Wykłady Specjalizacyjne PRAWO MEDYCZNE. Rafał Kubiak. 2. wydanie. Wydawnictwo C.H.Beck

Transkrypt

1 Wykłady Specjalizacyjne PRAWO MEDYCZNE Rafał Kubiak 2. wydanie Wydawnictwo C.H.Beck

2 Wykłady Specjalizacyjne Prawo medyczne

3 W sprzedaży: L. Ogiegło USTAWA O ZAWODACH LEKARZA I LEKARZA DENTYSTY. KOMENTARZ Komentarze Becka L. Ogiegło PRAWO FARMACEUTYCZNE. KOMENTARZ Duże Komentarze Becka A. Górski LEKSYKON PRAWA MEDYCZNEGO. 100 PODSTAWOWYCH POJĘĆ Leksykony Prawnicze A. Fiutak PRAWO W MEDYCYNIE, wyd. 3 Akademia Prawa B. Banaszak KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Komentarze Becka R. Kubiak USTAWA O ZAWODACH LEKARZA I LEKARZA DENTYSTY. USTAWA O ZAKŁADACH OPIEKI ZDROWOTNEJ. USTAWA O IZBACH LEKARSKICH Edycja Sądowa R. Szczęsny REKLAMA FARMACEUTYCZNA I POKREWNA Zarys Prawa KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ, wyd. 10 Twoje Prawo

4 Wykłady Specjalizacyjne PRAWO MEDYCZNE Rafał Kubiak Uniwersytet Łódzki Uniwersytet Medyczny w Łodzi 2. wydanie Wydawnictwo C.H.Beck Warszawa 2014

5 Wydawca: Aneta Flisek Projekt okładki: Robert Rogiński Recenzent wydawniczy: dr hab. Agnieszka Liszewska, prof. nadzw. UŁ Wydawnictwo C.H.Beck 2014 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Marta Świerk Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Wykaz skrótów... XI Rozdział I. Zasady sprawowania opieki zdrowotnej w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Wprowadzenie. Rozwój rozwiązań prawnych Umiejscowienie regulacji w systemie prawa Podmiotowy zakres regulacji Zakres przedmiotowy regulacji Rozdział II. Definicja oraz cechy szczególne zawodu lekarza i lekarza dentysty Wprowadzenie Przedmiotowy zakres zawodu lekarza I. Uwagi wstępne II. Udzielenie świadczeń zdrowotnych III. Prace badawcze IV. Nauczanie zawodu lekarza V. Kierowanie podmiotem leczniczym VI. Zatrudnienie w NFZ i innych urzędach Profesjonalny charakter czynności lekarskich Zawód lekarza jako zawód zaufania publicznego Zawód lekarza jako wolny zawód Podsumowanie Rozdział III. Prawo wykonywania zawodu lekarza Wprowadzenie Warunki uzyskania prawa wykonywania zawodu lekarza/lekarza dentysty I. Uwagi wstępne II. Obywatelstwo polskie lub innego kraju członkowskiego Unii Europejskiej III. Posiadanie dyplomu lekarza lub lekarza dentysty IV. Pełna zdolność do czynności prawnych V. Stan zdrowia pozwalający na wykonywanie zawodu lekarza lub lekarza dentysty VI. Nienaganna postawa etyczna V

