MARTA CHUDZICKA-POPEK, AGATA GOLISZEWSKA, TERESA MAJDECKA Katedra Biologii rodowiska Zwierz t, Wydzia Nauk o Zwierz tach SGGW w Warszawie

Transkrypt

1 Annals of Warsaw University of Life Sciences SGGW Animal Science No 50, 2011: (Ann. Warsaw Univ. of Life Sc. SGGW, Anim. Sci. 50, 2011) Ocena zarobaczenia saren (Capreolus capreolus) yj cych na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego Estimation of level of parasites invasion in roe deer (Capreolus capreolus) living in Kampinoski National Park MARTA CHUDZICKA-POPEK, AGATA GOLISZEWSKA, TERESA MAJDECKA Katedra Biologii rodowiska Zwierz t, Wydzia Nauk o Zwierz tach SGGW w Warszawie Abstract: In this paper the results of coprological investigation in roe deer (Capreolus capreolus) living in Kampinoski National Park were presented. The level of extensity and intensity of gastro-intestinal nematodes and coccidian was estimated. The seasonal changes in level of invasion of these parasites was also take under consideration. The extensity of gastro-intestinal nematodes uctuated from 10 to 100% with average intensity from 5 to 535 eggs/1 g of faeces. The extensity of coccidia uctuated from 20 to 70% with average intensity from 25 to 160 oocysts/1 g of faeces. In both groups the higher level of invasions were noticed during spring and autumn. Key words: roe deer, Capreolus capreolus, endoparasites. WST P Kampinoski Park Narodowy, utworzony w 1959 roku, jest jednym z 23 parków le cych na terytorium Polski. Wed ug Ustawy o ochronie przyrody (DzU ) park narodowy jest to obszar charakteryzuj cy si du ymi walorami przyrodniczymi, naukowymi, spo ecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi. Kampinoski Park Narodowy zajmuje powierzchni ha. Jest obszarem sieci NATURA 2000 oraz Rezerwatem Biosfery. Na jego terenie yje wiele ró nych gatunków zwierz t. Jest on uznany za jedn z najwa niejszych ostoi fauny ni u polskiego. Szacuje si, e na jego obszarze yje ponad 16 tysi cy gatunków zwierz t, w tym 52 gatunki ssaków ( Na terenie KPN wyst puj równie liczne populacje jeleniowatych osie, sarny i jelenie. Wa nym elementem ochrony zwierz t jest stan ich zdrowia i zwi zany z nim monitoring wyst powania chorób zarówno zaka nych, jak i inwazyjnych. Parazytozy s uwa ane za jedne z najcz ciej wyst puj cych schorze jeleniowatych (Ramisz i in., 2001). Paso yty oddzia ywuj na organizm ywiciela zarówno w sposób fizyczny, jak i chemiczny. Powoduj uszkodzenie tkanek lub narz dów. Cz sto przyczyniaj si do niebezpiecznych dla ycia niedro no- ci i uszkodze jelita i dróg ó ciowych, a tak e uk adu oddechowego, naczy krwiono nych czy ch onnych. Wytwarzaj równie zwi zki, które cz sto

