Porównanie klinicznej skutecznoœci ca³orocznego i przedsezonowego odczulania alergii na py³ki traw preparatem Catalet T

Transkrypt

1 ARTYKU Y ORYGINALNE 183 Porównanie klinicznej skutecznoœci ca³orocznego i przedsezonowego odczulania alergii na py³ki traw preparatem Catalet T Clinical efficacy of the whole year and preseasonal immunotherapy protocols in grass pollen allergy with Catalet T vaccine KRZYSZTOF BUCZY KO 1, 2/, CEZARY CHWA A 1/, ANETA WAGNER 2/, BO ENA PIETRANEK 2/ 1/ Zak³ad Alergologii Instytutu Medycyny Wewnêtrznej WAM w odzi, 2/ Centrum Alergologii w odzi, ul. Tuwima 22/26, ódÿ Wed³ug schematu dotychczas podawanego przez krajowego producenta szczepionek py³kowych do immunoterapii by³y one stosowane przedsezonowo. Inne firmy opracowa³y dla swoich wyrobów tak e schematy tzw. ca³oroczne. Celem podjêtych badañ by³a ocena wyników leczenia szczepionk¹ Catalet T w grupie chorych poddanych immunoterapii sezonowej (sposobem klasycznym) w porównaniu do grupy leczonej tym samym preparatem metod¹ ca³oroczn¹ z sezonowym zmniejszeniem dawki. Podjêty po raz pierwszy w Polsce w schemat odczulania ca³orocznego preparatem Catalet T produkcji Biomed S. A. okaza³ siê znacznie bardziej skuteczny ni dotychczasowa procedura przedsezonowa przy porównywalnym stopniu bezpieczeñstwa i czasoch³onnoœci obu metod dla chorego. Alergia Astma Immunologia, 2000, 5(3), S³owa kluczowe: immunoterapia ca³oroczna i przedsezonowa, py³kowica, efekty terapeutyczne Standard protocols for pollinosis immuntherapy (IT) recommend that vaccines should be used prior to the pollen season. However, in some vaccines also the whole-year lasting treatment protocols for pollinosis IT have been worked out. The aim of this study was to compare the clinical effects of two schedules of immunotherapy with Catalet T vaccine (Biomed, Krakow, Poland): the classical mode that precedes pollen season and the continuous schedule with decreased dose during pollen season in patients with pollinosis. The study results indicate that continuous pollinosis IT with Catalet T revealed significantly increased clinical efficacy if compared with the preseasonal type immunotherapy. Both protocols demonstrated similar safety and required comparable periods of time. Alergia Astma Immunologia, 2000, 5(3), Key words: specific immunotherapy, pollinosis, therapeutic effects W myœl zasad opracowanych przez Komitet Immunoterapii Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej, wœród sposobów prowadz¹cych do zwiêkszenia skutecznoœci odczulania swoistego (SIT) najwa niejsze jest zwiêkszenie sumarycznej (³¹cznej) dawki szczepionki podanej bezpiecznie choremu. U pacjentów z py³kowym nie ytem nosa naj³atwiej mo na ten cel osi¹gn¹æ stosuj¹c tzw. metodê ca³oroczn¹. Wed³ug schematu dotychczas podawanego przez jedynego krajowego producenta testów punktowych i szczepionek py³kowych do immunoterapii swoistej (firmê Biomed S. A, Kraków) odczulanie preparatem Catalet T by³o zalecane przedsezonowo, a wiêc z za³o enia