7 Spis treści VII. Odbycie stażu podyplomowego lekarza lub lekarza dentysty VIII. Złożenie z wynikiem pozytywnym Lekarskiego Egzaminu Końcowego lub Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Końcowego IX. Uzyskiwanie prawa wykonywania zawodu lekarza przez cudzoziemców Procedura uzyskiwania prawa wykonywania zawodu oraz wpisu do rejestru lekarzy Rozdział IV. Kwalifikacje zawodowe lekarzy Wprowadzenie. Punkty edukacyjne Specjalizacja I. Uwagi wprowadzające II. Postępowanie kwalifikacyjne do rozpoczęcia szkolenia specjalizacyjnego III. Tryby szkolenia specjalizacyjnego i jego przebieg IV. Kierownik specjalizacji V. Państwowy Egzamin Specjalizacyjny Rozdział V. Formy wykonywania zawodu lekarza i lekarza dentysty Wprowadzenie Wykonywanie zawodu lekarza na podstawie stosunku pracy I. Uwagi wprowadzające II. Czas pracy w podmiotach leczniczych III. Dodatkowe świadczenia pieniężne związane z pracą w samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowotnej Prowadzenie praktyki lekarskiej I. Uwagi wstępne II. Formy praktyk lekarskich III. Warunki podjęcia praktyki lekarskiej Wprowadzenie Rejestracja działalności gospodarczej Szczególne warunki dotyczące rozpoczęcia praktyki lekarskiej Rejestracja IV. Podawanie do publicznej wiadomości informacji o prowadzonej praktyce zawodowej V. Możliwość zatrudniania innych osób VI. Kontrola i wizytacja praktyki zawodowej VII. Wykreślenie z rejestru i zakończenie działalności Rozdział VI. Obowiązek udzielenia pomocy medycznej Wprowadzenie i źródła prawne obowiązku udzielania pomocy Podmiotowy i przedmiotowy zakres obowiązku udzielania pomocy medycznej Przypadki legalnego zaniechania udzielania pomocy I. Uwagi wstępne VI

8 Spis treści II. Regulacja zawarta w art. 162 KK III. Unormowania zawarte w ustawach korporacyjnych IV. Przyczyny zaniechania pomocy leżące po stronie pacjenta Sprzeciw pacjenta Klauzule antycypacyjne Ratowanie samobójców Podawanie krwi Świadkom Jehowy Rozdział VII. Dokumentacja medyczna Wprowadzenie, źródła regulacji Pojęcie, rodzaje i treść dokumentacji medycznej Sposób prowadzenia dokumentacji medycznej oraz jej ochrona Zasady udostępniania dokumentacji medycznej I. Wprowadzenie II. Krąg podmiotów uprawnionych do dostępu do dokumentacji medycznej Uwagi wstępne Pacjent i jego przedstawiciel ustawowy Osoba upoważniona przez pacjenta Uprawnione instytucje i urzędy III. Sposób udostępnienia dokumentacji medycznej IV. Opłaty za udostępnienie dokumentacji medycznej Przechowywanie dokumentacji medycznej Rozdział VIII. Tajemnica medyczna Wprowadzenie I. Uzasadnienie obowiązku zachowania tajemnicy medycznej II. Źródła prawne tajemnicy medycznej Zakres podmiotowy i przedmiotowy tajemnicy medycznej (w tym lekarskiej) Formy i sposoby naruszenia tajemnicy lekarskiej Sankcje za naruszenie tajemnicy lekarskiej Przypadki dopuszczalnego ujawnienia tajemnicy lekarskiej I. Uwagi wstępne II. Upoważnienie udzielone przez pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego III. Ujawnienie tajemnicy uzasadnione dobrem pacjenta IV. Ochrona interesu osób trzecich i interesu publicznego V. Zwolnienie z obowiązku konfidencji na podstawie odrębnych ustaw Rozdział IX. Zgoda pacjenta na wykonanie zabiegu medycznego Wprowadzenie Ewolucja poglądów na temat wymogu zgody pacjenta na zabieg leczniczy VII

