Analysis of environmental and socio-economic determinants affecting the incidence of vision impairment in the Jędrzejów County population

Transkrypt

1 Zawadzka Artykuły M i oryginalne wsp. Analiza czynników / original środowiskowych papers oraz uwarunkowań społeczno-ekonomicznych mających wpływ Analiza czynników środowiskowych oraz uwarunkowań społeczno-ekonomicznych mających wpływ na częstość występowania wad wzroku w populacji Powiatu Jędrzejowskiego Analysis of environmental and socio-economic determinants affecting the incidence of vision impairment in the Jędrzejów County population Magdalena Zawadzka 1/, Krzysztof Kałka 2/, Gabriela Henrykowska 1/, Maria Dziedziczak-Buczyńska 1/, Andrzej Buczyński 1/ 1/ Zakład Epidemiologii i Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Łodzi 2/ Poradnia Okulistyczna NZOZ Gabinety Medyczne w Jędrzejowie Wstęp. Występowanie wad refrakcji jest poważnym problemem zarówno społecznym jak i ekonomicznym. Obecnie uważa się, że choroby narządu wzroku są jednym z największych zagrożeń zdrowotnych naszej populacji. Mimo to, analizy epidemiologiczne, dotyczące tego zagadnienia w Polsce, są prowadzone niezmiernie rzadko. Cel pracy. Analiza czynników środowiskowych oraz uwarunkowań społeczno-ekonomicznych mających wpływ na częstość występowania wad wzroku w badanej populacji. Materiał i metody. Do badania wykorzystano dokumentację medyczną z indywidualnych kart leczenia pacjentów zgłaszających się do Poradni Okulistycznej NZOZ Gabinety Medyczne w Jędrzejowie w latach Analiza epidemiologiczna obejmowała losowo wybrane 83 dorosłe osoby z wadami refrakcji. Wyniki. Wykazano, że z powodu krótkowzroczności znacząco częściej chorują kobiety (38,3) w stosunku do mężczyzn (27,2), jak również mieszkańcy miast obu płci (36,1) w stosunku do ludności wiejskiej (3,3). Krótkowzroczność niemal dwukrotnie częściej występuje wśród osób wykonujących pracę umysłową (43,5) w porównaniu do pracujących fizycznie (24,7). Natomiast wada refrakcji w postaci nadwzroczności zdecydowanie częściej dotyczy osób wykonujących pracę o charakterze fizycznym niż umysłowym, tj. odpowiednio 48,8 i 32,9. Na pierwszą wizytę w poradni okulistycznej zgłosiło się 67,8 osób zamieszkałych obszar wiejski i 58,3 ze środowiska miejskiego. Co piąta osoba (,5) zgłaszająca się na konsultację nie kontynuowała wcześniej podjętego leczenia okulistycznego, co mogło przyczynić się do pogłębienia wady wzroku. Wnioski. Wskaźnik zachorowalności z powodu wad wzroku istotnie zależy od płci oraz miejsca zamieszkania. Zaobserwowano istotny wpływ rodzaju wykonywanej pracy na występowanie wad refrakcji. Introduction. The occurrence of refractive errors is a major social and economic problem. Currently eye diseases are believed to be a major threat to health of our population. However, epidemiological studies concerning this issue in Poland are extremely rare. Aim. The analysis of environmental and socio-economic determinants affecting the incidence of vision impairment in this population. Materials & methods. The study was based on medical records of individual files of patients admitted to the Clinic of Ophthalmology NZOZ Medical Offices in Jedrzejów in The epidemiological analysis consisted of 83 randomly selected adults with visual refraction. Results. It was shown that women (38.3) were significantly more likely to suffer from it as compared to men (27.2) and city dwellers of both genders (36.1) were more likely to suffer from this disease as compared to the rural population (3.3). Myopia was almost twice as