Risks connected with a wrong sitting position Zagrożenia powstające w wyniku niewłaściwej postawy siedzącej

Transkrypt

1 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 2011; 7(3-4): Arthroscopy and Joint Surgery, 2011; 7(3-4): Received: Accepted: Published: Risks connected with a wrong sitting position Zagrożenia powstające w wyniku niewłaściwej postawy siedzącej Małgorzata Groszek 1,2, Gracjan Babula 3,4, Łukasz Nagraba 3, Artur Stolarczyk 3,5, Tomasz Mitek 3 1 University of Physical Education, Warsaw, Poland 2 LIM Medical Center, Warsaw, Poland 3 Department of Orthopedics and Rehabilitation, Medical University of Warsaw, Warsaw, Poland 4 Comprehensive Rehabilitation Center, Warsaw, Poland 5 Department of Clinical Rehabilitation, Medical University of Warsaw, Warsaw, Poland Summary The aim of this work was to analyse the risks connected with working in an incorrect sitting position. We tried to show biomechanical changes connected with a wrong body position, and to present some hints on how to sit correctly, eliminating risk factors of different pain syndromes. We described risks connected with a wrong sitting position, outlined what ergonomics is, and how to avoid a wrong sitting position. Articles used for the purposes of this work were derived from computer databases: MEDLINE, SCIENCE DIRECT, PUBMED, A Z list. We also searched through collections of magazines in the libraries of Universities of Physical Education in Warsaw, Wrocław, and Poznań. The following key words were searched for: ergonomics, back pains/spine pains, sitting position. The authors of the article focused on the issue of ergonomics of sitting, in order to show its importance everyone s life and what may happen if we do not apply its rules. key words: słowa kluczowe: ergonomics back pains sitting position ergonomia bóle kręgosłupa pozycja siedząca Full-text PDF: Word count: 3867/4582 Tables: Figures: References: Author s address: Adres autora: Łukasz Nagraba, Department of Orthopedic Surgery and Rehabilitation, 2 nd Medical Faculty of Warsaw Medical Uniwersity, Kondratowicza 8 Str., Warsaw, Poland, nagraba@gmail.com Artroskopia i Chirurgia Stawów, 2011; 7(3-4) Arthroscopy and Joint Surgery, 2011; 7(3-4)

2 Arthroscopy and Joint Surgery, 2011; 7(3-4): Groszek M. et al. Risks connected with a wrong sitting position Wstęp W rehabilitacji ogromna liczba pacjentów zgłasza się do lekarzy i fizjoterapeutów z różnymi dolegliwościami bólowymi kręgosłupa, stawów obwodowych, bólami głowy [1]. Praca i inne obowiązki sprawiają, że aktywność ruchowa np. pływanie, jazda na rowerze, spacery są rzadkością, a bardzo często nie ma jej wcale. Wiele godzin spędzanych przed komputerem w niewłaściwych pozycjach, niezdrowy tryb życia i stres są przyczyną dolegliwości bólowych narządu ruchu, stawów, tkanek miękkich. Pacjenci nie mają świadomości na temat ergonomii postawy i stanowiska pracy [1,2]. Szacuje się, że w Unii Europejskiej ponad 40% osób w wieku produkcyjnym pracuje przed komputerem [3]. Duża liczba godzin spędzana w wadliwej pozycji, jazda samochodem gdzie występuje wibracja, brak aktywności fizycznej oraz wiedzy na temat ergonomii postawy i stanowiska pracy przyczyniają się do rozwoju bólu kręgosłupa [4]. Niewłaściwe stereotypy ruchowe rozwijają zaburzenia funkcji mięśniowo-więzadłowej, co prowadzi powoli do destrukcji w obrębie tkanek miękkich, stawów, krążków międzykręgowych [2,4,5]. Problem ten porusza dziedzina, jaką jest ergonomia. Dotyka problemów dotyczących działań wpływających na zmniejszenie zagrożeń wynikających między innymi z charakteru wykonywanej pracy. W ergonomii stawiane są pytania dotyczące charakteru pracy i ruchu. Szuka się również rozwiązań aby szkody powstałe w wyniku np. pracy siedzącej czy ciężkiej pracy fizycznej były jak najmniejsze. Są to działania profilaktyczne mające nie dopuścić do rozwinięcia się pewnych jednostek chorobowych, którymi są zagrożone pewne zawody. Jest to wiedza niesłychanie ważna i pomagająca uzyskać w procesie leczenia dobry efekt terapeutyczny [6]. Czym jest ergonomia? Według słownika języka polskiego PWN: ergonomia (ergonomika) jest nauką zajmującą się zasadami i metodami dostosowania urządzeń i narzędzi do cech fizycznych i psychicznych człowieka. W naukowych opracowaniach definicje ergonomii pokrywają się ze współistnieniem ludzkiego czynnika, jego zachowań i dokonań, podobnie jak w przytoczonej powyżej definicji. Łączą ze sobą trzy podstawowe czynniki: człowieka, środowisko, w którym przebywa oraz sprzęt do pracy jakim dysponuje. Jednak najczęściej uwaga skupiona jest najbardziej na wyposażeniu, narzędziach i przestrzeni do pracy. Ergonomia łączy wiele aspektów, takich jak: fizyczne, psychiczne, społeczne, czy technologiczne. Warto wspomnieć także o aspekcie rehabilitacyjnym, który jest istotą tej pracy [7]. To właśnie w tym kontekście warto omówić zastosowanie ergonomii podczas pracy w pozycji siedzącej. W 1992 roku firma Boeing s corporate Safety, Health and Environmental Affairs (SHEA) opracowała przewodnik dotyczący bezpieczeństwa i higieny pracy w biurze, oraz szkolenia w zakresie ergonomii pracy. Poruszano w nich kwestię: ogólnego zrozumienia problemu ergonomii, mechanizmów urazów, postawy ciała, czynników ryzyka (takich jak: powtarzające się ruchy, nieprawidłowa postawa, nieprawidłowe rozkłady działających sił, naprężenia mechaniczne i wibracje). Background Many patients present to physicians and physiotherapists with different pains of the spine, of hip joints, and with headaches [1]. Their work and other duties substantially reduce or even eliminate any movement activities from their life, such as swimming, bicycling, or walking. Many hours spent in front of the computer, in wrong positions, as well as unhealthy lifestyle and stress cause pains of the musculoskeletal system, joints, and soft tissues. Patients, on the other hand, are not aware of the ergonomics of sitting position or working environment [1,2]. It was estimated that in the European Union, over 40% of individuals in reproductive age work on computers [3]. A lot of hours spent in a wrong position, vibrations during car driving, as well as no physical activity or knowledge on the ergonomics of posture and working environment contribute to the development of back pains [4]. Inappropriate movement habits cause an abnormal function of the muscles and ligaments, slowly leading to the destruction of soft tissues, joints, and intervertebral discs [2,4,5]. The field of ergonomics deals with this problem. It presents solutions decreasing risks connected i.a. with the type of work. Ergonomics asks about the type of work and movements you perform. It also searches for solutions which would decrease the extent of damage caused by e.g. sitting or hard physical work. It involves preventive measures introduced to fight the development of diseases specific for some professions. This is an extremely important field of knowledge, which allows for achievement of positive therapeutic effects in the treatment course [6]. Ergonomics what is it? According to the dictionary of the Polish language published by PWN: ergonomics is a science dealing with the rules and methods of adjusting the equipment and tools to physical and mental features of an individual. In