2 84 M. Chudzicka-Popek, A. Goliszewska, T. Majdecka maj w a ciwo ci toksyczne (Gund ach, 1988). Paso yty cz sto objadaj swoich ywicieli, pozbawiaj c ich niezb dnych do ycia sk adników pokarmowych. Choroby inwazyjne rzadko s bezpo redni przyczyn mierci, ale zwierz ta zaatakowane przez paso yty s s absze, trac odporno, obserwuje si równie spadek p odno ci. Wrodzona odporno zwierz t uniemo liwia w ich organizmach rozwój pewnych gatunków paso ytów, jednak wymiana paso ytów pomi dzy jeleniowatymi, jak równie mi dzy jeleniowatymi a prze uwaczami domowymi jest wa nym czynnikiem, wp ywaj cym na kszta towanie si ich parazytofauny (Dunn, 1968; Dró d, 2000). U jeleniowatych najcz ciej obserwuje si inwazje nicieni o dkowojelitowych z rodziny Trichostrongylidae (Dró d, 1998; Ramisz i in., 2001). U saren cz sto spotykanym paso ytem jest Haemonchus contortus, który jest szczególnie niebezpieczny, bowiem od ywia si on krwi ywiciela. W Polsce poziom inwazji tego gatunku szacuje si na oko o 47% (Dró d, 1998). Badania przeprowadzone na Ukrainie pokazuj, e równie tam nicienie te powszechnie wyst puj u saren (Kuzmina i in., 2010). Innymi paso ytami cz sto wyst puj cymi u tych jeleniowatych w Polsce s Ostertagia sp., Nematodirus sp., Trichostrongylus sp. i Chabertia ovina (Paco, 1994; Miniuk, 1996; Dró d, 1998). Równie na Ukrainie (Kuzmina i in., 2010) i Bia orusi (Shikalov i Shimalov, 2003) notowano do wysoki poziom inwazji Ch. ovina, a w Hiszpanii Trichostrongylus sp. (Vázquez i in., 2009). Inna grupa nicieni, których ywicielami s sarny, to nicienie p ucne Dictyocaulus noerneri i Varestrongylus capreoli (Vasquez, 2009). U saren stwierdza si równie obecno nicienia tkankowego Dipetalonema rugosicauda (Demiaszkiewicz, 1999). Inn grup paso ytów spotykanych u jeleniowatych s paso ytnicze pierwotniaki, które w wi kszo ci nale do rodzaju Eimeria (Ramisz i in., 2001; Vázquez i in., 2009), a tak e przywry i tasiemce. Prowadzone s do wiadczenia zwi zane z podawaniem preparatów odrobaczaj cych zwierz tom wolno yj cym ( ozicki, 1995; Chudzicka i in., 2001; Kry ski in., 2003), ale nale y pami ta, e wi kszo tych rodków nie jest ca kowicie oboj tna dla rodowiska. Szczególn ostro no nale y zachowa na terenach cennych przyrodniczo, na których powinno si unika tego typu zabiegów. Warto wi c sprawdzi, jak wygl da stopie inwazji paso ytniczych tam, gdzie ingerencja cz owieka w ycie zwierz t jest stosunkowo niewielka. Ponadto, jak wida parazytofauna saren jest do dobrze poznana, ale równie wa na wydaje si rejestracja nasilenia inwazji w ró nych rejonach kraju. W zwi zku z tym podj to prób oszacowania stopnia zapaso ycenia populacji saren, yj cych na terenie chronionym, na obszarze Kampinoskiego Parku Narodowego. MATERIA I METODY Od pa dziernika do maja na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego zbierano próby ka u saren. cznie zebrano 80 prób ka u po 10 prób w ka dym z badanych miesi cy. Nast pnie przeprowadzona zosta a analiza koprologiczna, przy pomocy zmodyfikowanej metody McMastera (Stefa ski

3 Ocena zarobaczenia saren (Capreolus capreolus) i arnowski, 1971). Oceniano ekstensywno i intensywno inwazji nicieni o dkowo-jelitowych oraz kokcydii. WYNIKI Wyniki dotycz ce ekstensywno ci nicieni o dkowo-jelitowych podano w tabeli 1. Od pa dziernika do grudnia ekstensywno inwazji tej grupy paso ytów jest do wysoka 60 80%. W styczniu wida wyra ny spadek prób, w których stwierdzono obecno jaj nicieni. Najwi kszy poziom ekstensywno ci zanotowano w kwietniu 100%. Równie badania innych autorów potwierdzaj, e wi kszo wolno yj cych saren jest ywicielami nicieni o dkowo-jelitowych, g ównie z rodziny Trichostrongylidae (Dró d i in., 1992; Kry ski i in., 2000, Ramisz i in., 2001; yszczarz-jankowiak, 2002; Pilarczyk i in., 2005). TABELA 1. Ekstensywno inwazji nicieni o dkowo-jelitowych u saren z terenu KPN TABLE 1. Extensity of invasion of gastro-intestinal nematodes in roe deer living in Kampinoski National Park Miesi c Ekstensywno (%) Pa dziernik 80 Listopad 70 Grudzie 60 Stycze 40 Luty 10 Marzec 50 Kwiecie 100 Maj 90 Ekstensywno inwazji kokcydii przedstawiono w tabeli 2. W badanej populacji saren kszta towa a si ona na poziomie 20 70%, przy czym tendencja spadkowa wyst powa a od pa dziernika do grudnia, a wzrost nast pi w lutym i marcu. W literaturze notowana ekstensywno inwazji kokcydii waha a si od 33 do 55%, czyli rednia ekstensywno inwazji kokcydii u saren yj cych na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego (47,50%) znajduje si na poziomie stwierdzanym przez innych autorów (Demiaszkiewicz i Lachowicz, 1990; Balicka-Ramisz i in., 2000; Kry ski i in, 2000; Ramisz i in., 2001; Pilarczyk i in., 2005; Diaz i in., 2010). TABELA 2. Ekstensywno inwazji kokcydii u saren z terenu KPN TABLE 2. Extensity of invasion of coccidia in roe deer living in Kampinoski National Park Miesi c Ekstensywno (%) Pa dziernik 60 Listopad 30 Grudzie 20 Stycze 20 Luty 60 Marzec 70 Kwiecie 60 Maj 60 Na rysunku 1 przedstawiono dynamik zmian intensywno ci inwazji nicieni o dkowo-jelitowych u saren z terenu Kampinoskiego Parku Narodowego. Otrzymane wielko ci stopnia inwazji (od 5 do 535 jaj w 1 gramie ka u) s ni sze ni notowane w innych rejonach kraju (Kry ski i in., 2000; Chudzicka 2000). W pa dzierniku rednia intensywno wynosi a 405 jaj w 1 gramie ka u. Potem a do lutego obserwujemy spadek intensywno ci najni sze warto ci zanotowano w styczniu (45 jaj/1 gram ka u) i lutym (5 jaj/1 gram ka u). W marcu zaobserwowano powolny wzrost intensywno- ci inwazji, a w kwietniu zanotowano maksymalne nasilenie inwazji. Pó niej ponownie odnotowano niewielki spadek.

