Egilmar I, hrabia w Lerigau ( 1108) Rycheza N. Chrystian I, hrabia Aldenburga (Oldenburga) ( 1167) Kunegunda (z Versfleth lub ze Stotel)

Transkrypt

1 IV. OLDENBURGOWIE CHRYSTIAN I (S. 101) JAN (HANS) (S. 107) CHRYSTIAN II (S. 110) FRYDERYK I (S. 113) CHRYSTIAN III (S. 122) FRYDERYK II (S. 142) CHRYSTIAN IV (S. 146) FRYDERYK III (S. 153) CHRYSTIAN V (S. 162) FRYDERYK IV (S. 168) CHRYSTIAN VI (S. 171) FRYDERYK V (S. 173) CHRYSTIAN VII(S. 179) FRYDERYK VI (S. 181) CHRYSTIAN VIII (S. 184) FRYDERYK VII (S. 186) 99

2 TABLICA KRÓLEWSKIE II. PRZODKOWIE RODY CHRYSTIANA DANII I Egilmar I, hrabia w Lerigau ( 1108) Rycheza N Egilmar II, hrabia w Lerigau ( przed 1145) Eilika, córka Henryka, hrabiego Rietberg Chrystian I, hrabia Aldenburga (Oldenburga) ( 1167) Kunegunda (z Versfleth lub ze Stotel) Henryk I, hrabia Ammerland następnie hrabia Rietberg ( 1167) potomstwo wygasło w XIV w. Maurycy I, hrabia Oldenburga ( przed 1209) Salomea z Wickerode ( po 1221) Chrystian III, hrabia Oldenburga (wzmiankowany ) Agnieszka (z Isenbergu) Otto I, hrabia Oldenburga ( przed 1256) Matylda z Wöltingerode i Woldenbergu potomstwo Jan I, hrabia Oldenburga ( 1262 lub później) Rycheza, córka Henryka, hrabiego Hoya ( przed 1270) Chrystian IV, hrabia Oldenburga, od podziału na Oldenburgu ( 1285/87) 1. Jadwiga (wzmiankowana 1270) 2. Jutta (z Bentheim) ( ok. 1287) Otto II, hrabia Oldenburga, od podziału na Delmenhorst ( 1304) Oda N ( ok. 1291) linia na Delmenhorst, wygasła w Jan II, hrabia Oldenburga ( 1314/16) 1. przed 1294 Elżbieta, córka Jana, księcia brunszwickiego na Lüneburgu ( 1294/98) 2. po 1298 Jadwiga, córka Konrada z Diepholz 1. Chrystian VII, hrabia Oldenburga ( po V 1323) żonaty, bezpotomny 1. Jan IV, hrabia Oldenburga (wzmiankowany ) Matylda (Mechtylda) N 2. Konrad I, hrabia Oldenburga ( 1350) Ingeborga, córka Gerharda III, hrabiego Holsztynu na Segebergu (zob. s. 66) Jan V, hrabia Oldenburga ( po 1356) NN Konrad III, hrabia Oldenburga ( po 1357) bezpotomny Chrystian XI, hrabia Oldenburga ( 1399/1403) przed VIII 1377 Agnieszka, córka Dytryka V, hrabiego Honstein Maurycy III, hrabia Oldenburga ( 1420) przed III 1399 Elżbieta, córka Magnusa II, księcia brunszwickiego na Lüneburgu ( 1420) (córki) 100 Dytryk, hrabia Oldenburga ojciec Chrystiana I (zob. s. 101)

3 OLDENBURGOWIE CHRYSTIAN I O J C I E C: Dytryk Zwany Szczęśliwym (Fortunatus), był młodszym synem Chrystiana XI, hrabiego Oldenburga, i jego żony Agnieszki z Honstein (zob. Tablica II, s. 100). Urodził się zapewne ok r. Po śmierci kuzyna, Maurycego III (1420), został hrabią Oldenburga, a po wygaśnięciu młodszej linii rodu w 1436 r. odziedziczył także Delmenhorst. Za panowania Eryka VII Pomorskiego, jako daleki potomek królów Eryka IV oraz Waldemara Birgerssona (zob. ss. 65 i 66 w biogr. Eryka IV), był jednym z pretendentów do tronów Danii oraz Szwecji. Zmarł 14 II 1440 r. na zamku w Delmenhorst i spoczął w kościele św. Lamberta w Oldenburgu (Dolna Saksonia). Pierwszą jego żoną została Adelajda (zm. przed 1423), córka Ottona V, hrabiego Oldenburga na Delmenhorst, i jego żony Ryszardy (Rychildy), córki Mikołaja I, hrabiego Tecklenburga małżeństwo to pozostało jednak bezdzietne. Po śmierci Adelajdy Dytryk ożenił się (krótko po 23 XI 1423) z Jadwigą, hrabianką holsztyńską. M A T K A: Jadwiga Była ona córką Gerharda VI, hrabiego Holsztynu na Rendsburgu oraz księcia Szlezwiku z dynastii Schaumburgów, w szóstym stopniu potomka króla Eryka V, i jego żony Katarzyny (Elżbiety), córki Magnusa II Torquatusa, księcia brunszwickiego na Lüneburgu (zob. ss. 77 i 78 w biogr. Eryka V). Urodziła się ok r. i między 18 V 1411 a 18 IV 1417 r. poślubiła Baltazara, pana Werle na Güstrowie i Goldbergu oraz księcia Wenden (zm. 5 IV 1421), syna Wawrzyńca (Lorenza), pana Werle na Güstrowie z dynastii meklemburskiej, i Matyldy (Mechtyldy), córki Mikołaja IV, pana Werle na Parchimiu; Baltazar był wdowcem po Eufemii (zm. 1416), córce Magnusa I, księcia meklemburskiego (bezdzietni). Jadwiga zmarła w 1436 r. i została pochowana w kościele św. Lamberta w Oldenburgu (Dolna Saksonia). 101

4 KRÓLEWSKIE RODY DANII R O DZ E Ń S T WO {1 3}: Y 1 Adelajda Pierwszym jej mężem został przed 15 XI 1439 r. Ernest III, hrabia Honstein na Klettenbergu (zm. Turnier 1454), zaś po jego śmierci, przed 7 V 1457 r., wyszła za Gebharda VI, hrabiego (Graf und Herr) Mansfeld (ur. zapewne ok. 1429, zm. 14 IX 1492), syna Gebharda V i jego żony Urszuli, córki Günthera XXXII, hrabiego Schwarzburga na Wachsenburgu; ich dziećmi byli: 1 Filip (zm. przed 1492). 2 Małgorzata (ur. 1458/60, zm. 1531); żona Ernesta I, hrabiego Mansfeld na Hinterort (zm. 1506), a następnie Henryka XXIII, pana Reuss na Weida (zm. 1531). 3 Katarzyna (zm. 1484). Adelajda zmarła w bliżej nieznanym czasie po 1458/60 r. 2 Maurycy IV (V) Urodził się w 1428 r. Po śmierci ojca (1440) wspólnie z braćmi objął rządy w hrabstwie oldenburskim. Po powołaniu starszego brata Chrystiana na tron Danii i jego zrzeczeniu się praw do ojcowizny (1448) odziedziczył Delmenhorst, a w latach był kanonikiem w Kolonii i Bremie. Zmarł 9 VIII 1464 r. i został pochowany w Hude koło Oldenburga (Dolna Saksonia). Żoną Maurycego IV (V) została w 1458 r.: Katarzyna Wywodziła się z rodu Hoya, jednak jej dokładna filiacja nie została ustalona. Zmarła w 1465 r. Potomstwo {(i) (iii)}: (i) Adelajda Urodziła się ok r. Poświęciła się służbie Kościołowi, była kanoniczką w Bassum koło Diepholz (Dolna Saksonia). Zmarła w Holsztynie, jednak data jej śmierci nie jest znana. (ii) Jakub Urodził się 24 VIII 1462 r. Po śmierci ojca (1464) został hrabią Oldenburga na Delmenhorst, lecz z uwagi na małoletniość do 1482 r. pozostawał pod opieką regencyjną stryja Gerharda II (VI). Utonął 25 VII/29 X 1484 r. podczas morskiej podróży z Bergen. (iii) Jadwiga Urodziła się ok r. Była mniszką w Blankenburgu (Turyngia) i zmarła w bliżej nieznanym czasie w Holsztynie. 3 Gerhard II (VI) Zwany Mężnym oraz Walecznym, znany jest także pod duńską wersją imienia: Gerd. Urodził się w 1430 r. Po śmierci ojca w 1440 r. wspólnie ze starszymi braćmi został hrabią Oldenburga, zaś po zrzeczeniu się 102