scientific papers, the definitions of ergonomics comprise the coexistence of the human factor, human behaviours and achievements, as in the above quoted definition. They combine three basic factors: human being and his environment, as well as the equipment that he uses for work. However, most of the attention is given to the equipment, tools, and working environment. Ergonomics includes many aspects: physical, mental, social, or technological ones. It is also worth mentioning the rehabilitation-related aspect, being the point of this work [7]. This is the context in which it is worth discussing the application of ergonomics at work in sitting position. In 1992, the Boeing s corporate Safety, Health and Environmental Affairs (SHEA) group developed a guide on safety and working hygiene in the office, as well as trainings on ergonomics of work. They included the following issues: a general understanding of the problem of ergonomics, mechanisms of injury, body postures, and risk factors (such as: repeating movements, incorrect posture, inappropriate distribution of forces, mechanical stress, and 51

3 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 2011; 7(3-4): Groszek M. i wsp. Zagrożenia powstające w wyniku niewłaściwej postawy siedzącej Oprócz szkoleń w zakresie świadomości, opracowano również dalszą część szkolenia. Obejmowała ona mechanikę pleców, prawidłowe techniki podnoszenia przedmiotów, ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mięśnie [8]. Prawidłowa pozycja ciała, odpowiednie dopasowanie i ustawienie sprzętu, przerwy i ćwiczenia podczas pracy, obejmują fragment dotyczący rehabilitacji i profilaktyki przeciwbólowej narządu ruchu w tak szerokiej dziedzinie, jaką jest ergonomia. W każdej koncepcji fizjoterapeutycznej podczas wywiadu z pacjentem zbierane są informacje na temat charakteru pracy, aktywności fizycznej, stylu życia, stresu. Są to istotne dane, które także umożliwiają zaplanowanie terapii oraz przekazanie wiedzy na temat zagrożeń podczas pracy siedzącej, stojącej często narażonej na stres. Integralną częścią procesu terapeutycznego jest znalezienie przyczyny dolegliwości bólowych i próba edukowania pacjenta w zakresie postawy, stylu życia, co będzie pomagało w walce z stresem i będzie umożliwiało osiągniecie dobrego efektu terapeutycznego. Nieprawidłowa pozycja siedząca podczas pracy zagrożenia Podczas pracy siedzącej wykonywane są wielokrotne czynności przez dłuższe okresy czasu, często bez przerw. Takiej pracy najczęściej towarzyszy stres, który jest bardzo ważnym czynnikiem predysponującym do rozwoju bólu, jego utrzymywania i potęgowania. Podczas niewłaściwej pozycji siedzącej oraz stojącej, dochodzi do powstawania przykurczy przeciążanych grup mięśniowych i nadmiernego rozciągnięcia innych grup mięśni. Doprowadza to do rozwoju nierównowagi statyczno-dynamicznej miednicy i kręgosłupa [2,9 11]. Osoba siedząca za biurkiem narażona jest na dolegliwości bólowe całego kręgosłupa. Podczas wadliwej pozycji miednica ustawia się w tyłopochyleniu [12]. Odcinek lędźwiowy traci swoją naturalną krzywiznę lordozę lędźwiową, przechodząc w ustawienie kifotyczne, które nadmiernie obciąża krążki międzykręgowe i układ mięśniowo-więzadłowy [11,13]. Podczas siedzenia w pozycji wadliwej bez przerw na wstawanie w segmencie ruchowym dochodzi do zbliżenia przednich części trzonów. To wywołuje kompresję przedniej części krążka międzykręgowego, zaś tylna zostaje rozciągnięta. Jądro miażdżyste ulega powolnemu przesunięciu ku tyłowi. Tam się lokuje i z upływem czasu może zacząć podrażniać receptory pierścienia włóknistego i doprowadzić do jego uszkodzenia. Może to wywoływać bóle centralne, opasujące dolny odcinek kręgosłupa. Jądro miażdżyste może się także przemieszczać w stronę tylno-boczną gdyż ten region ma najmniejszy przekrój poprzeczny, jest najsłabiej przytwierdzony do płytki granicznej i nie jest pokryty więzadłem podłużnym tylnym. Ta sytuacja może stanowić początek niebezpiecznych przepuklin i rozwój bólu w kończynie dolnej. Sytuacja taka przetrzymywana przez pacjentów, bagatelizowana, leczona tylko farmakologicznie, może doprowadzić do poważnych zmian strukturalnych w obrębie krążka międzykręgowego, utraty funkcji pierścienia włóknistego, przerwania jego ciągłości. Grozić może to uciskiem na korzeń nerwowy, a w konsekwencji operacją neurochirurgiczną [6,13,14]. 52 vibrations). Apart from trainings connected with general awareness, further training focused on: the mechanics of the back, proper techniques of weight lifting, stretching exercises and muscle endurance exercises. [8] In this extensive field of ergonomics, rehabilitation and pain prophylaxis include such matters as: the correct body position, appropriate adjustment and positioning of the equipment, breaks and exercises at work. Every physiotherapeutic management includes history taking regarding: the type of work, physical activity, lifestyle, and stress. These are important data which also allow for planning therapy and identifying risks connected with sitting or standing work, frequently exposed to stress. An integral part of the therapeutic process is to find the cause of pain and to teach the patient on the correct posture and lifestyle which will help in stress relief and in obtaining a good therapeutic effect. Inappropriate sitting position at work risks Sitting work involves repeated movements, for a longer time, frequently without any breaks. Such a work is usually connected with stress, which is a very important factor predisposing to pain development, its constant presence, and intensification. An incorrect sitting or standing position leads to contractures of overloaded muscle groups and to an excessive stretching of other groups of muscles. This results in the development of static-dynamic imbalance of the pelvis and spine [2,9 11]. Individuals sitting at the desk are exposed to pains of the whole spine. With an inappropriate position, the whole pelvis becomes retroverted [12]. The lumbar spine loses its natural curvature lumbar lordosis, and bends into kyphosis, which overloads intervertebral discs and musculoskeletal system [11,13]. Sitting in a wrong position, without breaks for standing up, may lead to the situation in which the anterior parts of the vertebral shafts within one movement segment approach one another. This leads to a compression in the anterior part of the intervertebral disc, while its posterior part stretches. The nucleus pulposus gets slowly shifted to the back. This is where it gets stuck and starts irritating the receptors of the fibrous ring, leading to its damage. This may cause central pains, radiating around the lower part of the spine. The nucleus pulposus may also undergo a posterior-lateral shift, where the cross-section area is the smallest, where its attachment to the end plate is the weakest, and it is not covered with the posterior longitudinal ligament. This all may lead to dangerous hernias and pains in the lower limbs. When maintained, ignored, and treated only pharmacologically, this situation may lead to significant structural changes within the intervertebral disc, loss of function of the fibrous ring, and its disruption. This may cause compression on the nerve root, and neurosurgical operation [6,13,14].