likely to occur among people engaged in intellectual work (43.5) as compared to physical workers (24.7). However, a refractive error as hyperopia was much more common in people who worked physically than mentally, 48.8 and 32.9 respectively of people living in a rural area and 58.3 residents of the urban environment decided to make their first appointment at the clinic. One in five people (.5) who came to the appointment did not continue the previously started ophthalmic treatment, which may had contributed to the aggravation of eye diseases. Conclusions. The incidence rate of vision defects was significantly affected by gender and place of residence. The type of work also had a significant influence on the occurrence of refractive errors. Keywords: visual impairment, occupation, gender, urban area, rural area Słowa kluczowe: wady wzroku, praca zawodowa, płeć, miasto, wieś Probl Hig Epidemiol 13, 94(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. med. Magdalena Zawadzka Zakład Epidemiologii i Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Medycznego ul. Żeligowskiego 7/9, Łódź tel./fax , dr.magdalena.zawadzka@gmail.com

2 Probl Hig Epidemiol 13, 94(2): Wstęp Wzrok pełni zasadniczą rolę w codziennym funkcjonowaniu człowieka, w tym orientacji przestrzennej, poznawaniu rzeczywistości oraz rozumieniu pojęć. Osoby niewidome oraz słabowidzące na co dzień spotykają się z problemami, których można by uniknąć przez wdrożenie odpowiedniego leczenia. Jak szacuje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), profilaktyka i właściwa terapia mogą zapobiec upośledzeniu wzroku u 8 chorych [1]. Problemy ze wzrokiem ma ponad połowa Polaków blisko osób od 16 roku życia wymaga korekcji wzroku. Dane te dotyczą tylko zdiagnozowanych wad wzroku [1]. Można spekulować jak duża procentowo jest grupa pacjentów nieświadomych swoich problemów okulistycznych, którzy przypisują dolegliwości neurologiczne, trudności z koncentracją czy złe samopoczucie obniżonej sprawności psychofizycznej, podczas gdy źródłem choroby są problemy ze wzrokiem. Bagatelizowanie powszechności występowania nabytych wad wzroku dotyczy przede wszystkim tych grup, u których do tej pory problemy okulistyczne były marginalne dzieci i młodzieży oraz aktywnych zawodowo młodych ludzi [2]. Brak świadomości systematycznej kontroli wzroku, zaniechanie korekcji, opory przed stosowaniem nowoczesnych metod korekcji wad wzroku, niewiedza i lekceważenie problemu to główne przyczyny złego widzenia. Społeczeństwo wciąż łączy wady wzroku z chorobami wieku starczego lub ich przyczyn szuka w wadach wrodzonych [3]. Niestety, wraz z postępem cywilizacyjnym, oprócz bezdyskusyjnych korzyści, zaczęły pojawiać się problemy. Przed człowiekiem technika postawiła zadanie dostosowania się do swoich wymagań. W nowoczesnym świecie człowiek miał zmienić swój punkt widzenia i uporczywie przyglądać się przedmiotom z bardzo bliskiej odległości, do której jego oczy nigdy nie były przystosowane. Wpatrywanie się w ekran telewizora, monitor komputera, czytanie gęsto drukowanych tekstów, funkcjonowanie przy sztucznym oświetleniu stanowi dla oczu nienaturalny, ciągły, lecz konieczny wysiłek, by w pełni wykorzystać osiągnięcia cywilizacyjne, których ceną jest pogorszenie i uszkodzenie funkcjonowania narządu wzroku [4]. Cel pracy Analiza czynników środowiskowych oraz uwarunkowań społeczno-ekonomicznych mających wpływ na częstość występowania wad wzroku w badanej populacji. Materiał i metoda Badanie zostało przeprowadzone w Powiecie Jędrzejowskim, administracyjnie