia urządzeniami odbiorczymi. W modelu przyśpieszonym uruchamianie sieci cyfrowych następowało by regionami, a po stosunkowo krótkim okresie emisji równoległej nastąpiło by wyłączenie emisji analogowej i konwersja dwóch sieci analogowych do postaci cyfrowej. Wyniki tej analizy posłużyły do opracowania modelu konwersji w Strategii z 4 maja 2005 r., opisanego w kolejnym punkcie Okres przejściowy w Strategii z 4 maja 2005 r. Omawiany w rozdz. 5 dokument Strategia przejścia z techniki analogowej na cyfrową w zakresie telewizji naziemnej zawiera propozycję planu dwóch sieci cyfrowych (multipleksów) dla okresu przejściowego, przygotowaną przez Grupę Problemową ds. planowania częstotliwości Zespołu Międzyresortowego. Uznano, że w warunkach wysokiego stopnia zajętości widma w Polsce jedynym sposobem na wprowadzenie naziemnej telewizji cyfrowej jest zastosowanie modelu konwersji przyśpieszonej w układzie wyspowym. Scenariusz operacji konwersji miał wyglądać następująco: uruchomienie na wybranym obszarze (wyspie) emisji dwóch multipleksów zawierających 7 programów dostępnych analogowo w wersji naziemnej oraz 1 3 dodatkowych programów tematycznych (w zależności od zastosowanego trybu modulacji i wynikowej przepływności kanału cyfrowego), dystrybucja set-top boksów na zasadach preferencyjnych, po stosunkowo krótkim okresie emisji równoległej (12 18 miesięcy) wyłączenie na danym obszarze wszystkich nadajników analogowych, konwersja kanałów z sieci TVP2 i TVP1/3 na kanały cyfrowe wzbogacenie oferty programów cyfrowych o kolejne 8 10 programów, udostępnienie zwolnionych kanałów do wypełnienia pokrycia kolejnych obszarów, uruchomienie emisji cyfrowej na zasadach jak wyżej na następnym obszarze, powtarzanie operacji na kolejnych obszarach, aż do całkowitego wyłączenia emisji analogowej, w trakcie konwersji stopniowe przekształcanie sieci początkowych i konwertowanych w sieci docelowe, zgodnie z przygotowywanym na konferencję RRC-06 projektem planu. Przyjęto, że granice obszarów pokrywać będą się z granicami administracyjnymi województw, a cała operacja powinna zostać przeprowadzona w 9 10 etapach na przestrzeni najbliższych 9 lat ( ). W pierwszym etapie wskazano na obszar województwa wielkopolskiego i aglomeracji warszawskiej. Zapoczątkowana tam, jak pierwotnie planowano, w roku 2006 emisja cyfrowa miała mieć charakter pilotażowy i posłużyć do opracowania scenariuszy dalszych działań. Jednym z podstawowych warunków realizacji opisanego wyżej scenariusza było zwolnienie przez służby MON kanałów oraz 54 i 55. Odpowiedni zapis znalazł się we wnioskach do Strategii, a w harmonogramie określono termin tego zwolnienia. Postulowano zarezerwowanie w budżecie państwa na rok 2006 kwoty 9 mln zł. z przeznaczeniem na wymianę wyposażenia pokładowego samolotów 13. W czerwcu 2005 r. Prezes URTiP przekazał do dyspozycji Przewodniczącej KRRiT komplet cyfrowych kanałów TV dla realizacji I etapu wdrażania a w listopadzie tego roku opublikował w Dzienniku Urzędowym plan zagospodarowania na okres przejściowy dwóch pierwszych multipleksów. Jak się okazało, przyjęty w Strategii harmonogram działań okazał się zbyt optymistyczny. Przygotowanie oczekiwanych rozwiązań legislacyjnych umożliwiających ogłoszenie konkursu na rezerwację częstotliwości uległo znacznemu opóźnieniu. Jak już wspomniano w rozdz. 3 i 5, wprowadzone na przełomie roku 2005/06 zmiany kompetencji organów regulacyjnych przerwały proces realizacji Strategii z 4 maja 2005 r Koncepcja okresu przejściowego po konferencji RRC-06 Zapisany w Planie cyfrowym GE06 stan docelowy zagospodarowania zasobów częstotliwości, będący dorobkiem konferencji RRC-06, stanowi realną podstawę do planowania w regionie również dla okresu przejściowego. Powstał on w oparciu o istniejącą infrastrukturę nadawczą obiektów dużej mocy. Latem 2006 r. przygotowano w UKE nowy plan sieci cyfrowych dla tego okresu. Zrezygnowano w nim z żonglerki kanałami, charakterystycznej dla koncepcji wyspowej opisanej w rozdz. 10.2, na 13 Wobec braku postulowanej kwoty w budżecie 2006 r. Ministerstwo Obrony Narodowej zapowiedziało pokrycie kosztu wymiany sprzętu w ramach własnego budżetu i zwolnienie kanałów wojskowych na początku 2007 r