4 Arthroscopy and Joint Surgery, 2011; 7(3-4): Groszek M. et al. Risks connected with a wrong sitting position Ból dolnego odcinka kręgosłupa może być przyczyną podrażnienia więzadła podłużnego tylnego, które jest nadmiernie rozciągane podczas siedzenia w niewłaściwej pozycji. Powoli traci funkcję stabilizującą i ochronną dla rdzenia kręgowego [10,13,15]. W stawach międzywyrostkowych podczas zgięcia dochodzi do dywergencji (rozchodzenia powierzchni stawowych) i długotrwałego rozciągania torebki stawowej, co również może stanowić źródło bólu. W stawach krzyżowo-biodrowych dochodzi do przeciążeń torebki stawowej i więzadeł zabezpieczających te stawy. Talerze kości biodrowych ulęgają tyłopochyleniu. W takim przypadku nie siedzi się na guzach kulszowych do tego przystosowanych, tylko na kości krzyżowej wprowadzając jej podstawę do kontrnutacji, co będzie skutkowało dużym zgięciem na poziomie L5-S1 i powolną destrukcją krążków międzykręgowych, okolicznych tkanek miękkich [10,16]. Podczas długotrwale utrzymywanej zgięciowej pozycji może dojść do podrażnienia więzadeł krzyżowo-biodrowych. Wówczas może być odczuwany ból w okolicy kości krzyżowej, stawu krzyżowo-biodrowego, po tylnej i zewnętrznej stronie uda, podudzia. Gdy osoba dodatkowo zakłada nogę na nogę jest szczególnie narażona na podrażnienie więzadła krzyżowo-guzowego. Wówczas dolegliwości mogą być odczuwane na tylnej powierzchni uda, podudzia, pięcie oraz na podeszwowej powierzchni stopy na palcu III i IV [10]. Również więzadło biodrowo-lędźwiowe podczas nieprawidłowego siedzenia może zostać podrażnione. W wyniku długotrwałego rozciągania przyczepu początkowego, jakim są wyrostki żebrowe dwóch ostatnich kręgów lędźwiowych a przyczepu końcowego, który znajduje sie na przyśrodkowym odcinku grzebienia biodrowego, mogą pojawić się dolegliwości promieniujące na tylną powierzchnię uda, podudzia i pachwiny [10,17]. W wyniku ucisku twardego podparcia krzesła w pozycji zgięciowej, a także mocno uciskającej odzieży może dojść do podrażnienia więzadeł międzykolcowych i nadkolcowych, co skutkować może dolegliwościami w okolicy kości krzyżowej z promieniowaniem do kończyny dolnej po pośladku, tylnej stronie uda i podudzia [10]. Podczas pracy siedzącej w niewłaściwej pozycji dochodzić może do zaburzeń w obrębie lokalnych mięsni przykręgosłupowych. Pod wpływem nadmiernych obciążeń mogą rozwijać się punkty spustowe, które potęgowane są utrzymywaniem się stresu[17]. Utrzymujący się stres, nieprawidłowe stereotypy ruchowe powodują w obrębie tkanek miękkich zmiany metaboliczne. Pojawiają się włókna mięśniowe posturalne o zwiększonym przekroju. Tak tworzy się punkt spustowy w mięśniu, wrażliwy na nacisk będący kryzysem energetyczno-metabolicznym. Powoduje dolegliwości promieniujące do pobliskich lub dalszych części ciała. Na przykład w odcinku lędźwiowym aktywny punkt spustowy w mięśniu wielodzielnym rzutuje dolegliwości w obrębie przejścia piersiowo-lędźwiowego, w okolicy talerza biodrowego i kości krzyżowej. Punkty spustowe pojawiają się w mięśniach narażonych na chroniczne przeciążenia dynamiczne i statyczne a czynnikiem wyzwalającym jest często stres. Dezaktywacja manualna punktów spustowych za pomocą technik stosowanych przez fizjoterapeutę nie eliminuje czynników wywołujących jego aktywność. Dlatego w terapii oprócz technik manualnych należy Pain of the lower spine may be a symptom of an irritated posterior longitudinal ligament, which is overstretched when one sits in wrong positions. It slowly stops stabilising and protecting the spinal cord [10,13,15]. Flexion of the spine leads to a divergence of the articular surfaces and a long-term stretching of the articular capsule, which may also cause pain. In the sacroiliac joints, the articular capsule and ligaments protecting these joints get overloaded. The wings of the ilium fall into retroversion, so that the patient does not sit on the ischial tuberosities (which are meant for it) but on the sacrum, with its basis going into contmutation, which leads to a significant flexion at L5-S1 level and a slow destruction of intervertebral dics and adjacent soft tissues [10,16]. When the flexion is maintained for a long time, it may lead to irritation of the sacroiliac ligaments. This is when the pain in the area of the sacrum, sacroiliac joint, as well as the posterior and external part of the thigh may occur. If, additionally, such individuals cross their legs, they become even more exposed to irritation of the sacrotuberale ligament. This is when pain can be felt on the posterior surface of the thigh, shin, heel, or sole of toe III and IV [10]. Also the sacroiliac ligament may be irritated in a wrong sitting position. Long-term stretching of its proximal attachment (i.e. costal processes of two terminal lumbar vertebrae) and its distal attachment (located in the medial part of the iliac crest), may lead to pain radiating to the posterior surface of the thigh, shin, and groin) [10,17]. Pressure exerted by a hard backrest when the backbone is flexed, as well as tight clothing may lead to the irritation of the interspinous and supraspinous ligaments, which may cause pain in the sacral area, radiating to the lower limb through the buttock, posterior thigh, and shin [10]. Performing work in a wrong sitting position may result in problems with the local paravertebral muscles. Excessive overload may lead to the formation of the trigger points, enhanced by persisting stress [17]. Persisting stress and incorrect movement habits may cause metabolic changes in soft tissues. There appear postural muscle fibres with a larger diameter. This is how the trigger point in the muscle is created, sensitive to pressure, i.e. the energetic and metabolic crisis. It causes pain radiating to proximal or distal body parts. For example, in the lumbar area, an active trigger point in the multifidus muscle leads to pain within the thoracolumbar junction, in the area of the iliac wing, and the sacrum. Trigger points develop in muscles exposed to chronic dynamic and static overloads. Stress is frequently the releasing factor. Manual deactivation of the trigger points with physiotherapeutic techniques does not eliminate factors inducing its action. Therefore, the therapy should not only include manual techniques but also improve body posture and increase patient s physical 53