należącym do województwa świętokrzyskiego. Wykorzystano dokumentację medyczną z indywidualnych kart leczenia pacjentów zgłaszających się do Poradni Okulistycznej NZOZ Gabinety Medyczne w Jędrzejowie w latach Analizą epidemiologiczną objęto 83 osoby z wadami wzroku, losowo wybrane spośród pacjentów przebadanych w poradni w omawianym okresie. Do przeprowadzenia powyższej analizy wykorzystano dane z wywiadu oraz dane z badania przedmiotowego, tj. badania autorefraktorem po cytoplegii, subiektywnego badania refrakcji z zastosowaniem joggingu testów do wykrywania i uściślania astygmatyzmu oraz uściślania korekcji okularowej. Dodatkowo posłużono się analizą przepisanych recept okularowych, danymi z kart informacyjnych leczenia szpitalnego, dokumentacją medyczną publicznych oraz niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej. W celu opracowania zebranych danych zastosowano metody opisowe i metody wnioskowania statystycznego. Dla porównania częstości występowania poszczególnych odmian cech w badanych grupach i podgrupach skorzystano z testu niezależności chi 2, w przypadku małych liczebności zastosowano poprawkę Yates a. Wyniki W badanym przedziale czasowym przeprowadzono analizę częstości występowania wad wzroku w zależności od płci. Zauważono, iż w badanej populacji wskaźnik zachorowalności z powodu wad wzroku istotnie zależy od płci (c 2 =19,79; p<,1). Wykazano, że z powodu krótkowzroczności znacząco częściej chorują kobiety (38,3; n=174) w stosunku do mężczyzn (27,2; n=95), natomiast starczowzroczność częściej występuje u mężczyzn (16,1; n=56) niż u kobiet (8,4; n=38). Ponadto niemal co drugi mężczyzna (44,7; n=156) i co trzecia kobieta (38,8; n=176) wymaga korekcji wzroku z powodu nadwzroczności. 56,5 (n=454) 43,5 (n=349) 38,3 (n=174) 27,2 (n=95) 44,7 38,8 (n=156) (n=176) 14,5 (n=66) kobiety Ryc. 1. Częstość występowania wad wzroku wg płci Fig. 1. Frequency of visual impairments by gender mężczyźni 16,1 12, (n=56) (n=42) 8,4 (n=38) ogółem krótkowzroczność nadwzroczność astygmatyzm starczowzroczność

3 Zawadzka M i wsp. Analiza czynników środowiskowych oraz uwarunkowań społeczno-ekonomicznych mających wpływ... 1 Analizując występowanie wad refrakcji w zależności od miejsca zamieszkania zauważono, iż z konsultacji okulistycznej częściej korzystają mieszkańcy miast niż terenów wiejskich. Wykazano istotną statystycznie zależność między wskaźnikiem zachorowalności na wady wzroku, a miejscem zamieszkania (c 2 =7,62; p<,5). Z powodu krótkowzroczności znacząco częściej cierpią mieszkańcy miast (36,1; n=161) w stosunku do ludności wiejskiej (3,3; n=18). Natomiast istotnie rzadziej społeczeństwo miejskie (37,7; n=168) zgłasza dolegliwości z powodu nadwzroczności niż mieszkańcy obszarów wiejskich (45,9; n=164). Korekcji wzroku z powodu astygmatyzmu, czy starczowzroczności wymaga niemal taki sam odsetek badanych bez względu na miejsce zamieszkania. 55,5 (n=446) 44,5 (n=357) 36,1 (n=161) 3,3 (n=18) 37,7 (n=168) 45,9 (n=164) 14,1 (n=63) 12,6 (n=45) miasto 12,1 (n=54) 11,2 (n=) ogółem krótkowzroczność nadwzroczność astygmatyzm starczowzroczność Ryc. 2. Częstość występowania wad wzroku w zależności od miejsca zamieszkania Fig. 2. Frequency of visual impairments by place of residence wieś 53,1 (n=426) 46,9 (n=377) 43,5 (n=164) 32,9 (n=124) 24,7 (n=15) 48,8 (n=8) 16,2 (n=61) 11, (n=47) umysłowa Ryc. 3. Częstość występowania wad wzroku w zależności od rodzaju wykonywanej pracy Fig. 3. Frequency of visual impairments by occupation 8 7,4 (n=28) fizyczna 15,5 (n=66) ogółem krótkowzroczność