5 OLDENBURGOWIE przez najstarszego Chrystiana praw do ziem dziedzicznych (1448) otrzymał część ojcowizny ze stolicą w Oldenburgu (Dolna Saksonia). Po śmierci starszego brata Maurycego IV (V) (1464) objął opiekę nad małoletnim bratankiem Jakubem i regencję w Delmenhorst, którą sprawował oficjalnie do 1476 r., a faktycznie do 1482 r. W tym samym roku abdykował na rzecz synów, sam natomiast wyruszył na pielgrzymkę do Santiago de Compostela. Zmarł w trakcie drogi powrotnej 22 II 1500 r. podczas przeprawy przez Pireneje. Żoną Gerharda II (VI) została między 28 II a 2 II 1453 r.: Adelajda Była ona córką Ottona VII (lub Mikołaja II), hrabiego Tecklenburga, potomka bocznej linii dynastii meklemburskiej. Zmarła 2 III 1477 r. i została pochowana w kościele św. Lamberta w Oldenburgu (Dolna Saksonia). Potomstwo (linia Oldenburg-Delmenhorst) {(i) (xi)}: (i) Gerhard Urodzony zapewne ok r., zmarł w 1470 r. lub po tej dacie. (ii) Dytryk Urodzony zapewne ok r., zmarł w 1463 r. lub później. (iii) Adolf Urodził się w 1458 r. Od abdykacji ojca (1482 lub 1483) wspólnie z braćmi władał w Oldenburgu, a po śmierci kuzyna Jakuba (1484) odziedziczył Delmenhorst. Poległ pod Dithmarschen 17 II 1500 r. Nie był żonaty i nie pozostawił potomków. (iv) Chrystian Urodził się w 1459 r., w 1482 (1483) r. został wraz z braćmi hrabią Oldenburga. Zmarł bezżennie i bezpotomnie (27 V) 1492 r. (v) Jan XIV (V) Urodził się w 1460 r. Po abdykacji Gerharda II (VI) (1482 lub 1483) wraz z braćmi podzielił się władzą nad ojcowizną, zaś po śmierci starszego brata Adolfa w 1500 r. objął także rządy w Delmenhorst. Zmarł 10 II 1526 r. w Oldenburgu (Dolna Saksonia) i spoczął w tamtejszym kościele pw. św. Lamberta. Żoną Jana XIV (V) została 20 VI 1498 r. w Gandersheim: Anna Była córką Jerzego I, księcia Anhaltu na Zerbst z dynastii askańskiej, i jego czwartej żony Anny, córki Albrechta III (VIII), hrabiego Lindau (Lindow) i Ruppin. Zmarła 10 X 1531 r. Potomstwo {(a) (e)}: (a) Jan XV (VI) (ur. 21 VII 1500, zm. 16 I 1548). Po śmierci ojca (1526) wspólnie z braćmi panował w Oldenburgu-Delmenhorst. Bezżenny i bezpotomny. 103

6 KRÓLEWSKIE RODY DANII (e) (b) Anna (ur. 14 XI 1501, zm. 10 XI 1575). 6 III 1530 r. poślubiła Enno II, hrabiego Fryzji Wschodniej (Ostfrieslandii) w latach (ur. VIII 1505, zm. 24 IX 1560), syn Edzarda I, hrabiego Fryzji Wschodniej z rodu Cirksenów, i jego żony Elżbiety, córki Jana I, hrabiego Rietberg (potomstwo). (c) Jerzy (ur. 1503, zm. 21 I 1551). Od śmierci ojca w 1536 r. wraz z braćmi panował w Oldenburgu-Delmenhorst. Bezżenny i bezpotomny. (d) Krzysztof (ur. 1504, zm. 4 VIII 1566). Od śmierci ojca (1536) wspólnie z braćmi panował w Oldenburgu-Delmenhorst, dzierżył ponadto godność kanonika w Bremie i w Kolonii. W 1533 r. był kontrkandydatem Chrystiana III do duńskiego tronu (zob. s. 122). Antoni (ur. 1505, zm. 22 I 1573). Hrabia Oldenburga na Delmenhorst (najpierw wspólnie ze starszymi braćmi, od 1566 r. samodzielnie). Jego żoną została 1 I 1537 r. Zofia (zm. 13 V 1571), córka Magnusa I, księcia saskiego na Lauenburgu z dynastii askańskiej, i jego żony Katarzyny, córki Henryka I, księcia brunszwickiego na Wolfenbüttel. Ich potomkowie wygaśli w linii męskiej w drugiej połowie XVII w. (vi) Otto Urodził się zapewne ok. 1460/68 r. Poświęcił się służbie kościelnej, w 1489 r. został kanonikiem w Kolonii, a w 1492 r. w Bremie. Ponadto władał w wydzielonej części ojcowizny z Wardenburgiem i Hundsmöll. Poległ pod Dithmarschen 17 II 1500 r. (vii) Elżbieta Urodziła się w 1468 r. Była kanoniczką w opactwie Herford (Westfalia). Zmarła podczas epidemii dżumy w 12 IX 1505 r. (viii) Anna Urodziła się w 1469 r., a zmarła podczas zarazy 27 IX 1505 r. (ix) Irmgarda Krótko po 8 X 1498 r. (data kontraktu małżeńskiego) wyszła za mąż za Hero Ommkena z Dornum, naczelnika w Esens, Wittmund i Stedesdorf (zm. po 1518). Zmarła w 1518 r. lub później. (x) Jadwiga Krótko po 28 III 1498 r. (data kontraktu małżeńskiego) poślubiła Edo Wimmekena z Jever (zm. 21 V 1511). Zmarła 22 II 1502 r. (xi) Adelajda Krótko po 10 VII 1503 r. (data kontraktu małżeńskiego) została żoną Dytryka III, pana na Pszczynie (Pless) (zm lub później). Zmarła w 1513 r. 104

7 OLDENBURGOWIE CHRYSTIAN I Na świat przyszedł w 1425 lub 1426 r. Po śmierci ojca (1440) wespół z młodszymi braćmi został hrabią Oldenburga jako Chrystian XIV (VIII). Wobec bezpotomnej śmierci Krzysztofa III Bawarskiego (1448) i odmowy wuja, hrabiego Holsztynu Adolfa XI, 1 IX 1448 r. w Haderslev (niem. Hadersleben) duńska Rada Państwa (Riksrad) ogłosiła go królem Danii, a 15 VI 1449 r. to samo uczynił norweski Riksrad; 3 VII 1449 r. podpisał artykuły elekcyjne (håndfæsting) i 28 X tego roku został koronowany w kopenhaskim kościele Panny Marii (obecnej katedrze) przez arcybiskupa Lund Tuve Nielsena. Jesienią 1449 utracił władzę w Norwegii na rzecz Karola II Knutssona, lecz 3 VII 1450 r. ponownie zasiadł na tamtejszym tronie i 29 VII tego roku został koronowany w katedrze w Trondheim przez Marcellusa de Niveriis, biskupa Skálholt. 24 VI 1457 r. w Sztokholmie został obwołany królem Szwecji, 28 VI tego roku przy Kamieniach z Mora pod Uppsalą uroczyście wyniesiono go na tron, a następnego dnia arcybiskup Jöns Bengtsson Oxenstierna dopełnił w katedrze uppsalskiej aktu koronacji Chrystiana i jego małżonki Doroty. Po śmierci hrabiego Adolfa XI, 2 III 1460 r. w Ribe został wybrany księciem Szlezwiku i hrabią Holsztynu (który dekretem cesarza Fryderyka III z 14 III 1474 r. został podniesiony do rangi księstwa). W 1464 r. Karol II Knutsson zdołał odzyskać tron szwedzki, lecz w roku następnym ponownie został wygnany przez Oldenburga; ostatecznie w 1467 r. Chrystian I musiał odstąpić Szwecję Karolowi II, jednak do końca życia wysuwał do niej pretensje i posługiwał się szwedzkim tytułem królewskim. Żoną Chrystiana I została 28 X 1449 r. w kościele Panny Marii w Kopenhadze: Dorota Była ona wdową po jego poprzedniku na skandynawskim tronie, Krzysztofie III Bawarskim (jej wcześniejsze losy zob. s. 96). 29 VI 1457 r. w katedrze w Uppsali została wraz z drugim mężem powtórnie ukoronowana na królową-małżonkę Szwecji przez arcybiskupa Jönsa Bengtssona Oxenstiernę. Zmarła 10 lub 25 XI 1495 r. na zamku w Rosklide (wyspa Zelandia, Dania) i spoczęła u boku Chrystiana w kaplicy Trzech Króli (nazwanej w późniejszym czasie imieniem Chrystiana I) w tamtejszej katedrze. Potomstwo: 1 Olaf Urodził się 27 lub 29 IX 1450 r. i zmarł w następnym roku. 105