5 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 2011; 7(3-4): Groszek M. i wsp. Zagrożenia powstające w wyniku niewłaściwej postawy siedzącej poprawić postawę i zwiększyć aktywność fizyczną, co pozwoli na lepsze radzenie sobie ze stresem [2,18]. U osób które często utrzymują niefizjologiczną pozycję siedzącą dochodzi do podrażnienia mięśni pośladkowych. Występują wtedy bóle w obrębie górno-bocznych brzegów kości krzyżowej, pośladków i krętarza większego. Ból może również promieniować do kończyny dolnej po stronie bocznej uda, podudzia do kostki zewnętrznej i bocznej powierzchni stopy. Przeciążany jest mięsień gruszkowaty, który może powodować podrażnienie nerwu kulszowego. Dlatego też częstym objawem podrażnienia tego mięśnia jest ból promieniujący do kończyny dolnej o charakterze rwy kulszowej. Ból ten może być mylony z bólem korzeniowym, dlatego ważna jest wiedza i doświadczenie terapeuty [10,13]. Podczas tyłopochylenia miednicy w czasie niedbałego siedzenia dochodzi do obniżenia napięcia mięśni brzucha głównie mięśnia prostego brzucha, mięśnia pośladkowego wielkiego, średniego i małego. Mięśnie grupy kulszowo-goleniowej, krótkie mięśnie przywodzące staw biodrowy, mięsień gruszkowaty, czworoboczny lędźwi, biodrowo-lędźwiowy, prosty uda wykazują tendencję do skróceń i zwiększonego napięcia. Powstaje nierównowaga mięśniowa, która może skutkować bólem w kręgosłupie, w obrębie miednicy i kończyn dolnych [2]. Podczas nieprawidłowej postawy za biurkiem pojawia się zaburzenie napięcia przepony, która jest głównym mięśniem oddechowym [2,19]. W prawidłowych warunkach przepona automatycznie obniża się podczas wdechu i unosi do góry podczas wydechu. W pozycji zgięciowej ( zgarbionej ) nie ma warunków dla pracy tego mięśnia, dlatego rozwija się górno-żebrowy tor oddychania. Przeciąża on pomocnicze mięśnie wdechowe. U pacjenta podczas głębokiego wdechu obserwujemy unoszenie barków [15,20]. Sytuacja taka rozwija tzw. górny zespół skrzyżowania, który może prowokować dolegliwości górnego odcinka kręgosłupa i barków. Analogicznie w dolnym odcinku kręgosłupa rozwija się podczas niedbałego siedzenia i stania dolny zespół skrzyżowania, który może dawać dolegliwości bólowe. Dochodzi do skrócenia mięśnia biodrowo-lędźwiowego, prostownika grzbietu, napinacza powięzi szerokiej, mięśnia gruszkowatego. Osłabieniu ulegają mięsień prosty brzucha i mięśnie pośladkowe [2,11,17,20]. W górnym zespole skrzyżowania charakterystyczną cechą jest postawa zamknięta, zgarbiona, z głową wysuniętą do przodu (protrakcja) i barkami ustawionymi w protrakcji. W wyniku tego zespołu dochodzi do nierównowagi mięśniowej tej okolicy. Dochodzi do osłabienia głębokich zginaczy odcinka szyjnego, mięśni równoległobocznych i mięśnia zębatego przedniego. Obserwuje się również równoczasowo napięte mięśnie piersiowe, oraz górną część mięśnia czworobocznego grzbietu i dźwigacza łopatki. Nierównowaga mięśniowa może rozwijać dysfunkcje klatki piersiowej, odcinka szyjnego, piersiowego i barków [2,11,17,20]. W odcinku szyjnym podczas wadliwego siedzenia lub pozycji stojącej, głowa ustawia się w protrakcji. Skutkuje to ustawieniem dolnego odcinka szyjnego w zgięciu, co w dużym stopniu obciąża krążki międzykręgowe, stawy i aparat mięśniowo-więzadłowy. Powodować to może bóle głowy i szyi, bóle promieniujące do barku, łopatki, do kończyny górnej. Charakterystyczne jest bolesne ograniczenie ruchów głowy. Podczas niewłaściwego stereotypu z ustawieniem głowy 54 activity level, which should allow for a better stress management [2,18]. Individuals who often assume a nonphysiological sitting position, experience irritation of the gluteal muscles. This leads to pains of the superio-lateral edges of the sacrum, buttocks, and the greater trochanter. Pain may also radiate to the lateral thigh and shin, to the external ankle, and the lateral surface of the foot. The piriformis is overloaded as well. It may thus transfer irritations to the adjacent sciatic nerve. Therefore, a frequent symptom of irritation of this muscle is a strong pain radiating to the lower limb, so called sciatica. This pain may be easily mistaken for the radicular pain. That is why the knowledge and experience of the therapist is very important [10,13]. In retroversion of the pelvis, i.e. when sitting in a sprawled position, the abdominal muscles get weaker and less tense. This concerns mainly the rectus abdominis and the gluteus maximus, medius, and minimus muscle. Ischiocrucal muscle group, short adductor muscles of the hip, piriform muscle, quadratus lumborum muscle, iliopsoas muscle, rectus muscle of the thigh they all show a tendency to shortening and increased toe. There appears muscle imbalance which may lead to pains in the spine, pelvis, and lower limbs [2]. An incorrect sitting position at the desk leads to abnormal tension of the diaphragm, which is the main respiratory muscle [2,19]. Normally, the diaphragm lowers during inhalations and moves upward during exhalations. In flexion (hunched back) this muscle cannot function properly, and there appears an upper-costal breathing pattern. It overloads the accessory inspiration muscles. With deep inhalations, the patient elevates the shoulders [15,20]. This leads to the development of the upper crossed syndrome, which may cause pain of the upper spine and shoulders. Analogically, the lower crossed syndrome develops in the lower spine during incorrect sitting and standing positions. It may produce pain in this region. The iliopsoas muscle, erector muscle of the spine, tensor fasciae latae muscle, and piriform muscle become shorter. The strength of the rectus abdominis muscle and the gluteal muscles becomes decreased [2,11,17,20]. Typical for the upper crossed syndrome is a closed, hunched posture with the head tilted forwards (protraction) and with shoulders in protraction. This syndrome leads to muscle imbalance of that region. Deep flexors of the cervical spine, rhomboid muscles, and serratus anterior muscle become weaker. At the same time, the thoracic muscles and the upper part of the trapezius muscle and of the elevator muscle of scapula are more tense. Muscle imbalance may lead to dysfunctions within the chest, cervical spine, thoracic spine, and shoulders [2,11,17,20]. In an incorrect sitting or standing position, the head is maintained in protraction. This leads to flexion of the lower cervical spine, which significantly overloads the intervertebral discs, joints, muscles and ligaments. This, in turn, may lead to headaches, pains radiating to the shoulder, scapula, or upper limb. Painful limitation of the head is also typical. In an incorrect stereotype of head protraction, there comes to an overload of suboccipital muscles, which may