9 Spis treści 3. Warunki skutecznej zgody pacjenta na zabieg leczniczy I. Uwagi wstępne II. Podmiotowy zakres zgody Zgoda pacjenta Zgoda zastępcza Zgoda kumulatywna Zezwolenie sądu opiekuńczego III. Zgoda uświadomiona (objaśniona) Uwagi wstępne Zakres przekazywanych informacji Sposób przekazania informacji Podmioty uprawnione do uzyskania informacji Ograniczenie obowiązku informacyjnego Podsumowanie IV. Wymóg dobrowolności zgody oraz jej szczegółowości V. Forma zgody Wykonanie zabiegów za zgodą domniemaną Przypadki przymusowego leczenia I. Uwagi wstępne II. Ochrona społeczeństwa przed skutkami nałogów przeciwdziałanie i leczenie uzależnień Leczenie osób uzależnionych od alkoholu Leczenie osób uzależnionych od narkotyków Przymusowe leczenie w związku z popełnieniem przestępstwa Stosowanie środków leczniczych wobec nieletnich III. Leczenie osób z zaburzeniami psychicznymi Uwagi wstępne Przymusowe badanie osób z zaburzeniami psychicznymi Przymusowa hospitalizacja Przymusowe leczenie osób niepoczytalnych na zasadach Kodeksu karnego IV. Leczenie związane z chorobami zakaźnymi V. Przymusowe wykonywanie zabiegów lekarskich na potrzeby postępowania karnego VI. Przymusowe leczenie osób osadzonych Karna odpowiedzialność za wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta Rozdział X. Stwierdzanie zgonu i postępowanie ze zwłokami Wprowadzenie i źródła regulacji Podmioty uprawnione do stwierdzania zgonu Obowiązki lekarza stwierdzającego zgon Sekcja zwłok Podsumowanie VIII

10 Spis treści Rozdział XI. Eksperymenty medyczne Wprowadzenie Ewolucja unormowań etycznych i prawnych dotyczących eksperymentów na ludziach Typologia eksperymentów medycznych Zasadność przeprowadzenia eksperymentu opłacalność projektu Przestrzeganie reguł ostrożnego eksperymentowania Zgoda uczestnika eksperymentu I. Ewolucja regulacji dotyczącej zgody uczestnika eksperymentu II. Warunki skuteczności prawnej zgody uczestnika eksperymentu Pozytywna opinia komisji bioetycznej Podsumowanie Rozdział XII. Przerywanie ciąży Wprowadzenie Ewolucja poglądów i regulacji prawnych dotyczących zabiegów przerywania ciąży I. Unormowania antyczne II. Poglądy Kościoła katolickiego III. Światowe unormowania średniowieczne i nowożytne IV. Regulacje na ziemiach polskich Modele regulacji dotyczącej przerywania ciąży Warunki dopuszczalności przerywania ciąży w aktualnym stanie prawnym Odpowiedzialność za nielegalny zabieg przerwania ciąży I. Sankcje karne II. Sankcje cywilne III. Sankcje zawodowe Rozdział XIII. Warunki prawne przeszczepiania komórek, tkanek i narządów Wprowadzenie Ewolucja regulacji etycznych i prawnych dotyczących transplantacji I. Regulacje międzywojenne oraz z okresu PRL II. Unormowania ustawowe do 2005 r III. Stan prawny pod rządami ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów z 2005 r IV. Normy etyczne i deontologiczne V. Rozwiązania przyjęte w prawie międzynarodowym Uwagi terminologiczne Przeszczepy ex mortuo I. Definicja śmierci II. Metodyka ustalenia śmierci III. Modele decydowania o pobraniu materiału ze zwłok IV. Sposoby wyrażania sprzeciwu IX

11 Spis treści V. Eksplantacja ex mortuo a interes postępowania karnego VI. Obowiązek poszanowania zwłok poddanych eksplantacji Przeszczepy ex vivo I. Uwagi wprowadzające II. Warunki podmiotowe dotyczące dawcy III. Zgoda dawcy i biorcy IV. Zasadność i celowość przeprowadzenia transplantacji V. Przeprowadzenie zabiegu lege artis VI. Wykorzystanie materiału pooperacyjnego do implantacji Odpowiedzialność karna za czyny okołotransplantacyjne I. Uwagi wprowadzające II. Odpowiedzialność karna w związku z transplantacją ex mortuo III. Odpowiedzialność karna w związku z transplantacją ex vivo IV. Odpowiedzialność karna na podstawie przepisów ustawy transplantacyjnej Rozdział XIV. Zabiegi estetyczne Wprowadzenie Warunki dopuszczalności zabiegów kosmetycznych I. Ryzyko czynności kosmetycznych II. Czynności kosmetyczne o charakterze leczniczym III. Czynności kosmetyczne podejmowane wyłącznie w celach estetycznych Kontratyp czynności kosmetycznych Legalność pierwotna czynności kosmetycznych Uwagi wstępne Zgoda uprawnionego Uwagi wstępne Podmioty uprawnione do wyrażenia zgody Dobrowolność zgody Uświadomienie zgody Forma zgody Wykonanie zabiegu lege artis Uwagi wstępne Wykonanie zabiegu przez uprawnioną osobę Reguły postępowania wytyczające sposób przeprowadzenia zabiegu Podsumowanie Indeks rzeczowy X