8 KRÓLEWSKIE RODY DANII 2 Kanut Urodził się w 1451, a umarł w 1455 r. 3 JAN (HANS) (zob. s. 107). 4 Małgorzata Urodziła się 23 VI 1456 r., a 10 lub 13 VII 1469 r. w opactwie Holyrood w Edynburgu wyszła za mąż za Jakuba III, króla Szkocji od 1460 r. (ur. St Andrews lub Stirling V lub 10 VII 1452, zamordowany przez nieznanych sprawców 11 VI 1488 w Miltown podczas ucieczki z pola bitwy pod Bannockburn), syna Jakuba II, króla Szkocji z dynastii Stewartów (Stuartów), i jego żony Marii, córki Arnolda z Egmond, księcia Geldrii. Miała z nim następujące potomstwo: 1 Jakub IV, król Szkocji (ur. 1473, poległ pod Flodden 1513); jego żoną została w 1503 r. Małgorzata (ur. 1489, zm. 1541), córka Henryka VII, króla Anglii, z którą miał potomstwo. 2 Jakub, książę Ross, arcybiskup St Andrews (ur. 1476, zm. 1504). 3 Jan, earl March (ur. 1479/80, zm. 1503). Małgorzata zmarła 14 VII 1486 r. w zamku Stirling (Szkocja) i została pochowana w pobliskim opactwie Cambuskenneth. 5 FRYDERYK I (zob. s. 113). CHRYSTIAN I Zmarł 21 V 1481 r. na zamku w Kopenhadze i został pochowany w kaplicy Trzech Króli (nazwanej później jego imieniem) w obrębie katedry w Roskilde. Jego następcą został najstarszy żyjący syn Jan. 106

9 OLDENBURGOWIE JAN (HANS) O J C I E C: Chrystian I (zob. s. 101). M A T K A: Dorota brandenburska (zob. s. 105 w biogr. Chrystiana I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 105 w biogr. Chrystiana I. JAN Urodził się 2 II 1455 r. w zamku Aalborg (Jutlandia); w historiografii jego imię występuje także w formie Hans. W 1456 r. król Chrystian I uzyskał od duńskiej Rady Państwa obietnicę uznania go następcą tronu, a w styczniu 1458 r. w Skara podobne przyrzeczenie złożył szwedzki oraz norweski Riksrad. Po śmierci ojca 21 V 1481 r. odziedziczył tron księstwa Szlezwiku-Holsztynu, gdzie od 12 XII współrządził ze swoim młodszym bratem Fryderykiem jako koregentem. 1 II 1483 r. w Halmstad podpisał artykuły elekcyjne (håndfæsting) dla Danii i Norwegii, 18 V 1483 r. w kościele (obecnej katedrze) Panny Marii w Kopenhadze arcybiskup Lund Jöns Brostrop ukoronował go na króla Danii, a 20 VII tego roku w katedrze w Trondheim miała miejsce jego koronacja na króla Norwegii. Na mocy układu rodzinnego z 10 VIII 1490 r. przekazał księstwo szlezwicko-holsztyńskie młodszemu bratu Fryderykowi, samemu zachowując jedynie tytuł. Wykorzystując niezadowolenie szwedzkich możnych, którzy w marcu 1497 r. odsunęli od władzy regenta Stena Sture Starszego, w październiku 1497 r. zajął Szwecję, 25 XI tego roku w Sztokholmie został wybrany królem, przyjmując imię Jana II, a następnego dnia w sztokholmskim kościele św. Mikołaja, tzw. Wielkim Kościele (Storkyrkan) miała miejsce jego koronacja, której dokonał arcybiskup Uppsali Jakub Ulvsson. Żoną Jana została 6 IX 1478 r. na zamku w Kopenhadze: Krystyna Była córką Ernesta, elektora saskiego, księcia saskiego na Wittenberdze oraz landgrafa Turyngii z dynastii Wettynów, oraz jego żony Elżbiety, córki Albrechta III, księcia bawarskiego na Monachium. Urodziła się 25 XII 1461 r. w Torgau (Saksonia). 18 V 1483 r. 107

10 KRÓLEWSKIE RODY DANII w kościele Panny Marii (obecnej katedrze) w Kopenhadze została koronowana wraz z mężem na królową-małżonkę Danii, 20 VII tego roku w Trondheim ukoronowano ją na królową-małżonkę Norwegii, a w lutym 1499 r. w katedrze w Uppsali arcybiskup Jakub Ulvsson koronował ją na królową-małżonkę Szwecji. Zmarła 8 XII 1521 r. w Odense (wyspa Fionia) i została pochowana w kościele klasztornym tamtejszego opactwa franciszkanów; po rozebraniu zrujnowanej świątyni w 1805 r. prochy królowej przeniesiono do katedry św. Kanuta w Odense. Potomstwo {1 6}: 1 2 Ernest i Jan Zmarli w dzieciństwie. 3 CHRYSTIAN II (zob. s. 110). 4 (?) Jakub Być może mylony z Ernestem (zob. powyżej). Urodzony w 1483 r., zmarł w 1500 r. 5 Elżbieta Urodziła się krótko przed 24 VI 1485 r. na zamku w Nyborgu nieopodal Odense (wyspa Fionia), a 10 IV 1502 r. w Stendal (Saksonia) wyszła za mąż za Joachima I zwanego Nestorem, elektora brandenburskiego od 1499 r. (ur. Cölln pod Berlinem 21 II 1484, zm. tamże 11 VII 1535), potomka dynastii Hohenzollernów, syna elektora Jana Cicero i jego żony Małgorzaty, córki Wilhelma III Mężnego, landgrafa Turyngii. Miała wespół z nim pięcioro dzieci: 1 Joachim II zwany Hektorem, elektor brandenburski (ur. 1505, zm. 1571); jego pierwszą żoną została w 1524 r. Magdalena (ur. 1507, zm. 1534), córka Jerzego Brodatego lub Bogatego, księcia saskiego na Miśni i Ostergotlandzie (z nią potomstwo). Rok po jej śmierci Joachim II pojął za żonę królewnę polską Jadwigę (ur. 1513, zm. 1573), córkę Zygmunta I, i miał z nią dalsze dzieci. 2 Anna (ur. 1507, zm. 1567); w 1524 r. poślubiła Albrechta IV Pięknego, księcia meklemburskiego na Güstrowie (ur. 1488, zm. 1547), z którym miała liczne potomstwo (synowie Ulryk III oraz Krzysztof zostali małżonkami księżniczek duńskich Elżbiety oraz Doroty (Młodszej), zob. odpowiednio ss. 115 i 121 w biogr. Fryderyka I). 3 Elżbieta (ur. 1510, zm. 1558); w 1525 r. wyszła za mąż za Eryka I Starszego, księcia brunszwickiego na Calenbergu, Ge- 108

11 OLDENBURGOWIE tyndze i Hanowerze (ur. 1470, zm. 1540), z którym miała potomstwo, a po jego śmierci poślubiła (1546) Poppona XVIII, hrabiego Hennebergu na Schleusingen (ur. 1513, zm. 1574). 4 Małgorzata (ur. 1511, zm. po 1577); jej pierwszym mężem został w 1530 r. Jerzy I zwany Jednookim, książę pomorski (ur. 1493, zm. 1531), z którym miała pogrobową córkę. Po raz drugi wyszła za mąż w 1534 r. za Jana II, księcia Anhaltu na Zerbst (ur. 1504, zm. 1551), z którym dochowała się licznych dzieci, a po powtórnym owdowieniu poślubiła (ok. 1553) pana pomorskiego Jana (Hansa) Jonasa van der Goltz, i miała z nim córkę. 5 Jan (Hans), margrabia brandenburski na Marchii Kostrzyńskiej (ur. 1513, zm. 1571); w 1537 r. pojął za żonę Katarzynę (ur. 1518, zm. 1574), córkę Henryka II Młodszego, księcia brunszwickiego na Wolfenbüttel, i miał z nią potomstwo. Elżbieta zmarła 10 VI 1555 r. na zamku w Cölln pod Berlinem (Kolonia nad Szprewą, późniejszy zamek berliński) i została pochowana w katedrze w Cölln obecnie katedrze berlińskiej (Berliner Dom). 6 Franciszek Urodził się 15 VII 1497 r. na zamku w Kopenhadze, gdzie zmarł 1 IV 1511 r. Spoczął w kościele klasztornym opactwa franciszkanów w Odense (wyspa Fionia). Po jego rozebraniu w 1805 r. szczątki księcia przeniesiono do katedry św. Kanuta w Odense. JAN W 1497 r. doprowadził do wyboru najstarszego syna Chrystiana (II) następcą tronu Szwecji, lecz w 1501 r. został tam zdetronizowany przez Stena Sture Starszego (niemniej do końca życia wysuwał pretensje do szwedzkiego tronu). Zmarł 20 II 1513 r. w zamku Aalborg na Jutlandii i został pochowany w kościele klasztornym opactwa franciszkańskiego w Odense na wyspie Fionii. Po rozbiórce owej świątyni w 1805 r. prochy króla, jego rodziny oraz pozostałe pochówki przeniesiono do pobliskiej katedry św. Kanuta. Jego sukcesorem został najstarszy syn Chrystian. 109