6 Arthroscopy and Joint Surgery, 2011; 7(3-4): Groszek M. et al. Risks connected with a wrong sitting position w protrakcji, dochodzi do przeciążenia mięśni podpotylicznych, które mogą stanowić źródło bólu głowy. Mięśnie podpotyliczne są niezmiernie ważne dla naszego centralnego układu nerwowego. Stanowią źródło informacji prioproreceptywnej, która informuje o położeniu głowy w stosunku do pozostałej części ciała i bierze udział w mechanizmie utrzymania wyprostowanej postawy. Mięsnie te uczestniczą w wyzwalaniu tonicznych odruchów szyjnych, przedsionkowo-ocznych i miednicznych [20 23]. W niedbałej pozycji przeciążane jest przejście szyjno-piersiowe. Miejsce, w którym ruchomy odcinek szyjny przechodzi na znacznie mniej ruchomy odcinek piersiowy, ustabilizowany żebrami tworzącymi klatkę piersiową. Kiedy głowa, która waży kilka kilogramów jest ustawiona poza osią, na krążek międzykręgowy zaczynają działać siły ścinające. Doprowadzają one po pewnym czasie do destrukcji dysku i przeciążenia stawów. Dochodzi także do zwiększenia napięcia w obrębie sytemu mięśniowo-powięziowego, co może być powodem dolegliwości bólowych szyi, barku, łopatki, rzadziej bólów głowy [24 26]. Dochodzi do dysfunkcji górnych żeber, rozwijają się punkty spustowe w mięśniach pochyłych [2,17]. Głowa utrzymywana w protrakcji może doprowadzić do zniesienia fizjologicznej lordozy, która zapewnia prawidłowy rozkład obciążeń na dyski i inne struktury. Kifotyzacja odcinka szyjnego predysponuje do rozwoju niebezpiecznych przepuklin uciskających korzeń nerwowy, co może być źródłem bólu odcinka szyjnego, barku lub promieniującego bólu do kończyn górnych. Takie ustawienie wpływa również na górne segmenty odcinka szyjnego. Często w wyniku nieprawidłowej pozycji siedzącej, a tym samym wadliwej pozycji głowy dochodzi do przeciążenia mięsni podpotylicznych, mięśni żwaczy, mięśnia dwubrzuścowego. W tych tkankach w wyniku długotrwałych przeciążeń statycznych mogą rozwijać się punkty spustowe początkowo utajone, później przechodzące w aktywne, dające bóle rzutowane do innych części ciała. Na przykład aktywny punkt spustowy mięśnia żwacza może dawać ból głowy [2,17,20]. Zaburzenia w obrębie segmentu C0-C1 może powodować bóle głowy jednostronne, asymetryczne, czasami szyi, zawroty głowy, bóle promieniujące do ucha, oka, także do odcinka lędźwiowo-krzyżowego (ból od części krzyżowej kręgosłupa do krętarzy kości udowych). U kobiet mogą wystąpić bolesne menstruacje. Przeciążeniu mogą ulec także stawy skroniowo-żuchwowe, które mogą być źródłem bólów głowy [2,20]. Czynnikiem, który może wyzwolić i rozwijać ból głowy o charakterze napięciowym jest stres. Ból ten może pochodzić z punktów spustowych, które rozwijały się na bazie długotrwałego przeciążenia w niewłaściwej pozycji siedzącej i innych czynników. Punkty takie można zidentyfikować poprzez kompresję np. w górnej części mięśnia czworobocznego, w mięśniu żwacza, który może ulegać podrażnieniu na przykład u osób, które dużo żują gumę i długo mówią. Problem dotyczy również mięśnia skrzydłowatego, ciemieniowego, mięsni pochyłych i mostkowo-obojczykowo-sutkowego [25]. W rejonie odcinka szyjnego znajduje się duża liczba naczyń krwionośnych i nerwów. Możemy także wyróżnić zwój szyjny i barkowy. Szczególnie niebezpieczny jest ucisk na splot barkowy. Tworzą go wszystkie nerwy obwodowe kończyny górnej. Podczas pozycji zgarbionej przeciążeniu ulegają już cause headache. These muscles are extremely important for our central nervous system. They constitute a source of proprioceptive information which informs about the position of the head with regard to other body parts, and takes part in keeping the body in upright position. These muscles trigger tonic cervical, vestibulo-ocular, and pelvic reflexes [20 23]. In an incorrect position, the cervicothoracic junction is especially prone to overload. The junction is a point at which a movable cervical spine changes into a much less movable thoracic part of the spine, stabilised with ribs forming the chest. If the head (weighing a few kilograms) is out of the axis, then the shearing forces start to act on the intervertebral disc, leading after some time to its desctruction and joint overload. This also results in a higher tone of the muscles and fascia, which may cause pain of the neck, shoulder, scapula, and less frequently head [24 26]. There follows the dysfunction of the upper ribs and development of trigger points in scalene muscles [2,17]. Maintained protraction of the head may lead to the loss of physiological lordosis, which ensures a correct distribution of loading of intervertebral discs and other structures. Kyphotisation of the cervical spine predisposes to the development of dangerous hernias compressing nerve roots, which may be the source of pain of the neck, shoulder or radiating to upper limbs. Such a position influences also the upper parts of the cervical spine. An incorrect sitting position, with an improperly positioned head, frequently results in an overload of the suboccipital muscles, masseter muscle, and digastric muscle. In these tissues, long-lasting static overloads may lead to the development of trigger points (initially latent, and then changing under stress into active ones, producing pain radiating to other body parts). And thus, an active trigger point of the masseter can give headaches [2,17,20]. Disturbances within the C0-C1 segment may lead to unilateral, asymmetric headaches, sometimes also pains of the neck, vertigo, pains radiating to the ear, eye, but also to the lumbosacral spine (pain from the sacral spine, up to the greater trochanters). In women, there may appear dysmenorrhea. Temporomandibular joints may also become overloaded and cause headaches [2,20]. Stress is the factor which may induce and lead to the development of headache. This kind of pain may originate from trigger points that were developing in the course of a longterm overload in an incorrect sitting position and other factors. Such points may be identified with compression, e.g. in the upper part of the trapezius muscle or in the masseter which may get irritated in e.g. individuals who chew gums a lot and those who talk for a long time. This problem concerns also such muscles as: the pterygoid muscle, parietal muscle, scalene muscles, and sternocleidomastoid muscle [25]. In the cervical spine, there are a lot of blood vessels and nerves. There is also a cervical and brachial ganglion. Compression on the brachial plexus is particularly dangerous. This plexus is a network of all peripheral nerves of the upper limb. In a hunched position, the aforementioned 55