nadwzroczność astygmatyzm starczowzroczność 58,3 (n=2) pierwsza wizyta 67,8 (n=242) 18,8 14,6 (n=84) (n=52) leczony cały czas (kontrola) miasto 22,9 (n=12) 17,6 (n=63) leczony wcześniej (brak kontynuacji) wieś Ryc. 4. Analiza leczenia okulistycznego badanej populacji w zależności od miejsca zamieszkania Fig. 4. Analysis of ophthalmic treatment of studied population by place of residence Analizując występowanie wad wzroku w zależności od charakteru wykonywanej pracy, zauważono, iż pogorszenie refrakcji częściej występuje wśród badanych wykonujących pracę fizyczną. Wykazano istotną statystycznie zależność między omawianym współczynnikiem zachorowalności, a rodzajem wykonywanej pracy zawodowej (c 2 =48,56; p<,1). Dowiedziono, że krótkowzroczność niemal dwukrotnie częściej występuje wśród osób wykonujących pracę umysłową (43,5; n=164) niż u osób pracujących fizycznie (24,7; n=15). Natomiast wada refrakcji w postaci nadwzroczności zdecydowanie częściej dotyczy osób wykonujących pracę o charakterze fizycznym, tj. co druga osoba wykonująca pracę fizyczną (48,8; n=8) i co trzecia umysłową (32,9; n=124) wymaga korekcji wzroku soczewkami skupiającymi. Ponadto znamiennie częściej starczowzroczność występuje w populacji, której praca zawodowa ma charakter fizyczny, natomiast astygmatyzm wśród badanych pracujących umysłowo. Analiza epidemiologiczna populacji powiatu jędrzejowskiego wykazała, iż większą dbałość o swój wzrok przejawiają mieszkańcy terenów wiejskich (c 2 =7,62; p<,5). Na pierwszą wizytę w poradni okulistycznej zgłosiło się 67,8 (n=242) osób zamieszkałych obszar wiejski i 58,3 (n=2) ze środowiska miejskiego. Tylko co piąty mieszkaniec miasta (18,8; n=84) i co siódmy mieszkaniec wsi (14,6; n=52) kontynuował podjęte wcześniej leczenie. Ponadto zauważono duży odsetek osób wcześniej korzystających z konsultacji okulistycznej, którzy zaniechali dalszego leczenia co mogło przyczynić się do pogłębienia wady wzroku, tj. 22,9 (n=12) pacjentów zamieszkałych tereny miejskie i 17,6 (n=63) tereny wiejskie. Dyskusja Zgodnie z najnowszymi szacunkami WHO upośledzenie widzenia występuje u 285 milionów ludzi na całym świecie [2]. W skali globalnej najczęstszymi przyczynami upośledzenia widzenia są wady refrakcji (42) oraz zaćma (33) [1]. Problematyka zaburzeń widzenia powinna być analizowana w szerokim kontekście, nie tylko zdrowotnym, ale również społecznym. Upośledzenie widzenia jest związane ze znacznie większą urazowością, wzrostem częstości złamania szyjki kości udowej i depresji, wcześniej wymaganą opieką pielęgniarską oraz znacznym ograniczeniem aktywności zawodowej tej grupy osób [1].

4 2 Probl Hig Epidemiol 13, 94(2): Pogarszanie się wzroku jest nieodłącznym elementem procesu starzenia się. Wady refrakcji stanowią najbardziej rozpowszechniony problem okulistyczny w Polsce. Zgodnie z wynikami badania stanu zdrowia ludności Polski w 9 roku przeprowadzonego przez GUS, aż 5 Polaków deklaruje używanie okularów lub soczewek kontaktowych w związku z wadami wzroku, ponieważ widzi nie wyraźnie z bliska lub daleka [1, 5]. Co więcej, pomimo korzystania z tych narzędzi, co czwarta osoba ma problemy z przeczytaniem np. gazety, bo niewyraźnie widzi druk. Kłopoty z widzeniem z bliska mają przeważnie osoby starsze, tj. powyżej roku życia co drugi sześćdziesięciolatek i blisko 7 osób powyżej 8. roku życia. Co szósty Polak powyżej 15. roku życia nie widzi dobrze z dalszej odległości [1, 5]. Według Bartosińskiej odsetek osób zgłaszających dolegliwości ze strony narządu wzroku jest nieco niższy i wynosi 41,6 [6, 