12 KRÓLEWSKIE RODY DANII CHRYSTIAN II O J C I E C: Jan (Hans) (zob. s. 107). M A T K A: Krystyna saska (zob. s. 107 w biogr. Jana). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 108 w biogr. Jana. CHRYSTIAN II Zwany Okrutnym oraz Tyranem, urodził się 1 lub 2 VII 1481 r. na zamku w Nyborgu nieopodal Odense (wyspa Fionia, Dania). 22 IX 1487 r. w Lund (Skania) został obwołany następcą tronu Danii, 25 VII 1489 r. w Kopenhadze ogłoszono go następcą tronu Norwegii, a w grudniu 1497 r. w Sztokholmie następcą tronu szwedzkiego. W 1502 r. ojciec mianował go namiestnikiem Norwegii. Po jego śmierci 20 II 1513 r. wstąpił na tron Danii i Norwegii i 22 VII tego roku w Kopenhadze zatwierdził artykuły elekcyjne (håndfæsting). 11 VI 1514 r. w kościele Panny Marii (obecnej katedrze) w Kopenhadze został koronowany na króla Danii przez arcybiskupa Lund Birgera Gunnersena, a 20 VII tego roku w Oslo koronowano go na króla Norwegii. Po pokonaniu regenta Stena Sture Młodszego, 1 XI 1520 r. na wzgórzu Brunkeberg pod Sztokholmem (obecnie w jego granicach) został wybrany dziedzicznym królem Szwecji, a 4 XI w sztokholmskim kościele św. Mikołaja, zwanym potocznie Wielkim Kościołem (Storkyrkan), miała miejsce jego koronacja, której dokonał arcybiskup Uppsali Gustaw Trolle. Żoną Chrystiana II została poślubiona per procura 18 VII 1501 r. w Brukseli, ponownie per procura 11 VII 1514 r. tamże i osobiście 12 VIII 1515 r. na zamku w Kopenhadze: Izabela W Danii zwano ją Elżbietą. Była córką Filipa I Pięknego, króla Kastylii i Leónu oraz księcia Burgundii z dynastii Habsburgów (syna i dziedzica cesarza Maksymiliana I), oraz jego żony Joanny Szalonej, królowej Kastylii, Leónu, Aragonii, Neapolu i Sycylii, córki Królów Katolickich Izabeli I Kastylijskiej i Ferdynanda V (II) Aragońskiego. Na świat przyszła 18 VII 1501 r. w zamku brukselskim. Jej ko- 110

13 OLDENBURGOWIE ronacja na królową-małżonkę Danii i Norwegii miała miejsce na zamku kopenhaskim w dniu zaślubin z Chrystianem, a dokonał jej arcybiskup Lund Birger Gunnersen, będąc w zaawansowanej ciąży, nie udała się natomiast wraz z małżonkiem na jego koronację sztokholmską w 1520 r. Po detronizacji Chrystiana w 1523 r. schroniła się wraz z nim oraz dziećmi w Niderlandach. Zmarła 19 I 1526 r. w Zwijnaarde koło Gandawy i została pochowana w klasztorze św. Piotra tamże. W październiku 1883 r. szczątki królowej przewieziono do Danii i wraz z prochami jej syna Jana złożono u boku Chrystiana II w katedrze św. Kanuta w Odense (wyspa Fionia). Potomstwo {1 6}: 1 Jan Urodził się 21 II 1518 r. na zamku w Kopenhadze. W 1523 r. wraz z rodzicami oraz siostrami musiał uciekać z Danii; wygnana duńska rodzina królewska osiadła u krewnych królowej w Niderlandach. Jan zmarł 11 (2?) VIII 1532 r. w Ratyzbonie (Regensburgu) i został pochowany u boku matki w klasztorze św. Piotra w Gandawie; w październiku 1883 r. szczątki księcia ekshumowano i wspólnie z prochami matki przeniesiono do katedry św. Kanuta w Odense (wyspa Fionia). 2 3 Maksymilian i Filip Bliźnięta urodzone 4 VII 1519 r. (w Kopenhadze), zmarły krótko potem (wedle niektórych opracowań Filip zmarł w 1520 r.) i zostały pochowane w kościele św. Ducha w obrębie kopenhaskiego klasztoru franciszkanów. 4 Dorota Urodziła się 10 XI 1520 r. na zamku w Kopenhadze, a 26 IX 1535 r. w Heidelbergu wyszła za mąż za Fryderyka II Mądrego, elektora Palatynatu Reńskiego od 1544 r. (ur. zamek Winzingen koło Neustadt 9 XII 1482, zm. Alzey 26 II 1556), syna Filipa Prawego, elektora Palatynatu z palatyńskiej linii dynastii Wittelsbachów, i jego żony Małgorzaty, córki Ludwika IX Bogatego, księcia bawarskiego na Landshut. Małżeństwo to pozostało bezdzietne (Fryderyk II posiadał troje potomków pozamałżeńskich). Dorota zmarła 20 IX 1580 r. w Heidelbergu i znalazła spoczynek w tamtejszym kościele pw. św. Ducha (Heiligengeistkirche). 5 Krystyna Urodziła się w listopadzie 1521 r. na zamku w Nyborgu nieopodal Odense (wyspa Fionia), a 4 V 1534 r. w Mediolanie poślubiła Franciszka II Marię, księcia Mediolanu i hrabiego Pawii od 1521 r. 111

14 KRÓLEWSKIE RODY DANII do 3 X 1524 r., ponownie od 26 II do 12 XI 1525 r. i od 1535 r. (ur. Vigevano 4 I (II) 1495, zm. Mediolan 1 XI 1535), syna Ludwika I Marii zwanego il Moro ( Czarnym ), księcia Mediolanu i hrabiego Pawii z dynastii Sforzów, oraz Beatrycze, córki Herkulesa I, księcia Ferrary, Modeny i Reggio; krótkotrwałe to małżeństwo pozostało bezdzietne. Drugim mężem Krystyny został poślubiony 10 VII 1541 r. w Brukseli Franciszek I, książę Lotaryngii i Baru od 1508 r. (ur. Bar-le-Duc 4 VI 1489, zm. tamże 14 VI 1544), syn Antoniego, księcia Lotaryngii z dynastii Vaudémont, i jego żony Renaty, pani Mercour, córki Gilberta de Bourbon, hrabiego Montpensier. Mieli razem troje dzieci: 1 Karol III Wielki, książę Lotaryngii i Baru (ur. 1543, zm. 1608); w 1559 r. ożenił się z Klaudią (ur. 1547, zm. 1575), córką Henryka II, króla Francji, i miał z nią potomstwo. 2 Renata (ur. 1544, zm. 1602); w 1568 r. poślubiła Wilhelma V Pobożnego, księcia Bawarii (ur. 1548, zm. 1626), i miała z nim potomstwo. 3 Dorota (ur. 1545, zm. 1621); żona (od 1575 r.) Eryka II Młodszego, księcia brunszwickiego na Calenbergu (Getyndze) (ur. 1528, zm. 1584), a następnie (od 1597 r.) Marka de la Palud, markiza Varambon i hrabiego de la Roche (zm. 1598). Krystyna zmarła 10 XII 1590 r. w Tortona (Włochy) i spoczęła w klasztorze kordelierów w Nancy (Lotaryngia). 6 Bezimienny syn Urodził się i zmarł w styczniu 1523 r. CHRYSTIAN II W listopadzie 1520 r. doprowadził do stracenia zaproszonych na jego koronację w Sztokholmie czołowych przedstawicieli możnowładztwa szwedzkiego, związanych z regentem Stenem Sture Młodszym (tzw. krwawa łaźnia sztokhomska), co doprowadziło do wybuchu powstania ludowego w Szwecji i w rezultacie do jego usunięcia z tronu (1521). 20 I 1523 r. został także zdetronizowany w Danii i Norwegii, gdzie władza przypadła jego stryjowi Fryderykowi (zob. następny biogr.). Obalony król wraz z rodziną zbiegł do Niderlandów, skąd w 1531 r. przedsięwziął próbę odzyskania władzy. Pojmany przez Fryderyka I resztę życia spędził w więzieniu, zamienionym w 1549 r. na areszt domowy. Zmarł 25 I 1559 r. na zamku w Kalundborgu (wyspa Zelandia) i został pochowany u boku rodziców w kościele klasztornym opactwa franciszkanów w Odense 112