7 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 2011; 7(3-4): Groszek M. i wsp. Zagrożenia powstające w wyniku niewłaściwej postawy siedzącej wcześniej wspomniane mięśnie pochyłe, mięsień piersiowy mniejszy i podobojczykowy. Są to mięśnie posturalne, które pod wpływem różnych czynników wykazują tendencję do zwiększania napięcia i skróceń. Czynnikami w tym przypadku jest zgarbiona pozycja siedząca, stres. Dochodzi do wielu zmian biomechanicznych w tkankach. Wspomniane mięśnie mogą uciskać splot barkowy, co jest przyczyną zespołu górnego otworu klatki piersiowej. Może to wywoływać dolegliwości w okolicy stawu ramiennego, klatki piersiowej, ramienia, przedramienia, nadgarstka i ręki. Często jest mylony z syndromem cieśni nadgarstka, dlatego podczas diagnozy i próbnej terapii warto zbadać stan tych mięśni. Przyczep początkowy mięśnia piersiowego mniejszego wyrostek kruczy pociągany jest kaudalnie, co zmienia ustawienie wydrążenia stawowego łopatki w stosunku do głowy kości ramiennej. Powoduje to przeciążanie stawu ramiennego, także stawu barkowo-obojczykowego i mostkowo-obojczykowego. Do zaburzeń będzie dochodziło również w stawie łopatkowo- -żebrowym. Można w takiej sytuacji obserwować odstający kąt dolny łopatki, łopatkę skrzydłowatą. Powoduje to podrażnianie mięśni stabilizujących łopatkę do tylnej ściany klatki piersiowej: mięśnia zębatego przedniego, części wstępującej mięśnia czworobocznego grzbietu, mięśni równoległobocznych. Są to mięśnie fazowe, które wykazują tendencję do obniżania swojego napięcia, atrofii, osłabienia. Przestają one spełniać funkcję stabilizatorów. W wyniku niewydolności tych mięśni może dojść także do oddalenia się brzegu przyśrodkowego łopatki od kręgosłupa. W tej sytuacji utrudnione są fizjologiczne ruchy w stawie barkowym na bazie rozwijającej się dyskinezy łopatki, wynikającej z osłabienia tych mięśni. Jest to przykład, jak niewłaściwa pozycja może doprowadzić do powolnej destrukcji w obrębie stawu barkowego poprzez łańcuch zmian biomechanicznych podczas niewłaściwego siedzenia. Oczywiście aby ból się wyzwolił potrzeba czasu i wyczerpania zdolność tkanek i stawów na te przeciążenia. U niektórych pacjentów może to być 5 lat, u innych 10 lub dłużej. Ważnym czynnikiem, o którym nie można zapomnieć to styl życia [2,11,15,20,27,28]. Mięśniem bardzo narażonym na przeciążenia podczas niewłaściwego siedzenia jest dźwigacz łopatki, który wykazuję charakterystykę mięśnia posturalnego (ulega skróceniu i zwiększaniu napięcia). Łopatka w pozycji zgrabionej traci szeroki punkt podparcia na tylnej ścianie klatki piersiowej i zawiesza się na mięśniu dźwigaczu łopatki. Chroniczne przeciążenie rozwija mostki poprzeczne we włóknach mięśniowych, co skutkuje zmniejszeniem elastyczności mięśnia. Po latach taki miesień ulega zwłóknieniu i stwardnieniu. Rozpoczynają się procesy dające początek punktom spustowym, przeciążane są ścięgna mogące być również źródłem bólu. Centralny punkt spustowy rozwija się w okolicy kąta górnego łopatki. Ból może być rozlany na łopatkę wzdłuż brzegu przyśrodkowego, kąta dolnego, tylnej części ramienia, bocznej części odcinka szyjnego. Pacjenci uskarżają się na piekący ból, dyskomfort w tej okolicy pojawiający się podczas siedzenia, stania lub po przebytej stresującej sytuacji [2,17,20]. Skrócenie tkanki mięśniowej nie pozostaje bez znaczenia dla stawów, które znajdują się pod wpływem tego mięśnia. Narażone są na działanie sił kompresyjnych, sił ścinających. Zmienia to biomechanikę w stawie, prowadząc do sukcesywnej degeneracji powierzchni stawowych, aparatu więzadłowego, mięśniowego co po pewnym czasie będzie stanowiło kolejne źródło bólu [2,5,11]. 56 scalene muscles, pectoralis minor muscle, and subclavian muscle become overloaded. These are postural muscles, which, under the influence of several factors, show a tendency to increased tone and shortening. In this case, these factors include: a hunched sitting position, and stress. There appear many biomechanical changes in the tissues. The proximal insertion of the pectoralis minor muscle the coracoid process is pulled caudally, which changes the position of the glenoid fossa with regard to the humeral head. This leads to overloading of the glenohumeral join, as well as the acromioclavicular joint and the sternoclavicular joint. There may also appear disturbances within the scapulocostal joint. This leads to the protrusion of the inferior angle of scapula, so called winged scapula. This state causes irritation of the muscles stabilising the scapula to the posterior wall of the chest: serratus anterior muscle, ascending part of the trapezius muscle, and rhomboid muscles. They belong to phasic muscles and reveal a tendency to decreased tension, atrophy, and weakening. They cease to function as stabilisers. Due to their failure, the medial edge of the scapula may move away from the spine. This leads to problems with physiological movements in the shoulder, due to the developing scapular dyskinesis, resulting from weakening of these muscles. This is an example on how an incorrect posture may lead to a slow destruction of the shoulder by a chain of biomechanical changes during incorrect sitting. Certainly, it takes time for a pain to reveal itself. This is also accompanied by overloading of tissues and joints. In some patients, the whole process may last 5 years, while in others this may be 10 years or even longer. A very important factor which cannot be forgotten is the lifestyle. [2,11,15,20,27,28] A muscle that is particularly exposed to overloads in incorrect sitting positions is the levator scapulae, being a postural muscle which undergoes shortening and increased tension. In a hunched position, the scapula loses its wide basis of support on the posterior wall of the chest and starts hanging on the levator scapulae muscle. Chronic overloads lead to the formation of transverse bridges in the fibres, which lowers the elasticity of the muscle. After years, such a muscle undergoes fibrosis and sclerosis. There develop processes that give rise to trigger points. Tendons are getting overloaded, causing pain. A central trigger point develops in the region of the superior angle of scapula. The pain may diffuse over the scapula, along its medial edge, inferior angle, posterior arm, and lateral part of the cervical spine. Patients tend to complain of a burning pain, discomfort of that region when sitting or standing, or after a stressful situation [2,17,20]. Tissue shortening does not remain without consequences for joints which are under the influence of that muscle. They are exposed to compression forces, shearing forces. This changes the biomechanics of the joint, leading to a successive degeneration of the articular surfaces, as well as the ligamentous and muscular apparatus, which, after some time, will constitute a next source of pain [2,5,11].