nie mog³o doprowadziæ do znacznego wzrostu dawek terapeutycznych. Szereg firm opracowa³o dla swoich wyrobów tak e schematy tzw. ca³oroczne. Pytanie, czy podobny schemat mo e mieæ bezpieczne zastosowanie tak e w odniesieniu do wyci¹gów alergenowych z py³ku traw i zbó produkcji krajowej, wiêc tañszej, leg³o u podstaw za³o eñ planowanych badañ. Celem podjêtych badañ by³a ocena wyników leczenia szczepionk¹ Catalet T w grupie chorych poddanych immunoterapii sezonowej (sposobem klasycznym) w porównaniu do grupy leczonej tym samym preparatem metod¹ ca³oroczn¹, z sezonowym zmniejszeniem dawki. PACJENCI I METODYKA Pacjenci W grupie P (odczulanie przedsezonowe) znalaz³o siê 62 chorych (30 kobiet i 32 mê czyzn) w wieku od 7 do 43 lat (œrednio 25 r..). W grupie C (odczulanie ca³oroczne) znalaz³o siê 54 chorych w wieku od 8 do 42 lat, œrednio 24 r.., w tym 25 kobiet i 2 mê czyzn. Do badañ w obu grupach dobierano chorych o identycznych wskazaniach klinicznych. W obu grupach najczêstszymi schorzeniami by³y katar nosa i zapalenie spojówek. Dodatkowo 45 osób z grupy C oraz 35 z grupy P zg³osi³o wyst¹pienie co najmniej jednego epizodu dusznoœci, œwiszcz¹cego kaszlu, zw³aszcza po wysi³ku w pogodne dni (czerwcowe),

2 184 Alergia Astma Immunologia, 2000, 5(3), np. podczas jazdy na rowerze. U chorych tych dodatkowo rozpoznano astmê sienn¹ epizodyczn¹. U wszystkich chorych wykonano metod¹ nak³ucia naskórka testy skórne zestawem alergenów Biomed S. A. Kraków, oraz oznaczono swoiste IgE wobec alergenów GP4 (trawy póÿne) zestawem DPC Diagnostyka (metoda immunoenzymatyczna probówkowa z odczytem na spektofotometrze Sopheia 1000). Wszyscy pacjenci byli zbadani podmiotowo i przedmiotowo w zakresie otolaryngologicznym i internistycznym przez jednego lekarza (KB). Wiêkszoœæ mia³a równie wykonane badanie rynomanometryczne z prowokacj¹ py³kiem yta firmy Allergopharma/Nexter. Plan badania Badanie obejmowa³o 3 lata swoistej immunoterapii w grupie P, zgodnie ze schematem rosn¹cych dawek co 7-14 dni w ka dym roku. Natomiast w grupie C pocz¹tkowo identycznie, jak w grupie P, a nastêpnie ze zmniejszeniem dawki w okresie nasilonego pylenia traw (kontrolowanego codziennie we w³asnej stacji pomiarowej) do 20% w I roku, poprzez 30% w II roku, do 40% w III roku. Dawki podtrzymuj¹ce w sezonie by³y podawane co 4 tygodnie z os³on¹ w postaci preparatów antyhistaminowych (cetyryzyna, loratadyna). Po sezonie powrót do pe³nej dawki nastêpowa³ w odstêpach tygodniowych. Przyk³adowo w I roku: 0,2 ml 0,4 ml 0,6 ml 0,8 ml 1,0 ml; w II roku 0,3 ml 0,6 ml 1,0 ml; w III roku: 0,4 ml 0,8 ml 1,0 ml. Pe³na dawka podtrzymuj¹ca (1 ml) podawana by³o co 4 tygodnie. Kryteria oceny skutecznoœci leczenia Wed³ug stanowiska ekspertów dotycz¹cego immunoterapii poniewa wszyscy pacjenci maj¹ kliniczne objawy alergii, ocena skutecznoœci leczenia powinna opieraæ siê na zmniejszeniu objawów lub iloœci przyjmowanych leków. Zmiany parametrów immunologicznych oraz wyników testów prowokacyjnych mog¹ byæ interesuj¹ce z