12 1. Źródła prawa Wykaz skrótów ChorobyZakU... ustawa z r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 947 ze zm.) CmentU... ustawa z r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 118, poz. 687 ze zm.) DobraPrKlinR... rozporządzenie Ministra Zdrowia z r. w sprawie Dobrej Praktyki Klinicznej (Dz.U. z 2012 r. poz. 489) DokMedR... rozporządzenie z r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 177) DzLeczU... ustawa z r. o działalności leczniczej (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 217 ze zm.) EgzAdmU... ustawa z r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) FinPublU... ustawa z r. o finansach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 885 ze zm.) IzbyLekU... ustawa z r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 219, poz ze zm.) KC... Kodeks cywilny KK... Kodeks karny KK z 1932 r.... rozporządzenie Prezydenta RP z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm.) KK z 1969 r.... ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.) KKW... Kodeks karny wykonawczy KKW z 1969 r.... ustawa z r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 13, poz. 98 ze zm.) KomBioetR... rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z r. w sprawie szczegółowych zasad powoływania i finansowania oraz trybu działania komisji bioetycznych (Dz.U. Nr 47, poz. 480) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) KP... Kodeks pracy KPA... Kodeks postępowania administracyjnego XI

13 Wykaz skrótów KPC... Kodeks postępowania cywilnego KPK... Kodeks postępowania karnego KRO... Kodeks rodzinny i opiekuńczy KRSU... ustawa z r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) KSH... Kodeks spółek handlowych KW... Kodeks wykroczeń LekLdekR... Rozporządzenie z r. w sprawie Lekarskiego Egzaminu Końcowego i Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Końcowego (Dz.U. z 2012 r. poz. 903) OchrDanychU... ustawa z r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.) OchrPłoduU... ustawa z r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) PostNielU... ustawa z r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 382) PrFarm... ustawa z r. Prawo farmaceutyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 ze zm.) PrPacjentaU... ustawa z r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. z 2012 r. poz. 159 ze zm.) PrzeciwAlkU... ustawa z r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) PrzeciwNarkU... ustawa z r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 124 ze zm.) PrzeszczepyU... ustawa z r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz.U. Nr 169, poz ze zm.) ReceptyR... rozporządzenie Ministra Zdrowia z r. w sprawie recept lekarskich (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 319) RejPrakLekR... rozporządzenie Ministra Zdrowia z r. w sprawie szczegółowego zakresu danych objętych wpisem do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą oraz szczegółowego trybu postępowania w sprawach dokonywania wpisów, zmian w rejestrze oraz wykreśleń z tego rejestru (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 325) SpecLekR... rozporządzenie Ministra Zdrowia z r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów (Dz.U. z 2013 r. poz. 26) StażPodyplR... rozporządzenie Ministra Zdrowia z r. w sprawie stażu podyplomowego lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 474 ze zm.) SwobGospU... ustawa z r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 672 ze zm.) XII