15 OLDENBURGOWIE (wyspa Fionia); po rozbiórce zniszczonego kościoła w 1805 r. prochy króla i jego rodziny przeniesiono do tamtejszej katedry pw. św. Kanuta. FRYDERYK I O J C I E C: Chrystian I (zob. s. 101). M A T K A: Dorota brandenburska (zob. s. 105 w biogr. Chrystiana I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 105 w biogr. Chrystiana I. FRYDERYK I Urodził się 3 IX lub 7 X 1471 r. w zamku Haderslevhus (zwanym także Hansborgiem) w Haderslev (niem. Hadersleben, Szlezwik). Po śmierci ojca, na mocy umowy ze starszym bratem Janem (II) 12 XII 1481 r. został jego koregentem w księstwie szlezwicko-holsztyńskim, które objął na mocy układu rodzinnego zawartego 10 VIII 1490 r. Po detronizacji Chrystiana II, 29 I 1523 r. został wybrany jego następcą na duńskim tronie. Artykuły elekcyjne (håndfæsting) podpisał 26 III 1523 r. w Viborgu oraz 3 VIII w Roskilde, a 7 VIII 1524 r. w kościele Panny Marii (późniejsza katedra) w Kopenhadze został ukoronowany na króla Danii przez arcybiskupa Uppsali Gustawa Trolle. 24 XI 1524 r. w Ribe (Jutlandia) wybrano go królem Norwegii i tego samego dnia podpisał norweskie håndfæsting. Pierwszą żoną Fryderyka I została poślubiona 10 IV 1502 r. w Stendal (Saksonia): Anna Była ona córką Jana Cicero, elektora brandenburskiego z dynastii Hohenzollernów, oraz Małgorzaty, córki Wilhelma III Mężnego, landgrafa Turyngii. Urodziła się 27 VIII 1487 r. na zamku w Cölln pod Berlinem (Kolonia nad Szprewą, późniejszy zamek berliński), a zmarła 3 V 1514 r. na zamku w Kilonii (Szlezwik), nie doczekawszy królewskiego awansu małżonka. Została pochowana w kościele klasztornym w Bodersholm (Holsztyn). 113

16 KRÓLEWSKIE RODY DANII Potomstwo {1 2}: 1 CHRYSTIAN III (zob. s. 122). 2 Dorota Celem odróżnienia od młodszej przyrodniej siostry i imienniczki (zob. s. 121), niektóre opracowania nazywają ją Starszą. Urodziła się 1 VIII 1504 r. w zamku Gottorp (niem. Gottorf) w Szlezwiku, a 1 VII 1526 r. w katedrze w Królewcu (Kaliningrad) poślubiła Albrechta, wielkiego mistrza krzyżackiego od 1511 r., księcia pruskiego ( w Prusach ) od 1525 r. (ur. Ansbach 17 V 1490, zm. Tapiewo (niem. Tapiau) 20 III 1568), syna Fryderyka Starszego, margrabiego brandenburskiego na Ansbach i Bayreuth z dynastii Hohenzollernów, oraz Zofii, córki Kazimierza IV Jagiellończyka, króla Polski i wielkiego księcia litewskiego. Ich dziećmi byli: 1 Anna Zofia (ur. 1527, zm. 1591); w 1555 r. została żoną Jana Albrechta I, księcia meklemburskiego na Güstrowie i Szwerynie (ur. 1525, zm. 1576), i miała z nim potomstwo. 2 Katarzyna (ur. i zm. 1528). 3 Fryderyk Albrecht (ur. 1529, zm. 1530). 4 Łucja Dorota (ur. 1531, zm. 1532). 5 Łucja (ur. 1537, zm. 1539). 6 Albrecht (ur. i zm. 1539). Dorota (Starsza) zmarła 11 IV 1547 r. na zamku w Królewcu (dziś Kaliningrad, Rosja) i została pochowana w tamtejszej katedrze. Albrecht poślubił następnie księżniczkę brunszwicką Annę Marię i miał z nią dalsze dzieci. Drugą żoną Fryderyka I została 9 X 1518 r. w Kilonii (Szlezwik): Zofia Jej ojcem był Bogusław X Wielki, książę pomorski z dynastii Gryfitów, matką zaś królewna polska Anna, córka Kazimierza IV Jagiellończyka. Urodziła się w początku 1501 r., a 13 VIII 1525 r. w kościele Panny Marii (obecnej katedrze) w Kopenhadze została ukoronowana na królową-małżonkę Danii. Po śmierci męża osiadła w swoich dobrach wdowich w Szlezwiku, o które toczyła spór z pasierbem Chrystianem, a następnie z jego synem Fryderykiem II. Zmarła 13 V 1568 r. na zamku w Kilonii (Szlezwik) i została pochowana w katedrze św. Piotra w Szlezwiku. Potomstwo {1 5}: 1 Jan Dla odróżnienia od bratanka i imiennika, księcia holsztyńskiego na Sonderburgu (zob. s. 125 w biogr. Chrystiana III), zwany był 114

17 OLDENBURGOWIE Starszym. Urodził się 29 (28?) VI 1521 r. w zamku Haderslevhus (Hansborg) w Haderslev (niem. Hadersleben) w Szlezwiku. Od śmierci ojca w 1533 r. współrządził z braćmi Chrystianem III i Adolfem w księstwie holsztyńskim, a po podziale ojcowizny (9 VIII 1544) otrzymał jej część ze stolicą w Haderslev. Zgodnie z układem rodzinnym z Odense (3 V 1580) bezdzietny książę zapisał swoją domenę do podziału pomiędzy młodszego brata Adolfa oraz bratanków. Zmarł bezżennie 1 lub 2 X 1580 r. w Haderslevhus i spoczął w katedrze św. Piotra w Szlezwiku. 2 Elżbieta Urodziła się 4 (14?) X 1524 r., a 26 VIII 1543 r. w Kilonii (Szlezwik) została żoną Magnusa (III), księcia meklemburskiego (ur. Stargard 4 VII 1509, zm. Bützow (dawniej Budziszów) 28 I 1550), syna Henryka III i jego pierwszej żony Urszuli, córki Jana Cicero, elektora brandenburskiego. Po śmierci Magnusa, z którym nie miała dzieci, została żoną (16 II 1556) jego stryjecznego brata Ulryka III zwanego Niemieckim Nestorem, księcia meklemburskiego na Güstrowie od 1555 r. oraz na Szwerynie w latach i od r (ur. Szweryn 21 IV 1528, zm. Güstrow 14 III 1603), syna Albrechta VI Pięknego, księcia meklemburskiego na Güstrowie, i jego żony Anny, córki Joachima I Nestora, elektora brandenburskiego, wnuczki króla Jana (Hansa) (zob. s. 108 w jego biogr.). Ich jedyną córką była: 1 Zofia, żona króla Fryderyka II (szczegóły zob. s. 142 w jego biogr.). Elżbieta zmarła 15 X 1586 r. w Nykøbing (wyspa Falster) i została pochowana w katedrze NMP w Güstrowie (Meklemburgia). Po jej śmierci Ulryk III pojął za żonę Annę, córkę Filipa I, księcia pomorskiego na Wołogoszczy, jednak z małżeństwa tego nie dochował się dzieci. 3 Adolf Urodził się 25 I 1526 r. na zamku we Flensburgu (duń. Flensborg) w Szlezwiku i po śmierci ojca w 1533 r. wraz ze starszymi braćmi współrządził w Szlezwiku-Holsztynie. W wyniku podziału ojcowizny 9 VIII 1544 r. otrzymał część księstwa z zamkiem Gottorp (niem. Gottorf) w Szlezwiku; w różnych opracowaniach występuje jako Adolf I lub Adolf II. Po śmierci młodszego brata w 1556 r. został jego następcą na tronie biskupim w Szlezwiku, a na mocy układu z Odense (3 V 1580), 19 IX 1581 r. wespół z bratankami królem Fryderykiem II oraz Janem Młodszym, 115