naukowego punktu widzenia, ale nie mog¹ byæ podstaw¹ do oceny klinicznej skutecznoœci leczenia [3]. W niniejszej pracy za kryterium cyfrowej oceny nasilenia objawów przyjêto wyniki tzw. wizualnej skali analogowej VAS wg [6]. Ocenê zu ycia leków oparto o stosowanie β 2 -mimetyków (Berotec). Pomiary py³kowe wykonywano metod¹ objêtoœciow¹ aparatem Alergo RP-z ocen¹ pod mikroskopem w sposób klasyczny [5]. Za kliniczne wyleczenie uznano cofniêcie siê dolegliwoœci w granicach %, za znaczn¹ poprawê od 51 do 75%, za umiarkowan¹ poprawê od 31 do 50%, wreszcie za brak efektu leczenia wyniki do 30% poprawy, oczywiœcie po konfrontacji tzw. dzienniczka chorego z opadem py³ku w okresie nasilenia siê objawów. Na przeprowadzenie badañ wed³ug opisanej metody uzyskano zgodê lokalnej Komisji Bioetyki przy Wojskowej Akademii Medycznej w odzi. WYNIKI Stê enie py³ków traw w sezonie badañ W latach 17, 18 i 1, w których przeprowadzano swoist¹ immunoterapiê preparatem Catalet T zarówno w schemacie przedsezonowym, jak i podjêtym schemacie ca³orocznym, ogólny opad py³ku traw i czas trwania pylenia przedstawia³y siê nastêpuj¹co: zauwa ono istotny statystycznie wzrost opadu py³ku traw w 18 i 1 roku w porównaniu do 17 r. (p < 0,01). Natomiast przy porównaniu roku 18 z 1 nie stwierdzono istotnych statystycznie ró nic (tab. I, ryc. 1). Tabela I. Ogólny opad py³ku traw w ci¹gu doby/m 3 w latach Rok Liczba dni Okres pylenia Liczba ziaren pylenia traw traw py³ku traw w ca³ym sezonie w ca³ym sezonie * * * Istotny statystycznie (p<0,01) wzrost pylenia traw w stosunku do roku Liczba py³ków / m Data dokonania zliczenia Ryc. 1. Przebieg pylenia traw w 1 roku czyli w III sezonie leczenia, w którym obserwowano najd³u szy i najbardziej intensywny opad py³ku Tabela II. Skutecznoœæ odczulania przedsezonowego Cataletem T Stopieñ Rok leczenia i stopieñ ust¹pienia objawów wyleczenia I rok leczenia II rok leczenia III rok leczenia Cataletem T n % n % n % Brak efektu 13 21,00% 14,50% 5 8,06% (do 30% poprawy) Umiarkowana 28* 45,20% 35* 56,50% 24* 38,70% poprawa (31-50%) Znaczna 18 2,00% 16 25,80% 28 45,18% poprawa (51-75%) Pe³na poprawa 3 4,80% 2 3,20% 5 8,06% (76-100%) Razem ,00% ,00% ,00% * istotna statystycznie p < 0,05 przewaga ( ) w stosunku do metody ca³orocznej

3 Tabela III. Skutecznoœæ odczulania ca³orocznego Cataletem T Stopieñ Rok leczenia i stopieñ ust¹pienia objawów wyleczenia I rok leczenia II rok leczenia III rok leczenia Cataletem T n % n % n % Brak efektu 16,70% 6 11,10% 3 5,60% (do 30% poprawy) Umiarkowana 21 38,80% 17 31,50% 11 20,40% poprawa (31-50%) Znaczna 15 27,80% 1* 35,20% 25 46,20% poprawa (51-75%) Pe³na * 16,70% 12* 22,20% 15* 27,80% poprawa (76-100%) Razem ,00% ,00% ,00% * istotna statystycznie p<0,05 przewaga ( ) w stosunku do metody przedsezonowej. Porównanie efektów klinicznych odczulania przedsezonowego i ca³orocznego Pe³n¹ poprawê uzyskano w III roku leczenia w grupie P u 8,06% (czyli u 5 z 62) osób (tabela II) w porównaniu do grupy C 27,8% (15 z 54 