8 Arthroscopy and Joint Surgery, 2011; 7(3-4): Groszek M. et al. Risks connected with a wrong sitting position Utrwalony wzorzec dysfunkcji posturalnej wpływa również destrukcyjnie na staw ramienny. Dochodzi do ustawienia barków w protrakcji, co skutkuje decentralizacją głowy kości ramiennej i ustawieniem jej w rotacji wewnętrznej. W tej rotacji ustawia się guzek większy, miejsce przyczepu mięśnia nadgrzebieniowego i podgrzebieniowego, które wraz z mięśniem podłopatkowym przyczepiającego się do guzka mniejszego stanowiąc stożek rotatorów. Zapewniają one stabilność stawu. Takie ustawienie głowy kości ramiennej będzie przeciążało w dużym stopniu mięsień nadgrzebieniowy, który jest mięśniem fazowym wykazującym tendencje do osłabienia, atrofii. Funkcją tego mięśnia jest odwodzenie ramienia a także dźwiganie głowy ku górze. Miesień ten z biegiem czasu pod wpływem zgarbionej postawy i dźwigania może zacząć wykazywać objawy osłabienia ulegając procesowi recyprokalnej inhibicji. Równolegle skracaniu ulega mięsień piersiowy większy, będący mięśniem posturalnym pogłębiający rotację wewnętrzną ramienia. Ta zaburzona dystrybucja napięcia jest powodem do degeneracji obu mięśni. Często problemem rehabilitacji jest uszkodzony stożek rotatorów bez wyraźnego zauważalnego urazu. W badaniu radiologicznym u osób głównie po 40 roku życia w stanach przewlekłych, zauważalne są złogi wapniowe, świadczące o tym, że mięsień traci powoli swoją funkcję i może być źródłem bólu. Oczywiście proces ten trwa latami i powiązany jest z innymi czynnikami obciążającymi, mikrourazami. Ale takim czynnikiem jest również zgarbiona postawa siedząca, która zaburza cały układ biomechaniczny w kompleksie barkowym przeciążając również inne tkanki. Przykładem takim może też być mięsień podłopatkowy, część składowa stożka rotatorów, który również mocno prowokowany jest niedbałą pozycją z powodu swoich przyczepów: dół podłopatkowy i guzek mniejszy utrzymywany w chronicznej pozycji rotacji wewnętrznej. Niewydolność tego mięśnia rozwija zespół zamrożonego barku oraz bóle w obrębie łopatki. Pacjent traci ruchomość rotacji wewnętrznej, odwiedzenia, zgięcia. Dochodzi do obkurczenia torebki stawowej. Kobiety uskarżają się na niemożność zapięcia biustonosza. Jednym z czynników jest niewłaściwa postawa ciała. Dlatego w procesie rehabilitacji dążymy do równowagi między grupami mięśniowymi poprzez odpowiednie wzmacnianie pewnych grup mięśniowych i rozciąganie antagonistycznych mięśni. Aby ta równowaga była zachowana należy także zmienić postawę w pozycji siedzącej, stojącej, unikać szarpanych ruchów [2,5,11]. Bardzo niebezpieczną sytuacją jest wyprowadzanie psa, który szarpie kończynę górną. Z doświadczeń wynika, że pacjenci łączą swoje problemy z takimi sytuacjami. Trwają one latami i wyrządzają mikrourazy, które nie są zauważalne dla pacjentów. Powtarzane w długim czasie sumują się, doprowadzając do destrukcji stawu jak i tkanek w jego obrębie, co objawia się bólem i ograniczeniem ruchomości. Dlatego dobrze poprowadzony proces rehabilitacji polega na indywidualnej pracy z pacjentem, dobrze zebranym wywiadzie, w którym można zidentyfikować przyczyny dolegliwości. Oprócz technik manualnych na tkankach wykonywanych przez fizjoterapeutę integralną częścią jest również przekazanie wiedzy na temat ergonomii postawy, stanowiska pracy. Dotyczy to pacjentów z bólami kręgosłupa, barków czy głowy. Należy pamiętać, że niewłaściwa postawa jako jeden z wielu czynników destrukcyjnych powoli doprowadza do wielu zniszczeń w obrębie stawu i jego tkanek miękkich. W efekcie tego dochodzi do ograniczenia ruchomości w stawie i bólu, co diametralnie zmniejsza jakość życia. Dlatego A preserved pattern of postural dysfunction is destructive for the brachial joint. The shoulders become protracted, which leads to decentralisation of the humeral head and its internal rotation. The internal rotation involves the greater tubercle, insertion point of the supraspinatus and infraspinatus, which together with the subscapularis muscle (with its insertion point on the lesser tubercle), constitutes the rotator cuff. It ensures the stability of the joint. Such a position of the humeral head will substantially overload the supraspinatus muscle, which is a phasic muscle with a tendency to weakening and atrophy. Its function is to abduct the arm and to lift the head. With time, this muscle may become weaker as a result of a hunched posture and lifting function. This leads to its reciprocal inhibition. At the same time, the major pectoris muscle becomes shorter. This is a postural muscle, increasing the internal rotation of the arm. This disturbed distribution of the tension leads to the degeneration of both muscles. Very often, rehabilitation involves a damaged rotator cuff, without any evident injury. In such cases (mostly patients aged over 40, with chronic conditions), X-rays show the presence of calcium deposits which are suggestive of the loss of muscle function and potentially lead to pain. But of course, this process lasts for ages and is connected with other loading factors, microinjuries, and hunched sitting posture disturbing the biomechanics of the brachial complex, overloading also other tissues, for example the subscapular muscle, a part of the rotator cuff, which is strongly irritated by careless sitting due to its insertion points: subscapular fossa and lesser tubercle, maintained in a chronic internal rotation. Failure of this muscle leads to so called frozen shoulder syndrome and pain of the scapula. The patient loses the mobility of internal rotation, adduction, and flexion. The articular capsule shrinks. Women are unable to fasten their bra. One of the factors is the incorrect body position. Thus, rehabilitation aims to obtain a balance between muscle groups by increasing the strength of some muscle groups and stretching antagonistic muscles. For the balance to be maintained, the patient should also change the sitting and standing position, and avoid abrupt movements [2,5,11]. A very dangerous situation is when one walks the dog which pulls his/her upper limb. Our experiences show that patients trying to establish the source of their problem, recollect such situations. They appear for years and produce microinjuries which are not noticed by the patient. When repeated over a long time, they add up, leading to the destruction of the joint and its tissues, which causes pain and limits the mobility. Therefore, a properly managed rehabilitation includes individual work with the patient, and a properly taken history, which allows for identification of the aetiological factors. It is not only important for a physiotherapist to apply manual techniques, but also to collect information on ergonomy of the posture and working environment. This concerns patients with pains of the spine, shoulders, or head. It should be remembered that an incorrect position, being one of the destructive factors, slowly leads to multiple injuries in the joint and soft tissues. This in turn limits joint mobility and produces pain, which significantly decreases the quality of 57