14 Wykaz skrótów ŚwOpZdrowU... ustawa z r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz ze zm.) WyrMedU... ustawa z r. o wyrobach medycznych (Dz.U. Nr 107, poz. 679 ze zm.) ZawLekU... ustawa z r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 277, poz ze zm.) ZawLekU z 1950 r.... ustawa z r. o zawodzie lekarza (Dz.U. Nr 50, poz. 458 ze zm.) ZdrPsychU... ustawa z r. o ochronie zdrowia psychicznego (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz ze zm.) ZOZU... ustawa z r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.) 2. Publikatory i czasopisma Biul.... Biuletyn CzPKiNP... Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dz.U.... Dziennik Ustaw Dz.Urz.... Dziennik Urzędowy GL... Gazeta Lekarska GW... Gazeta Wyborcza Pr. Bank.... Prawo Bankowe KPP... Kwartalnik Prawa Prywatnego KZS... Krakowskie Zeszyty Sądowe MoP... Monitor Prawniczy M.P.... Monitor Polski NP... Nowe Prawo NZS... Nowe Zeszyty Samorządowe OSA... Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSNAP... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNC... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNCP... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNKW... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa OSNP... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych OSNPK... Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sądów Apelacyjnych, Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybunału Konstytucyjnego OSP... Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA... Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OwSS... Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych Pal.... Palestra XIII

15 Wykaz skrótów PiM... Prawo i Medycyna PiP... Państwo i Prawo PiZS... Praca i Zabezpieczenie Społeczne PPP... Przegląd Prawa Publicznego Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo Prz. OSN... Przegląd Orzecznictwa Sądu Najwyższego Prz. Sądowy... Przegląd Sądowy PWP... Przegląd Więziennictwa Polskiego Rej.... Rejent RPEiS... Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Rzeczp.... Rzeczpospolita SI... Studia Iuridica SP-E... Studia Prawno-Ekonomiczne ST... Samorząd Terytorialny St. Prawn.... Studia Prawnicze TPP... Transformacje Prawa Prywatnego WPP... Wojskowy Przegląd Prawniczy 3. Inne skróty art.... artykuł (-y) CEM... Centrum Egzaminów Medycznych CMKP... Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego CEDG... Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej ETS... Europejski Trybunał Sprawiedliwości itd.... i tak dalej itp.... i tym podobne KEL... Kodeks Etyki Lekarskiej Konwencja bioetyczna.. Konwencja o ochronie praw człowieka i godności ludzkiej w dziedzinie zastosowania biologii i medycyny z r. KRS... Krajowy Rejestr Sądowy LEK... Lekarski Egzamin Końcowy LDEK... Lekarsko-Dentystyczny Egzamin Końcowy LEP... Lekarski Egzamin Państwowy LDEP... Lekarsko-Dentystyczny Egzamin Państwowy m.in.... między innymi nast.... następna (-e, -y) NFZ... Narodowy Fundusz Zdrowia niepubl.... niepublikowany (-e) np.... na przykład Nr... numer NRL... Naczelna Rada Lekarska NSA... Naczelny Sąd Administracyjny NSA (7)... Naczelny Sąd Administracyjny w składzie siedmiu sędziów XIV

16 Wykaz skrótów NZOZ... Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej PAN... Polska Akademia Nauk PES... Państwowy Egzamin Specjalizacyjny PKD... Polska Klasyfikacja Działalności pkt... punkt (-y) podkr. aut.... podkreślenie autora por.... porównaj post.... postanowienie poz.... pozycja ppkt... podpunkt (-y) przyp. aut.... przypis autora PZOZ... Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej r.... rok red.... redakcja s.... strona (-y) SA... Sąd Apelacyjny SN... Sąd Najwyższy SN (7)... Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów SO... Sąd Okręgowy SP ZOZ... Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej t.... tom (-y) tekst jedn.... tekst jednolity tj.... to jest TK... Trybunał Konstytucyjny tzw.... tak zwany (-e) uchw.... uchwała UE... Unia Europejska ust.... ustęp (-y) WE... Wspólnoty Europejskie WSA... Wojewódzki Sąd Administracyjny wyd.... wydanie wyr.... wyrok z.... zeszyt ze sprost.... ze sprostowaniem ze zm.... ze zmianami (-ą) zob.... zobacz XV