chorych) (tabela III). Tak wiêc sukces terapeutyczny by³ znamiennie statystycznie lepszy i ponad trzykrotnie wyraÿniejszy wœród odczulanych ca³orocznie ni przedsezonowo. W wyniku dalszej analizy zaobserwowano tak e istotny statystycznie wzrost liczby osób osi¹gaj¹cych pe³en efekt terapeutyczny po leczeniu ca³orocznym w I i II roku odczulania; odpowiednio u 16,7% (czyli z 54) osób i 22,2% (czyli 12 z 54) osób w stosunku do osób leczonych Cataletem T przedsezonowo odpowiednio 4,8% (czyli 3 z 62) osób i 3,2% (czyli 2 z 62) osób. Stwierdzono natomiast istotnie wiêksz¹ liczbê osób, które osi¹gnê³y tzw. umiarkowan¹ czyli s³absz¹ poprawê w leczeniu przedsezonowym w porównaniu do leczenia ca³orocznego w kolejnych trzech latach odczulania; odpowiednio: w grupie P w I roku SIT 45,2% osób wobec 38,8% osób w grupie C, w II roku SIT w grupie P 56,5% osób wobec 31,5% osób w grupie C i w III roku SIT w grupie P 38,7% osób wobec 20,4% osób w grupie C (tabela II i III). Innymi s³owy oko³o dwa razy mniej by³o osób z umiarkowan¹ popraw¹ podczas procedury 185 ca³orocznej. Znamiennie statystycznie wiêcej osób stwierdzono tak e w zakresie tzw. znacznej poprawy w II roku SIT leczonych metod¹ ca³oroczn¹ w stosunku do osób leczonych przedsezonowo; odpowiednio 35,20% leczonych w grupie C wobec 25,80% osób leczonych w grupie P (tabela II i III). Dynamikê opisanych zmian ilustruje rycina 2. Brak efektu SIT odnotowano w grupie P u 8% (5 z 62) leczonych (tab. II), a w grupie C tylko u 5,6% (czyli 3 z 54) leczonych osób (tab. III). Innymi s³owy wœród odczulanych ca³orocznie by³o nieco mniej przebiegów nieskutecznych. W zakresie tzw. znacznej poprawy nie stwierdzono ró nic istotnych statystycznie pomiêdzy badanymi populacjami w I i III roku SIT odpowiednio grupa P 27,8% osób i 46,3% osób (tabela II) oraz grupa C 2,0% osób i 45,2% osób leczonych (tabela III). Zestawienie skutecznoœci obu metod wraz z ocen¹ istotnoœci statystycznych przedstawia tabela IV. Tabela IV. Zestawienie skutecznoœci odczulania preparatem Catalet T Stopieñ I rok leczenia II rok leczenia III rok leczenia poprawy C P P < C P p < C P p < Brak 13 n s 6 Ns 3 5 n s Umiarkowana , , ,05 Znaczna ns , n s pe³na 3 0, , ,05 razem Ns C ca³orocznie, P przedsezonowo Wyt³uszczone dane wskazuj¹ znamienn¹ statystycznie przewagê odczulania ca³orocznego CataletemT. Porównanie zu ycia leków Próba oceny zu ycia leków przez chorych poddanych SIT wg obydwu schematów ujawni³a ma³¹ precyzjê zapisów w kartach samoobserwacji w zakresie iloœci przyjêtych preparatów antyhistaminowych czy wziewów kromonów lub glikokortykosteroidów. Czêœæ danych robi³a wra enie uzupe³nionych hurtowo przed oddaniem a) b) 100% % 5 0% 0% 16 80% 18 80% % 28 70% 15 60% 60% 1 50% 40% 30% 20% 10% 0% I Rok leczenia II Ryc. 2. Efekty terapeutyczne przedsezonowego (a) i ca³orocznego (b) odczulania Cataletem T 24 5 III 50% 40% 30 % 20% 10% 0% 21 I Rok leczenia II Brak efektu (do 30% poprawy) Umiarkowana poprawa (31-50%) Znaczna poprawa (51-75%) Pe³na poprawa (76-100%) III