9 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 2011; 7(3-4): Groszek M. i wsp. Zagrożenia powstające w wyniku niewłaściwej postawy siedzącej warto stosować podstawowe zasady ergonomii w pozycji siedzącej aby zminimalizować zagrożenia. Stosowanie zasad ergonomii na stanowisku pracy czyli jak pawidłowo siedzieć Długotrwałe siedzenie w nieprawidłowej pozycji jest czynnikiem ryzyka powstawania wielu zespołów bólowych. Najczęściej problem dotyczy dolnego odcinka kręgosłupa ale także niszczy inne części ciała. Dlatego tak ważne jest odpowiedzenie na pytanie: Jak siedzieć w prawidłowy sposób, by przeciążenia dotykające narząd ruchu były jak najmniejsze? Badania, które przeprowadzili w latach 80. Majeske i Buchanan [29] dotyczyły zastosowania wałka pod odcinek lędźwiowy podczas pozycji siedzącej. Wykazano, iż jego zastosowanie zmienia pozycję siedzącą (w porównaniu do pozycji bez podpierającego wałka), utrzymując lordozę lędźwiową, a w konsekwencji jest to profilaktyka zapobiegającą bólom kręgosłupa. Taki wałek ustawia miednicę w przodopochyleniu, a osoba siedzi na guzach kulszowych. Takie ustawienie miednicy ustawia w odpowiednim położeniu odcinek lędźwiowy, piersiowy, szyjny [30]. Jak dowiedziono podczas badań ucisku krążka międzykręgowego podczas siedzenia, istotne jest nie tylko podparcie pod odcinkiem lędźwiowym, ale również kąt nachylenia oparcia. Najmniejszy ucisk na krążek międzykręgowy występuje podczas gdy kąt nachylenia oparcia krzesła wynosi 120, a pod odcinkiem lędźwiowym znajduje się 5 cm podparcie wałek lędźwiowy. Krążek międzykręgowy jest najmocniej przeciążany podczas siedzenia na krześle bez podparcia odcinka lędźwiowego oraz z oparciem ustawionym pod kątem 90 w stosunku do siedziska [31]. Jednak jak wykazali w przeprowadzonych badaniach Lengsfeld i współpracownicy [32] ważny jest nie tylko kąt nachylenia podparcia. Równie istotne jest nachylenie siedziska względem podłoża. W badaniach rozważano czy lordoza lędźwiowa zostaje zachowana podczas odchylania oparcia krzeseł biurowych do tyłu, w pozycji półleżącej (przy krześle z wyprofilowaniem pod odcinkiem lędźwiowym). Krzywizna lordozy lędźwiowej i kąty międzysegmentarne (zawarte między 3,1 i 3,6 ) w segmentach od L1-L2 do L4-L5 pozostawały niezmienione, gdy krzesło oprócz regulacji odchylania podparcia, posiadało możliwość zmiany kąta nachylenia siedziska (odchylenia ku tyłowi). W krzesłach, gdzie możliwość regulacji siedziska była niemożliwa, krzywizna lordozy lędźwiowej mimo jej podparcia znacznie się zmniejszała. Dlatego warto zwrócić uwagę, by oprócz podparcia ( wypełnienia ) pod odcinkiem lędźwiowym, gdy krzesło posiada możliwość odchylenia oparcia ku tyłowi, posiadało również możliwość odchylenia siedziska względem podłoża. Wówczas takie krzesło jest bardzo dobrze dostosowane. Równie istotną jak odpowiednio dobrane krzesło rzeczą, jest prawidłowe ustawienie monitora komputera. Jest to niezwykle ważne, ponieważ wpływa to na pozycję kręgosłupa szyjnego. Burgess-Limerick i współpracownicy [33] badali zgięcie w odcinku szyjnym podczas ustawienia szczytu monitora na wysokości wzroku, oraz monitora odchylonego pod kątem 30 ku tyłowi, gdzie kąt pomiędzy szczytem monitora, 58 life. Thus, it is worth applying basic rules of ergonomy in sitting position, in order to minimise the risks. Application of the rules of ergonomy at work that is how to sit correctly Long-term sitting in an incorrect position constitutes a risk factor of many pain syndromes. The problem concerns the lower spine mostly, but it also damages other body parts. Therefore, it is so important to answer the question: how to sit correctly, in order to minimise overloads of the motor system? Studies conducted in the 80s by Majeske and Buchanan [29] concerned the application of rollers supporting the lumbar spine in sitting position. It was shown that they change the sitting position (as compared to sitting without any supporting rollers). They maintain the lumbar lordosis and prevent pains of the spine. Such rollers position the pelvis in anteversion and the user sits on ischial tuberosities. This leads to a correct position of the lumbar, thoracic, and cervical spine [30]. As shown in many studies on compression of the intervertebral disc in sitting position, it is not only the support of the lumbar spine that is important, but also the backrest angle. The lowest compression of the intervertebral disc is when the backrest angle amounts to 120 o and the lumbar spine is supported with 5 cm of the lumbar roller. The overload of the intervertebral disc is the highest when one sits on a chair without any support for the lumbar spine, and the backrest is positioned at an angle of 90 with regard to the seat [31]. However, as show in the studies by Lengsfeld et al. [32], it is not only the backrest angle that counts. The positioning of the seat with regard to the ground is equally important. The researchers were trying to find out whether the lumbar lordosis is maintained with the backrest of the office chair tilted backwards, in half-lying position (a chair with a profiled backrest under the lumbar spine). The lordotic curve and intersegmental angles (between 3.1 and 3.6 ) in segments L1-L2 L4-L5 remained unchanged when the chair had not only the regulation of the backrest angle but also of the seat angle (tilting to the back). In chairs with no regulation of the seat, the lumbar curvature significantly decreased despite being supported. Thus, it is worth checking whether the chair supports the lumbar spine (so called filling ) with an option of backrest tilting, and whether the seat tilt can be changed. Only then can the chair be regarded as well adjusted. Equally important is the correct position of the computer monitor. It is extremely important, as it influences the position of the cervical spine. Burgess-Limerick et al. [33] studied the cervical flexion when the top of the monitor was positioned at the height of eyesight and the monitor was tilted backwards by 30, with an angle between the top of the monitor and the level of