17

18 Rozdział I. Zasady sprawowania opieki zdrowotnej w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Literatura: M. Dercz, T. Rek, Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej. Komentarz, Warszawa 2007, s ; ciże, Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz, Warszawa 2012, s ; A. Florczak, B. Bolechowa (red.), Prawa i wolności I i II generacji, Toruń 2006, s ; L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2008, s , 114; tenże (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 3, Warszawa 2003; J. Haberko, Konieczność uwzględnienia interesu prawnego trzech podmiotów w ramach procedur medycznych obejmujących diagnostykę i terapię prenatalną. Materiały z Konferencji Naukowo-Szkoleniowej Medycyna nauką czy miejscem spełniania życzeń pacjenta, Warszawa, kwietnia 2008 r., Warszawa 2008; D. E. Lach, Koszyk świadczeń gwarantowanych w systemie opieki zdrowotnej, PiZS 2009, Nr 12; E. Marcisz, Konstytucyjna regulacja dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, St. Prawn. 2011, Nr 3 4; J. Oniszczuk, Wolności i prawa socjalne oraz orzecznictwo konstytucyjne, Warszawa 2005, s ; A. Ostrzyżek, Prawo do ochrony zdrowia w świetle artykułu 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, PiM 2005, Nr 4; W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Kraków 2000, s ; P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, Warszawa 2008, s , ; A. Zoll, Problemy służby zdrowia w świetle doświadczeń RPO, PiM 2000, Nr Wprowadzenie. Rozwój rozwiązań prawnych Ochrona życia i zdrowia człowieka jest aktualnie traktowana z jednej strony jako jedno z głównych praw człowieka, a z drugiej strony obowiązek władz publicznych. Uznaje się je za tzw. prawo podstawowe, wyprowadzane z przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka. Znajduje ono również swe odzwierciedlenie w przepisach prawa rangi konstytucyjnej oraz ustawowej. 1

19 Rozdział I. Zasady sprawowania opieki zdrowotnej w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej... Historycznie problematyka ta łączona była z tzw. zabezpieczeniem społecznym, obejmującym ochronę człowieka w związku z jego chorobą, macierzyństwem lub starością. Zaczątków takiej regulacji można już poszukiwać w angielskim Poor Law, pochodzącym z XVI w., czyli ustawodawstwie ukierunkowanym na ulżenie ubogim. Unormowania takie pojawiły się jednak przede wszystkim w XIX-wiecznych Niemczech i obejmowały ubezpieczenia chorobowe i macierzyńskie, wypadkowe oraz emerytalno-rentowe. W Polsce prawna ochrona zdrowia została podniesiona do rangi konstytucyjnej w okresie międzywojennym. Regulacja taka po raz pierwszy została wprowadzona do Konstytucji marcowej z 1921 r. 1. Zgodnie z jej art. 95 Rzeczpospolita Polska zapewniała na swoim obszarze zupełną ochronę życia, wolności i mienia wszystkim bez różnicy pochodzenia, narodowości, języka, rasy lub religii. Uzupełnieniem tego unormowania był art. 102 Konstytucji marcowej z 1921 r., który gwarantował każdemu obywatelowi prawo do opieki państwa nad jego pracą, a w razie braku pracy, choroby, nieszczęśliwego wypadku i niedołęstwa do ubezpieczenia społecznego, określanego w drodze ustawowej. Kwestie te natomiast pomijała Konstytucja kwietniowa z 1935 r. 2, która była poświęcona przede wszystkim systemowi organów władzy państwowej. Do prawa ochrony zdrowia ustrojodawca powrócił dopiero w Konstytucji PRL z 1952 r. 3. Problematyki tej dotyczył art Zapewniał on taką ochronę obywatelom PRL i gwarantował pomoc w razie choroby i niezdolności do pracy. Realizacji tego uprawnienia miał służyć rozwój ubezpieczenia społecznego robotników i pracowników umysłowych na wypadek choroby, starości i niezdolności do pracy. Ponadto państwo zostało zobowiązane do rozbudowywania urządzeń sanitarnych i podnoszenia stanu zdrowotnego miast i wsi, stałego polepszania warunków bezpieczeństwa, ochrony i higieny pracy, a także prowadzenia szerokiej akcji zapobiegania chorobom i ich zwalczania, coraz szerszego udostępniania bezpłatnej pomocy lekarskiej, rozbudowy szpitali, sanatoriów, ambulatoriów, wiejskich ośrodków zdrowia i rozwijania opieki nad inwalidami. Aktualnie problematyka ta jest przedmiotem regulacji art. 68 Konstytucji RP 5. Odnoszą się do niej również liczne akty międzynarodowe. W Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia stanowi się bowiem, iż korzystanie z najwyższego, osiągalnego poziomu zdrowia jest jednym z podstawowych praw każdej istoty ludzkiej bez różnicy rasy, religii, przekonań politycznych, warunków eko- 1 Ustawa z r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 44, poz. 267 ze zm.). 2 Ustawa Konstytucyjna z r. (Dz.U. Nr 30, poz. 227). 3 Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z r. (Dz.U. Nr 33, poz. 232 ze zm.). 4 Przepis ten ewoluował w kolejnych nowelizacjach. Ostatecznie problematykę tę ujęto w art Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.). 2