4 186 Alergia Astma Immunologia, 2000, 5(3), dzienniczka. Mimo to zaobserwowano wyraÿny spadek zu ycia tych leków w II roku odczulania. Natomiast w III sezonie SIT chorzy przyjmowali jedynie leki antyhistaminowe i to sporadycznie. Najbardziej wyraziste dane dotyczy³y zu ycia β 2 -mimetyków w sezonie pylenia u osób z epizodyczn¹, sezonow¹ astm¹ oskrzelow¹ sienn¹ (tab. V). Tabela V. Zu ycie β 2 mimetyków (Berotec) w sezonie w trakcie swoistej immunoterapii Rodzaj odczulania n/% Przed SIT I rok II rok III rok Przedsezonowe n % ,5 28,5 14,2 Ca³oroczne n 45 27* 5 % * istotne statystycznie (p<0,01) zmniejszenie zu ycia leku W grupie chorych odczulanych ca³orocznie co najmniej jeden ostry napad dusznoœci wydechowej odnotowano u 45 osób spoœród 54 badanych, podczas gdy w grupie odczulanych sezonowo u 35 na 62 osoby. Po I roku odczulania odnotowano spadek liczby chorych stosuj¹cych Berotec do 27 z 45 (spadek o 60%) w grupie C w porównaniu do 25 z 35 (spadek o 71,5%) w grupie P. Po II roku odczulania odnotowano spadek liczby chorych przyjmuj¹cych lek do (20%) w grupie C, a w grupie P do 10 (28,5%). Kolejno po III sezonie immunoterapii swoistej zauwa ono dalszy spadek liczby pacjentów stosuj¹cych β 2 -mimetyki do 5 (11%) w grupie C oraz 5 (14,2%) w grupie P. Zaobserwowano istotn¹ statystycznie ró nicê w liczbie osób stosuj¹cych β 2 mimetyki na ¹danie w leczeniu przedsezonowym w I roku SIT w stosunku do osób leczonych ca³orocznie (p < 0,01). Natomiast nie wykazano istotnych ró nic w latach kolejnych. Porównanie objawów ubocznych Nie zaobserwowano istotnych ró nic pomiêdzy porównywanymi procedurami w zakresie czêstoœci objawów niepo ¹danych podczas SIT. Porównanie kosztów leczenia Koszt szczepionki w schemacie P wyniós³ dla chorego 38 z³ rocznie (³¹cznie 114 z³), a w proponowanej procedurze C 8 z³ w pierwszym roku i po 60 z³ w dwóch nastêpnych latach (³¹cznie 218 z³). Ca³kowita liczba iniekcji by³a zbli ona, bowiem w metodzie P tak e stosowano dawki podtrzymuj¹ce choæ tylko do rozpoczêcia pylenia. W schemacie przedsezonowym ca³kowita liczba iniekcji wynios³a œrednio 14 rocznie, co daje w ci¹gu trzech lat immunoterapii œrednio 42 iniekcje. Natomiast w schemacie ca³orocznym w I roku odczulania œrednia liczba iniekcji wynios³a 20, w II i III roku œrednio po 14, co daje 48 wstrzykniêæ. Dawki sumaryczne by³y znacznie wiêksze w schemacie C. Dawka sumaryczna w schemacie P w I i ka dym kolejnym roku wynios³a po jednostek PNU rocznie, co daje jednostek PNU przez 3 lata. W ca³orocznej metodzie immunoterapii w I roku dawka sumaryczna wynios³a jednostek PNU, a w II i III roku po PNU, co daje w ci¹gu 3 lat jednostek PNU. Zatem dawka sumaryczna w metodzie ca³orocznej by³a oko³o czterokrotnie wy sza ni w przedsezonowej, przy zbli onej iloœci iniekcji (tabela VI). Tabela VI. Porównanie dawek w ró nych procedurach odczulania Odczulanie Rok I Rok II Rok III Razem liczba dawka liczba dawka liczba dawka liczba dawka iniekcji [PNU] iniekcji [PNU] iniekcji [PNU] iniekcji [PNU] Przedse zonowe Ca³oroczne DYSKUSJA Swoista immunoterapia uznawana jest za skuteczn¹ metodê leczenia py³kowicy. Od roku 180 opublikowano 43 prace obejmuj¹ce badania kliniczne z zastosowaniem podwójnie œlepej próby kontrolowanej placebo. W alergii na py³ki traw 14 z 15 badañ wykazywa³o skutecznoœæ immunoterapii. Jednym z kryteriów oceny leczenia odczulaj¹cego jest zliczenie dawki podanego antygenu w czasie ca³ej kuracji. Uzyskanie znacz¹co lepszych wyników przy podaniu wysokiej ca³kowitej dawki alergenu (ang. TDA total dose of administered allergen) AU dla roztoczy, lub NU dla py³ku (Noon units jednostki Noona/miesiêcznie) w porównaniu z ni szymi dawkami, mo e przemawiaæ za s³usznoœci¹ stosowania immunoterapii ca³orocznej przez 5 lat dla obu tych antygenów [4]. Analizuj¹c kilkadziesi¹t pozycji piœmiennictwa poœwiêconych immunoterapii py³kowicy znaleziono jedynie kilkanaœcie prac uwzglêdniaj¹cych pomiary py³kowe. Tymczasem brak monitoringu palynologicznego w du ym stopniu utrudnia ocenê wyników terapii, na przyk³ad z powodu reakcji na chwasty lub drzewa nieobecne w wyci¹gach traw, którymi najczêœciej odczulamy, lub te trudne do uchwycenia wahania stê eñ py³ku w poszczególnych latach [2]. W naszych badaniach regu³¹ by³o zarówno regulowanie dawek podtrzymuj¹cych, jak i ocena efektów klinicznych na tle codziennych pomiarów pylenia chorobotwórczych taksonów roœlin wiatropylnych. W badanych latach odnotowano znaczny wzrost opadu, co teoretycznie powinno nasiliæ objawy chorobowe py³kowicy. Tymczasem w obu badanych grupach nast¹pi³a poprawa stanu zdrowia leczonych; wyraÿniejsza dla terapii ca³orocznej. W piœmiennictwie spotyka siê próby oceny skutecznoœci SIT w oparciu o badania immunologiczne. W pracy Nelsona [7] stwierdza siê m. in., e przedsezonowe wstrzykniêcia wyci¹gu py³ku brzozy redukuj¹ poziom neutrofilowej, jak i eozynofilowej aktywnoœci chemotak-

5 187 tycznej, zarówno w surowicy jak i w BAL-u, oraz liczbê komórek kwasoch³onnych w pop³uczynach oskrzelowych podczas sezonowej ekspozycji dla py³ku brzozy. Podobnie podawanie wyci¹gów ambrozji w alergicznym nie ycie przez 3 lata po 24 mcg Amb a I na dawkê redukuje eozynofiliê w czasie sezonu pylenia, ale podawanie 2 mcg Amb a I na dawkê przez 2 lata nie daje tego efektu. St¹d wy³ania siê znów wspomniany ju istotny parametr oceny skutecznoœci wielkoœæ i czas u ycia stosowanej dawki alergenu [7]. Humoralna odpowiedÿ na odczulanie alergenem obejmuje g³ównie generowanie alergenowoswoistych IgG, dawniej nazywanych przeciwcia³ami blokuj¹cymi. OdpowiedŸ ta w pierwszym roku SIT jest zdominowana przez IgG1, ale w nastêpnym roku udanego leczenia przewa aj¹ swoiste IgG4 [7,]. Poziom swoistych IgG w ci¹gu pierwszych miesiêcy SIT podnosi siê 5-10 razy w stosunku do wartoœci wyjœciowej i pozostaj¹ na tym wysokim poziomie tak d³ugo, jak d³ugo stosujemy odczulanie. Choæ wzrost IgG jest zale ny od dawki antygenu, nie uzyskano korelacji stê eñ tego przeciwcia³a (podobnie jak IgE) z obrazem klinicznym