18 KRÓLEWSKIE RODY DANII księciem holsztyńskim na Sonderburgu dokonał podziału domeny należącej do zmarłego bezdzietnie starszego brata, księcia Jana Starszego (zob. s. 114). Zmarł 1 X 1586 r. w zamku Gottorp w mieście Szlezwik i znalazł spoczynek w katedrze św. Piotra w Szlezwiku. Żoną Adolfa została 17 XII 1564 r. w zamku Gottorp: Krystyna Była ona córką Filipa I zwanego Wspaniałomyślnym, landgrafa heskiego, i jego pierwszej żony Krystyny, córki Jerzego Brodatego, księcia saskiego oraz margrabiego Miśni. Urodziła się 29 VI 1543 r. w Kassel. Po śmierci starszego syna Fryderyka (1587) sprawowała regencję w księstwie holsztyńskim w imieniu jego młodszego brata Filipa; u schyłku życia wycofała się do swoich dóbr wdowich. Zmarła 13 V 1604 r. na zamku w Kilonii (Szlezwik) i została pochowana u boku męża w katedrze św. Piotra w mieście Szlezwik. Potomstwo (linia holsztyńska na Gottorp) {(i) (x)}: (i) Fryderyk II Urodził się 21 VI (IV?) 1568 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku. Po śmierci ojca w 1586 r. został księciem holsztyńskim na Gottorp (Schleswig-Holstein-Gottorp). Zmarł bezżennie 15 VI 1587 r. w zamku Gottorp i został pochowany w katedrze św. Piotra w Szlezwiku. (ii) Zofia Urodzona 1 VI 1569 r. w zamku Gottorp w mieście Szlezwik, a 17 II 1588 r. w Reinbek (Szlezwik) poślubiła Jana V (VII), księcia meklemburskiego od 1576 r., na Szwerynie od 1585 r. (ur. Güstrow 7 III 1558, popełnił samobójstwo w Stargardzie 22 III 1592), syna Jana Albrechta I, księcia meklemburskiego na Güstrowie i Szwerynie, oraz Anny Zofii, córki Albrechta, księcia pruskiego. Mieli wspólnie troje dzieci: 1 Adolf Fryderyk I, książę meklemburski na Szwerynie (ur. 1588, zm. 1658); w 1622 r. ożenił się ze swoją siostrą cioteczną Anną Marią (ur. 1601, zm. 1634), córką Enno III, hrabiego Fryzji Wschodniej, i Anny Holsztyńskiej (zob. s. 120), z którą miał potomstwo. Po jej śmierci ożenił się w 1635 r. z Marią Katarzyną (ur. 1616, zm. 1665), córką Juliusza Ernesta, księcia brunszwickiego na Dannenbergu (z nią dalsze dzieci). 116

19 OLDENBURGOWIE 2 Jan Albrecht II, książę meklemburski na Gustrowie (ur. 1590, zm. 1636); trzykrotnie żonaty: od 1608 r. z Małgorzatą Elżbietą (ur. 1584, zm. 1616), córką Krzysztofa, księcia meklemburskiego i biskupa Ratzeburga, pasierbicą księżniczki duńskiej Doroty Młodszej (zob. s. 121) (potomstwo), od 1618 r. z Elżbietą (ur. 1596, zm. 1625), córką Maurycego, landgrafa heskiego na Kassel, a od 1626 r. z Eleonorą Marią (ur. 1600, zm. 1657), córką Chrystiana I, księcia Anhaltu na Bernburgu (z nią dalsze potomstwo). 3 Anna Zofia (ur. 1591, zm. 1648). Po śmierci w 1603 r. księcia meklemburskiego Ulryka III, Zofia przejęła władzę w księstwie i sprawowała ją w imieniu synów do 1608 r. Zmarła 14 XI 1634 r. na zamku w Szwerynie (Meklemburgia) i spoczęła w kościele w Lübz (Meklemburgia). (iii) Filip Urodził się 10 VIII 1570 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku. Po bezpotomnej śmierci starszego brata Fryderyka w 1587 r. został księciem holsztyńskim na Gottorp (z uwagi na małoletniość początkowo pod regencją matki). Zmarł bezżennie 18 X 1590 r. w zamku Gottorp i spoczął w katedrze św. Piotra w mieście Szlezwik. (iv) Krystyna Urodziła się 13 IV 1573 r. na zamku w Kilonii (Szlezwik), a 27 VIII 1592 r. na zamku w Nyköping (Szwecja) wyszła za mąż za Karola, księcia Södermanlandu (Sudermanii), od 1604 r. króla Szwecji pod imieniem Karola IX (ur. Sztokholm 4 X 1550, zm. Nyköping 30 X 1611), syna króla Gustawa I, założyciela dynastii Wazów, oraz jego drugiej żony Małgorzaty, córki Eryka Abrahamssona Leijonhufvuda, pana na Ekbergu i Loholmen; Karol był wdowcem po Annie Marii (zm. 1589), córce Ludwika VI, elektora Palatynatu Reńskiego, z którą miał potomstwo. Z małżeństwa z Krystyną miał on dalsze dzieci: 1 Krystyna (ur. 1593, zm. 1594). 2 Gustaw II Adolf, król Szwecji (ur. 1594, poległ 1632); jego żoną została w 1620 r. Maria Eleonora (ur. 1599, zm. 1655), córka Jana Zygmunta, elektora brandenburskiego oraz księcia pruskiego, z którą miał potomstwo. 117

20 KRÓLEWSKIE RODY DANII 3 Maria Elżbieta (ur. 1596, zm. 1618); w 1612 r. poślubiła swojego kuzyna Jana, księcia Östergötlandu (ur. 1589, zm. 1618). 4 Krystyna (ur. 1598, zm. 1599). 5 Karol Filip, książę Söndermanlandu i Värmlandu (ur. 1601, zm. 1622); w 1620 r. zawarł morganatyczne małżeństwo z Elżbietą (ur (1596?), zm. 1662), córką Swena Svenssona Ribbinga, i miał z nią córkę. 6 Dziecko (imię i płeć nieznana) (ur. i zm. 1606). 15 III 1607 r. w katedrze w Uppsali Krystyna została koronowana na szwedzką królową-małżonkę. Po śmierci męża wspólnie z późniejszym zięciem, księciem Östergötlandu Janem, objęła w Szwecji nominalną regencję w imieniu syna, Gustawa II Adolfa; udziału w regencji zrzekła się po niespełna dwóch miesiącach (16 XII 1611). Następnie, na czas małoletniości kolejnego syna, Karola Filipa, zarządzała księstwem Söndermanlandu. Zmarła 8 XII 1625 r. w zamku Gripsholm w Mariefred pod Sztokholmem i została pochowana w katedrze w Strägnäs. (v) Elżbieta Urodziła się 11 III 1574 r. na zamku Gottorp w Szlezwiku i tam także umarła 12 I 1587 r. Została pochowana w katedrze św. Piotra w mieście Szlezwik. (vi) Jan Adolf Jego pierwsze imię w oryginalnej formie brzmiało Johan, co odróżniało go od kuzyna, syna księcia Jana Młodszego (por. s. 129 w biogr. Chrystiana III), który przy identycznym zestawie imion posługiwał się wersją imienia Hans. Urodził się 27 II 1575 r. na zamku Gottorp w mieście Szlezwik i był bliźniakiem Anny. W 1585 r. został wybrany następcą zmarłego księcia Henryka sasko-lauenburskiego na arcybiskupim tronie Hamburga-Bremy, natomiast śmierć Eberharda von Holle w r uczyniła go biskupem Lubeki. Po bezdzietnej śmierci starszego brata Filipa (1590) został księciem holsztyńskim na Gottorp. W 1596 r. przekazał młodszemu bratu Janowi Fryderykowi urząd arcybiskupa Hamburga-Bremy, a w 1607 r. scedował na niego również godność biskupa Lubeki. Zmarł 31 III 1616 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku i został pochowany w katedrze św. Piotra w tymże mieście. 118