20 2. Umiejscowienie regulacji w systemie prawa nomicznych lub społecznych 6. Szerzej kwestie te opisane są w Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych 7. Na mocy jego art. 12, państwa strony uznają prawo każdego do korzystania z najwyższego osiągalnego poziomu ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego. W dalszej części tego przepisu nakłada się na państwa szczegółowe obowiązki, służące realizacji analizowanego prawa. Przykładowo zatem, muszą one podejmować kroki konieczne do zapewnienia zmniejszenia wskaźnika martwych urodzeń i śmiertelności niemowląt oraz do zapewnienia zdrowego rozwoju dziecka, zapobiegania chorobom epidemicznym, endemicznym, zawodowym i innym oraz ich leczenia i zwalczania oraz stworzenia warunków, które zapewniłyby wszystkim pomoc i opiekę lekarską na wypadek choroby. Podobne rozwiązania zawiera Europejska Karta Społeczna 8. W Części I pkt 11 gwarantuje się bowiem każdemu prawo do korzystania z wszelkich środków umożliwiających mu osiągnięcie możliwie najlepszego stanu zdrowia. Regulacjom tym odpowiada również powołany art. 68 Konstytucji RP. 2. Umiejscowienie regulacji w systemie prawa Na wielką wagę prawa do ochrony zdrowia wskazuje fakt, iż zagadnienie to jest ujęte w normach rangi konstytucyjnej. Konstytucji zaś przyznaje się najwyższe miejsce w systemie prawa stanowionego. Posiada ona szczególną moc, która wyraża się m.in. w tym, iż wszystkie pozostałe akty prawne w państwie muszą być z nią zgodne i spójne. Oznacza to, że z jednej strony istnieje zakaz wydawania aktów sprzecznych z normami konstytucyjnymi. Z drugiej strony, przepisy niższej rangi uzupełniają regulację konstytucyjną, biorą z niej swoje uzasadnienie i muszą jak najpełniej urzeczywistniać rozwiązania zawarte w konstytucji. Stanowi ona również tzw. prawo pierwotne, którego rozwinięcie następuje w ustawach i innych aktach hierarchicznie niższych. Na gruncie polskim zasadę tę wyraża art. 8 Konstytucji RP, który stanowi, iż Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. 6 Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia, Porozumienie zawarte przez Rządy reprezentowane na Międzynarodowej Konferencji Zdrowia i Protokół dotyczący Międzynarodowego Urzędu Higieny Publicznej, podpisane w Nowym Jorku r. (Dz.U. z 1948 r. Nr 61, poz. 477). 7 Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, otwarty do podpisu w Nowym Jorku r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169). 8 Europejska Karta Społeczna, sporządzona w Turynie r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 8, poz. 67 ze zm.). 3