podczas i po SIT [8]. Odnotowano, e podczas podawania wyci¹gów py³ku roœlin u wielu chorych malej¹ objawy alergii pokarmowej [1]. Na przyk³ad osoba silnie uczulona na seler (którym nie odczulamy!), leczona wyci¹giem bylicy z powodu kataru sierpniowego, zg³asza poprawê tolerancji zup i sa³atek z wymienionym warzywem. Natomiast chory nadwra liwy na jab³ka mo e je spo ywaæ po udanej immunoterapii py³kiem brzozy [1]. W badanej grupie stwierdzono równie wzrost tolerancji na s³ód w piwie i kleiki zbo owe. Nie stwierdzono ró nic miêdzy immunoterapi¹ ca³oroczn¹ i przedsezonow¹ w zakresie bezpieczeñstwa terapii. Znamiennie statystycznie wy sza skutecznoœæ kliniczna immunoterapii ca³orocznej, przy jednoczeœnie niewielkim zwiêkszeniu kosztów (koszty bezpoœrednie ponoszone przez pacjenta wy sze praktycznie o oko³o 100 PLN w ci¹gu 3 lat), przemawia za przydatnoœci¹ wdro onego przez nas schematu odczulania. Nie bez znaczenia jest te fakt szerokiego aprobowania przez chorych omawianej metody m. in. ze wzglêdu na jej niskie koszty oraz wygodê (po okresie wstêpnym wizyty w Klinice Uczuleñ Centrum Alergologii lub Zak³adzie Alergologii Instytutu Medycyny Wewnêtrznej WAM w odzi co 4 tygodnie) i skutecznoœæ. Podsumowuj¹c wdro ony w naszych oœrodkach, po raz pierwszy w Polsce, schemat odczulania ca³orocznego preparatem Catalet T produkcji Biomed S. A. Kraków, okaza³ siê znacznie bardziej skuteczny ni dotychczasowa procedura przedsezonowa przy porównywalnym dla chorego stopniu bezpieczeñstwa i czasoch³onnoœci obu metod. Ocena wskaÿnika koszt/efekt równie potwierdza zasadnoœæ odczulania ca³orocznego Cataletem T, bowiem dwukrotny wzrost nak³adów da³ trzykrotnie lepszy skutek terapeutyczny, je eli chodzi o kliniczne wyleczenie i ponad dwa razy mniej niepowodzeñ. Podkreœliæ nale y, e znamienna poprawa stanu klinicznego w obu grupach leczonych nast¹pi³a pomimo jednoczesnego wzrostu stê enia py³ku traw w ocenianym okresie. Piœmiennictwo 1. Asero R. Effects of birch pollen specific immunotherapy on apple allergy in birch pollen-hypersensitive patients. Clin Exp Allergy 18; 28: 11, Buczy³ko K. Niepowodzenia immunoterapii. W: Postêpy w alergologii. T. P³usa (red.) Medpress Warszawa 14; Cauvenberge van P i wsp. Consensus statement on the treatment of allergic rhinitis. Allergy 2000; 55: Creticos PS. Efficiacy parameters W: Immunotherapy. A practical guide to current procedures. Creticos PS. (red.) Miles Inc. 14; 5(1): Obtu³owicz M. O nie ycie py³kowym. Wznowienie wydania Biologii Lekarskiej 13; 3: Rogala B. Immunoterapia swoista jako leczenie przyczynowe, Alergia Astma Immunologia 1; 4(supl.1): Nelson HS. Overview of allergen immunotherapy. Asthma Theory to treatment, Honolulu, 1; Norman PS, Winkenwerder WL, Lichtenstein LM. Maintenance immunotherapy in ragweed hay fever: booster injections at six weeks interwals. J Allergy 171; 47: Van Metre TE, Adkinson NF. Immunotherapy for aeroallergen disease. W: Allergy principle and practice. Red. Middleton E. Jr. Mosby, 18; wyd. III