21 OLDENBURGOWIE Żoną Jana Adolfa została 30 VIII 1596 r. na zamku w Kopenhadze: Augusta Była ona córką Fryderyka II, króla Danii i Norwegii (zob. s. 145 w jego biogr.). Urodziła się 8 IV 1580 r. w zamku Koldinghus w Kolding na wyspie Jutlandia, a zmarła 5 II 1639 r. na zamku w Husum w mieście Szlezwik i spoczęła u boku męża w katedrze szlezwickiej. Potomstwo {(a) (h)}: (a) Fryderyk III (ur. zamek Gottorp, miasto Szlezwik 22 XII 1597, zm. Tönning, Szlezwik 10 VIII 1659). Po śmierci ojca 31 III 1616 r. wstąpił na tron księstwa holsztyńskiego (Holstein-Gottorp). Jego żoną została 21 II 1630 r. w Dreźnie Maria Elżbieta (ur. Drezno 22 XI 1610, zm. Husum, Szlezwik 24 X 1684), córka Jana Jerzego I, elektora saskiego z dynastii Wettynów. Ich potomkowie władali księstwem holsztyńsko-gottorpskim, a następnie wielkim księstwem oldenburskim do 1918 r., w 1762 r. jedna z linii zasiadła na tronie rosyjskim, gdzie władała do 1917 r. pod oficjalną nazwą dynastii Romanowów (bądź Romanow-Holstein-Gottorp), a w latach inna linia panowała w Szwecji. (b) Elżbieta Zofia (ur. zamek Gottorp, miasto Szlezwik 12 X 1599, zm. Ratzeburg, Saksonia 25 XI 1627). Jej mężem został 5 III 1621 r. w Husum (Szlezwik) August, książę saski na Lauenburgu od 1619 r. (ur. Ratzeburg 17 II 1577, zm. Lauenburg 18 I 1656), potomek dynastii askańskiej, z którym miała potomstwo. (c) Adolf (ur. zamek Gottorp, miasto Szlezwik 15 IX 1600, zm. Eulenburg pod Lipskiem 9 IX 1631). Służył w niemieckiej armii cesarskiej i został śmiertelnie ranny podczas bitwy pod Lipskiem 7 IX 1631 r. Bezżenny i bezpotomny. (d) Dorota Augusta, małżonka Joachima Ernesta I Starszego, księcia holsztyńskiego na Plön (szczegóły zob. s. 137 w biogr. Chrystiana III). (e) Jadwiga (ur. zamek Gottorp, miasto Szlezwik 23 XII 1602, zm. Norymberga 22 III 1657). 15 VII 1620 r. w Husum (Szlezwik) wyszła za Augusta, palatyna Sulz- 119

22 (f) KRÓLEWSKIE RODY DANII bach od 1614 r. (ur. Neuburg 2 X 1582, zm. Weinheim 14 VIII 1632), potomka palatyńskiej linii dynastii Wittelsbachów, i miała z nim potomstwo. Anna (ur. zamek Gottorp, miasto Szlezwik 19 XII 1605, zm. tamże 20 III 1623). (g) Jan (ur. zamek Gottorp, miasto Szlezwik 18 III 1606, zm. Eutin 21 II 1655). Po śmierci stryja, Jana Fryderyka (1634), został jego następcą na urzędzie biskupa Lubeki. Jego żoną została 7 V 1640 r. w Plön (Holsztyn) Juliana Felicyta (ur. Brenz, Wirtembergia 19 XII 1619, zm. Mönch-Neversdorf, Holsztyn 3 I 1661), córka Juliusza Fryderyka, księcia wirtemberskiego na Juliusburgu, z którą miał czworo dzieci, spośród których troje zmarło wkrótce po narodzinach, a najmłodszy syn dożył lat dojrzałych, lecz zmarł bezpotomnie. (h) Chrystian (ur. 1 XII 1609, zm. młodo). (vii) Anna Urodziła się 27 II 1575 r. w zamku Gottorp w mieście Szlezwik; była bliźniaczką Jana Adolfa. Jej mężem został 28 I 1598 r. w Esens (Saksonia) Enno III, hrabia Fryzji Wschodniej (Ostfrieslandii) od 1599 r. (ur. 30 IX 1563, zm. Leerort 19 VIII 1625), syn hrabiego Edzarda II, potomka dynastii Cirksenów, i jego żony Katarzyny, córki Gustawa I, króla Szwecji. Enno III był wdowcem po Walburdze (zm. 1586), córce Jana II, hrabiego Rietberg, z którą miał potomstwo; z Anną holsztyńską dochował się dalszych dzieci: 1 Edzard Gustaw (ur. 1599, zm. 1612). 2 Anna Maria (ur. 1601, zm. 1634); w 1622 r. poślubiła swojego brata ciotecznego Adolfa Fryderyka I, księcia meklemburskiego na Szwerynie (ur. 1588, zm. 1658), syna Zofii holsztyńskiej (zob. s. 116), i miała z nim potomstwo. 3 Rudolf Chrystian I, hrabia Fryzji Wschodniej (ur. 1602, zabity 1628). 4 Ulryk II, hrabia Fryzji Wschodniej (ur. 1605, zm. 1648); w 1631 r. poślubił Julianę (ur. 1606, zm. 1659), córkę Ludwika V, landgrafa heskiego na Darmstadcie, i miał z nią potomstwo. 120

23 OLDENBURGOWIE 5 Krystyna Zofia (ur. 1609, zm. 1658); w 1632 r. wyszła za mąż za Filipa, landgrafa heskiego na Butzbach (ur. 1581, zm. 1643). Anna zmarła 24 IV 1625 r. (viii) Chrystian Urodził się 29 V 1576 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku, gdzie zmarł 22 IV 1577 r. Został pochowany w katedrze św. Piotra w tymże mieście (ix) Agnieszka Urodziła się 20 XII 1578 r. (w zamku Gottorp), a zmarła w 1627 r. Niezamężna. (x) Jan Fryderyk Urodził się 1 IX 1579 r. (w 1577 lub 1578 r.?) w zamku Gottorp w Szlezwiku. Po rezygnacji starszego brata, Jana Adolfa, w 1596 r. został wybrany arcybiskupem Hamburga-Bremy, a w 1607 r. przejął po bracie także godność biskupa Lubeki. W trakcie wojny trzydziestoletniej przejściowo utracił Bremę ( ), co zrekompensowała mu godność biskupa Verden (1631). Zmarł 3 IX 1634 r. w Altkloster pod Buxtehude (Saksonia) i został pochowany w katedrze św. Piotra w mieście Szlezwik. Nie był żonaty, pozostawił jednak potomstwo naturalne {1 2}: z Anną Dobbel z Bremervörde koło Bremy: 1 Fryderyk von Holstein (legitymizowany 1621). 2 Krystyna von Holstein (legitymizowana 1621). 4 Anna Urodziła się w 1527 r., a zmarła 4 VI 1535 r. i została pochowana u boku rodziców w katedrze św. Piotra Szlezwiku. 5 Dorota W niektórych opracowaniach zwana Młodszą celem odróżnienia od starszej przyrodniej siostry i imienniczki (zob. s. 114), urodziła się w 1528 r. Za mąż wyszła dość późno, gdyż dopiero w r (ok. 27 X). Jej małżonkiem został Krzysztof, książę meklemburski, biskup Ratzeburga od 1554 r. (ur. Augsburg 30 VI 1537, zm. Tempzin 4 III 1592), syn Albrechta VII Pięknego, księcia meklemburskiego na Güstrowie, i jego żony Anny Brandenburskiej, po kądzieli wnuczki króla Jana (zob. s. 108 w jego biogr.); małżeństwo to pozostało bezdzietne. Dorota zmarła 11 XI 1575 r. w Schönbergu i została pochowana w katedrze w Gü- 121

24 KRÓLEWSKIE RODY DANII strowie (Meklemburgia). Owdowiały Krzysztof pojął następnie za żonę (1581) księżniczkę szwedzką Elżbietę Wazównę, z którą dochował się córki. 6 Fryderyk Urodził się w 1529 r. (lub 13 IV 1532 r.). Od młodości przeznaczony był do kariery kościelnej, w 1549 r. został koadiutorem szlezwickim, a w 1551 r. objął tron biskupi w Szlezwiku i w Hildesheim. Zmarł 27 X 1556 r. na zamku w Kilonii (Szlezwik), skąd jego ciało przewieziono do miasta Szlezwik i złożono w katedrze św. Piotra. Fryderyk I pozostawił także potomstwo naturalne {1 2}: z nieznanymi kobietami: 1 Katarzyna Żona pułkownika Hermana Hoyera. 2 Geseke Żona Jana (Hansa) Knudsena, mieszczanina z Husum (Szlezwik). FRYDERYK I Zmarł 10 IV 1533 r. w zamku Gottorp w Szlezwiku i został pochowany w szlezwickiej katedrze św. Piotra. Po trwającym blisko rok interregnum, podczas którego o władzę walczyli syn zmarłego Chrystian oraz hrabia Krzysztof z Oldenburga-Delmenhorst, tron duńsko-norweski zdobył pierwszy z wymienionych. CHRYSTIAN III O J C I E C: Fryderyk I (zob. s. 113). M A T K A: Anna brandenburska (zob. s. 113 w biogr. Fryderyka I). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 114 w biogr. Fryderyka I. CHRYSTIAN III Urodził się 12 VIII 1503 r. w zamku Gottorp w mieście Szlezwik. Od śmierci ojca 10 IV 1533 r. współrządził z młodszymi przyrodnimi 122