7]. Należy jednakże zwrócić uwagę, że wśród pracowników zatrudnionych na stanowiskach wyposażonych w komputery dolegliwości ze strony narządu wzroku występują statystycznie częściej, tj. 43,5. Potwierdza to tezę, że długotrwała i intensywna praca z bliskiej odległości wpływa na pogłębienie lub ujawnienie się chorób narządu wzroku [6, 7]. W badaniu własnym również zauważono istotną statystycznie zależność między współczynnikiem zachorowalności z powodu wad wzroku i rodzajem wykonywanej pracy zawodowej. Wykazano, że krótkowzroczność częściej występuje wśród pracujących umysłowo (43,5) w stosunku do pracujących fizycznie (24,7), natomiast nadwzroczność dotyczy co drugą osobę wykonującą pracę fizyczną (48,8) i co trzecią umysłową (32,9). Jak szacuje WHO, aż 9 przypadków upośledzenia widzenia dotyczy krajów rozwijających się [2]. W krajach, których poziom rozwoju cywilizacji jest wysoki, obserwuje się wzrost występowania wad refrakcji. Ma to związek z coraz częstszą i dłuższą pracą przy komputerze, czytaniem, pisaniem. Coraz częściej występują wady wzroku spowodowane wzrostem ilości zaburzeń rozwoju gałki ocznej. Do 18. roku życia wzrasta najszybciej występowanie krótkowzroczności, najgroźniejszej wady refrakcji [8]. W populacji Chińczyków około 1 mieszkańców, tj. ponad 4 miliony osób powyżej. roku życia należy do słabowidzących. Natomiast w Japonii, w tej samej grupie wiekowej, wskaźnik ten jest najniższy na świecie, tj.,39 [7, 9]. Krótkowzroczność jest wadą występującą wśród pewnych ras ludzkich i społeczeństw. Dotyczy około 1,3 miliarda ludzi na świecie, zwłaszcza z krajów o wysokim rozwoju cywilizacyjnym i związane jest z predyspozycjami genetycznymi i wpływem środowiska [7, 1]. Potwierdzają to inne źródła, według których u mieszkańców Chin, Tajwanu i Japonii występowanie krótkowzroczności jest częstsze, sięga od 41 (krótkowzroczność powyżej -1, D) do nawet 8 (krótkowzroczność powyżej -,5 D) w populacji osób dorosłych [11, 12]. Natomiast w Europie i USA częstość występowania krótkowzroczności oscyluje między 25 a 42, w Afryce od 1 do [12, 13]. Obecnie odnotowywuje się wzrost częstości występowania wady refrakcji w postaci krótkowzroczności w ostatnim trzydziestoleciu wameryce Północnej odsetek osób z tą wadą w grupie osób w wieku lata wzrósł z około 25 (lata ) do 41,6 (lata ). Ponadto zauważono, iż krótkowzroczność częściej dotyczy populacji kobiet (wzrost z 37 do 46) niż mężczyzn (wzrost z 23 do 37). Na podobny trend zwrócono uwagę w krajach europejskich, Indiach i Australii [3, 12]. Wpływ płci na występowanie wad refrakcji opisał również Czepita. W badanej grupie stwierdzono, że krótkowzroczność częściej występuje u płci żeńskiej, w przeciwieństwie do nadwzroczności, która dotyka w większości płci męskiej [14]. Zależność tą odnotowano również w badaniu własnym. Istotnie częściej z powodu krótkowzroczności zgłaszały się do poradni kobiety (38,3) w stosunku do mężczyzn (27,2), natomiast z nadwzrocznością częściej boryka się płeć męska (44,7) niż płeć żeńska (38,8). Natomiast w badaniu przeprowadzonym przez Feltzke zauważono, że co czwarta osoba, nie nosząca okularów nie uzyskuje prawidłowej ostrości wzroku, co wskazuje na występowanie u tych osób przede wszystkim krótkowzroczności lub astygmatyzmu [15]. Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na występowanie krótkowzroczności jest wiek. Wzrost częstości występowania wady wraz z wiekiem zauważył w swoich badania Czepita, w których to odsetek dzieci z omawianą wadą refrakcji wzrastał od kilku procent w najmłodszej grupie (do 1. roku życia) do u dzieci w wieku lat [1, 12]. W badaniu własnym poddano również analizie wpływ miejsca zamieszkania na występowanie wad refrakcji. Odnotowano wyższy odsetek osób z nadwzrocznością zamieszkałych środowisko miejskie (45,9) w stosunku do zamieszkałych na wsi (37,7). Natomiast mieszkańców miast częściej niż zamieszkałych tereny wiejskie dotyczy krótkowzroczność (miasto 36,1, wieś 3,3), astygmatyzm (miasto 14,1, wieś 12,6) i starczowzroczność (miasto 12,1, wieś 11,2). Według badań Amerykańskiego Departamentu Zdrowia, Edukacji i Opieki Społecznej z 1978 r. procent występowania nadwzroczności w grupie wiekowej miedzy 25 a 54 rokiem życia wynosi około 35 [15]. Podobne wyniki otrzymano przeprowadzając analizę wad wzroku w populacji Powiatu Ostrowieckiego, otrzymując następujące wyniki: nadwzroczność 33,7, astygmatyzm 29,6, krótkowzroczność

5 Zawadzka M i wsp. Analiza czynników środowiskowych oraz uwarunkowań społeczno-ekonomicznych mających wpływ... 3,4 i starczowzroczność 43,4 [16]. Wady refrakcji zdecydowanie rzadziej występuję wśród populacji zamieszkałej tereny Australii. W badaniu przeprowadzonym w 6 roku wśród osób powyżej 15. roku życia zauważono, iż krótkowzroczność dotyczy 1,1 społeczeństwa, nadwzroczność 36,6 i astygmatyzm 17,7 [4]. W badaniu przeprowadzonym wśród mieszkańców Iranu zauważono, iż ponad 5 osób powyżej 45. roku życia zmaga się z starczowzrocznością. Ponadto opisano zależność występowania tej wady refrakcji od płci (częściej u płci żeńskiej) oraz wieku (wzrost częstości wraz z wiekiem) [17]. Trend ten zauważył również w swoim badaniu Sherwin. W grupie wieku -49 lat odsetek osób z nadwzrocznością wynosi 29,3, a w grupie powyżej 7. roku życia 64,1, ponadto odsetek kobiet w podanych grupach wiekowych wynosi odpowiednio 32,2 i 71,1 [4]. Odsetek osób z wadami refrakcji jest zdecydowanie niższy w Stanach Zjednoczonych, tj. 9,9 wśród populacji dorosłej, powyżej. roku życia. Według analiz przeprowadzonych w latach nadwzroczność najczęściej występuje wśród osób powyżej. roku życia (1,) w porównaniu z grupą w wieku -39 lat (2,4). Natomiast, krótkowzroczność, najrzadziej dotyka osoby powyżej. roku życia (,5) w porównaniu z grupami młodszymi w wieku -39 lat (36,2) i -59 lat (37,6) [18]. Brak regularnych wizyt kontrolnych wskazuje na to, że społeczeństwo nie dba w sposób prawidłowy o jakość życia, w tym stan swojego układu wzrokowego. Innym powodem takiego stanu rzeczy może być ograniczony dostęp do badań profilaktycznych oraz brak wiedzy w zakresie ochrony i profilaktyki narządu wzroku. Potwierdzeniem tego faktu są wyniki badania przeprowadzonego wśród studentów Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, gdzie ponad deklaruje, że miało przeprowadzoną konsultację okulistyczną 2 i ponad 2 lata temu [15]. Niepokojące są również wyniki badania własnego, w których co piąta osoba zgłaszająca się na konsultację nie kontynuowała wcześniej podjętego leczenia okulistycznego, co mogło przyczynić się do pogłębienia wady wzroku. Ponadto ponad połowa badanych (62,5) zgłosiła się po raz pierwszy do poradni i tylko 16,9 w celu dalszej kontroli podjętego wcześniej leczenia. Podsumowując częstość występowania wad refrakcji determinuje wiele czynników, do których należą wiek, rasa, kraj zamieszkania, wykonywany zawód. Znane są również związki między wysokim statusem socjalno-ekonomicznym, wyższym wykształceniem, wczesnym rozpoczęciem czytania przez dzieci, a występowaniem wad wzroku, jednakże ich wartość ogranicza duża różnorodność czynników mogących dodatkowo wpływać na te powiązania. Wnioski 1. W analizowanej populacji wskaźnik zachorowalności z powodu wad wzroku istotnie zależy od płci. Z powodu krótkowzroczności znacząco częściej chorują kobiety niż mężczyźni. 