4 86 M. Chudzicka-Popek, A. Goliszewska, T. Majdecka Liczba jaj/1 g ka u X XI XII I II III IV V Miesi c RYSUNEK 1. Intensywno inwazji nicieni o dkowo-jelitowych u saren z terenu KPN FIGURE 1. Intensity of invasion of gastro-intestinal nematodes in roe deer living in Kampinoski National Park Na rysunku 2 pokazano intensywno inwazji kokcydii u saren yj cych na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego. rednia intensywno inwazji tych paso ytów kszta tuje si na niskim poziomie od 25 do 160 oocyst w 1 gramie ka u w porównaniu z wynikami innych bada (Kry ski in., 2000; Chudzicka, 2000). Dynamika zmian intensywno ci inwazji jest podobna do intensywno ci zmian nasilenia inwazji nicieni o dkowo-jelitowych. Minimum przypada tu jednak na stycze, a maksimum na marzec. Wyniki te potwierdzaj istnienie zjawiska wstrzymania rozwoju paso ytów w okresie zimowym. Spadek intensywno ci inwazji nicieni o dkowo-jelitowych i kokcydii zim, i wzrost w okresie wiosennym notowane s równie w innych badaniach (Lineburg i Kry ski, 1992; Dró d i in., 1993) Liczba oocyst/1 g ka u X XI XII I II III IV V Miesi c RYSUNEK 2. Intensywno inwazji kokcydii u saren z terenu KPN FIGURE 2. Intensity of invasion of gastro-intestinal nematodes in roe deer living in Kampinoski National Park

5 Ocena zarobaczenia saren (Capreolus capreolus) Metody koprologiczne, pozwalaj ce okre li ekstensywno i intensywno inwazji endopaso ytów, pozwalaj bezinwazyjnie monitorowa stan zarobaczenia zwierz t wolno yj cych. WNIOSKI W populacji saren z terenu Kampinoskiego Parku Narodowego odnotowano ni szy stopie inwazji w porównaniu z innymi cz ciami kraju. Ten stan nie powinien negatywnie wp ywa na kondycj tych zwierz t. Wyniki bada potwierdzaj obserwacje innych autorów, wskazuj ce na wyst powanie sezonowych zmian ekstensywno ci i intensywno ci inwazji paso ytów LITERATURA BALICKA-RAMISZ A., RAMISZ A., PILAR- CZYK B., CISEK A., 2000: Wyst powanie pierwotniaków z rodzaju Eimeria u zwierz t wolno yj cych. Medycyna Weterynaryjna 56, CHUDZICKA M., 2000: Profilatyka wybranych schorze zwierz t ownych. Praca doktorska, SGGW. CHUDZICKA M., KRY SKI A., ROKICKI E., D BSKI B., 2001: Prophylactic of coccidiosis in wild boar using MOS preparate. Proc. Int. Sc. Conf. Current problems of epizootology and infectology. Koszyce, DEMIASZKIEWICZ A., LACHOWICZ J., 1990: Wyst powanie oocyt z rodzaju Eimeria u saren i jeleni w Puszczy Boreckiej. Medycyna Weterynaryjna 46, DEMIASZKIEWICZ A., 1999: Wyst powanie mikrofilarii Dipetalonema rugosicauda u sarn w wybranych owiskach. Wiadomo ci Parazytologiczne 40 (1), DÍAZ P., PAINCEIRA A., DACAL V., VÁZQU- EZ L., CIENFUEGOS S., ARIAS M.S., PATO F.J., PAZ-SILVA A., PANADERO R., SÁN- CHEZ-ANDRADE R., LÓPEZ C., DÍEZ- BAÑOS P., MORRONDO P., 2010: Eimeria infections in wild (Capreolus capreolus) and extensive-reared domestic ruminants from Galicia (NW Spain), Rev. Ibero-Latinoam. Parasitol.; 69, DRÓ D J., 1998: Helminty i helmintozy dzikich prze uwaczy w Polsce. Materia y konf. Parazytozy zwierz t dziko yj cych, Warszawa, DRÓ D J., 2000: Wp yw introdukcji i w drówek zwierz t na kszta towanie si ich parazytofauny. Medycyna Weterynaryjna 56, DRÓ D J., DEMIASZKIEWICZ A., LACHO- WICZ J., 1992: The helminth fauna of the roe deer (Capreolus capreolus L.) in a hunting area inhabited by red deer, elk and European bison (Borecka Forest, Poland) over the yearly cycle. Acta Parasitologica Polonica 37, DRÓ D J., DEMIASZKIEWICZ A., LA- CHOWICZ J., 1993: Seasonal changes in the helminth fauna of Cervus elaphus L. from S owi ski National Park (Poland), Acta Parasitologica 38, DUNN A.M., 1968: The wild ruminant as reservoir host of helminth infection. Symposia Zoological Society of London, 24, GUND ACH J.L., 1998: Choroby inwazyjne zwierz t domowych. PWRiL, Warszawa. KRY SKI A. ROKICKI E., ZALEWSKI W., GNONKOWSKI Z., 2000: The practical problems of prophylactic of parasitic diseases in wild animals. Proc. of the Xth International Conference on Animal Hygiene, Maastricht, KRY SKI A., CHUDZICKA M., MAJDECKA T., 2003: Sezonowe zmiany stopnia inwazji nicieni o dkowo-jelitowych oraz ocena skuteczno ci dehelmintacji jeleni (Cervus elaphus L.) Mat. konf. ywienie a zdrowie zwierz t oraz aktualne problemy higieny i prewencji weterynaryjnej, Ciechocinek, KUZMINA T.A., KHARCHENKO V.A., MALE- GA A.M., 2010: Helminth fauna of roe deer (Capreolus capreolus) in Ukraine: Biodiversity and Parasite Community. Vestnik Zoologii, 44, 1:

6 88 M. Chudzicka-Popek, A. Goliszewska, T. Majdecka OZICKI A., 1995: Profilaktyka schorze paso- ytniczych zaj cy w hodowli otwartej. Praca magisterska SGGW, Warszawa. LINEBURG A., KRY SKI A., 1992: Wybrane problem schorze paso ytniczych u zwierz t ownych. owiec Polski 12: 40. YSZCZARZ-JANKOWIAK J., 2002: Parazytofauna oraz zwalczanie inwazji paso ytniczych u dzikich zwierz t kopytnych. Praca doktorska, Pozna. MINIUK M., 1996: Przegl d paso ytów wybranych gatunków ssaków ownych i chronionych Puszczy Bia owieskiej. Sylwan, 2, PACO J., 1994: Paso yty muflonów, jeleni i saren z terenu Dolnego l ska. Wiadomo ci Parazytologiczne 40, PILARCZYK B., BALICKA-RAMISZ A., RA- MISZ A., LACHOWSKA S., 2005: The occurrence of intestinal parasites of roe deer and red deer in the Western Pomerania voivodeship. Wiadomo ci Parazytologiczne, 51, RAMISZ A., CISEK A., BALICKA-RAMISZ A., 2001: Paso yty sarny, daniela i jelenia, Szczecin. SHIKALOV V.V., SHIMALOV V.T., 2003: Helminth fauna of cervids in Belorussian Polesie. Parasitol. Res. 98, STEFA SKI W., ARNOWSKI E., 1971: Rozpoznawanie inwazji paso ytniczych u zwierz t. PWRiL, Warszawa. VÁZQUEZ L., DACAL V., FRANCISCO I.P., PAZ-SILVA A., DÍEZ-BAÑOS N., LÓ- PEZ C., PANADERO R., SANCHES R., DÍEZ-BAÑOS P., MORRONDO P., 2009: The occurance of endoparasites of roe deer (Capreolus capreolus) in two different areas from NW Spain, Rev. Ibero-latinoam. Parasitol. 1, Streszczenie: W pracy przedstawiono wyniki bada koprologicznych u saren (Capreolus capreolus) yj cych na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego. Okre lono stopie ekstensywno ci i intensywno ci inwazji nicieni o dkowo-jelitowych i kokcydii. Uwzgl dniono równie sezonowe zmiany nasilenia inwazji tych paso ytów. Ekstensywno inwazji nicieni o dkowo-jelitowych waha a si od 10 do 100%, przy redniej intensywno ci inwazji jaj/1 gram ka u. Ekstensywno inwazji kokcydii wynosi a 20 70% przy redniej intensywno ci inwazji oocyst/1 g ka u. W obu przypadkach zanotowano wzrost ekstensywno ci i intensywno ci wiosn i jesieni. Authors address: Marta Chudzicka-Popek, Agata Goliszewska, Teresa Majdecka Zak ad Higieny Zwierz t i rodowiska Katedra Biologii rodowiska Zwierz t Wydzia Nauk o Zwierz tach SGGW w Warszawie ul. Ciszewskiego Warszawa