25 OLDENBURGOWIE braćmi Janem (Starszym) i Adolfem w księstwie holsztyńskim, w Danii natomiast trwała wojna domowa ze zwolennikami kuzyna Chrystiana, hrabiego Krzysztofa z Oldenburga-Delmenhorst (zob. s. 104 w biogr. Chrystiana I), który zajął część kraju z Kopenhagą. 4 VII 1534 r. w Skanderborgu (Jutlandia) Chrystian został obwołany królem Danii i Norwegii, jednak Kopenhagę zdołał odbić z rąk Krzysztofa dopiero 29 VII 1536 r. Podczas riksdagu 30 X 1536 r. w Kopenhadze wprowadził luteranizm jako religię państwową, samemu przyjmując tytuł głowy duńskiego Kościoła luterańskiego, i tego samego dnia podpisał håndfæsting. 12 VIII 1537 r. w kościele Panny Marii (obecna katedra) w Kopenhadze został ukoronowany przez Jana Bugenhagena, proboszcza kościoła NMP w Wittenberdze, teologa, jednego z pierwszych przywódców protestantyzmu. W 1537 r. zniósł unię personalną, od 1380 r. łączącą Danię i Norwegię, degradując to drugie państwo do roli duńskej prowincji. 9 VIII 1544 r. w Rendsburgu wspólnie z braćmi dokonał ponownego podziału Szlezwiku-Holsztynu. Żoną Chrystiana III została 29 X 1525 r. w Lauenburgu (duń. Lauenborg, Holsztyn): Dorota Była ona córką Magnusa I, księcia saskiego na Lauenburgu, potomka dynastii askańskiej, i jego żony Katarzyny, córki Henryka I Starszego, księcia brunszwickiego na Wolfenbüttel. Urodziła się 9 VII 1511 r. na zamku w Lauenburgu. 12 VIII 1537 r. w Kopenhadze została wspólnie z mężem koronowana na królową-małżonkę. Zmarła 7 X 1571 r. na zamku w Sonderburgu (duń. Sønderborg, Szlezwik) i została pochowana w kaplicy zamkowej. W 1581 r. prochy królowej przeniesiono do katedry w Roskilde i złożono u boku męża w kaplicy Trzech Króli (obecnie Chrystiana I). Potomstwo {1 5}: 1 Anna Urodziła się 22 (25?) XI 1532 r. w zamku Haderslevhus w Haderslev (niem. Hadersleben) w Szlezwiku, a 7 X 1548 r. w Torgau (Saksonia) poślubiła Augusta zwanego Łysym, księcia saskiego na Freibergu od 1544 r., na Weissenfels od 1569 r., elektora saskiego od 1553 r. (ur. Freiberg 31 VII 1526, zm. Drezno 11 II 1586), syna Henryka V Pobożnego, księcia saskiego na Miśni, założyciela albertyńskiej linii Wettynów, i jego żony Katarzyny, córki Magnusa II, księcia meklemburskiego na Szwerynie i Güstrowie. Miała z nim następujące potomstwo: 123

26 KRÓLEWSKIE RODY DANII 1 Jan Henryk (ur. i zm. 1550). 2 Eleonora (ur. 1551, zm. 1553). 3 Elżbieta (ur. 1552, zm. 1590); w 1570 r. wyszła za Jana Kazimierza, palatyna Schwarzenbergu, Neuburgu i Neustadt (ur. 1543, zm. 1592), i miała z nim potomstwo. 4 Aleksander (ur. 1554, zm. 1565). 5 Magnus (ur. 1555, zm. 1558). 6 Joachim (ur. i zm. 1557). 7 Hektor (ur. 1558, zm lub 1569). 8 Chrystian I, elektor saski (ur. 1560, zm. 1591); w 1582 r. ożenił się z Zofią (ur. 1568, zm. 1622), córką Jana Jerzego, elektora brandenburskiego, i miał z nią potomstwo. 9 Maria (ur. 1562, zm. 1566). 10 Dorota (ur. 1563, zm. 1587); w 1585 r. poślubiła Henryka Juliusza, księcia brunszwickiego na Wolfenbüttel (ur. 1564, zm. 1613), i miała z nim córkę (drugą żoną Henryka Juliusza została księżniczka duńska Elżbieta, córka Fryderyka II). 11 Amalia (ur. i zm. 1565). 12 Anna (ur. 1567, zm. 1613); w 1586 r. została żoną Jana Kazimierza, księcia saskiego na Koburgu (ur. 1564, zm. 1633). 13 August (ur. 1569, zm. 1570). 14 Adolf (ur. 1571, zm. 1572). 15 Fryderyk (ur. 1575, zm. 1577). Anna zmarła 1 X 1585 r. na zamku w Dreźnie i została pochowana w katedrze NMP we Freibergu (Saksonia). Owdowiały August ożenił się powtórnie (1586) z Agnieszką Jadwigą, księżniczką anhalcką, jednak małżeństwo to pozostało bezdzietne. 2 FRYDERYK II (zob. s. 142). 3 Magnus Urodził się 26 (14?) VIII 1540 r. na zamku w Kopenhadze. W r został wybrany biskupem Ozylii (Øsel, obecnie Saaremaa w Estonii), Kurlandii i Rewala (obecnie Tallin). Latem 1570 r. przybył na dwór moskiewski i 10 VI został przez Iwana IV Groźnego ukoronowany na króla Inflant. Poróżniony z carem i uwięziony na jego polecenie, w 1577 r. za cenę uzyskania wolności zrzekł się tytułu królewskiego; resztę życia spędził w Kurlandii. Zmarł 18 III 1583 r. w zamku Pilten (pol. Piltyń, obecnie Piltene na Łotwie) i został pochowany w kaplicy zamkowej. W 1662 r. prochy Magnusa przeniesiono do katedry w Roskilde i złożono w pobliżu sarkofagu króla Chrystiana IV. 124

27 OLDENBURGOWIE Żoną Magnusa została poślubiona 22 IV 1573 r. w Wielkim Nowogrodzie: Maria Była ona córką Włodzimierza Andrejewicza, księcia staryckiego i wołkołamskiego z dynastii Rurykowiczów, i jego drugiej żony Eudoksji, córki Romana Iwanowicza, księcia Odojewskiego. Na świat przyszła przed (lub w) 1560 r. Po śmierci męża powróciła z córkami do Rosji, gdzie została mniszką pod imieniem Marfy. Zmarła 13 VI 1597 r. lub po 1611 r. w Rosji. Córki {(i) (ii)}: (i) Maria Urodzona w lipcu 1580 r., zmarła w 1597 r. (ii) Eudoksja Urodziła się w styczniu 1581 r., a zmarła w 1588 r. 4 Jan Dla odróżnienia od swego stryja i imiennika (zob. s. 114 w biogr. Fryderyka I) zwany był Młodszym, w niektórych opracowaniach występuje niekiedy jako Jan II lub III. Urodził się 25 III 1545 r. albo w zamku Koldinghus w Kolding (Jutlandia), albo w zamku Haderslevhus w Haderslev (Szlezwik). 27 I 1564 r. wraz ze starszym bratem, królem Fryderykiem II, dokonał podziału księstwa holsztyńskiego, zgodnie z którym otrzymał Sonderburg (duń. Sønderborg), Norburg (Nordborg), Plön (Pløen), Aeroe (Ærø) oraz Ahrensbök. Ponadto na mocy układu rodzinnego, zawartego 3 V 1580 r. z Adolfem, księciem holsztyńskim na Gottorp (zob. s. 115), oraz Fryderykiem II, 19 IX 1581 r. wszedł w posiadanie części schedy po bezpotomnym księciu Janie Starszym. Zmarł 9 X 1622 r. na zamku w Glücksburgu (duń. Glücksborg, Holsztyn) i znalazł spoczynek w kościele zamkowym w Sonderburgu. Pierwszą żoną Jana Młodszego została 19 IX 1568 r. w zamku Koldinghus w Kolding (Jutlandia): Elżbieta Była ona córką Ernesta II (V), księcia brunszwickiego na Grubenhagen z dynastii Welfów, i jego żony Małgorzaty, córki Jerzego I Jednookiego, księcia pomorskiego. Urodziła się 20 III 1550 r. w Salzderhelden (Saksonia), a zmarła wkrótce po ostatnim porodzie, 11 II 1586 r. w Osterholm (Szlezwik) i została pochowana w kościele zamkowym w Sonderburgu (Szlezwik). Potomstwo (linia holsztyńska młodsza) {(i) (xiv)}: 125