2. Występowanie wad refrakcji zależy od miejsca zamieszkania. Z krótkowzrocznością znacząco częściej mają do czynienia mieszkańcy miast niż wsi, natomiast znacząco rzadziej osoby zamieszkałe środowisko miejskie w stosunku do zamieszkałych tereny wiejskie zgłaszają dolegliwości z powodu nadwzroczności. 3. Zaobserwowano istotny wpływ rodzaju wykonywanej pracy na występowanie wad refrakcji. Krótkowzroczność częściej dotyka osoby wykonujące pracę umysłową w stosunku do pracujących fizycznie, natomiast nadwzroczność, astygmatyzm i starczowzroczność jest chorobą, która przede wszystkim dotyczy pracowników fizycznych. 4. Istotna większość pacjentów, szczególnie pochodząca z terenów wiejskich, nie była wcześniej leczona z powodu wad wzroku lub jest leczona i kontrolowana nieregularnie. Piśmiennictwo / References 1. Szmurło D, Fundament T, Kopeć G i wsp. Dostęp do opieki okulistycznej w Polsce. Podejście systemowe. Najważniejsze problemy związane z dostępem do świadczeń okulistycznych. CEESTAHC Pascolini D, Mariotti SP. Global estimates of visual impairment: 1. Br J Ophthalmol 12, 96(5): Kempen JH, Mitchell P, Lee KE, et al. Eye Diseases Prevalence Research Group. The prevalence of refractive errors among adults in the United States, Western Europe, and Australia. Arch Ophthalmol 4, 122(4): Sherwin JC, Kelly BJ, Hewitt AW, et al. Prevalence and predictors of refractive error in a genetically isolated population: the Norfolk Island Eye Study. Clin Exp Ophthalmol 11, 39(8): GUS. Stan zdrowia ludności Polski w 9 r. gov.pl/gus/58_658_plk_html.htm (2.5.13). 6. Bartosińska M, Ejsmont J, Tukalska-Parszuto M. Chorobowość pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy wyposażonych w komputery. Med Pr 1, 52(3): Henrykowska G, Kałka K, Dziedziczak-Buczyńska M i wsp. Analiza częstości występowania wad wzroku wśród populacji Powiatu Jędrzejowskiego. Probl Hig Epidemiol 12, 93(2): Głowacka A, Miśkowiak B. Badania przesiewowe przegląd piśmiennictwa. Probl Hig Epidemiol 12, 93(4):

6 4 Probl Hig Epidemiol 13, 94(2): Bunce C, Wormald R. Leading causes of certification for blindness and partial sight in England and Wales. BMC Public Health 6, 6: Czepita D. Współczesne poglądy na etiologię, patogenezę oraz leczenie krótkowzroczności szkolnej i postępującej. Klin Ocz 1999, 11(6): Park DJ, Congdon NG. Evidence for an epidemic of myopia. Ann Acad Med Singapore 4, 33(1): Szumiński M, Bakunowicz-Łazarczyk A. Współczesne poglądy na etiopatogenezę, diagnostykę i postępowanie w krótkowzroczności. Kontaktol Opt Okul 1, 2(26): Fredrick DR. Myopia. BMJ 2, 324(7347): Czepita D, Mojsa A, Ustianowska M i wsp. Rola płci w występowaniu wad refrakcji. Rocz Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie 7, 53(2): Feltzke M, Perz K, Miśkowiak B. Samoocena procesu widzenia a wyniki badań ostrości wzroku wśród studentów pielęgniarstwa Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Prob Hig Epidemiol 1, 91(2): Kowal M, Kowalska M, Wójtowicz-Chomicz K i wsp. Choroby narządu wzroku w populacji zamieszkałej w Ostrowcu Świętokrzyskim i okolicy. Zdr Pub 9, 119(1): Hashemi H, Khabazkhoob M, Jafarzadehpur E et al. Population-based study of presbiopia in Shahroud, Iran Clin Exp Ophthalmol 12, (9): Zambelli-Weiner A, Crews JE, Friedman DS. Disparities in Adult Vision Health in the United States. Am J Ophthalmol 12, 154(6): 23-3.